Σε πρώτο πρόσωπο

Μέσα στο τρέχον κλίμα του γενικευμένου φόβου και της ανασφάλειας απέναντι στον ‘εστεμμένο’ ιό είναι πολλοί (τόσο απλοί άνθρωποι όσο και επιστήμονες, ακόμη και του κλάδου της υγείας--διατί να το κρύψωμεν άλλωστε;) που ακούνε με κάποια περίσκεψη ή και με πλήρως απορριπτικό ύφος τα προτεινόμενα μέτρα. «Υπερβολές», λένε είτε από μέσα τους είτε και φωναχτά, «το παρατραβάνε το πράγμα». Δεν προχωρώ παραπέρα, στις προεκτάσεις και φανταστικές διακλαδώσεις του θέματος. Απλώς καταθέτω, από πρώτο χέρι, ότι η όποια ‘μαγκιά’ σε διακατέχει κόβεται αυτόματα όταν σου τηλεφωνούν και σου λένε ότι ο τάδε ασθενής που είδες προ ημερών έβγαλε θετικό τεστ και ήδη νοσηλεύεται. Οι στατιστικές και οι επιδημιολογικοί δείκτες ξαφνικά παύουν να είναι απρόσωπα νούμερα και κουκκίδες πάνω σε γραφήματα και εστιάζουν... πάνω σου! Προσπαθείς να θυμηθείς πόση ακριβώς επαφή είχες με τον άρρωστο, αν φορούσες ή όχι σωστά τη μάσκα σου, τι άλλο έκανες από εκεί και μετά μέχρι αυτή την ώρα, ποιους άλλους είδες και υπό ποιες συνθήκες. Και βέβαια ακυρώνεις το υπόλοιπο πρόγραμμά σου και πηγαίνεις γραμμή για έλεγχο. Και κάθεσαι με τις ώρες στο ‘καθαρτήριο’ (ευτυχώς εξοχικό, μέχρι και αηδόνια άκουσα), νιώθοντας περίπου σαν λεπρός, μέχρι να σου ανακοινώσουν ότι είσαι αρνητικός και ότι επί του παρόντος μπορείς να συνεχίσεις τη συνήθη σου δραστηριότητα. Μέχρι τον επόμενο συναγερμό. Με περισσότερη προσοχή και λιγότερη ανεμελιά. Δόξα τω Θεώ!

Το άγγιγμα του Μίδα

Η σωματική επαφή μεταξύ των ανθρώπων είναι φυσικός, αυθόρμητος και πολύ διαδεδομένος τρόπος επικοινωνίας, που εκδηλώνεται με χιλιάδες μορφές σε όλες τις πτυχές της ζωής, από την πρώτη μητρική αγκαλιά που υποδέχεται το νεογνό μέχρι το φίλημα του αποχαιρετισμού ενός προσφιλούς νεκρού. Ειδικώτερα στην ιατρική, μέχρι τώρα διδάσκαμε και προωθούσαμε την φυσική επαφή με τους ασθενείς, που μεταδίδει ενθάρρυνση, παρηγορία, συμπαράσταση, ενδιαφέρον. Τώρα, μέχρι νεωτέρας, θα πρέπει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας. Ή τουλάχιστον να τις μετριάσουμε και να τις περιορίσουμε εκεί που υπάρχουν οι αναγκαίες προϋποθέσεις.

     Κατά τον αρχαίο μύθο, ο βασιλιάς της Φρυγίας Μίδας ζήτησε από τον θεό Διόνυσο το χάρισμα ό,τι πιάνει να γίνεται χρυσάφι. Ενθουσιάστηκε αρχικά με το ‘δώρο’ αυτό, μέχρι που σύντομα διαπίστωσε ότι ακόμη και το ψωμί και το νερό και ό,τι άλλο αναγκαίο για την καθημερινή του ζωή γινόταν χρυσάφι, πολύτιμο μεν ως μέταλλο, απολύτως άχρηστο όμως για την επιβίωσή του. Το χάρισμά του τον καταδίκαζε σε ασιτία, και αποδείχθηκε κατάρα, και γρήγορα ζήτησε να του αφαιρεθεί.  

     Θυμήθηκα την ξεχασμένη αυτή διήγηση καθώς συνδύασα το απαγορευμένο ‘άγγιγμα’ των ημερών μας με την είδηση που διάβασα προχθές ότι στις αγορές του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης υπάρχει τεράστια ζήτηση για ράβδους χρυσού. Αν σκεφθούμε ότι αυτό συμβαίνει σε δυο μεγαλουπόλεις που έχουν πληγεί σε υπερθετικό βαθμό από τον κορωνοϊό (που δεν ξέρει τίποτε από... υπεραξίες, ο άξεστος!), δεν μπορεί παρά να σκεφθούμε ότι η απληστία του Μίδα μόνο μυθολογία δεν είναι. Ζει και βασιλεύει.

Δωρήματα

Υπάρχουν μέρες που φέρνουν μαζί τους ιδιαίτερες ευλογίες. Έχει σημασία να τις θυμόμαστε και να τις μνημονεύουμε, για να ευγνωμονούμε.

     Ο άρρωστός μου ‘ἠσθένησε παραπλήσιον θανάτου’: δυο εβδομάδες νοσηλεία, με σοβαρό αναπνευστικό πρόβλημα (άσχετο με την τρέχουσα ίωση), πέρασε μέρες στην εντατική αλλά διέφυγε τη διαδικασία της διασωλήνωσης, βγήκε στο δωμάτιο παραμονές του Πάσχα, και είναι έτοιμος να γυρίσει στο σπίτι, κάτι που μόνο το ελπίζαμε χωρίς να το πολυπεριμένουμε στην αρχή, καθώς είχαμε και ‘κακοήθεις’ υποψίες. Πιστός άνθρωπος, και το δείχνει. «Γιατρέ, ένα μικρό θαύμα είναι η περίπτωσή μου», μου λέει καθώς συζητούμε το εξιτήριό του. Καθόλου μικρό και σίγουρα θαύμα, που συνέπεσε και με το μεγάλο θαύμα της Αναστάσεως. Μαζί ήρθε και η ευχάριστα αναπάντεχη πρωινή κλήση φίλου ιερέως. «Λειτουργήθηκες;» με ρωτάει. «Όχι», απαντώ. «Θα μου κάνεις τον ψάλτη αύριο;». Αν θα τον κάνω λέει... Με χέρια και με πόδια, όπως έλεγε κάποτε ένας Αγιορείτης μοναχός. 

     Αυτά έγιναν χθες. Και σήμερα, έχοντας σταθεί στο αναλόγιο μετά από σαράντα μέρες απουσίας από τον ναό, έχοντας ψάλει το ‘Θανάτου ἑορτάζομεν νέκρωσιν, ᾍδου τὴν καθαίρεσιν’ πριν κλείσει η Λαμπροβδομάδα, έχοντας απολαύσει ‘τοῦ συμποσίου τῆς πίστεως καὶ τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος’, λέω ‘Δόξα τῷ Θεῷ’ που με τις ευχές των αγίων του και τις μεσιτείες των πατέρων μας δεν μας άφησε ορφανούς καί νηστικούς.

Εκ μέρους

Είναι γνωστός ο ινδικός μύθος με τους τυφλούς και τον ελέφαντα (έχω αναφέρει ξανά την ιστορία αυτή). Μια ομάδα τυφλών άκουσαν ότι ήρθε στην πόλη τους ένας ελέφαντας. Μη ξέροντας τι ακριβώς είναι το ζώο αυτό, αποφάσισαν να το διαπιστώσουν με την ευαίσθητη αφή τους. Ο πρώτος έπιασε την προβοσκίδα και είπε ότι έμοιαζε με χοντρό φίδι. Ο άλλος έπιασε το αυτί και το θεώρησε βεντάλια. Ο τρίτος ψηλάφησε το πόδι και είπε ότι πρόκειται για κορμό δέντρου. Ο τέταρτος ακούμπησε στα πλευρά του και είπε ότι είναι τοίχος. Ο πέμπτος έπιασε την ουρά και τον περιέγραψε σαν σχοινί, ενώ ο τελευταίος ψηλαφώντας τον χαυλιόδοντα αποφάνθηκε ότι είναι σκληρός και λείος σαν δόρυ.

     Τι δουλειά έχουμε στις Ινδίες; θα ρωτήσετε. Ο μύθος μας περιγράφει με ανάγλυφο τρόπο αυτό που ο Απόστολος Παύλος λέει, ότι «ἐκ μέρους γινώσκομεν καὶ ἐκ μέρους προφητεύομεν». Ισχύει για ένα σωρό πράγματα που στην καθημερινή ζωή εξετάζουμε και περιγράφουμε από διαφορετικές οπτικές γωνίες, κάποιες καθαρές, άλλες θαμπές, «δι᾿ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι». Παράδειγμα, η παρούσα νόσος Covid-19, που την εξετάζουν πολλοί ειδικοί από διαφορετικές απόψεις, από πλευράς παθολογίας, ανοσολογίας, επιδημιολογίας, θεραπευτικής κ.ο.κ. Κάθε ψήγμα γνώσης που αποκτούμε γι’ αυτήν συνοδεύεται από ερωτηματικά: τι γίνεται με τα αντισώματα; Υπάρχει ανοσία; Πόσο διαρκεί; Είναι αποτελεσματική; Και οι ειδικοί συνεχίζουν να ψηλαφούν τον ‘ελέφαντα’, ελπίζοντας να ενώσουν τις κουκκίδες και να αποκτήσουν μια όσο γίνεται πιο ξεκάθαρη και ολοκληρωμένη εικόνα γι’ αυτόν. Και επιπλέον, να το κάνουν όσο γίνεται πιο σύντομα, ώστε να περιορισθούν οι συνέπειες που διαφαίνονται σοβαρές και πολύπλευρες. Αλίμονο όμως αν κάποιος περιοριστεί πεισματικά στη στενή δική του οπτική γωνία και επιμένει ότι αυτός μόνο κατέχει ολόκληρη την αλήθεια.

     Κι αν αυτό συμβαίνει με τη γνώση πάνω σε φαινόμενα της φυσικής πραγματικότητος, ακόμη περισσότερο ισχύει για τις ποικίλες θεωρίες και εικασίες και μεταφυσικές ανησυχίες που πλέκονται γύρω από την προέλευση και τις ‘κρυφές σκοπιμότητες’ της πανδημίας. Κι έρχεται και πάλι ο Παύλος και μας συμβουλεύει: «Μὴ πρὸ καιροῦ τι κρίνετε, ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ Κύριος, ὃς καὶ φωτίσει τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους καὶ φανερώσει τὰς βουλὰς τῶν καρδιῶν» [Α΄ Κορ. 4:5]. Τίποτε δεν θα μείνει κρυφό για πάντα: όλα θα έρθουν στο φως, και θα λάβουν όχι μόνο την εξήγηση, αλλά και την δικαία ανταπόδοσή τους.

Απώλειες

Η Ελβετίδα ψυχίατρος Elizabeth Kübler-Ross έμεινε στην ιστορία της ιατρικής ως η πρώτη θανατολόγος. Μακάβριος ο όρος, αλλά περιγράφει την συστηματική επιστημονική ενασχόληση με τον θάνατο ως επικείμενο γεγονός και τις αντιδράσεις που προκαλεί η επίγνωσή του στον μελλοθάνατο. Οι διαπιστώσεις της ξεκίνησαν από ασθενείς με καρκίνο, ενώ αργότερα ασχολήθηκε πολύ με τους πάσχοντες από AIDS. Η κατάταξη των αντιδράσεων αυτών σε πέντε στάδια (σοκ/άρνηση, οργή, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, αποδοχή) χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια για να ερμηνεύσει συμπεριφορές που εκδηλώνονται σε κάθε είδους συντελεσμένη ή επικείμενη απώλεια (π.χ. ακρωτηριασμό, θάνατο προσφιλούς προσώπου, χωρισμό, απόλυση απο την εργασία κτλ.). Η σειρά των αντιδράσεων δεν είναι αυστηρά τυποποιημένη, ενώ κάποιες από αυτές μπορεί να μη συμβούν ποτέ. Ανάλογα με το στάδιο που φθάνει κανείς με τον χρόνο, το πένθος μπορεί να λυθεί και το άτομο να επανέλθει σε φυσιολογική ζωή, ή να παραμείνει αξεδιάλυτο και να οδηγήσει σε ψυχική δυσλειτουργία.

     Γιατί αυτή η ψυχιατρική αναδρομή; Διότι μπροστά σε μια απειλή (όπως η τρέχουσα ιογενής επιδημία) βλέπουμε παρόμοιες στάσεις και αντιδράσεις. Έτσι υπάρχει η άρνηση («ψέματα μας λένε, δεν τρέχει τίποτε, δεν πρόκειται για πανδημία, δεν συμβαίνουν τόσοι θάνατοι» κ.ο.κ.), υπάρχει η οργή («φταίει η παγκοσμιοποίηση, τον ιό τον έφτιαξαν σε εργαστήριο, θέλουν να μας βάλουν στο χέρι» κτλ.), υπάρχει η κατάθλιψη (δεν χρειάζεται παραδείγματα). Και υπάρχει και η ρεαλιστική αποδοχή της πραγματικότητος: υπάρχει ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπισθεί με συγκεκριμένο τρόπο. Καθώς η γνώση μας για την απειλή βελτιώνεται, τροποποιούμε την προσέγγισή μας, κάνουμε τα πρέποντα και προσπαθούμε να ξεπεράσουμε το αδιέξοδο. Και ‘ἐὰν ὁ Κύριος θελήσῃ’ και κάποια στιγμή τα γεγονότα αποκαλύψουν μια διαφορετική κατάσταση, ελπίζουμε και πιστεύουμε ότι θα δώσει ‘καὶ τὴν ἔκβασιν τοῦ δύνασθαι ὑμᾶς ὑπενεγκεῖν’. Και θα ενεργήσουμε ανάλογα.  

Πάσχα μοναδικό

Πολλές Πασχαλιές ζήσαμε ως τώρα, δόξα τω Θεώ. Κάτι ιδιαίτερο έχουμε να θυμηθούμε από κάποιες, αν και οι περισσότερες στρέφονται συγκεχυμένα γύρω από στερεότυπες διαδικασίες: ακολουθίες πυκνές και μακρές (ένα είδος λειτουργικής ρουτίνας), στοιχειώδης νηστεία που την ακολουθούσε απότομη εκτίναξη στην πολυφαγία, με δυσάρεστες συνέπειες καμιά φορά, επισκέψεις σε εορτάζοντες φίλους και συγγενείς. Το φετινό θα πάρει ιδιαίτερη θέση στις μνήμες μας, όσες θα επιτρέψει ο Θεός να αθροίσουμε ακόμη.

     Ο εκκλησιασμός αντικαταστάθηκε από τηλεακολουθίες, λόγω του εμπάργκο που επέβαλε ο ιός. Η ‘κοινωνία’, η μετοχή στην εκκλησιαστική σύναξη και στα Μυστήρια, απαραίτητο συστατικό του χριστιανικού εορταστικού τρόπου, μας έλειψε και την αποζητούμε, και με τις δυο έννοιές της, και ελπίζουμε να την αναπληρώσουμε μόλις δοθεί και πάλι η ευκαιρία. Από την άλλη, ο αναγκαστικός περιορισμός μας έφερε σε επαφή με την Ορθόδοξη λατρεία σε άλλα μέρη (Φανάρι, Ιεροσόλυμα, Αλεξάνδρεια), και είδαμε έθιμα και τρόπους που δεν φανταζόμασταν όταν δεν χρειαζόταν να ανοίγουμε την τηλεόραση ή τον υπολογιστή για να λειτουργηθούμε (η παρακολούθηση της μεταφοράς του Επιταφίου από τον βράχο του Γολγοθά στην Αποκαθήλωση και στη συνέχεια της απόθεσής του στον Πανάγιο Τάφο ήταν μια ιδιαίτερη εμπειρία, έστω και εκ του μακρόθεν).   

      Ο κατ’ οίκον εορτασμός, στην κοσμική του διάσταση, μας έκανε να αναλογισθούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι ή οικογένειες που έτσι περνούν κάθε Πάσχα ή άλλη γιορτή (όπως και κάθε άλλη μέρα): μόνοι, χωρίς την παρουσία πλήθους γύρω τους, με λιτά εδέσματα στο τραπέζι (αν τα έχουν κι αυτά), με τη στέρηση να αποτελεί μόνιμο στοιχείο της ζωής τους. Και να σκεφθούμε ότι η ακράτεια και η χλιδή, η αφθονία και η σπατάλη, είναι ένα από τα μεγάλα κακά που μαστίζουν τον σύγχρονο ‘πολιτισμένο’ κόσμο. Από την άλλη, πήραμε μια γεύση από το περίσσευμα της καρδίας κοινών ανθρώπων που αθόρυβα χορταίνουν πλήθη με την ευρηματική προσφορά της αγάπης τους, ετοιμάζοντας και διανέμοντας (ακόμη και υπό τους ισχύοντες περιορισμούς) δεκάδες εόρτια δέματα σε οικογένειες που δεν έχουν τα χρειώδη. Ανώνυμα και χωρίς επιδίωξη αμοιβής ή δημοσιότητος.

     Και τα απρόοπτα ιατρικά συμβάντα των ημερών (ένα αναπάντεχο πέσιμο με κάταγμα σε μια ηλικιωμένη γυναίκα, μια αναπνευστική ανεπάρκεια σε μηχανική υποβοήθηση, άλλη μια ηλικιωμένη στο σπίτι) μας θύμισαν ότι η καλή υγεία δεν είναι δεδομένη ούτε ‘δικαίωμα’: μπορεί να λείψει ανά πάσα στιγμή, δεν έχουμε καμιά εγγύηση ότι θα την διαθέτουμε εσαεί, και γι’ αυτό πρέπει να την εκτιμούμε όταν υπάρχει και να την προστατεύουμε όταν απειλείται.

       Συνάγοντας τα στοιχεία αυτά, και άλλα πολλά μικρά και μεγάλα, θα ήμασταν πραγματικά αγνώμονες αν δεν καταγράφαμε το φετινό Πάσχα στις θετικές μας μνήμες. Με τα λόγια του αγίου Χρυσοστόμου, ‘δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν’. Για όσα έχουμε και για όσα δεν έχουμε, ή νομίζουμε ότι στερούμαστε.

Μέγα Σάββατον

‘Σήμερον ὁ ᾍδης στένων βοᾷ· Συνέφερέ μοι, εἰ τὸν ἐκ Μαρίας γεννηθέντα, μὴ ὑπεδεξάμην· ἐλθὼν γὰρ ἐπ' ἐμέ, τὸ κράτος μου ἔλυσε, πύλας χαλκᾶς συνέτριψε, ψυχάς ἃς κατεῖχον τὸ πρίν, Θεὸς ὢν ἀνέστησε. Δόξα Κύριε τῷ Σταυρῷ σου, καὶ τῇ Ἀναστάσει σου.’

     Μέγα Σάββατο, ‘τὸ ὑπερευλογημένον’ όπως το ονομάζουν οι ύμνοι, που εκτός των άλλων μας θυμίζουν ότι ο Άδης κατάπιε το σώμα του Κυρίου και νόμισε ότι τελείωσε με τον Χριστό και κατέλυσε το έργο του.
     Κι εκεί που έτριβε τα χέρια του με ικανοποίηση, διαπίστωσε με οδυνηρή έκπληξη ότι όχι μόνο δεν κέρδισε τίποτε, αλλά έχανε και όσα και όσους πίστευε ότι ‘δικαιωματικά’ κατείχε απ’ αιώνος. Γιατί ο ‘κατάστικτος τοῖς μώλωψι’ νεκρός ήταν ‘πανσθενουργός’ και ‘ὡς σκηνὴν κατέλυσε τοῦ θανάτου τὸ δεσμωτήριον’. Γιατί Άλλος έχει τον τελευταίο λόγο στον κόσμο.
     Μεταφερόμενοι στην επικαιρότητα, μπορούμε να πούμε ότι ούτε ιώσεις, ούτε επιδημίες, ούτε ανθρώπινα σχέδια ή μέτρα, ούτε αντιδράσεις λογικές ή υπέρμετρες, ούτε κρατικοί περιορισμοί, είτε σώφρονες είτε ακραίοι, μπορούν να ματαιώσουν το σχέδιο του Θεού, ο οποίος κάνει τα πάντα να συνεργήσουν εις αγαθόν «τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν».
     Καλή Ανάσταση!

Υστερόγραφο: Το Μέγα Σάββατο πρωί, μετά το πέρας της μοναδικής αναστάσιμης Λειτουργίας, ο μακαρίτης ο πατέρας μας έλεγε: «Τώρα είμαι έτοιμος να ξαναρχίσω τη Μεγάλη Εβδομάδα». Συνήθιζε δε, όταν λειτουργούσε, να διαβάζει την ειδική οπισθάμβωνο ευχή που προβλέπει ο κώδικας αρ. 43 της Μονής του Τιμίου Σταυρού των Ιεροσολύμων για την ημέρα αυτή:

     «Ὁ τὸ μέγα κῆτος χειρωσάμενος Θεὸς καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τὸν ἀποστάτην δράκοντα συνθλάσας, τὸν νοῦν τὸν μέγαν τῶν Ασσυρίων, καὶ τάξας αὐτὸν εἰς τὸ καταπαίζεσθαι· ὁ τὸν θάνατον θριαμβεύσας καὶ τοὺς δεσμοὺς αὐτοῦ διαλύσας· ὁ τὸ σκότος φωτίσας καὶ τὰ κεκρυμμένα δημοσιεύσας· ὁ τὸν διάβολον καταισχύνας καὶ τῆς εἰδωλολατρίας τὴν ἀπάτην ἐκ γῆς ἐξορίσας· ὁ πύλας χαλκᾶς συντρίψας καὶ τὰς συνεχομένας ἁγίας ψυχάς ἐξ ᾅδου κατωτάτου ἐλευθερώσας, σύντριψον τὰ βέλη τοῦ πονηροῦ τὰ πεπυρωμένα· ὑμνητάς ἡμᾶς τῶν παθημάτων σου ποίησον, ἵνα καὶ τῆς δόξης τυχόντες τῆς ἐκ νεκρῶν σου ἀναστάσεως δοξάζωμέν σε τὸν πάντων ἀγαθῶν δοτήρα καὶ αἴτιον σὺν τῷ ἀνάρχω Πατρί καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ἀγαθῷ καὶ ζωοποιῷ σου Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεί καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν».

Σήμερον...

Σήμερον συνέχει τάφος τὸν συνέχοντα παλάμῃ τὴν Κτίσιν, 

καλύπτει λίθος τὸν καλύψαντα ἀρετῇ τοὺς οὐρανούς, 

ὑπνοῖ ἡ ζωή, καὶ ᾍδης τρέμει, καὶ Ἀδὰμ τῶν δεσμῶν ἀπολύεται. 

Δόξα τῇ σῇ οἰκονομίᾳ, δι' ἧς τελέσας πάντα σαββατισμὸν αἰώνιον 

ἐδωρήσω ἡμῖν τὴν παναγίαν ἐκ νεκρῶν σου Ἀνάστασιν.

Τοις μετρητοίς

Από τις ειδήσεις της χθεσινής ημέρας:

• Το ΔΝΤ προβλέπει αύξηση του ελληνικού δημοσίου χρέους στο 200% λόγω της επιδημίας.
• Ο Πολ Τόμσεν λέει ότι η Ελλάδα θα έχει βαθύτερη ύφεση λόγω της εξάρτησής της από τον τουρισμό.
• Ο οίκος Moody’s αναθεωρεί προς τα κάτω την προοπτική του ελληνικού τραπεζικού συστήματος λόγω του κορωνοϊού.

     Προφανώς οι άνθρωποι του χρήματος δεν έχουν καταλάβει ότι τα μεγέθη και οι εκτιμήσεις τους δεν έχουν καμία απολύτως αξία και σημασία απέναντι σ’ έναν αόρατο μικροσκοπικό εχθρό που δεν έχει ούτε πορτοφόλι ούτε καταθέσεις ούτε βιβλιάριο επιταγών. Και που δεν μπορείς να τον δωροδοκήσεις. Φαίνεται ότι η καλύτερη ερμηνεία των αρχικών ΔΝΤ είναι Δεν Νιώθω Τίποτε.

Το μπαλάκι

Ο γνωστός παγκόσμιας φήμης επιδημιολόγος, που στον ελεύθερο χρόνο του διατελεί και πρόεδρος των ΗΠΑ και ‘πλανητάρχης’, απεφάνθη ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δεν έκανε καλά τη δουλειά του στο θέμα της πανδημίας. Ως εκ τούτου καταλογίζει στον Οργανισμό όλες τις δεκάδες χιλιάδες νεκρών και εκατοντάδες χιλιάδες ασθενών με Covid-19 στη χώρα του, και αναστέλλει τη χρηματοδότησή του μέχρι νεωτέρας. Έτσι είναι. Προκειμένου να καλύψουμε τη δική μας εγκληματική ανεπάρκεια και αδιαφορία, ας περικόψουμε τα κονδύλια ενός οργανισμού που βέβαια δεν ασχολείται μόνο με τις καινοφανείς ιώσεις, αλλά και με την ελονοσία και τη φυματίωση και τη χολέρα και τον κίτρινο πυρετό και όλες τις άλλες παλιές και τετριμμένες μάστιγες που δέρνουν τις διάφορες γωνιές του κόσμου. Αλλά τι μας νοιάζει αυτό; Εδώ έχουμε να σκεφτούμε την επανεκλογή μας στο πλανητικό αξίωμα, με πανδημίες θα ασχολούμαστε τώρα;

     Λέγεται για έναν από τους προκατόχους του Τραμπ, τον Θεόδωρο Ρούσβελτ (προεδρία 1901-1909), ότι είχε κρεμασμένη έξω από την πόρτα του γραφείου του ένα σημείωμα που έγραφε: «Το μπαλάκι σταματάει εδώ». Εννοώντας βέβαια ότι μετάθεση ευθυνών στην διοικητική ιεραρχία μπορεί να γίνεται μέχρι ένα σημείο, αλλά τελικά ο ανώτατος άρχων είναι αυτός που αναλαμβάνει την τελική ευθύνη και οφείλει να την διαχειρισθεί. Αν ψάξει στα συρτάρια του οβάλ γραφείου ο παρών ένοικός του ίσως να το βρει καταχωνιασμένο κάπου.  

Παρενέργειες

Οι κάθε είδους κρίσεις έχουν τις άμεσες συνέπειές τους, αλλά και τα παρακλάδια τους. Κάποια από αυτά είναι σοβαρά, άλλα απλώς αποκαλύπτουν το επίπεδο νοημοσύνης εκείνων που τα εκδηλώνουν. Σταχυολογώ από σημερινή ανάγνωση του τύπου, αφήνοντας στην άκρη συνωμοτικά, εισαγγελικά και άλλα.
     Στις ιστοσελίδες των εφημερίδων έχουν εμφανισθεί τις μέρες αυτές διαφημίσεις για προγράμματα τηλεκατάρτισης με δόλωμα το εκπαιδευτικό επίδομα των 600 ευρώ που εξήγγειλε η κυβέρνηση για επιστήμονες. Μύρισαν ψητό και σπεύδουν. Δεν ασχολούμαι περισσότερο, δεν με ενδιαφέρει το είδος, αλλά αναρωτιέμαι αν θα μείνει κάτι σ’ αυτούς που θα διεκδικήσουν το επίδομα.
     Μια επικεφαλίδα λέει ότι δεν τίθεται θέμα προώρων εκλογών. Και μόνο η αναφορά της τελευταίας λέξης υπό τις τρέχουσες συνθήκες είναι σύμπτωμα ανίατης ψυχικής νόσου. Αλλάζω σελίδα.
     Ο καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας δεν έχει ανάγκη ούτε τα ‘μπράβο’ ούτε τη συνηγορία κανενός μας: έχει ατόφια επιστημοσύνη συνυφασμένη με σπάνια μετριοφροσύνη και ανθρωπιά. Δεν μιλάει από καθέδρας ή από την ασφάλεια ενός πανεπιστημιακού γραφείου. Τρέχει στην γραμμή του πυρός, είτε αυτή είναι σε καταυλισμό Ρομά στη Λάρισα είτε σε γηροκομείο της Ν. Μάκρης, και συγχρόνως έχει απαντήσεις για όλα τα ερωτήματα βασισμένες στην τρέχουσα επιστημονική βιβλιογραφία. Η ύπαρξη κάποιων κοπροκανθάρων που τον ανεβοκατεβάζουν ‘ιεροψάλτη’ δεν μειώνει σε τίποτε τον καταξιωμένο επιστήμονα. Οι κακεντρεχείς ηλίθιοι ανήκουν στην πιο επικίνδυνη κατηγορία (κατά την ταξινόμηση του Carlo Cipolla). Ανίατοι κι αυτοί.
     Τέλος, η Καθημερινή φιλοξενεί ένα μακροσκελές άρθρο του συνταγματολόγου Ν. Αλιβιζάτου με θέμα ‘Οι επιστημονικές διαφωνίες σε ώρα κρίσης’. Έχει ενδιαφέρον (δεοντολογικό θα το έλεγα), και αντιγράφω το τελευταίο του συμπέρασμα: «Όταν ιδεολογικά ανήκουμε σε άλλο χώρο και μας απασχολεί να μην ταυτιστούμε με μια «κυβέρνηση της Δεξιάς» (ή «της Αριστεράς», αναλόγως), ας διαφοροποιούμαστε σε άλλα μέτωπα, εξίσου ενδεχομένως κρίσιμα, χωρίς όμως να θέτουμε σε κίνδυνο τη ζωή εκατοντάδων αν όχι χιλιάδων συνανθρώπων μας». Χρήσιμη υπενθύμιση προς κάθε είδους αντιπολιτευομένους που ελπίζουν να αποκομίσουν πολιτικά οφέλη πάνω στις πλάτες ασθενών (ή και νεκρών).

Ιοί και αεροπλάνα

Η πανδημία Covid-19 δείχνει με ανάγλυφο τρόπο τις διάφορες πιθανές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης. Με τον όρο αυτό δεν εννοείται μόνο η οικονομική διάσταση, με τα τεράστια επιχειρηματικά συμφέροντα που ξεπερνούν όρια κρατών και ηπείρων και συχνά υπαγορεύουν πολιτικές και προκαλούν πολέμους στον ξέφρενο αγώνα δρόμου για μεγιστοποίηση των κερδών. Με την ευκολία των αεροπορικών ταξιδιών λέμε συχνά ότι ο κόσμος έγινε μια γειτονιά, όπου το βράδυ κοιμάσαι εδώ και το πρωί βρίσκεσαι στο άλλο ημισφαίριο, και το επόμενο βράδυ κάπου αλλού (κλασικά παραδείγματα οι πολιτικοί και οι επιχειρηματίες, αλλά και οι επιστήμονες, ενώ μια ακραία μορφή του φαινομένου αποτελούν κάποιοι ‘εκλεκτοί’ που επιχειρούν να παίξουν μέσα σε ένα 24ωρο μια παρτίδα γκολφ σε κάθε ήπειρο, πετώντας από γήπεδο σε γήπεδο). Ή τουλάχιστον έτσι γινόταν μέχρι την εμφάνιση του επίφοβου ιού, η εξάπλωση του οποίου μεγιστοποιήθηκε με τις πτήσεις από την Κίνα σε όλο τον κόσμο πριν γίνει αντιληπτό το πρόβλημα. Και τώρα φτάσαμε στο άλλο άκρο: όπως διαβάζω, οι επιβατικές πτήσεις έχουν μειωθεί παγκόσμια μέχρι και 95%, με πολλές αεροπορικές εταιρείες να έχουν αναστείλει όλα τα δρομολόγιά τους μέχρι το καλοκαίρι, και με χιλιάδες ανθρώπους που δούλευαν σ’ αυτές να βρίσκονται σε διαθεσιμότητα μέχρι νεωτέρας, με προοπτική πολλοί από αυτούς να μη ξαναβρούν τις δουλειές τους.

     Τα αεροπορικά ταξίδια είναι ένας από τους προσφιλείς στόχους των οικολόγων, που τα θεωρούν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνα για την υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή. Όχι χωρίς λόγο βέβαια, μια και οι καύσεις τόσων πανίσχυρων κινητήρων προσθέτουν κάθε μέρα χιλιάδες τόννους διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, με ανάλογη ζημία. Υπολογίζεται ότι τα τελευταία χρόνια η αύξηση των πτήσεων ήταν 4-5% κατ’ έτος, ενώ εκτιμάται ότι μέχρι το 2050 οι πτήσεις θα είναι υπεύθυνες για το 25% των ρύπων της ατμόσφαιρας. Ως τώρα οι ταξιδιωτικές συμπεριφορές δεν άλλαζαν παρά τις δυσοίωνες οικολογικές προβλέψεις. Τώρα φαίνεται πολύ πιθανό ότι αυτό μπορεί να συμβεί με την απειλή της εξάπλωσης της πανδημίας. Φίλοι από το εξωτερικό μου γράφουν ότι μάλλον δεν θα επισκεφθούν ποτέ την Ελλάδα, όπως ονειρεύονταν, διότι έπαψαν πλέον να ταξιδεύουν με αεροπλάνο.

     Όταν εφευρέθηκαν οι πρώτες υφαντικές μηχανές στην Αγγλία τον 19ο αιώνα, δημιουργήθηκε το κίνημα των λουδιτών (Luddites) που κατέστρεφαν τους μηχανικούς αργαλειούς διότι τους έβλεπαν ως απειλή για την συνεχιζόμενη επαγγελματική επιβίωσή τους. Από τότε, πολλές νέες τεχνολογίες έχουν κατά καιρούς αντιμετωπισθεί με παρόμοιο πνεύμα, και η ονομασία ‘λουδίτες’ επεκτάθηκε στους κάθε λογής αντιπάλους της τεχνικής προόδου. Ο κόσμος όμως δεν μπορεί να γυρίσει προς τα πίσω. Κάπου ανάμεσα στην ανεξέλεγκτη και απερίσκεπτη κατάχρηση των πτήσεων (με πλήρη αδιαφορία για τις περιβαλλοντικές συνέπειες) και την πλήρη δαιμονοποίηση των αεροπορικών ταξιδιών υπάρχει μια χρυσή τομή: αποφεύγουμε τα περιττά (ή όσα έχουν εναλλακτικές λύσεις, όπως οι τηλεδιασκέψεις), αποδεχόμαστε τα αναγκαία για τις μεταφορές και για άλλες απαραίτητες ανθρώπινες διαδικασίες (στις οποίες βέβαια δεν περιλαμβάνονται π.χ. οι πόλεμοι και οι διάφορες στρατιωτικές επιχειρήσεις ή τα τεράστια συνέδρια των δεκάδων χιλιάδων ατόμων). Οι στοιχειώδεις γνώσεις της Φυσικής μας λένε ότι η φθορά είναι ο αναπόφευκτος προορισμός του υλικού κόσμου (δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα), και συνεπώς η πλήρης αποφυγή της είναι ουτοπία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας, με τις πεπερασμένες ανθρώπινες δυνάμεις, για να τη μειώσουμε. Οι Άγγλοι όμως έχουν μια παραστατική έκφραση: “Don’t throw out the baby with the bath water” (μην πετάτε το μωρό μαζί με το νερό του μπάνιου), εννοώντας να μην απορρίπτουμε τα χρήσιμα μαζί με τα άχρηστα. Το μεγάλο ζητούμενο είναι να μπορούμε να διακρίνουμε τα μεν από τα δε: «Ὧδε ἡ σοφία ἐστίν».