Αφελής ουτοπία

Τέλος του καλοκαιριού, και ανασκαλεύοντας το αρχείο ανασύρω κάποιες σκέψεις που κατέγραψα παλιότερα, και τις καταθέτω για προβληματισμό.

Τουλάχιστον μια φορά κάθε καλοκαίρι εδώ και πολλά χρόνια, κάνω μια συγκεκριμένη συζήτηση με έναν συγκεκριμένο άνθρωπο. Απόδημος στο άλλο ημισφαίριο εδώ και πολλές δεκαετίες, σε ηλικία σεβάσμια πλέον, επανέρχεται για διακοπές όσο το επιτρέπει η υγεία του, και περνούμε μαζί πολλές και γόνιμες ώρες συζήτησης. Αναπόφευκτα, κάποια στιγμή η κουβέντα έρχεται στην Αμερική και τις σχέσεις μας μαζί της. Διαρκές παράπονό του: δεν υπάρχουν φιλοαμερικανοί στην Ελλάδα. Διαρκής θέση δική μου: οι Έλληνες δεν είναι εχθροί της Αμερικής. Βλέπουν όμως τη φιλία με άλλο μάτι, όχι ως μέσο και δρόμο για εκμετάλλευση (πολιτική, γεωστρατηγική, οικονομική) του ελάσσονος των δύο μερών ούτε ως εξαναγκασμό σε συμπόρευση όπου κι αν ο μεγαλύτερος τραβάει. «Έτσι είναι οι μεγάλοι», μου λέει εκείνος, ίσως με την πείρα της ηλικίας, «απαιτούν αποκλειστικότητα και ανταλλάγματα». «Έτσι δεν πρέπει να είναι οι μεγάλοι», του απαντώ εγώ, με την αφέλεια της όψιμης νεότητάς μου. Η συζήτηση καταλήγει αδιέξοδα, διότι από ένα σημείο και πέρα τα επιχειρήματα επαναλαμβάνονται και ισχύει το «ου με πείσεις καν με πείσης».

     Τι του λέω; Ότι ο φίλος πρέπει να έχει το δικαίωμα να κρίνει τον φίλο, να διαφωνεί μαζί του, ακόμη και να τον αποφεύγει όταν κάπου εκείνος δεν φέρεται σωστά (βλέπε πολεμικές επιχειρήσεις σε χώρες άσχετες με τη δική μας), και αυτό θα πρέπει να είναι ανεξάρτητο από το μέγεθος της χώρας. Όσο πιο μεγάλος είσαι, τόσο μεγαλύτερο πρέπει να είναι το περιθώριο της ανεκτικότητάς σου απέναντι σε μικρότερους και πιο αδύναμους. Αν ο ‘μικρός’ νιώθει τη φιλία σου ως ‘βαρύ χέρι’ πάνω στον ώμο του, δεν θέλει πολύ για να επαναστατήσει και να σε αποτινάξει. Αν μία τουλάχιστον φορά τον έχεις βάλει ‘στο γύψο’, θα βλέπει με καχυποψία την κάθε σου κίνηση. Αν, πάντα σε στρατηγικά πλαίσια, ‘κάνεις τα γλυκά μάτια’ σε χώρες που έχουν κακόβουλες βλέψεις απέναντί του, πόσο θα μπορεί να σε εμπιστευθεί;

     Αντίστροφα, πόσο πιο αγαπητός θα είναι ο κάθε μεγάλος (σε οποιονδήποτε χώρο) αν ασκεί τη μεγαλοσύνη του με μεγαθυμία; Αν λειτουργεί ως σημείο αναφοράς και ως πρότυπο δικαιοσύνης, τόσο σε εσωτερικό όσο και σε διεθνές επίπεδο; Αν δείχνει να μην επηρεάζεται από οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα σε βαθμό που να καταπατεί τα δικαιώματα άλλων;

     Το ξέρω, ίσως περιμένω σχεδόν ‘θεϊκές’ ιδιότητες από ανθρώπινους θεσμούς και πρόσωπα που υπόκεινται στα ίδια ελαττώματα και δέχονται τους ίδιους πειρασμούς όπως όλοι μας. Ωστόσο, ο πήχυς μας δεν πρέπει να είναι ο κατώτερος, αλλά ο ανώτερος δυνατός, αν θέλουμε να προχωρούμε μπροστά.   

     Σημείωση: Μπορεί κανείς αντί για ‘Αμερική’ να διαβάσει και ‘Ευρώπη’, χωρίς να αλλάζει ουσιαστικά το σκεπτικό του κειμένου.