Πολύς λόγος έγινε τις τελευταίες μέρες με αφορμή το διορισμό κομματικών στελεχών σε θέσεις διοικητών νοσοκομείων. Αφήνοντας στην άκρη τις συγκεκριμένες κραυγαλέες ηλικιακές και άλλες περιπτώσεις, ας δούμε λίγο ευρύτερα το θέμα με μια εικόνα γνωστή από τον ιατρικό χώρο, που ίσως μας φωτίσει λίγο περισσότερο.
Υποθέστε ότι πηγαίνετε σε ένα νοσοκομείο με κάποιο πρόβλημα υγείας. Αυτό που σας ενδιαφέρει είναι να υπάρχει γιατρός της ανάλογης ειδικότητας, να υπάρχουν διαθέσιμα τα μέσα διάγνωσης και τα φάρμακα που χρειάζονται, και όλα αυτά να δουλεύουν αρμονικά ώστε να εξυπηρετηθείτε εσείς και όσοι άλλοι θα χρειασθούν ανάλογη φροντίδα. Δεν έχει καμία σχέση με το πρόβλημά σας ποιος είναι ο διοικητής του νοσοκομείου, αν τον διόρισε η παρούσα ή η προηγούμενη κυβέρνηση, αν ψήφισε πράσινο, πορτοκαλί ή μπλε στις τελευταίες εκλογές, αν είναι άντρας ή γυναίκα, λευκός ή μαύρος, κοντός ή ψηλός ή οτιδήποτε άλλο. Το νοσοκομείο ως μονάδα παροχής φροντίδας υγείας θα πρέπει να δουλεύει ανεξάρτητα από τη διορισμένη διοίκηση. Η τελευταία μπορεί να επηρεάζει τη λειτουργία του σε άλλο επίπεδο: επίβλεψη, σχέση με άλλες υπηρεσίες, προμήθειες και διαχείριση, κάλυψη διοικητικών αναγκών, όχι όμως στο βασικό επίπεδο της παροχής φροντίδας.
Γιατί τα γράφω αυτά; Για να σκεφθούμε ότι στον πολιτισμένο κόσμο η εξουσία και η δημόσια υπηρεσία είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Το ένα είναι αιρετό και παροδικό, το άλλο είναι μόνιμο και διαρκείας. Ας υποθέσουμε ότι ο διοικητής του νοσοκομείου απουσιάζει, αρρώστησε, πήγε διακοπές, περιμένει τη σύνταξή του, τέλος πάντων λείπει από τα καθήκοντά του. Η λειτουργία του νοσοκομείου δεν μπορεί να αλλάξει ή να ανασταλεί εν αναμονή της επιστροφής ή της αντικατάστασής του. Τα χειρουργεία, τα εργαστήρια, τα εξωτερικά ιατρεία και οι κλινικές δεν θα αδειάσουν από κόσμο «μέχρι νεωτέρας». Ούτε θα αλλάζει το προσωπικό ή ο τρόπος λειτουργίας με κάθε καινούργιο διοικητή.
Το ίδιο ισχύει για οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία. Αυτό που ονομάζουμε κρατική μηχανή ή απλά δημόσιο είναι η μηχανή του αυτοκινήτου, που πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα από το ποιος κάθεται στο τιμόνι. Ωστόσο, από τον τρόπο της οδήγησης θα εξαρτηθούν τα αποτελέσματα. Αν ο οδηγός ακολουθεί τους κανόνες και σέβεται τη μηχανή που έχει υπό τη διεύθυνσή του, τα πράγματα θα συνεχίσουν να πηγαίνουν καλά. Αν ο οδηγός είναι ατζαμής ή ‘ραλίστας’ ή θέλει να κάνει το κομμάτι του, τότε σύντομα θα αχρηστέψει τη μηχανή ή θα βρεθεί σε κάποιο χαντάκι. Γι’ αυτό ακριβώς το ζητούμενο από τον οδηγό είναι η γνώση και η εμπειρία του στην οδήγηση, και όχι αν υποστηρίζει ΠΑΟΚ, Ολυμπιακό ή Ρεάλ Μαδρίτης, ή σε ποιο σωματείο είναι γραμμένος. Το ίδιο και με τη διοίκηση: γνώση και εμπειρία συγκεκριμένη θέλουμε, όχι κομματική νομιμοφροσύνη.
Στην Ελλάδα όμως, αυτή τη μαγευτική και ευλογημένη χώρα με τους ιδιόρρυθμους ανθρώπους, κοντά σε όλα τα άλλα συγχέουμε και τις δυο έννοιες. Ταυτίζουμε το ‘δημόσιο’ με την κυβέρνηση/διοίκηση, που σημαίνει ότι είτε ως υπάλληλοι είτε ως πολίτες συμπεριφερόμαστε ως ψηφοφόροι ή ψηφοθήρες. Ζητούμε ή προσφέρουμε εκδουλεύσεις ή ανταλλάγματα, λες και η παροχή μιας υπηρεσίας είναι χάρη που κάνουμε (ή μας κάνει το κράτος) και όχι υποχρέωση που οφείλουμε (ή μας οφείλει το κράτος). Η ονομασία ‘πελατειακό κράτος’ αναφέρεται ακριβώς στη νοοτροπία αυτή. Όλα τα κόμματα την κακίζουν στους άλλους και την εναγκαλίζονται ασμένως και ανερυθριάστως τα ίδια. Και όταν από τα φοιτητικά έδρανα έχουν διδάξει τους πολίτες ότι πρώτα είναι το (όποιο) κόμμα και αυτό επιβραβεύει κυρίως και πρωτίστως την αφοσίωση, τότε πώς να περιμένουμε διαφορετική συμπεριφορά στη συνέχεια;
Κι ένα ακόμη παράδειγμα, για σύγκριση. Δούλεψα πολλά χρόνια στη Βρετανία σε καμιά δεκαριά διαφορετικά νοσοκομεία, με πολλούς διευθυντές, συναδέλφους και λοιπό προσωπικό και πάμπολλους ασθενείς. Δεν θυμάμαι να έγινε ποτέ λόγος για κομματικά θέματα στα πλαίσια της εργασίας, και για κανέναν δεν έμαθα τι πρέσβευε και τι ψήφιζε. Προσωπικά δεν με ενδιέφερε, αλλά ούτε κανείς έκανε σχετικές νύξεις για συζήτηση. Μάθημα;
Υποθέστε ότι πηγαίνετε σε ένα νοσοκομείο με κάποιο πρόβλημα υγείας. Αυτό που σας ενδιαφέρει είναι να υπάρχει γιατρός της ανάλογης ειδικότητας, να υπάρχουν διαθέσιμα τα μέσα διάγνωσης και τα φάρμακα που χρειάζονται, και όλα αυτά να δουλεύουν αρμονικά ώστε να εξυπηρετηθείτε εσείς και όσοι άλλοι θα χρειασθούν ανάλογη φροντίδα. Δεν έχει καμία σχέση με το πρόβλημά σας ποιος είναι ο διοικητής του νοσοκομείου, αν τον διόρισε η παρούσα ή η προηγούμενη κυβέρνηση, αν ψήφισε πράσινο, πορτοκαλί ή μπλε στις τελευταίες εκλογές, αν είναι άντρας ή γυναίκα, λευκός ή μαύρος, κοντός ή ψηλός ή οτιδήποτε άλλο. Το νοσοκομείο ως μονάδα παροχής φροντίδας υγείας θα πρέπει να δουλεύει ανεξάρτητα από τη διορισμένη διοίκηση. Η τελευταία μπορεί να επηρεάζει τη λειτουργία του σε άλλο επίπεδο: επίβλεψη, σχέση με άλλες υπηρεσίες, προμήθειες και διαχείριση, κάλυψη διοικητικών αναγκών, όχι όμως στο βασικό επίπεδο της παροχής φροντίδας.
Γιατί τα γράφω αυτά; Για να σκεφθούμε ότι στον πολιτισμένο κόσμο η εξουσία και η δημόσια υπηρεσία είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Το ένα είναι αιρετό και παροδικό, το άλλο είναι μόνιμο και διαρκείας. Ας υποθέσουμε ότι ο διοικητής του νοσοκομείου απουσιάζει, αρρώστησε, πήγε διακοπές, περιμένει τη σύνταξή του, τέλος πάντων λείπει από τα καθήκοντά του. Η λειτουργία του νοσοκομείου δεν μπορεί να αλλάξει ή να ανασταλεί εν αναμονή της επιστροφής ή της αντικατάστασής του. Τα χειρουργεία, τα εργαστήρια, τα εξωτερικά ιατρεία και οι κλινικές δεν θα αδειάσουν από κόσμο «μέχρι νεωτέρας». Ούτε θα αλλάζει το προσωπικό ή ο τρόπος λειτουργίας με κάθε καινούργιο διοικητή.
Το ίδιο ισχύει για οποιαδήποτε δημόσια υπηρεσία. Αυτό που ονομάζουμε κρατική μηχανή ή απλά δημόσιο είναι η μηχανή του αυτοκινήτου, που πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα από το ποιος κάθεται στο τιμόνι. Ωστόσο, από τον τρόπο της οδήγησης θα εξαρτηθούν τα αποτελέσματα. Αν ο οδηγός ακολουθεί τους κανόνες και σέβεται τη μηχανή που έχει υπό τη διεύθυνσή του, τα πράγματα θα συνεχίσουν να πηγαίνουν καλά. Αν ο οδηγός είναι ατζαμής ή ‘ραλίστας’ ή θέλει να κάνει το κομμάτι του, τότε σύντομα θα αχρηστέψει τη μηχανή ή θα βρεθεί σε κάποιο χαντάκι. Γι’ αυτό ακριβώς το ζητούμενο από τον οδηγό είναι η γνώση και η εμπειρία του στην οδήγηση, και όχι αν υποστηρίζει ΠΑΟΚ, Ολυμπιακό ή Ρεάλ Μαδρίτης, ή σε ποιο σωματείο είναι γραμμένος. Το ίδιο και με τη διοίκηση: γνώση και εμπειρία συγκεκριμένη θέλουμε, όχι κομματική νομιμοφροσύνη.
Στην Ελλάδα όμως, αυτή τη μαγευτική και ευλογημένη χώρα με τους ιδιόρρυθμους ανθρώπους, κοντά σε όλα τα άλλα συγχέουμε και τις δυο έννοιες. Ταυτίζουμε το ‘δημόσιο’ με την κυβέρνηση/διοίκηση, που σημαίνει ότι είτε ως υπάλληλοι είτε ως πολίτες συμπεριφερόμαστε ως ψηφοφόροι ή ψηφοθήρες. Ζητούμε ή προσφέρουμε εκδουλεύσεις ή ανταλλάγματα, λες και η παροχή μιας υπηρεσίας είναι χάρη που κάνουμε (ή μας κάνει το κράτος) και όχι υποχρέωση που οφείλουμε (ή μας οφείλει το κράτος). Η ονομασία ‘πελατειακό κράτος’ αναφέρεται ακριβώς στη νοοτροπία αυτή. Όλα τα κόμματα την κακίζουν στους άλλους και την εναγκαλίζονται ασμένως και ανερυθριάστως τα ίδια. Και όταν από τα φοιτητικά έδρανα έχουν διδάξει τους πολίτες ότι πρώτα είναι το (όποιο) κόμμα και αυτό επιβραβεύει κυρίως και πρωτίστως την αφοσίωση, τότε πώς να περιμένουμε διαφορετική συμπεριφορά στη συνέχεια;
Κι ένα ακόμη παράδειγμα, για σύγκριση. Δούλεψα πολλά χρόνια στη Βρετανία σε καμιά δεκαριά διαφορετικά νοσοκομεία, με πολλούς διευθυντές, συναδέλφους και λοιπό προσωπικό και πάμπολλους ασθενείς. Δεν θυμάμαι να έγινε ποτέ λόγος για κομματικά θέματα στα πλαίσια της εργασίας, και για κανέναν δεν έμαθα τι πρέσβευε και τι ψήφιζε. Προσωπικά δεν με ενδιέφερε, αλλά ούτε κανείς έκανε σχετικές νύξεις για συζήτηση. Μάθημα;
