Ατμίδες

Μερικές φορές οι ανακαλύψεις (και οι αντίστοιχες εξαγγελίες) της ανθρώπινης επιστήμης προκαλούν όχι τόσο θαυμασμό όσο ένα αυθόρμητο γέλιο. Πώς αλλιώς μπορεί να δεχθεί κανείς αυτό που άκουσα σήμερα στο ραδιόφωνο, ότι η ύπαρξη κεράτων ή οστέινων πλακών ή άλλων παρόμοιων διακοσμήσεων στα κεφάλια των δεινοσαύρων καθόριζε το τελικό μέγεθος του σώματός τους (αν το κατάλαβα σωστά); Η συμπαθής εκφωνήτρια δεν μας πληροφόρησε πόσα χρήματα και πόσες ώρες ανθρώπινης εργασίας (και ξυσίματος της κεφαλής) χρειάσθηκαν για την ανακάλυψη αυτή. Επίσης δεν μας είπε, τώρα που το διαπιστώσαμε αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός, τι ακριβώς θα το κάνουμε, πέρα από το να προσθέσουμε ακόμη μία... διακόσμηση στο επιστημονικό μας κρανίο. Φαίνεται ότι στη συσσώρευση ανούσιας και άχρηστης γνώσης είμαστε και οι πρώτοι.
     Από την ίδια εκπομπή έμαθα ακόμη ότι το προσδόκιμο επιβίωσης του πλανήτη μας, υπό φυσικές συνθήκες (δηλ. αν δεν τον καταστρέψουμε μόνοι μας νωρίτερα), είναι κάπου 1,75 δισεκατομμύρια χρόνια. Ας μη θεωρήσω κι αυτή τη γνώση εντελώς άχρηστη. Όταν όμως η ανθρώπινη ζωή -- η δική μου, η δική σας, του καθενός -- είναι μια ‘ἀτμὶς... πρὸς ὀλίγον φαινομένη, ἔπειτα δὲ καὶ ἀφανιζομένη’, κατά την ποιητική διατύπωση του Αγ. Ιακώβου του Αδελφοθέου, τι ακριβώς μας προσθέτουν αυτά τα δισεκατομμύρια χρόνια; Το δικό μας μερίδιο είναι δεδομένο και ελάχιστο κλάσμα του αριθμού αυτού. Αν μια τέτοια πληροφορία μας βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε πόσο ελάχιστοι είμαστε μέσα στο Σύμπαν, έχει καλώς. Αλλιώς;
     Μπαίνοντας στην Εντατική πληροφορούμαι ότι ο φίλος και συνάδελφος ασθενής που πήγε τόσο καλά στο χθεσινό χειρουργείο καρδιάς, που τον αποχαιρέτισα χθες με την υπόσχεση να τα πούμε το πρωί, μόλις υπέστη σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο έτσι, στα καλά καθούμενα, χωρίς σαφή αιτία και υπό πλήρη ιατρική παρακολούθηση. Με την ελπίδα και τη ευχή να το ξεπεράσει, αναρωτιέμαι τι ωφελεί κι εκείνον και μας η τόση γνώση. Και πάλι σύμφωνα με τον Άγ. Ιάκωβο, ‘ἐὰν ὁ Κύριος θελήσῃ, καὶ ζήσομεν καὶ ποιήσομεν τοῦτο ἢ ἐκεῖνο’. Ισχύει πάντα και για όλα.

Αρχαιότητες

Ένα απροσδόκητο αρχαιολογικό εύρημα έχει οδηγήσει σε σύγχυση και απορίες τους ειδικούς. Σε ανασκαφές στα ερείπια του κάστρου Katsuren στο νησί της Οκινάβα (Ιαπωνία) βρέθηκαν τέσσερα χάλκινα νομίσματα που χρονολογούνται πιθανώς από τον 4ο αιώνα μετά Χριστόν. Το ενδεχόμενο κάποιας απάτης έχει αποκλεισθεί από τους ερευνητές. Παρόλο που τα νομίσματα έχουν διαβρωθεί σε μεγάλο βαθμό, η ανάλυσή τους με ακτίνες Χ δείχνει ότι φέρουν σκαλισμένο το πρόσωπο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Παλιότερα στο ίδιο κάστρο είχαν βρεθεί και νομίσματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, από τον 17ο αιώνα. Το κάστρο, που καταγράφεται στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, είναι γνωστό ότι αποτελούσε κέντρο εμπορικών συνεταιρισμών με την Κίνα και άλλες ασιατικές χώρες, αλλά μέχρι τώρα δεν υπήρχαν στοιχεία που να το φέρουν σε σχέση με την Ευρώπη. Ενδιαφέρουσα ανακάλυψη, που μας κάνει να αναρωτηθούμε πόσα ακόμη δεν γνωρίζουμε για τους προηγούμενους πολιτισμούς του κόσμου αυτού.

Ισότης

[Σκίτσο του Ηλ. Μακρή, Καθημερινή 21/9/2016]

Δήλωσα εδώ και μέρες ότι δεν έχω καμία σχέση και κανένα συμφέρον (ή ενδιαφέρον) στα κανάλια της τηλεόρασης και τους ιδιοκτήτες τους. Ωστόσο, η συνεχιζόμενη διαπλοκολογία περί τις άδειες και ο κομματικός συναγωνισμός πλειοδοσίας σε ‘ηθικά πλεονεκτήματα’ προκαλούν σε σκέψεις. Ως μη ειδικός λοιπόν παραλληλίζω τα ιδιωτικά κανάλια με τα αυθαίρετα κτίσματα που ως γνωστόν ευδοκιμούν στον τόπο μας (αν ήταν εξαγώγιμα, θα είχαμε λύσει το πρόβλημα του χρέους). Πώς τα αντιμετώπισε το κράτος; Όρισε ένα τίμημα νομιμοποίησης, το οποίο καταβάλλει ο ενδιαφερόμενος για να βγει επιτέλους από την παρανομία. Κατά ανάλογο τρόπο, θα μπορούσε η κυβέρνηση, πολύ απλά και αποφεύγοντας τη σκηνοθεσία τύπου Χίτσκοκ, να ορίσει το κόστος απόκτησης τηλεοπτικής άδειας εθνικής εμβέλειας, Όσοι από τους υπάρχοντες καναλάρχες επιθυμούσαν, θα κατέβαλαν το κόστος και θα γίνονταν νόμιμοι. Όσοι θα ήθελαν να μπουν στο χορό εξ αρχής, θα έπρεπε να πληρούν τις προϋποθέσεις που θα θέσπιζε το κράτος και που θα ίσχυαν για όλους. Με την τρέχουσα επιλογή της Επικρατείας κερδίσαμε θεάματα και ακροάματα διαρκείας (για άρτον δεν γίνεται λόγος) και πετύχαμε το παγκοσμίως πρωτότυπο αποτέλεσμα η ίδια ακριβώς άδεια να κοστίζει από σαράντα έως εβδομήντα εκατομμύρια, ανάλογα με το αν είσαι πρώτος ή τέταρτος πλειοδότης--συγγνώμη, υπερθεματιστής ήθελα να πω. Βλέπετε, στην ‘πρωτοδεύτερη φορά’ υπεράνω όλων είναι η ισότης.

Επέτειος

Ρίχνοντας μια ματιά στο παρελθόν διαπιστώνω ότι σήμερα το ιστολόγιο κλείνει εννιά χρόνια ζωής. Πότε πέρασαν; Μια χρονική περίοδος σύντομη μεν με τα ανθρώπινα μέτρα, αλλά τόσο γεμάτη σε κάθε είδους αλλαγές, κοινωνικές ανατροπές, πολιτικές σεισμικές δονήσεις και κατολισθήσεις σε δημόσιο, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Ο κόσμος είναι σχεδόν αγνώριστος, και όλοι μάθαμε να ζούμε διαφορετικά. Όλοι; Ακούω π.χ. να εξαγγέλλονται διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις των συνταξιούχων με την απαίτηση να γυρίσουν όλα εκεί που ήταν πριν. Όσο δίκαιο κι αν έχουν κι αυτοί και τόσες άλλες κοινωνικές τάξεις, είναι ρεαλιστικό το αίτημα; Δυστυχώς και στην υπεύθυνη (και με τις δυο σημασίες του όρου) πολιτική ηγεσία όλων των αποχρώσεων δεν βλέπουμε αλλαγή συμπεριφοράς προς το καλύτερο, το πιο ώριμο, προς μια ουσιαστική σύμπλευση προς το μέλλον. Ο καυγάς για το πάπλωμα, όπως πάντα. Και του χρόνου!

Βιολογική γνώση

Τα φώτα της μεγάλης αίθουσας είναι χαμηλωμένα και η δέσμη του προβολέα αποκαλύπτει στο επιστημονικό ακροατήριο ένα σύνθετο σχεδιάγραμμα κυτταρικής μεμβράνης. Ποικίλα σύμβολα φυτρώνουν στις δυο πλευρές της, κάποια τη διαπερνούν σε διάφορη έκταση, συνδέονται μεταξύ τους με βέλη που δείχνουν κατευθύνσεις χημικών αντιδράσεων και μετακινήσεις ηλεκτρολυτών και μακρομορίων. Πολυάριθμα ακρωνύμια, κάποια γνωστά, πολλά άλλα εντελώς άγνωστα, παριστάνουν τις διάφορες ουσίες που ‘παίζουν’ στο παιχνίδι της αδιάκοπης συστολής και χάλασης, της διέγερσης και της αναστολής, της διαίρεσης και της απόπτωσης που αποτελεί αυτό που ονομάζουμε στη βιολογία ζωή. Το έχουμε δει πολλές φορές το διάγραμμα αυτό. Κάθε φορά τα ακρωνύμια και τα βέλη πληθαίνουν. Κι εδώ αρχίζει ο προβληματισμός.

     Όσο πιο πολύ προχωρούμε σε επιστημονική γνώση, τόσο βαθύτερα και πιο πολύπλοκα και σκοτεινά γίνονται τα πράγματα. Βλέπουμε περισσότερα, αλλά μπερδευόμαστε περισσότερο. Αναδιατάσσουμε μόρια, υποδοχείς, διαβιβαστές, ανταποκρίσεις, διεγέρτες και αναστολείς, αλλά το παζλ δεν γίνεται πιο εύκολο – το αντίθετο μάλιστα. Το μοντέλο που φτιάχνουμε σήμερα έχει ημερομηνία λήξης, την εμφάνιση του επόμενου. Συχνά το καταρρίπτει ένας πολύ ‘απλός’ αστάθμητος παράγοντας. Όσο μαθαίνουμε, τόσο δεν ξέρουμε. Παράδοξο; Κι όμως μ’ αυτή την παράδοξη ‘λογική’ της Λερναίας Ύδρας πορεύεται η ανθρώπινη επιστήμη. Χρησιμοποιεί μηχανιστικά πρότυπα και στατιστικά δεδομένα για να ερμηνεύσει με πιθανότητες πολυσύνθετα βιολογικά φαινόμενα. Τελικά, ένα συν ένα στη βιολογία δεν κάνει πάντα δύο: το ακριβές αποτέλεσμα ποικίλλει διότι εξαρτάται από πάμπολλα άλλα ‘ένα συν ένα’. Όπως έγραφε κάποιος, η Φύση δεν αγαπά το απλό, προτιμά το πολύπλοκο.

Μετάλλια

Για να μην προλάβει να διαμαρτυρηθεί κανείς ότι παρουσιάσαμε εδώ τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο και τις εθνικές επιτυχίες μας και αγνοήσαμε τους Παραολυμπιακούς ως πτωχούς συγγενείς, ας κάνουμε μια συλλογική παρουσίαση. Στην παγκόσμια αυτή διοργάνωση η Ελλάδα έλαβε αθροιστικά 5 χρυσά, 4 ασημένια και 4 χάλκινα μετάλλια, σύνολο 13, κατακτώντας την 24η θέση ανάμεσα σε 160 χώρες που έλαβαν μέρος (και ανάμεσα στις 83 που πήραν μετάλλια). Καθόλου μικρή συγκομιδή για την πατρίδα μας. Εύγε στους αθλητές με τις διαφορετικές ικανότητες, που απέδειξαν ότι η κάθε είδους αναπηρία δεν είναι εμπόδιο για το όνειρο, την προσπάθεια, ακόμη και την αριστεία!

Ηθικά διδάγματα

Δεν περνάει μέρα που να μη δημοσιοποιείται κάποιο σκάνδαλο, μικρό ή μεγάλο, στο οποίο εμπλέκονται ποικιλοτρόπως και σε διάφορο βαθμό τραπεζίτες, πολιτικοί, δικαστικοί, εισαγγελείς, οικονομικοί παράγοντες ή συγγενείς όλων των ανωτέρω, πρόσωπα γενικώς υπεράνω υποψίας, ‘έντιμοι άνθρωποι’ όπως μονολογεί πικροειρωνικά ο Μάρκος Αντώνιος στον ‘Ιούλιο Καίσαρα’ του Σαίξπηρ. Με τα λόγια του ψαλμωδού Δαβίδ, ‘πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν· οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστότητα, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός’. Δεν μας ξαφνιάζει τίποτε πλέον: ένα είδος μιθριδατισμού μας έχει καταλάβει, και τα νοσηρά φαινόμενα περνούν σχεδόν ως καθημερινά γεγονότα. Και καταλήγουμε (όσο κι αν δεν αρέσει αυτό σε πολλούς) στο απαισιόδοξο συμπέρασμα ότι «Όλοι ίδιοι είναι!», που, όπως γράφαμε και πριν από χρόνια, οδηγεί τελικά σε γενική ατιμωρησία.
     Και λοιπόν; Δεν πρέπει να κάνουμε τίποτε για να αλλάξει το κλίμα; Προχθές διάβασα ένα γνωμικό του Francis Bacon που λέει ότι ‘Η καλή φήμη είναι σαν τη φωτιά: όταν την έχεις ανάψει, μπορείς εύκολα να τη διατηρήσεις, ενώ αν τη σβήσεις, δεν θα την ανάψεις πάλι εύκολα’. Η εμπιστοσύνη που χάθηκε θα πρέπει να κερδηθεί πάλι με πολύ κόπο. Με έργα και χωρίς πολλά λόγια, θα πρόσθετα. Το τελευταίο που περιμένουμε από τους πολιτικούς κάθε απόχρωσης είναι ένα ρητορικό μάθημα ηθικής συμπεριφοράς, που συνήθως δεν συμφωνεί με τις πράξεις τους. Γυρίζοντας στον Απόστολο Παύλο, διαβάζουμε ότι ‘τὰ καλὰ ἔργα πρόδηλά ἐστι, καὶ τὰ ἄλλως ἔχοντα κρυβῆναι οὐ δύνανται’. Τα έργα φαίνονται, και μπορούμε από εκεί να κρίνουμε και να βγάλουμε συμπεράσματα.

Εκατομμύρια

Από τη μέρα που ανακοινώθηκαν οι υπερθεματιστές (νέα λέξη, κ. Μπαμπινιώτη!) του διαγωνισμού των τηλεοπτικών αδειών η κυβέρνηση βρήκε λεφτά: κάπου 250 εκατομμύρια, όχι αστεία πράγματα! Μ’ αυτά μάλιστα έχει ήδη κάνει σημεία και τέρατα, κοινωνική πολιτική, μπάλωσε όλες τις τρύπες, ξανάδωσε το ΕΚΑΣ και δεν ξέρω τι άλλο. Το ακούμε και το ξανακούμε με κάθε ευκαιρία, από τα πλέον επίσημα χείλη, που ως γνωστόν μπορεί ενίοτε να  αυταπατώνται, αλλά δεν ψεύδονται ποτέ. Μόνο που δεν τα βλέπουμε τα όβολα. Εικονικά είναι, virtual στη σύγχρονη διάλεκτο, άυλα και ασώματα. Η κυβέρνηση ΘΑ τα πάρει σε τρία τέρμινα, άρα... πότε θα τα δώσει; Η παροιμιώδης υπόσχεση «του χρόνου τον Αύγουστο» ακούγεται εξωπραγματικά αισιόδοξη, όταν μάλιστα μαθαίνουμε από μέρα σε μέρα ότι τουλάχιστον ένας από τους υπερθεματιστές χρωστάει φόρους και αδήλωτα εισοδήματα και ζει από το χορταράκι των βοσκοτόπων του. Προσωπικά δεν έχω τίποτε με κανέναν από τους τέσσερεις (να μη ξαναγράφω τον ίδιο νεολογισμό), αλλά όπου ακούω για πολλά κεράσια (ή λεφτά) ψάχνω να βρω το πιο μικρό καλάθι που υπάρχει.

Συνειρμός από ένα άδειο μπουκάλι

Το κέλυφος: Ρίχνω μια ματιά σ’ ένα ανοιχτό μπαούλο, σε εξοχικό σπίτι. Καμιά δεκαριά άδεια μπουκάλια κρασιού στέκονται εκεί, με ποικίλα στρώματα σκόνης πάνω τους. Περιμένουν τη νοικοκυρά του σπιτιού που τα μεταμορφώνει σε όμορφα έργα τέχνης στις ελεύθερες ώρες της. Μάλλον βαριεστημένα και χωρίς ιδιαίτερη περιέργεια, τα πιάνω ένα-ένα και διαβάζω τις ετικέτες. Ονόματα γνωστά και άγνωστα, άλλα απλώς τοπωνυμικά/προέλευσης και άλλα ευρηματικά, ευφάνταστα, εμπορικά: Γουμένισσα, Μοσχοφίλερο, Άκρες, Αμάραντος Γαία, Αϊδαρίνη, Μαλαγουζία, Ηρακλής... Τι είναι αυτό; Μια σαμπάνια Taittinger, από τη Reims της Γαλλίας! Απομένω να κοιτάζω το πρασινόμαυρο μπουκάλι, λίγο πιο φαρδύ και σχεδόν διπλάσιο σε βάρος από τα υπόλοιπα. Το όνομα δεν μου είναι ξένο: είναι από τους γνωστούς γαλλικούς οίκους παραγωγής καμπανίτου οίνου, σε κάποιο μυθιστόρημα του Ian Fleming πρέπει να το συνάντησα. Τι δουλειά έχει σ’ ένα ελληνικό εξοχικό; Είναι κάπως σαν να συναντάς αναπάντεχα έναν λευκό επισκέπτη μέσα σε μια παρέα ‘ιθαγενών’, έναν Έλληνα στην καρδιά της Αφρικής. Ποια ιστορία κρύβεται πίσω του; Ποιος το έφερε; Ενθύμιο από ταξίδι; Ρομαντικό δώρο για κάποια επέτειο; Κάποιος φίλος από το εξωτερικό; Δεν νομίζω ότι θα το μάθουμε ποτέ.

Το περιεχόμενο:  Στριφογυρίζω το μπουκάλι στα χέρια μου. Η πίσω ετικέτα έχει χαθεί, δεν μπορώ να διαβάσω το έτος της σοδειάς. Όχι ότι με απασχολεί ιδιαίτερα. Είχα ανέκαθεν και συνεχίζω να έχω την πεποίθηση ότι γύρω από το κρασί, όπως και από τόσα άλλα πράγματα στον κόσμο, έχει δημιουργηθεί μια ολόκληρη επιστήμη, που από ένα σημείο και πέρα γίνεται υπερβολή, μυθολογία, φετίχ, θρησκεία, μέσο προβολής και αύξησης των πωλήσεων. Η εσοδεία, το χρώμα, το άρωμα, η επίγευση, το αν πίνεται σκέτο, με κρέας ή ψάρι, πριν ή μετά το φαγητό, αν θυμίζει φρούτο ή ξύδι, αν το ποτήρι πρέπει να είναι στενό, φαρδύ, με ανοιχτό ή κλειστό στόμιο, είναι μέρος της μυθολογίας αυτής. Ασπάζομαι τη γνώμη του Ψαλμωδού ότι ‘οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου’ και ακολουθώ τη συμβουλή του μακαρίτη Θανάση Βέγγου προς τους αλλοδαπούς γευσιγνώστες (στην ταινία ‘Ποιος Θανάσης;’): «Καλοί μου άνθρωποι, το κρασί είναι για να το πίνουμε και όχι για να κάνουμε γαργάρες!». Έχω πιεί πεντανόστιμα χύμα κρασιά που δεν ήξερα από πού κρατάει η σκούφια τους. Στιγμιαία η απόλαυση, ας μην την ανάγουμε σε αυτοσκοπό.

Η πόλη:  Επιστρέφω στο απροσδόκητο μπουκάλι της σαμπάνιας. Δεν ήξερα ότι ο οίκος Taittinger έχει έδρα τη Ρεμς. Κατά συγκυρίαν, έμεινα στην πόλη αυτή τον Ιούλιο του 1994. Είχαμε ξεκινήσει για την παλιννόστηση από την Αγγλία, κι έχοντας περάσει τη Μάγχη φτάσαμε εκεί το πρώτο βράδυ, ένα σούρουπο Σαββάτου. Ευτυχώς βρήκαμε ξενοδοχείο (το Univers) στο κέντρο της πόλης, με διπλανό δημόσιο και ασφαλή υπόγειο χώρο στάθμευσης για το κατάφορτο Γκολφ. Έχοντας εξασφαλίσει το κατάλυμά μας, βγήκαμε για φαγητό στη ζεστή καλοκαιρινή ατμόσφαιρα. Γύρω στις 11 είδαμε όλο τον κόσμο να εγκαταλείπει τα μαγαζιά και να συγκλίνει προς τον περίφημο μπαρόκ καθεδρικό ναό της Νοτρ Νταμ (εκεί, όπως έμαθα πολύ αργότερα, στέφονταν επί χίλια χρόνια οι Γάλλοι βασιλείς). Μάθαμε ότι είχε προβολή τύπου ‘Ήχος και Φως’ πάνω στους τοίχους του καθεδρικού, την οποία και παρακολουθήσαμε μαζί με όλο εκείνο το πλήθος. Ωραία και ενδιαφέρουσα ιστορία της πόλης και της περιοχής. Την επομένη (Κυριακή πρωί) αναζητήσαμε και βρήκαμε μια ρωσική εκκλησία στο κοντινό Mourmelon, που όμως ήταν κλειστή. Έτσι συνεχίσαμε μέσα στην πεδιάδα της Καμπανίας (Champagne) που έδωσε το όνομά της στο κλασικό αυτό ποτό. Η επόμενη στάση ήταν το υπόγειο μουσείο του Βερντέν (la citadelle souterraine), αφιερωμένο στην ομώνυμη μάχη του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου. Η πεδιάδα έχει δεχθεί ποταμούς αιμάτων, αφού η μάχη εκείνη είχε κάπου εξακόσιες χιλιάδες θύματα. Κυριολεκτικά ποτισμένο με αίμα το κρασί της. Ίσως γι’ αυτό είναι και τόσο ακριβό.  

Γράμματα

Κάποτε η επιστολογραφία ήταν σημαντικό κομμάτι της καθημερινής ζωής. Μια και η αμεσότητα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας ήταν άγνωστο είδος, ο κόσμος έγραφε γράμματα με κάθε είδους αφορμή. Οι λίγο παλαιότεροι θυμόμαστε ότι υπήρχαν και έντυποι οδηγοί αλληλογραφίας που περιείχαν υποδείγματα γραφής για κάθε είδους χρήση, από τις πολύ κοινές μέχρι τις πιο επίσημες, με κάθε λεπτομέρεια: πώς προσφωνούμε μικρά, μεσαία και μεγάλα πρόσωπα κάθε κοινωνικής θέσης και βαθμίδας, πώς αρχίζουμε και κλείνουμε τις επιστολές, τι λέμε και τι δεν λέμε στον καθένα, πού βάζουμε την ημερομηνία και τα στοιχεία του αποστολέα και άλλα. Τα γράμματα αποτελούν σημαντική πρωτογενή πηγή πληροφοριών για τη ζωή και την ιστορία άλλων εποχών, και σχεδόν πάντα διαβάζονται με περιέργεια και ενδιαφέρον. Η σημασία τους φαίνεται και από το ότι υπάρχουν ολόκληρα μυθιστορήματα που είναι γραμμένα με τη μορφή αλληλογραφίας. 
     Πήρα αφορμή για τα παραπάνω από χθεσινή αναδίφηση σε μια παλιά στοίβα γραμμάτων στο πατρικό σπίτι, που με μετέφερε κάπου πενήντα χρόνια πίσω. Την εποχή εκείνη γράφαμε και ενδοοικογενειακά γράμματα όταν βρισκόμασταν σε διακοπές στη Ραψάνη μακριά από τους γονείς. Μερικά από αυτά φέρουν την υπογραφή μου: είχα ξεχάσει ότι τα έγραψα, και αγνοούσα την συνεχιζόμενη ύπαρξή τους. Διαβάζοντάς τα ξαναθυμήθηκα μεταξύ άλλων το ζωηρό ενδιαφέρον μου στην ηλικία των εννιά ετών για ένα μικρό πουλάρι (κάποιων μηνών πρέπει να ήταν, σαν το παρακάτω) που περνούσε με τη μητέρα του έξω από το σπίτι όπου παραθερίζαμε και επέμενα να το πάρουμε για δικό μας. Όλο το καλοκαίρι ονειρευόμουν να το έχω μαζί μου στη Θεσσαλονίκη. Στο γράμμα που βρήκα όμως από την εποχή εκείνη (αρχές Σεπτεμβρίου, λίγο πριν ξαναγυρίσουμε στην πόλη για το σχολείο) απαντώ στον πατέρα μου με πιο... ώριμο και συμβιβαστικό πνεύμα: "Για το αλογάκι κι εγώ αυτό σκέπτομαι [δηλ. να το αφήσω στο χωριό] γιατί αυτό ακόμη τρώει γάλα. Να σου πω όμως και τον λόγο για τον οποίον ήθελα να το πάρω τώρα: το ήθελα τώρα για να το μάθω να με αγαπάει... Το άλογο θα μένη εδώ τον χειμώνα και θα το παίρνω εγώ το καλοκαίρι".
     Το επόμενο καλοκαίρι μείναμε σε διαφορετικό σπίτι, σε άλλη γειτονιά, και δεν ξαναείδα το αλογάκι. Κάπου εκεί τελείωσε και το ενδιαφέρον μου για την ιππασία. Με τράβηξαν τα γράμματα.

Σχολικά

Κάπου στο ραδιόφωνο πήρε το αυτί μου χθες ότι παρατηρείται σημαντικά αυξημένη κίνηση στους δρόμους διότι άνοιξαν τα σχολεία. Κοινή η διαπίστωση, φαινόμενο γνωστό και από άλλες χρονιές, με ημερήσια διακύμανση που ακολουθεί τις ώρες έναρξης και λήξης δημοτικών, γυμνασίων και λυκείων. Χωρίς όμως να περιορίζεται σ’ αυτές, μια και υπάρχουν φροντιστήρια, μουσική, ξένες γλώσσες, γυμναστήρια και όλα τα συναφή της ‘παραπαιδείας’ που προσθέτουν ανάγκες μετακίνησης παιδιών και γονέων.
     Δεν ήταν βέβαια πάντοτε έτσι, και οι κύριοι λόγοι είναι συγκεκριμένοι. Κάποτε τα σχολεία ήταν εν πολλοίς σε απόσταση βάδισης, πέντε-δέκα λεπτά με τα πόδια. Όσο με αφορά, η γονική παρουσία είχε καταργηθεί από τη δευτέρα δημοτικού: εγώ ήμουν ο συνοδός των μικροτέρων της οικογενείας. Ακόμη, η τροχαία κίνηση στους δρόμους ήταν πολύ λιγότερη, χωρίς βέβαια να λείπουν τα ατυχήματα: θυμούμαι ακόμη το φορτηγό που ‘εισέβαλε’ σε γωνιακό υαλοπωλείο στην πλατεία Αντιγονιδών, ευτυχώς χωρίς θύματα. Τώρα πολλές οικογένειες μένουν μακριά από τα σχολεία, είτε λόγω... αποκέντρωσης είτε λόγω επιλογής σχολείου. Έτσι τα ποικίλα εκπαιδευτικά δρομολόγια γίνονται σχεδόν υποχρεωτικά ιδίοις τροχοίς. ‘Καβάλα πάνε στο σχολειό...’ όπως και στην εκκλησιά, κι αυτή μακριά μας πέφτει για περπάτημα, τα πόδια μας έχουν ξεμάθει. Χώρια που οι μετακινήσεις αυτές γίνονται μέρος ενός ημερησίου προγράμματος που προβλέπει και άλλες στάσεις σε σούπερ μάρκετ, κομμωτήρια, περίπτερο, γυμναστήριο της μαμάς και βάλε. Προεκτείνοντας τη σκέψη, όλα αυτά τα δρομολόγια δεν καίνε χοληστερίνη αλλά ορυκτά καύσιμα, με ανάλογη αρνητική επίδραση στην ατμόσφαιρα, το όλο περιβάλλον, τη θερμοκρασία του πλανήτη και τελικά τη μελλοντική μας επιβίωση.
     Ας μην κλείσω με ζοφερές σκέψεις. Σήμερα το πρωί ένας εκφωνητής της ΕΡΤ λέει σε συνάδελφό του: «Χτες το απόγευμα άκουσα κάτι καμπάνες να χτυπούν κάπως πανηγυρικά. Κανένας γάμος θα γινόταν. Καλά, Τρίτη και δεκατρείς παντρεύονται;» Προφανώς τη λέξη Εσπερινός δεν την είχε ακούσει ποτέ του, για να μη πούμε για τη σημερινή εορτή του Τιμίου Σταυρού... Τώρα με το νέο σχολικό πρόγραμμα έχουμε να δούμε και άλλα τέτοια ‘ωραία’.   

Στενή συνεργασία

Το άκουσα σήμερα στο ραδιόφωνο: οι ‘θεσμοί’ και η κυβέρνηση θα βρίσκονται σε στενή συνεργασία όσον αφορά τα 48 (αν έπιασα σωστά τον αριθμό) προαπαιτούμενα (ανάμεσά τους και αρκετά ακανθώδη) που θα πρέπει να ρυθμισθούν μέχρι τέλος του μηνός για να πάρουμε το πράσινο φως για την υποδόση κάποιων ψωροδισεκατομμυρίων που χρειάζονται για να μπαλώσουμε τα παντελόνια μας (τό ’λεγα εγώ, ότι αυτή η μόδα να ανοίγουμε τρύπες στα γόνατα και όπου αλλού βρούμε δεν θα μας έβγαινε σε καλό...). Ωστόσο, μένω στη ‘στενή συνεργασία’, μια έκφραση που σηκώνει αρκετά διασταλτική ερμηνεία. Έτσι, υπό μίαν έννοια πολύ στενή είναι και η ‘συνεργασία’ του βασανιστή με τον βασανιζόμενο, του βιαστή με το θύμα του. Η συνεργασία δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση: κάποιος υπαγορεύει τους όρους και κάποιος εκτελεί τα παραγγέλματα, με το καλό ή με το ζόρι. Για να δούμε λοιπόν, στη δική μας περίπτωση ποιος θα παίζει τον ζουρνά και ποιος θα χορεύει.

11 Σεπτεμβρίου 2001

Δεκαπέντε χρόνια κλείνουν σήμερα από τη μέρα εκείνη, που έμεινε στη σύγχρονη ιστορία με την Αμερικανική συντομογραφία 9/11. Όλοι θυμόμαστε τις τραγικές εικόνες των αεροπλάνων να συγκρούονται με τους ουρανοξύστες, τις εκρήξεις, τις πυρκαγιές, τις καταρρεύσεις, τα ερείπια και τα τεράστια σύννεφα σκόνης που είδαμε στις οθόνες μας. Οι ταινίες καταστροφής (προσφιλές θέμα του κινηματογράφου εδώ και πολλές δεκαετίες) μόνο αμυδρές εκλάμψεις της πραγματικότητας αυτής μας είχαν δώσει ως τότε. Ακούσαμε πολλά, σε σημείο που να μη ξέρουμε τι να πιστέψουμε, από τον τελικό αριθμό των θυμάτων μέχρι τα πιθανά σενάρια για το πώς φτάσαμε ως εκεί. Οι πληγές που άνοιξαν σε τοπικό επίπεδο σιγά-σιγά επουλώνονται, αλλά είναι δύσκολο να κλείσουν τελείως.
     Και από τότε ο κόσμος ολόκληρος άλλαξε. Ξαφνικά το αίσθημα υπεροχής και ασφάλειας που δημιουργούσε η φυσική απόσταση από τα πεδία των συγκρούσεων ανά τον κόσμο (στα οποία άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόταν η μεγάλη υπερδύναμη) κατέρρευσε μαζί με τους δίδυμους πύργους. Ο νους μας πήγε στην υπόμνηση του Αποστόλου Παύλου προς τους Θεσσαλονικείς: «ὅταν λέγωσιν εἰρήνη καὶ ἀσφάλεια, τότε αἰφνίδιος αὐτοῖς ἐφίσταται ὄλεθρος, ὥσπερ ἡ ὠδὶν τῇ ἐν γαστρὶ ἐχούσῃ, καὶ οὐ μὴ ἐκφύγωσιν» (Α΄ Θεσ. 5:3). Και περάσαμε σε μιαν άλλη εποχή, όπου εν ονόματι της ζητούμενης αυξημένης ασφάλειας βλέπουμε να παραβιάζεται το ιδιωτικό απόρρητο και όλες οι άλλες δεδομένες ελευθερίες που απολαμβάναμε. Η παγκοσμιοποίηση έγινε συνάμα και παγκόσμια ανασφάλεια, με ποικίλες συνέπειες, ορατές και αφανείς. Αν π.χ. ως Δυτικός κόσμος αντιμετωπίζουμε σήμερα το τεράστιο προσφυγικό πρόβλημα, ας αναζητήσουμε τις ρίζες του και στην ημερομηνία αυτή, με όσα ακολούθησαν στη μεγάλη σκακιέρα του κόσμου, όπου οι κύριοι παίκτες δεν φαίνεται να διδάχθηκαν ακόμη πολλά πράγματα από τις μέχρι τώρα κινήσεις τους. 

     Μήπως τελικά η απάντηση κρύβεται στα λόγια του χθεσινού τραγουδιού;

Έκθεση

Δεν πρόκειται για το γνωστό σχολικό μάθημα με το οποίο δοκιμάσαμε για πρώτη φορά τις ικανότητές μας στον γραπτό λόγο. Την εποχή αυτή κάθε χρόνο ξαναγυρίζουμε στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Σήμερα δεν μας απασχολεί τόσο ως θέαμα και διασκέδαση, αλλά ως χώρος προς αποφυγήν (λόγω κυκλοφοριακού συνωστισμού και αρένας πολιτικών και συνδικαλιστικών αντιπαραθέσεων) και βήμα παρουσίασης υποσχέσεων και προγραμμάτων και εξαγγελιών που θα τροφοδοτήσουν τα δελτία ειδήσεων και θα αποτελέσουν μέτρο κρίσεως των ομιλούντων στο εγγύς μέλλον.
     Δεν ήταν πάντοτε έτσι. Ίσως είναι δείγμα της παρόδου της ηλικίας να θέλει κανείς να ξαναγυρίζει στα παιδικά του χρόνια και να αναπολεί τις επισκέψεις στη ΔΕΘ υπό την απλόχερη ‘αιγίδα’ του θείου Γρηγόρη. Τι μας τραβούσε τότε εκεί; Πυροτεχνήματα, ακροβατικά, κόσμος, φασαρία, σάντουιτς με λουκάνικα, και σακκούλες γεμάτες από πολύχρωμα έντυπα κάθε είδους. Γιατί τα μαζεύαμε άραγε; Τότε το πολύχρωμο χαρτί δεν ήταν καθημερινή εμπειρία, και μας έκανε, φαίνεται, εντύπωση, χωρίς να μας απασχολεί ιδιαίτερα τι παρουσίαζε. Λίγο αργότερα το ενδιαφέρον μας μεταφερόταν στον υπόγειο χώρο του Παλαί ντε Σπορ, όπου υπήρχε έκθεση αυτοκινήτου, το λεγόμενο Salon d’ Auto (τότε η γαλλική ήταν στη μόδα).
     Σιγά-σιγά η Έκθεση άλλαξε, και μαζί αλλάξαμε κι εμείς. Η πρώτη γέννησε τις επιμέρους κλαδικές εκθέσεις που είναι διάσπαρτες όλο το χρόνο, κι έχασε έτσι τον μεγάλο και συλλογικό χαρακτήρα της. Τα δικά μας ενδιαφέροντα έγιναν πιο ειδικά, και όλες οι έκτακτες εμπειρίες που έγραψα παραπάνω έγιναν καθημερινά γεγονότα. Τηλεόραση και διαδίκτυο μας έχουν δείξει τα πάντα, και το πολύχρωμο χαρτί μας βομβαρδίζει παντού, από τα γραμματοκιβώτια των σπιτιών μέχρι τα φανάρια των δρόμων. Τα μάθαμε όλα, τα συνηθίσαμε όλα, έπαψαν να μας ξαφνιάζουν, χάσαμε και την αθώα περιέργεια της παιδικής ηλικίας. Περάσαμε στην πλησμονή, τον κυνισμό, τη διαμαρτυρία, την αντίδραση, τη διεκδίκηση, λες και μας χρωστούν και θα μας χρωστούν για μια ζωή.
     Μια από τις μνήμες της εποχής εκείνης είναι και το παλιό, καλό φεστιβάλ τραγουδιού, συνώνυμο σχεδόν με τον παρουσιαστή του, τον μακαρίτη Άλκη Στέα. Τραγούδια όπως ‘Το παλιό κανόνι’, ‘Αν ήμουν πλούσιος’, ‘Μπαρμπα-Λιάς’, ‘Ποιος να ξέρει στο βλέμμα του πίσω τι κρύβει ο Θεός για μας’ είναι από εκείνα που κατά καιρούς βραβεύτηκαν, με ποιοτική μουσική και όχι σπάνια στίχους με ουσία και περιεχόμενο. Απ’ όλα αυτά ας θυμηθούμε εδώ το διαχρονικά επίκαιρο τραγούδι του Δώρου Γεωργιάδη, που χάρισε το βραβείο στην Άννα Βίσση, το 1977:

‘Πότε θ’ ανοίξουμε μια πόρτα στην καρδιά μας,

Να νιώσουμε όλα τα άδικα δικά μας;

Ας κάνουμε απόψε μιαν αρχή.

Ποιος ξέρει αύριο η μέρα τι θα φέρει,

Κι αν η καρδιά να συγχωράει δεν ξέρει,

Κι αν θα γενούν πατρίδα μας όλης της γης τα μέρη,

Ας κάνουμε απόψε μιαν αρχή’.

Ευθανασία

Πολλή συζήτηση έγινε τις μέρες αυτές στα Μέσα για τον ‘αξιοπρεπή’ θάνατο γνωστού δημοσιογράφου, ο οποίος, πάσχοντας από καρκίνο, επέλεξε την ‘μη υποβοηθούμενη ευθανασία’. Για όσους δεν καταλαβαίνουν τον πολιτικά ορθό όρο, σημαίνει ότι επέλεξε να θέσει ο ίδιος τέρμα στη ζωή του, σε απλά ελληνικά να αυτοκτονήσει. Πολύς λόγος έγινε και για το ιδιόχειρο σημείωμα που άφησε με τις επιθυμίες του για την κηδεία [ΕΔΩ], όπου σημειώνει μεταξύ των άλλων: ‘Η βασική μου επιθυμία είναι να μην υπάρχει σταυρός στον τάφο μου. Μια απλή στήλη, στην οποία θα αναγράφεται το όνομα και οι χρονολογίες γέννησης και θανάτου μου. Πάνω στη μαρμάρινη πλάκα, να χαραχθεί η εξής φράση: Ευ ζην, ευ θνήσκειν. Όχι καντηλάκια και άλλα παρόμοια’. Με άλλα λόγια, φεύγω από τον κόσμο χωρίς να ελπίζω σε τίποτε.

     Είναι βέβαια δικαίωμα του καθενός να ζήσει και να πεθάνει όπως θέλει. Δεν είναι όμως κρίμα να προβάλλουμε ως ‘ηρωικά’ τέτοια παραδείγματα στους αγωνιζόμενους ασθενείς μας; Ηρωισμός είναι να υπομένεις και να μάχεσαι, ακόμη κι όταν ξέρεις ότι ‘οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε’, όχι να επιλέγεις τη φυγή προς το σκοτάδι. Κι ακόμη, όταν έχεις αποκλείσει τον σταυρό και το καντήλι από τον τάφο σου κι έχεις βάλει ο ίδιος τέρμα στη ζωή σου, τι νόημα έχει η εκκλησιαστική ακολουθία;

     ΣΗΜ. Περισσότερα για την ευθανασία από Ορθόδοξη θεώρηση έχω γράψει παλιότερα σε σχετικό άρθρο.

Εξιλασμός

Ένα από τα ονόματα που κυριαρχούν στην επικαιρότητα είναι αυτό του κ. Γεωργίου, πρώην επικεφαλής της εθνικής στατιστικής υπηρεσίας, ο οποίος διώκεται ποινικά για τεχνητή διόγκωση του ελλείμματος της Ελλάδος, και συνεπώς υπαγωγή της στο δεύτερο μνημόνιο. Δεν έχω καμιά προσωπική γνωριμία ή άλλη σχέση με τον άνθρωπο αυτό, ούτε με οποιονδήποτε άλλον εμπλεκόμενο στα δημόσια πράγματα, αλλά κάνω τις ακόλουθες απλές σκέψεις. Όταν βρισκόμαστε επί 6+ χρόνια μέσα σε μια κρίση που γίνεται όλο και πιο σύνθετη και το τούνελ έχει τόσες στροφές που δεν βλέπουμε το φως στην άκρη του, είναι το λιγότερο αφελές να πιστεύουμε ότι μπορούμε να συγκεντρώσουμε τις όποιες οικονομικές ευθύνες αποκλειστικά σε ένα πρόσωπο. Λέω ‘το λιγότερο’ διότι αυτή η συγκέντρωση μπορεί να έχει ανομολόγητο σκοπό την απαλλαγή και εξιλέωση όλων των υπολοίπων (κυρίως πολιτικών προσώπων).
     Ως πολίτη μπορεί να με ενδιαφέρει μεν ποιοί έκαναν και τι στην όλη ιστορία, πλην όμως αυτή η γνώση δεν θα λύσει απολύτως κανένα πρόβλημα και απλώς θα διαιωνίσει την φαγωμάρα και την γενική κακοδαιμονία. Θα προτιμούσα να ασχοληθούν όλοι με τη λύση, η οποία δεν μπορεί να είναι ούτε ατομική ούτε παραταξιακή υπόθεση: δεν υπάρχουν θαυματοποιοί που να μπορούμε να τους εμπιστευθούμε κατ' αποκλειστικότητα. Και επειδή η έξοδος από την κρίση προβλέπεται να είναι υπόθεση δεκαετιών και όχι μιας θητείας (πρωθυπουργού, υπουργών, βουλευτών κ.α.), θα προτιμούσα μια εθνική συμφωνία που να αποκλείει το ‘ράβε-ξήλωνε’, που είναι η συνηθισμένη πρακτική των κυβερνήσεων και υπόσχεση των αντιπολιτεύσεων στη χώρα μας.
     Δυστυχώς η περιρρέουσα ατμόσφαιρα δεν μου δίνει πολλές ελπίδες και δεν μου επιτρέπει παρά να συνεχίσω να ονειρεύομαι.