Αναστολή

 Χριστός ανέστη! Μέσα στην Πασχαλινή περίοδο, και με δεδομένη την καλή επιδημιολογική εικόνα της χώρας, ίσως θα πρέπει το κράτος να λύσει το πρόβλημα των υγειονομικών που βρίσκονται σε αναστολή εργασίας από τον Σεπτέμβριο. Τονίζω εκ των προτέρων ότι δεν είμαι αντιεμβολιαστής, ότι έχω κάνει τα εμβόλιά μου και ενθαρρύνω συστηματικά τους ασθενείς μου να κάνουν το ίδιο. Ωστόσο το συνεχιζόμενο καθεστώς αναστολής (που δεν δικαιολογείται από τα τρέχοντα στοιχεία) συντηρεί ένα κοινωνικό πρόβλημα, πέρα από την στέρηση των υπηρεσιών υγείας από ειδικευμένο προσωπικό που σε κάθε περίπτωση ήταν και είναι απολύτως απαραίτητο. Αν η αναστολή είχε σκοπό την πρόληψη της μετάδοσης σε εποχή έξαρσης της πανδημίας, η παράτασή της σήμερα μόνο ως τιμωρία μπορεί να χαρακτηρισθεί. Καλό θα ήταν συνεπώς να αναθεωρηθεί η πολιτική αυτή, όπως άλλωστε έχουν αναθεωρηθεί και όλα τα μέτρα που ίσχυαν μέχρι πρότινος. Ακόμη κι αν κάποιοι σπεύσουν να την χαιρετίσουν ως ‘νίκη’ ή ‘δικαίωση’ των αντιεμβολιαστών, στην ουσία μόνο καλό θα κάνει τόσο στους εμπλεκόμενους υγειονομικούς όσο και στο σύστημα υγείας εν γένει. Άλλωστε η ευελιξία και η προσαρμογή στις πραγματικές συνθήκες είναι δείγμα συνετής διακυβέρνησης.

[Δημοσιεύθηκε σήμερα στην Καθημερινή]

Δάσκαλοι του μαυροπίνακα

 Ανήμερα του Πάσχα διαβάζω το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του καθηγητή Παύλου Καλλιγά με τίτλο ‘Η παιδεία του μαυροπίνακα’ [Καθημερινή 24/4], που το συνιστώ σε όλους όσοι ασχολούνται με την εκπαίδευση με οποιαδήποτε ιδιότητα. Μέσα σε λίγες γραμμές αντιπαραβάλλει την παραδοσιακή εκπαιδευτική διαδικασία με το ‘κατέβασμα’ έτοιμων γνώσεων σε διαδραστικούς πίνακες που σχεδιάζει το υπουργείο παιδείας. Και μου φέρνει στη σκέψη κάποιους κλασικούς δασκάλους που μας άφησαν το αποτύπωμά τους (έκφραση της μόδας κι αυτή).

     Αρχίζω από τον καθηγητή μας στη Βιοχημεία Αντώνη Τρακατέλλη. Οπτικά τον έχω ταυτίσει με τον πίνακα και την κιμωλία. Με το που έμπαινε στο αμφιθέατρο άρχιζε ακούραστα να γράφει – απ’ έξω και χωρίς κανένα βοήθημα – πολύπλοκους χημικούς τύπους και εξισώσεις που κάλυπταν όλη την παράδοση, ενώ παράλληλα ερμήνευε προφορικά τα γραφόμενα. Μόλις γέμιζε ο μεγάλος πίνακας, τον ανέβαζε ψηλά, καθάριζε με τον σπόγγο τον δεύτερο πίνακα και συνέχιζε τη διαδικασία αυτή ολόκληρη τη διδακτική ώρα. Εφτά πίνακες είχα μετρήσει σε μια παράδοση, τους οποίους σημειωτέον αντιγράφαμε στα μπλοκ μας, μια και το σύγγραμμά του τότε δεν είχε ολοκληρωθεί. Εν πολλοίς από τις σημειώσεις εκείνες περάσαμε το μάθημα στο τρίτο έτος.

     Την ίδια ανάμνηση έχω και από την καθηγήτρια Ιστολογίας Χρυσή Κεραμέως-Φόρογλου (δεν γνωρίζω αν συγγενεύει με τη σημερινή υπουργό). Εκείνη χρησιμοποιούσε χρωματιστές κιμωλίες στον ίδιο μαυροπίνακα για να αποδίδει με ιδιαίτερη τέχνη τα ιστολογικά παρασκευάσματα. Υποθέτω ότι σήμερα θα μπορούσε να έχει σε μια παρουσίαση PowerPoint τις αντίστοιχες εικόνες των ιστολογικών τομών και να εξηγεί προφορικά τα επιμέρους στοιχεία τους. Ωστόσο οι δυο τεχνικές δεν είναι ακριβώς ίδιες. Ένας φωτογράφος κι ένας ζωγράφος μπορεί να απαθανατίζουν το ίδιο πρόσωπο ή τοπίο, με διαφορετικό μέσο όμως και με άλλο επίπεδο προσπάθειας στην κάθε περίπτωση. Η ύπαρξη του ενός μέσου δεν αναιρεί την αξία και τη μορφωτική σημασία του άλλου. Ειδικά στην περίπτωση της παιδείας υπάρχει ένα παλιό εκπαιδευτικό δόγμα που έλεγε ότι μία γραφή ισοδυναμεί με πέντε αναγνώσεις. Η εμπλοκή της κινητικής μνήμης (γραφή με το χέρι, όχι στο πληκτρολόγιο) κάνει την μνημονική εγχάραξη του κειμένου πιο βαθιά και πιο ανθεκτική στον χρόνο από την απλή ανάγνωση/αποστήθιση.

     Κι αυτή η αναφορά στη γραφή με πάει πιο πίσω, στον μακαρίτη Κώστα Ράπτη, τον άνθρωπο που μας μύησε (νομίζω πλήρως δικαιολογημένο το ρήμα) στην αγγλική γλώσσα στα σχολικά μας χρόνια. Δάσκαλος της κιμωλίας κι εκείνος, γέμιζε πίνακες με συνώνυμα και αντίθετα και μας έβαζε να τα γράφουμε και να τα μαθαίνουμε (με τις επιμέρους διαφορές τους) και να τα χρησιμοποιούμε σωστά τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο. Η αξία της άσκησης αυτής (τότε μας φαινόταν ανιαρή και ανούσια) έχει αποδειχθεί έκτοτε περίτρανα. Αιωνία η μνήμη του.

     Όλη αυτή η αναδρομή, όπως άλλωστε και το παραπάνω άρθρο, δεν εισηγείται απόρριψη της τεχνολογίας και επιστροφή στο παρελθόν. Το λάθος που συχνά κάνουμε είναι να απολυτοποιούμε το ένα με πλήρη αποκλεισμό του άλλου. Όπως όμως η είσοδος του ηλεκτρισμού στη ζωή μας δεν εξάλειψε παντελώς την αξία και την ανάγκη της φωτιάς, έτσι και η ψηφιακή τεχνολογία δεν αποτελεί τη λύση σε όλα. Δυστυχώς οι κάθε είδους τεχνικές ευκολίες συνεπάγονται απώλεια αντιστοίχων φυσικών δεξιοτήτων. Η συντήρηση και καλλιέργεια των ικανοτήτων αυτών του νου και των χεριών είναι αναγκαία για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη του ανθρώπου ως σωματοψυχικού όντος.

Αναστάσιμος απολογισμός

Ανηφορίσαμε και φέτος λειτουργικά τη Μεγάλη Εβδομάδα, φθάσαμε στην κορυφή της, ψάλαμε όλα τα ιδιαίτερα μουσικά ‘μαθήματά’ της όπως τα διδαχθήκαμε από τον αείμνηστο πατέρα μας (κάθε άνοιγμα του βιβλίου ήταν κι ένα μνημόσυνο για κείνον). Θυμάμαι που έλεγε όταν τελείωνε η μοναδική πρωινή Λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου: «Τώρα είμαι έτοιμος να ξαναρχίσω», και ελπίζω πλέον να «κροτεί Πάσχα αιώνιον». Εορτάσαμε την Ανάσταση κατά το έθος, μετά από τον τηλεοπτικό ‘εορτασμό’ του πρώτου lockdown το 2020 και το ετεροχρονισμένο ‘Χριστός ανέστη’ του 2021. Πόσο μακρινά μας φαίνονται τώρα εκείνα τα γεγονότα… Μας έκαναν άραγε λίγο σοφότερους; Εκτιμήσαμε, μέσω της εμπειρίας της στέρησης, την αξία και τον πλούτο της λειτουργικής παράδοσης και ζωής; Ευχαριστήσαμε τον Θεό που μας επανέφερε στη φετινή κανονικότητα; Αν δεν το κάναμε ακόμη, ας μη το αναβάλουμε. Με τα λόγια του αγίου Χρυσοστόμου, «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ὁ λύσας τὸν χειμώνα καὶ ποιήσας γαλήνην… Κακά συνέβη; Εὐλόγησον τόν Θεόν, καὶ λύεται τὰ κακά». Και λύθηκαν, όπως θα λυθούν και τα τρέχοντα δεινά που δημιούργησαν οι άνθρωποι σε άλλα μέρη του κόσμου. Και του χρόνου λοιπόν. Χριστός ανέστη!

[Η εις Άδου κάθοδος. Ψηφιδωτό Αγ. Αποστόλων Θεσσαλονίκης, 14ος αιώνας]

 

Επίκαιρα

 Αντιγράφω από το βιβλίο του σεβαστού π. Βασιλείου Γοντικάκη ‘Ο βασιλεύς της δόξης’ [έκδοση Ι. Μ. Ιβήρων 2018, σελ. 27]:

     ‘Οι σφαγείς των άλλων ανθρώπων καταδικάζουν τον εαυτό τους. Και όταν είναι ελεύθεροι, παραμένουν σκλάβοι.

     Οι λαοί που ζουν με τις γενοκτονίες των αδυνάτων γειτόνων τους, για να λεηλατούν τα ιερά και τα όσια της ζωής των εσφαγμένων, παραμένουν ως φανέρωση της διαστροφής της αμαρτίας.

     Η Εκκλησία βλέπει ότι όλοι – τα θύματα και οι σφαγείς – είμαστε άνθρωποι. Όλοι μετέχουμε στην ευθύνη των εγκλημάτων και όλοι είμαστε θύματα εκτροπής. «Πάντες ἐξέκλιναν, ἅμα ἠχρειώθησαν, οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστότητα, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός».

     Όλοι έχουμε ανάγκη μετανοίας και στοργής, όχι ανθρώπινης σκληρότητος και οργής. Αυτό βρίσκουμε μέσα στην Εκκλησία του Εσταυρωμένου και Αναστημένου Χριστού’.

     Επίκαιρο το βιβλίο, επίκαιροι και οι λόγοι του.

Ζητείται

 Από καταβολής του ιστολογίου έχουμε γράψει πολλές φορές για τις περίπου εθιμικές αψιμαχίες των κομμάτων και των πολιτικών αρχηγών, εντός και εκτός Βουλής, που πάντα είναι ‘δριμείες’, ‘οξύτατες’, ‘σφοδρές’ και ό,τι άλλο επινοήσει η δημοσιογραφική φαντασία. Δυστυχώς η πολιτική παράδοση του τόπου μας (και των ανθρώπων του;) βλέπει την συνεννόηση, την συμφωνία, την συνεργασία ως ουτοπία, ως όνειρο θερινής νυκτός και χίμαιρα. Ο κόσμος να χαλάει (και αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα στις μέρες μας), εμείς το χαβά μας: ποιος είναι ο χειρότερος πρωθυπουργός, ποια είναι η πιο ανίκανη κυβέρνηση, και άλλα συναφή. Πουθενά κοινός τόπος, πουθενά διάθεση για από κοινού αντιμετώπιση των μειζόνων προβλημάτων και απειλών.
     Ο Γ. Μπουρδάρας θίγει σήμερα το ίδιο θέμα στην Καθημερινή. Φέρνει ως παράδειγμα τις επαφές και συνεννοήσεις του Ερντογάν με τον Γεν. Γραμματέα του ΟΗΕ Γκουτέρες για το Ουκρανικό ζήτημα, και αναλύει το πώς η Τουρκία, παρά το βεβαρυμένο διεθνές ποινικό μητρώο της, καταφέρνει να παρουσιάζεται ως ειρηνοποιός. Και θέτει το καίριο ερώτημα: «Ενώπιον των μεγάλων κινδύνων και κρίσεων που ήδη τρομοκρατούν ολόκληρο τον πλανήτη και πιέζουν ασφυκτικά χώρες και λαούς, η ανάγκη συνεννόησης, συγκλίσεων ή και συνεργειών είναι άμεση και σημαντικότερη των όποιων παραδοσιακών ιδεολογικών και άλλων διαφορών. Γκουτέρες και Ερντογάν μπορούν και συζητούν για συνεργασία τέτοιου επιπέδου, γιατί λόγου χάριν να μη μπορούν Μητσοτάκης και Τσίπρας, και οι άλλοι πολιτικοί αρχηγοί;»
     Ας πάμε αρκετούς αιώνες πίσω. Πριν από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας ο εξόριστος Αριστείδης έσπευσε κολυμπώντας να ειδοποιήσει τον αντίπαλό του Θεμιστοκλή για τις κινήσεις του Περσικού στόλου. Όπως αναφέρει ο Λέων Μελάς στον κλασικό ‘Μικρό Πλούταρχο’, «προθύμως υπεστήριξε τα σχέδια του αντιπάλου του Θεμιστοκλέους ως ωφέλιμα εις την Ελλάδα, και εις την δόξαν του Θεμιστοκλέους μεγάλως συνετέλεσε, παρακαλέσας αυτόν ‘να λησμονήσουν την παλαιάν των έχθραν, όπως σώσουν την Ελλάδα, ο μεν Θεμιστοκλής άρχων και στρατηγών, αυτός δε υπακούων και συμβουλεύων’». Το όνομα του Αριστείδη όχι μόνο δεν μειώθηκε από τη βοήθεια που πρόσφερε στον Θεμιστοκλή, αλλά αντίθετα αυξήθηκε και πλουτίσθηκε και γράφτηκε με κεφαλαία γράμματα στην ιστορία του τόπου μας.
     Κατόπιν τούτων, ζητείται Αριστείδης.

Αιωνόβιοι

 Δεν το λες και συνηθισμένο φαινόμενο. Σε μια ηλικία που σχεδόν όλοι οι άνθρωποι όχι απλώς έχουν πάψει προ πολλού να εργάζονται αλλά έχουν αποδημήσει εις Κύριον, κάποιοι ολίγοι (μάλλον μετρημένοι στα δάχτυλα ενός χεριού) δείχνουν να συνεχίζουν ακάθεκτοι. Στην πρωτοπορία αυτής της μειοψηφίας βρίσκεται μια γιαγιά στον Καναδά, η Hazel McCallion [φωτογραφία], που στα 101 χρόνια της συνεχίζει να διευθύνει το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της χώρας στο Τορόντο με τριετή παράταση του συμβολαίου της. Είχε παραιτηθεί από δήμαρχος της πόλης Mississauga το 2014, μετά από 36 χρόνια στη θέση αυτή, αλλά μάλλον δεν το είχε βάλει κάτω. Στον Καναδά θεωρείται εμβληματική προσωπικότητα (‘icon’) και το όνομά της έχει δοθεί σε ένα σχολείο, μια βιβλιοθήκη και μια ομάδα μπέιζμπολ. Όσοι βρέθηκαν απέναντί της σε διάφορες δημόσιες θέσεις λένε ότι τους τρομάζει το επιθετικό της στυλ στη διοίκηση, παρά το μικρόσωμο παρουσιαστικό της. Για την ιστορία, η ‘Hurricane Hazel’ (= τυφώνας Χέιζελ), όπως την ονομάζουν οι συμπατριώτες της, γεννήθηκε το 1921 και στα νειάτα της έπαιζε επαγγελματικό χόκεϊ, ένα από τα πιο δημοφιλή σπορ στον Καναδά, ιδιαίτερα απαιτητικό σε ταχύτητα, ευελιξία και σωματικές δυνάμεις.  
     Τι να σχολιάσει κανείς; Φαίνεται ότι εκτός από την πάλαι ποτέ ‘σιδηρά κυρία’ Θάτσερ και την γηραιά βασίλισσα Ελισάβετ (95 ετών, 70 χρόνια στον θρόνο) υπάρχουν και άλλα πιο σκληρά και ανθεκτικά ‘μέταλλα’ θηλυκού γένους. Όσοι λοιπόν έχετε υπερήλικες γυναίκες στο περιβάλλον σας να μην τις βλέπετε με μισό μάτι: ποτέ δεν ξέρετε τι μπορεί να κάνουν. Η φράση "τόπο στα νειάτα" μάλλον δεν τις συγκινεί ιδιαίτερα.

 

Συμπαντικά

Κατά καιρούς στο ιστολόγιο ασχολούμαστε με την αστρονομία, όχι με ιδιαίτερες γνώσεις αλλά αναδιφώντας αυτά που μας παρουσιάζουν οι ειδήσεις. Τέτοιες ανακοινώσεις συχνά βρίθουν από υπερθετικά, από αριθμούς και μεγέθη που είναι ασύλληπτα από τον κοινό μας νου. Δυο τέτοιες ειδήσεις αλίευσα πρόσφατα και τις αναπαράγω με συντομία.

     Η μία αναφέρεται στον Μπερναντινέλι-Μπερνστάιν, έναν μεγα-κομήτη που έγινε αντιληπτός μόλις πριν λίγα χρόνια. Τα στοιχεία του δημιουργούν δέος. Ο στερεός πυρήνας του έχει διάμετρο 129 χιλιομέτρων και η μάζα του υπολογίζεται σε 500 τρισεκατομμύρια τόνους, 100.000 φορές μεγαλύτερη από εκείνη ενός τυπικού κομήτη (μην προσπαθήσετε να τον σηκώσετε…). Απέχει από τον Ήλιο περίπου 3,2 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα (θυμίζω ότι η Γη μας απέχει μόνο 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα) και η θερμοκρασία του, λόγω της απόστασης αυτής, είναι μείον 211 βαθμοί Κελσίου (μπρρρ!). Και σα να μην έφταναν όλα αυτά, ο παγωμένος αυτός ογκόλιθος κινείται στο διάστημα με ταχύτητα περίπου 35.400 χιλιομέτρων την ώρα, χωρίς να προσκρούει πουθενά και χωρίς να ενοχλεί τα αναρίθμητα άλλα ουράνια σώματα, που έχουν τις δικές τους εκπληκτικές τροχιές και προδιαγραφές. Αν όμως ο κύριος αυτός σας φαίνεται πολύ βιαστικός, συγκριτικά η ταπεινή Γη μας περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο με 107.000 χιλιόμετρα την ώρα (υπάρχει άραγε κάποιο ‘νόμιμο’ όριο ταχύτητος στο διάστημα;).

     Η άλλη είδηση περιγράφει την ανακάλυψη του πιο μακρινού (ως τώρα) αστρονομικού ‘αντικειμένου’ στο σύμπαν, ενός γαλαξία με την κωδική ονομασία HD1, που βρίσκεται περίπου 13,5 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά από μας. Για να μη κουράζεστε με υπολογισμούς, αυτό σημαίνει περίπου 128,25x10²¹ χιλιόμετρα. Κάπως μακριά μας πέφτει. Εξάλλου, η τεράστια αυτή απόσταση σημαίνει ότι αυτό που ‘βλέπουμε’ εμείς είναι η εικόνα του πριν 13,5 δισεκατομμύρια χρόνια – σήμερα μπορεί να μην υπάρχει πλέον. Μια αμυδρή ματιά σ’ ένα πολύ απώτερο παρελθόν.

     Όλα αυτά τα εντυπωσιακά ευρήματα προκαλούν τον θαυμασμό στον μέσο άνθρωπο. Εξίσου μεγάλη κατάπληξη και απορία ωστόσο δημιουργεί η πεποίθηση πολλών ότι δεν χρειάστηκε παρά μόνο μια μεγάλη έκρηξη, εντελώς τυχαία και ανεξέλεγκτη, χωρίς κανένα προγραμματισμό και πρόνοια, για να προκύψουν αυτά που με τόσο κόπο και προσπάθεια ανακαλύπτουν οι επιστήμονες σήμερα. Παρόλο που η πίστη εξ ορισμού δεν βασίζεται σε λογικές αποδείξεις, με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα είναι πολύ πιο λογικό να πιστέψει κανείς στη Δημιουργία παρά στην τύχη. Το «ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου, Κύριε· πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας» του Δαβίδ ηχεί όλο και πιο αληθινό στον 21^ο αιώνα. 

Εξουσίες

 Δεν έχουν βέβαια οι ξένοι όλα τα στραβά. Όπως δεν έχουμε κι εμείς όλα τα καλά. Αν θυμόμασταν πιο συχνά τον Αίσωπο θα είχαμε κατά νουν και τα δυο σακούλια που κουβαλούμε όλοι («Ἀνθρώπων ἕκαστος δύο πήρας φέρει» μαθαίναμε κάποτε), τόσο ως άτομα όσο και ως κοινωνίες και έθνη, και θα κοιτάζαμε λίγο και πίσω στο δικό μας ξεχειλισμένο τσουβάλι. Δεν βλάπτει λοιπόν καθόλου, απεναντίας μπορεί να μας διδάσκει πολλά, να βλέπουμε κάποιες συμπεριφορές των ξένων που μας ξαφνιάζουν. Έτσι διαβάζουμε στις αγγλικές εφημερίδες ότι η Μητροπολιτική Αστυνομία του Λονδίνου επέβαλε πρόστιμα (τα οποία πληρώθηκαν) τόσο στον πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον όσο και στον υπουργό Οικονομικών Ρίσι Σουνάκ για τη συμμετοχή τους σε Χριστουγεννιάτικα πάρτι στην πρωθυπουργική κατοικία της Ντάουνινγκ Στρητ εν μέσω της πανδημίας, την εποχή του lockdown. Μπορούμε να διανοηθούμε να γίνεται κάτι ανάλογο εντός συνόρων; Και μπορούμε να αμφισβητήσουμε την ανεξαρτησία της αγγλικής αστυνομίας από την εκτελεστική εξουσία όταν μπορεί και εφαρμόζει κατά γράμμα τον νόμο απέναντι σε οποιονδήποτε τον παραβαίνει, όσο ψηλά κι αν στέκεται; Ακόμη και το 'φαίνεσθαι' δίνει ένα παράδειγμα στους πολίτες.

Πρωτεία

 Ακούσαμε στο χθεσινό Ευαγγέλιο δυο από τους κορυφαίους μαθητές του Κυρίου να ζητούν πρωτεία στην ερχόμενη (όπως την εννοούσαν εκείνοι) βασιλεία του διδασκάλου τους. Και ο Χριστός τους έδωσε μια απάντηση με γενικό κύρος και διαχρονική σημασία: «Οἴδατε ὅτι οἱ δοκοῦντες ἄρχειν τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι αὐτῶν κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν· οὐχ οὕτω δὲ ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ᾿ ὃς ἐὰν θέλῃ γενέσθαι μέγας ἐν ὑμῖν, ἔσται ὑμῶν διάκονος,  καὶ ὃς ἐὰν θέλῃ ὑμῶν γενέσθαι πρῶτος, ἔσται πάντων δοῦλος». Και ως επιβεβαίωση φέρνει το δικό του παράδειγμα: «Καὶ γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι, καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν» [Μαρκ. 10:42-45].
     Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος μας αν οι διάφοροι «δοκοῦντες ἄρχειν τῶν ἐθνῶν» και «μεγάλοι» σκέφτονταν και ενεργούσαν με βάση την παραπάνω θεόσδοτη αρχή... 

      Και επειδή στα λόγια του Κυρίου οι λέξεις δεν είναι τυχαίες, ας προσέξουμε εκείνο το «δοκοῦντες ἄρχειν», που σημαίνει «νομίζουν ότι ηγούνται»: μόνο ιδέα τους είναι. Και ακόμη, ας σκεφθούμε και τη διάκριση ανάμεσα στο «ἄρχειν» και στα δυο ρήματα «κατακυριεύουσι» και «κατεξουσιάζουσιν». Άλλο να είσαι άρχοντας (με την καλή έννοια του όρου, όπως λέμε για κάποιον ότι έχει αρχοντιά) και άλλο εξουσιαστής, δηλαδή δυνάστης και αφέντης. Από δυνάστες η ιστορία είναι γεμάτη· πραγματικούς άρχοντες όμως θα πρέπει να ψάξουμε πολύ για να εντοπίσουμε.