Παραμορφωτικός καθρέφτης

Αφού κατακάθισε ο κουρνιαχτός του τελευταίου Eurogroup και η (ανυπομόνως αναμενόμενη) θριαμβολογία των συγκυβερνώντων για το ‘τέλος των μνημονίων’ (ξέρετε, όπως λέμε δημοτικά τέλη, τέλος επιτηδεύματος, χαρτοσήμου κτλ.), ας σημειώσω δυο άσχετες προσωπικές παρατηρήσεις. Η πρώτη ξεκίνησε από άκουσμα στο ραδιόφωνο ότι μέχρι το 2060 το δημόσιο χρέος θα έχει πέσει στο127% (αν συγκράτησα σωστά τον αριθμό). Αναστέναξα με ανακούφιση: στο ταξίδι της υπόλοιπης ζωής μου, όση κι αν είναι αυτή, θα είναι πάντα μπροστά μου ως απώτερος στόχος, κάτι σαν μακρινή Ιθάκη, αυτή η μείωση του χρέους. Όσα μέτρα κι αν έχουν ληφθεί, όσες δεσμεύσεις κι αν έχουν εξασφαλισθεί, όσα ακόμη κι αν έρθουν θα αποβλέπουν σ‘ εκείνον τον ‘αποθρώσκοντα καπνόν’. Οποία μακαριότης!
     Η δεύτερη παρατήρηση έγινε από φίλο επιχειρηματία της αγοράς ιατρικών ειδών. Μου είπε ότι, με πρόσφατη απόφαση του αρμοδίου υπουργείου, τα οφειλόμενα από το δημόσιο χρήματα στις πωλήτριες εταιρείες για τον προηγούμενο χρόνο θα αποδοθούν με 30% clawback (= παρακράτηση). Επίσης θα εξοφληθούν (όπως πάντα άλλωστε) με πολλούς μήνες καθυστέρηση, για αγορές που έχουν ήδη γίνει στο εξωτερικό και έχουν προπληρωθεί (κανείς δεν μας δίνει ακριβά μηχανήματα επί πιστώσει). Και το ερώτημά του: «Πείτε μου έναν λόγο για να συνεχίσω να κρατώ την επιχείρηση, να πληρώνω προσωπικό και να προσπαθώ να καλύπτω ανάγκες με συνεχές παθητικό».
     Άρχισα να του λέω για τον μακρινό στόχο της Ιθάκης, αλλά διέκοψα γιατί ήθελα να ακούσω ξανά τους πανηγυρικούς στο Ζάππειο.

Ευγνώμων μνήμη

Όταν ήμουν γύρω στα δώδεκα, ο μακαρίτης ο παππούς Γιάννης, βλέποντας ότι δεν είχα ιδιαίτερη διάθεση να μελετώ αγγλικά, μου έκανε μια δελεαστική πρόταση. «Αν μάθεις  αγγλικά, θα πάμε μαζί στην Αμερική», μου είπε, ξέροντας ότι αυτό ήταν ένα παιδικό μου όνειρο. Λίγα χρόνια αργότερα, σε ηλικία ογδόντα ετών, εκείνος έκανε μόνος του το υπερπόντιο ταξίδι για να συναντηθεί με την απόδημη αδελφή του μετά από σαράντα και πλέον χρόνια χωρισμού. Η σειρά μου να περάσω τον Ατλαντικό θα ερχόταν πολύ αργότερα. Ωστόσο, το έξυπνο τέχνασμά του μου έδωσε το απαραίτητο κίνητρο.
     Έτσι είχα τότε, πριν πενήντα χρόνια, την αγαθή τύχη να διδαχθώ από έναν άνθρωπο που πραγματικά αγαπούσε τη δουλειά του. Συνδυάζοντας διδακτική τέχνη, ακούραστη προσπάθεια και επιμονή, βοηθούσε τους μαθητές του να αγαπήσουν τη γλώσσα. Την εποχή εκείνη, διδασκαλία σήμαινε κιμωλία: σε κάθε μάθημα γέμιζε ολόκληρους πίνακες με νέες λέξεις, συνώνυμες και αντίθετες, τα οποία στη συνέχεια εξηγούσε με λεπτομέρειες και παραδείγματα, και τα οποία ήθελε να μαθαίνουμε και να χρησιμοποιούμε σωστά. Μας έβαζε να γράφουμε δοκίμια, διηγήματα και διαλόγους πάνω σε ποικίλα θέματα. Διόρθωνε τα λάθη μας και επεσήμαινε τις αδυναμίες μας. Το απόγειο ήταν η εβδομαδιαία πρακτική άσκηση συνομιλίας. Μας παρουσίαζε με συντομία ένα θέμα – πρακτικό, φιλοσοφικό ή και πολιτικό (όλα αυτά στην περίοδο της δικτατορίας) – και στη συνέχεια συντόνιζε την μεταξύ μας συζήτηση-αντιπαράθεση πάνω σ’ αυτό για ένα δίωρο, στο οποίο δεν επιτρεπόταν η χρήση της ελληνικής. Πέρασαν χρόνια για να καταλάβουμε την αξία της εξάσκησης αυτής.
     Πέρα από την τυπική διδασκαλία μας ενθάρρυνε να δανειζόμαστε βιβλία από τα ράφια του για ελεύθερη ανάγνωση, και σιγά-σιγά ανεβήκαμε τη σκάλα από την παιδική σειρά Ladybirds στη λογοτεχνία, απλουστευμένη αρχικά, πρωτότυπη και σύνθετη πιο ύστερα. Ώσπου να τελειώσω το Γυμνάσιο είχα διαβάσει πολλά κλασικά μυθιστορήματα στις πρωτότυπες εκδόσεις τους. Μας έβαζε να συνοψίζουμε μακροσκελή κείμενα σε περιλήψεις με συγκεκριμένο αριθμό λέξεων. Συνήθως δυσανασχετούσα με την άσκηση αυτή που τη θεωρούσα ανούσια. Πολύ αργότερα συνειδητοποίησα ότι αυτό ακριβώς ζητούν τα ιατρικά περιοδικά που βάζουν αυστηρά αριθμητικά όρια στα άρθρα που δημοσιεύουν.
     Στα χρόνια που ακολούθησαν, η τέχνη στη γλώσσα που απέκτησα με τις διδαχές του αποδείχθηκε ένα από τα πιο χρήσιμα εφόδια στη ζωή μου. Με βοήθησε να ζήσω χωρίς δυσκολία πολλά χρόνια στη Βρετανία και να περάσω διάφορες μεταπτυχιακές εξετάσεις, προφορικές και γραπτές (τα σχόλια που άκουγα για τη γλωσσική μου άνεση μου θύμιζαν κάθε τόσο τον δάσκαλό μου). Η ραγδαία είσοδος των υπολογιστών στη ζωή μας έκανε τη γνώση της αγγλικής ακόμη πιο απαραίτητη: κάθε μέρα την χρησιμοποιώ για συνεχιζόμενη ιατρική ενημέρωση, για γενικές πληροφορίες και ειδήσεις, για ψυχαγωγία, για τις μεταφραστικές μου εργασίες. Όλα αυτά δείχνουν την έκταση της επίδρασης του δασκάλου αυτού στη ζωή μου (και στη ζωή πολλών άλλων από τους μαθητές του). Μια από τις αγαπημένες του συμβουλές ήταν: «Να γράφετε τις σκέψεις και τις ιδέες σας όπως σας έρχονται. Να τις κλειδώνετε σ’ ένα συρτάρι και να τις ξαναβλέπετε μετά από μέρες, εβδομάδες και μήνες. Πόσες από αυτές ισχύουν ακόμη; Πόσες έχουν αλλάξει με τον χρόνο; Πόσες θα υποστηρίζατε και πάλι όπως πρώτα;» 
     Με τον καιρό γνωριστήκαμε φιλικά και οικογενειακά, ακόμη και ιατρικά, και οι ρόλοι μας αντιστράφηκαν, κι έφτασα να του δίνω εγώ συμβουλές σε διάφορες περιπέτειες της υγείας του, μικρό αντίδωρο για τη δική του μακροχρόνια και πολύτιμη προσφορά. Κάποτε, στη διάρκεια μιας νοσηλείας, του έδειξα ένα κείμενο που είχα δημοσιεύσει σε ξένο περιοδικό για τη συμβολή του στη μόρφωσή μου: το διάβασε με δάκρυα, κι εγώ δεν μπόρεσα να συγκρατήσω τα δικά μου. Σιγά-σιγά γνώρισα όχι μόνο τον αφοσιωμένο δάσκαλο, αλλά έναν βαθιά σκεπτόμενο πνευματικό άνθρωπο, που έβλεπε πέρα από τα σύνορα της παρούσης ζωής και συλλογιζόταν με προσδοκία τον Θεό και το αιώνιο μέλλον και ξέχυνε τη μεταφυσική αυτή αναζήτηση σε γραπτούς στοχασμούς και στίχους, και αντιμετώπιζε στωικά και «ως έχων ελπίδα» τα αυξανόμενα προβλήματα του γήρατος, μέχρι το τέλος.
     Ας είναι οι λίγες αυτές αναμνήσεις ένα μικρό κατευόδιο στον Κώστα Ράπτη, μια ευχή για καλόν Παράδεισο και αιώνια ανάπαυση «μετά των αγίων».

Συμβιβασμός

Βρήκα τον παρακάτω ορισμό χθες στο αρχείο και τον παραθέτω λόγω επικαιρότητος.

ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ: Η τέχνη να μοιράζεις μια τούρτα με τέτοιο τρόπο ώστε ο καθένας να νομίζει ότι πήρε το μεγαλύτερο κομμάτι.

Εποπτεία

Τέλος στα μνημόνια, τέλος στη λιτότητα, τέλος στις θυσίες! Δεν θέλουμε να ακούσουμε ξανά τέτοιες λέξεις, πιπέρι στο στόμα για όποιον τις προφέρει! Ακόμη και γραβάτα φόρεσε ο πρωθυπουργός για να δείξει το μέγεθος του επιτεύγματος. Πετάει ο γάιδαρος; Φαίνεται ότι μπορεί καμιά φορά να κάνει πενήντα-εξήντα μέτρα πάνω από τη γη. Πριν τρία χρόνια όλοι μιλούσαν για ‘τρόικα’, ενώ τώρα την έχουμε ξεχάσει πια, μόνο για ‘θεσμούς’ μιλάμε: δεν είναι το ίδιο πράγμα. Έτσι και τώρα, θα μάθουμε όλοι τη λέξη ‘Εποπτεία’. Με κεφαλαίο το Ε, κοτζάμ κυρία είναι. Συνάψαμε σύμφωνο συμβίωσης μαζί της για μερικές δεκαετίες, σιγά το πράμα... Εκείνη θα λέει, εμείς θα κάνουμε -- έτσι δεν γίνεται και με τα αντρόγυνα;
     Ακούμε βέβαια κάποιους να μιλούν για δήθεν ‘ανταλλάγματα’ και ότι υπογράψαμε τη συμφωνία με τα Σκόπια για να κερδίσουμε την ελάφρυνση του χρέους και άλλα τέτοια. Φαντασίες. Δεν δουλεύει έτσι η σύγχρονη διεθνής πολιτική. Εκεί τα πάντα είναι τίμια και ξεκάθαρα, πάνω στο τραπέζι, χωρίς υποσημειώσεις και μυστικές διαπραγματεύσεις και παζάρια. Τι κι αν λίγες μέρες μετά την υπογραφή έγινε το καθοριστικό Eurogroup; Ή αντίστροφα, τι κι αν λίγο πριν από το Eurogroup έτυχε να υπογράψουμε μια συμφωνία; Για συμπτώσεις δεν έχετε ακούσει ποτέ; Η ιστορία είναι γεμάτη απ’ αυτές. Κάποιοι τις λένε σατανικές, αλλά ποιος τους πιστεύει; Με την κακία τους θα μείνουν. Δεν το διαβάζουμε κάθε τόσο στα μυθιστορήματα; «Κάθε ομοιότητα με πραγματικά πρόσωπα ή γεγονότα είναι καθαρά συμπτωματική».

Επέτειος

Σαράντα χρόνια πάνε από τη βραδιά εκείνη, παραμονή της μεγαλύτερης μέρας του χρόνου, που γύρω στις ένδεκα το βράδυ σεισθήκαμε για τα καλά και είδαμε τους τοίχους να ραγίζουν και τους σοβάδες να πέφτουν, και σπεύσαμε να κατέβουμε από τις σκάλες στην πλατεία και να απομακρυνθούμε από την πόλη μέσα σε ένα ολονύκτιο κυκλοφοριακό κονφούζιο, για να μάθουμε την επομένη για την κατάρρευση της πολυκατοικίας στο Ιπποδρόμιο με τους πενήντα τόσους νεκρούς, και να αρχίσουμε να υπολογίζουμε τις μέρες μας σε Ρίχτερ όπως πριν τους ανέμους μας σε μπωφόρ. Θυμόμαστε όλα αυτά, και ευχαριστούμε τον Θεό και τον Άγιο Δημήτριο που μας διαφύλαξαν από εκείνο και από τόσα άλλα δεινά, πριν και μετά. Για να μπορούμε, σαράντα χρόνια μετά, να ανταλλάσσουμε εθνικές αξίες και σύμβολα με ‘πινάκια φακής’ (και δολαρίων) σε συμβιβαστικές αγοραπωλησίες, να οργανώνουμε ανήθικες παρελάσεις και ξεδιάντροπα καρναβάλια, να περηφανευόμαστε για τις ‘πομπές’ μας, να ζούμε τη ζωή μας τέλος πάντων.
     Αν, σαράντα χρόνια μετά, στεκόμαστε ακόμη όρθιοι, ας σκεφθούμε ότι το οφείλουμε και σε κάποιο ‘λείμμα κατ’ εκλογήν χάριτος’, σε κάποιους -- ζώντες και κεκοιμημένους -- που δέονται ‘υπέρ της πόλεως ταύτης, πάσης πόλεως και χώρας και των πίστει οικούντων εν αυταίς’. Κι ας θυμόμαστε να προσθέτουμε και τις δικές μας δεήσεις, ‘εν μετανοία κράζοντες’. 

Υστερόγραφα

Στον απόηχο της υπογραφής της συμφωνίας με τα Σκόπια, ας θέσω ένα ερώτημα που δεν είδα να συζητιέται στα διάφορα άρθρα και σχόλια που προηγήθηκαν. Ξέρουμε ότι το ‘Μακεδονικό’ (όπως το εννοούν οι βόρειοι γείτονες) στήθηκε σε μεγάλο βαθμό και επί δεκαετίες ολόκληρες εκτός συνόρων, με προπαγανδιστική πρωτοστασία των διαφόρων εθνικών τους ενώσεων σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία, και με τη σύμπραξη ειδικών γραφείων δημοσίων σχέσεων και διαφήμισης. Αν υποθέσουμε ότι η συμφωνία που υπογράφηκε σήμερα στους Ψαράδες περάσει από τα διάφορα επόμενα στάδια και τεθεί τελικά σε ισχύ, οι όροι της δεσμεύουν και αυτούς τους εξ αποστάσεως Σκοπιανούς πατριώτες; Και ακόμη, ποιος θα υποχρεώσει τους ξένους δημοσιογράφους -- που δεν σκοτίζονται ιδιαίτερα για σύνθετες ονομασίες -- να χρησιμοποιούν τους επίσημους όρους και να μη γράφουν ανεξέλεγκτα Macedonia και Macedonians για τα Σκόπια και τους κατοίκους των; Με τη γλώσσα του κλασικού ανεκδότου, «εγώ ξέρω ότι δεν είμαι καλαμπόκι, αλλά οι κότες το ξέρουν;»

     Όσο για το αστείο επιχείρημα που ακούσθηκε από διάφορους εγχωρίους -- «είναι δυνατόν να απειλήσει μια χώρα με δυο εκατομμύρια κόσμο την ισχυρή Ελλάδα;» -- ας αναλογισθούμε ότι το θέμα δεν είναι απλώς διμερές αριθμητικό. Έχει να κάνει κυρίως με το ποιοί θα χρησιμοποιήσουν ενδεχομένως τη βόρεια χώρα σαν πιόνι για να προωθήσουν δικές τους επιδιώξεις. Ξέρω, πάλι με θεωρίες συνωμοσίας μπλέκω. Ωστόσο στην εποχή μας μόνο οι αφελείς (και οι άγιοι) μπορούν να βλέπουν απλά τα πράγματα. Η ρήση του Χριστού «γίνεσθε φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί» ισχύει σήμερα περισσότερο παρά ποτέ.

     Υστερόγραφο. Παραπέμπω σε παλαιότερη ανάρτησή μου για τα σύνθετα ονόματα των κρατών και την πρακτική αξία τους. 

 

 Σκίτσο του Δ. Χαντζόπουλου, Καθημερινή 17/6/2018

     YΥΓ. Διάβασα εκ των υστέρων ένα σχόλιο ανάλογο με το δικό μου στην πολύ καλή ανάλυση του Π. Παπαδόπουλου (Καθημερινή 17/6): "Οσοι υποτιμούν τα Σκόπια ισχυριζόμενοι ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε ένα αδύναμο κράτος, παραγνωρίζουν την τάση των αδύναμων κρατών να μετατρέπονται σε όργανα στα χέρια κρατών ισχυρότερων που θέλουν να προκαλέσουν ευρύτερες γεωπολιτικές ανακατατάξεις". Διαβάστε το ολόκληρο, όπως και το επίσης πολύ ωραίο και από καρδιάς γραμμένο άρθρο του πρύτανη του ΑΠΘ Περικλή Μήτκα.

Στον στόχο!

Πριν δυο χρόνια η Άννα Κορακάκη μας είχε κάνει εθνικά περήφανους με τα δυο μετάλλιά της στη σκοποβολή στους Ολυμπιακούς αγώνες του Ρίο. Σήμερα μας ξανακάνει περήφανους με άλλον τρόπο, με την ανάρτησή της στο Instagram όπου σχολιάζει την υπογραφή της συμφωνίας στις Πρέσπες. Οποιαδήποτε κι αν είναι η θέση σας πάνω στο θέμα, σταθείτε για λίγο προσοχή μπροστά στα 22 χρόνια και τη μεγάλη ψυχή της Άννας.

     Το κείμενό της αντιγράφεται αυτούσιο από ΕΔΩ.

"...Τελικά πωλούνται. Ή μάλλον προσφέρονται. Απλόχερα. Εκλεπτυσμένα. Και καθόλου δημοκρατικά. Χωρίς λαϊκή εντολή...Αλλά ακόμη κι αν αυτή δινόταν, θα αγνοούνταν ξανά επιδεικτικά. Αντισυνταγματικά.
Σαν Ελληνίδα, Μακεδόνισσα από καταγωγή και με ιδιότητα Ολυμπιονίκη, λυπάμαι που ενώ για χρόνια προσπαθούσα με τις οργανωτικές επιτροπές στις διεθνείς διοργανώσεις -με καθαρά προσωπική πρωτοβουλία- να προσδώσω οποιαδήποτε άλλη ονομασία αρμόζει, πέραν όποιας εμπεριείχε τη λέξη Μακεδονία, επίσημα πια, δεν μπορώ να το κάνω.
Αγωνίζομαι αποκλειστικά και μόνο για τη χώρα μας και όλους τους Έλληνες που τη νοιάζονται και την πονάνε. Όσοι δρουν με ασέβεια στην ιστορία, τους αγώνες, τους νεκρούς του τόπου και ενάντια στη λαϊκή επιθυμία, όπως συνέβη σήμερα, ζητώ ευγενικά να ΜΗ φωτογραφηθούν δίπλα μου σε ενδεχόμενες μεγάλες αθλητικές επιτυχίες στο μέλλον. Εκπροσωπώ τα ελληνικά χρώματα και οι επιτυχίες ανήκουν σε όσους αγαπούν την πατρίδα, έμπρακτα. Ελπίζω η δημοκρατία να μου δώσει τουλάχιστον αυτό το δικαίωμα..."

Με φόντο τις Πρέσπες

Είναι ιδιαίτερα σύνθετος -- και όχι πλήρως κατανοητός -- ο μηχανισμός με τον οποίο ο άνθρωπος προσλαμβάνει, αναλύει και κατανοεί το περιβάλλον του και τα γεγονότα, τα ερεθίσματα, τις πληροφορίες που δέχεται από αυτό. Ας σημειώσω υπό μορφήν παρέκβασης ότι διαβάζω αυτόν τον καιρό ένα σύγχρονο αναλυτικό σύγγραμμα για το νευρικό σύστημα. Οι λεπτομέρειες είναι εντυπωσιακές, οι επιμέρους μηχανισμοί και τα νευρωνικά ‘κυκλώματα’ σε αφήνουν άναυδο. Θαυμάζεις όσα βλέπεις (‘ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα σου, Κύριε...’), αλλά ταυτόχρονα συνειδητοποιείς πόσο μακριά βρίσκεσαι από την πλήρη κατανόηση (‘ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα’). Η προσπάθεια διείσδυσης στο μυστήριο της νόησης/συνείδησης ακόμη και με τα πιο σύγχρονα ερευνητικά εργαλεία και μέσα μοιάζει με απόπειρα ανάλυσης π.χ. του φωτός με χρήση κομπρεσέρ. Αφήνοντας στην άκρη το ακατάληπτο νευροανατομικό υπόβαθρο, περιορίζομαι σε μια χονδροειδή ανάλυση.
     Θα λέγαμε λοιπόν ότι κάθε άνθρωπος έχει δυο ‘επεξεργαστές’, τη λογική και το συναίσθημα. Και οι δυο συμμετέχουν στην αξιολόγηση όλων των θεμάτων και τη λήψη αποφάσεων ή τη διαμόρφωση θέσεων: Μου αρέσει ή δεν μου αρέσει αυτό; Να κάνω ή να μην κάνω κάτι; Η συμμετοχή τους δεν είναι πάντα ισοβαρής, αλλά εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες και κριτήρια, συνειδητά και υποσυνείδητα και ασυνείδητα πολλές φορές. Αυτά με τη σειρά τους έχουν διαμορφωθεί με βάση την όλη παιδεία και εμπειρία ζωής που έχει αποκτήσει ο κάθε συγκεκριμένος άνθρωπος, το περιβάλλον, τον τόπο και τον χρόνο και πάει λέγοντας. Υπάρχει κι ένας τρίτος ’επεξεργαστής’, η ηθική συνείδηση, η οποία μπορεί να μορφοποιεί ποιοτικά και τη λογική και το συναίσθημα. Και αυτή με τη σειρά της έχει διαμορφωθεί με τον χρόνο και την παιδεία: είναι αυτό που ο Απόστολος Παύλος ονομάζει ‘αἰσθητήρια γεγυμνασμένα πρὸς διάκρισιν καλοῦ τε καὶ κακοῦ‘ [Εβρ. 5:14].
     Έτσι, μια απόφαση μπορεί να είναι αποκλειστικά προϊόν λογικής: μου χρειάζεται π.χ. μελάνι για τον εκτυπωτή, πηγαίνω και το αγοράζω, χωρίς η απόφαση και η ενέργειά μου αυτή να έχει συναισθηματική ή ηθική απόχρωση. Μια παρόμοια απόφαση σε άλλο επίπεδο μπορεί να είναι τελείως διαφορετική: βλέπω έναν καινούργιο εκτυπωτή, μου αρέσει η ποιότητά του, σκέφτομαι να τον αγοράσω αλλά διστάζω, διότι ο παλιός μια χαρά δουλεύει και η δαπάνη θα είναι περιττή και δεν θέλω να κάνω σπατάλες όταν άλλοι δεν έχουν να φάνε και διότι οι κριτικές που διάβασα δεν είναι τόσο καλές, αλλά από την άλλη μου αρέσει τόσο πολύ που κάποια στιγμή βάζω όλη τη λογική ανάλυση και τις ηθικές αναστολές στο περιθώριο και κάνω την αγορά, ικανοποιώντας αποκλειστικά τη συναισθηματική επιθυμία μου. Το παράδειγμα είναι απλοϊκό, αλλά μας δίνει μια ιδέα για το πόσο πιο σύνθετα γίνονται τα πράγματα όταν σκεφτόμαστε μια ριζική αλλαγή στη ζωή μας, π.χ. να παντρευτούμε, να μεταναστεύσουμε, να υποβληθούμε σε μια δύσκολη επέμβαση, να αλλάξουμε επάγγελμα, να ανοίξουμε μια επιχείρηση. 
     Γιατί όλη αυτή η ανάλυση; Σπεύδω να ξεκαθαρίσω ότι δεν έχω καμία από τις παραπάνω προθέσεις. Ωστόσο βλέπω τη χώρα μας να βρίσκεται μπροστά σε μια μεγάλη και κρίσιμη απόφαση και αναρωτιέμαι με ποια κριτήρια λειτουργεί ο καθένας μας μεμονωμένα, αλλά και όλοι μαζί ως σύνολο. Η ψυχρή λογική θα έλεγε ότι δεν μπορεί να βρισκόμαστε σε διαρκή εκκρεμότητα με το κράτος των Σκοπίων και ότι από κάπου πρέπει να ξεκινήσουμε για να φτάσουμε σε μια λύση. Η όποια λύση όμως δεν μπορεί να είναι απλώς προϊόν λογικής διεργασίας, αλλά πρέπει αναγκαστικά να λαμβάνει υπόψη τη συναισθηματική φόρτιση που περιβάλλει έννοιες όπως όνομα, έθνος, γλώσσα. Αυτή διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, και έχει διαμορφωθεί από τους διάφορους παράγοντες που θίξαμε παραπάνω: κάποιος μπορεί να ακούει εντελώς αδιάφορα τους όρους ‘Ελλάδα’ ή ‘Μακεδονία’, ενώ ένας άλλος είναι έτοιμος να σκοτώσει ή να πεθάνει γι’ αυτούς. Κι αν το προσωπικό μας όνομα είναι πολύτιμο στοιχείο ταυτότητος που δεν το αλλάζουμε καθόλου εύκολα, πόσο πιο πολύτιμο είναι ένα συλλογικό όνομα με τεράστιο ιστορικό βάρος;
     Φυσικά θα αντιτείνει κάποιος ότι όλα αυτά ισχύουν όχι μόνο για μας αλλά και για τους βόρειους γείτονές μας. Κι αυτοί έχουν, για δικούς τους λόγους, ανάλογη προσκόλληση και ταύτιση με το όνομα (την οποία εμείς μπορεί να θεωρούμε εσφαλμένη). Αυτός είναι κι ένας βασικός λόγος για τον οποίο η οποιαδήποτε συνεννόηση για λύση στο ζήτημα δεν μπορεί να είναι απλώς αποτέλεσμα των προθέσεων δυο ανθρώπων, έστω πρωθυπουργών, και δυο υπογραφών με φόντο τη γραφική λίμνη της Πρέσπας (γιατί το σκηνικό αυτό μου θυμίζει έντονα Καστελόριζο;). Οι λαϊκές αντιδράσεις ένθεν κακείθεν των συνόρων είναι ήδη δεδομένες, και μπορεί κανείς άνετα να προεξοφλήσει την αποτυχία του σχεδίου αν αυτό προχωρήσει όπως σχεδιάζεται. Η προεργασία και η διαπραγμάτευση μιας δίκαιας λύσης θα πρέπει να είναι μακρά, με πολλά πρόσωπα (υπεράνω κομμάτων) και με επιστημονικά, πολιτικά και κοινωνικά τεκμήρια, και να συνοδεύεται από ανάλογη καλλιέργεια της κοινής γνώμης για να ωριμάσει κάποια στιγμή με σωστό τρόπο.
     Αφήνοντας κατά μέρος τις λεπτομέρειες, ας σημειώσω μια τελευταία παρατήρηση. Μου κάνει εντύπωση ο γενικός ενθουσιασμός με τον οποίο οι ξένοι σχολίασαν την επικείμενη ‘συμφωνία’. Πήγε ο νους μου στο ευαγγελικό ρητό: «οὐαὶ ὅταν καλῶς ὑμᾶς εἴπωσι πάντες οἱ ἄνθρωποι». Κάτι δεν πάει καλά όταν μας επαινούν όλοι (θυμηθείτε όσα γράφαμε προ ημερών για τα συμφέροντα). Κάποιοι μεμονωμένοι σχολιαστές θυμήθηκαν το σχέδιο Ανάν για την Κύπρο: και τότε υπήρχε παγκόσμια επιδοκιμασία και παρότρυνση προς τους Κυπρίους να το αποδεχθούν. Ευτυχώς υπήρξε το ΟΧΙ του μακαρίτη Τάσου Παπαδόπουλου. Κάθε ομοιότητα με τις σημερινές συνθήκες είναι εντελώς τυχαία.

Οι φωτογραφίες από παλιότερη επίσκεψη στις Πρέσπες.

 

 

 

 Η βασιλική του Αγίου Αχιλλείου στο νησάκι της Μικρής Πρέσπας.

Αιωνόβιοι

«Γιατρέ μου, καλά γεράματα να έχεις!» 

     Ομολογώ ότι δεν την είχα ξανακούσει την ευχή. Απροσδόκητη, αλλά δεν με ξαφνιάζει και τελείως. Η ασθενής μου έχει κλείσει την ένατη δεκαετία της ζωής, που σημαίνει ότι έχει ζήσει πενήντα τοις εκατό περισσότερο από μένα. Έχει αποκτήσει δέκα παιδιά και είκοσι εγγόνια και μερικά δισέγγονα, κι έχει συσσωρεύσει πείρα ζωής μεγαλύτερη απ’ όση ελπίζω εγώ ποτέ να αποκτήσω. Κάποιο πρόβλημα υγείας, όχι σοβαρό, την έφερε στο δρόμο μου για πρώτη φορά. Οι γενικές εξετάσεις της είναι εντελώς φυσιολογικές, και όπως μαθαίνω ασχολείται ακόμη με το σπίτι και με τη φροντίδα των μικροτέρων. Έτοιμη τώρα να ξαναγυρίσει στην καθημερινή ρουτίνα της συνοδεύει το ‘ευχαριστώ’ με μια ευχή ανάλογη με τη δική της εμπειρία.

     Όλο και περισσότερο βλέπουμε αρρώστους που πλησιάζουν τον αιώνα. Λέω, μεταξύ σοβαρού και αστείου, ότι αν φτάσει κανείς στην ηλικία αυτή, σίγουρα έχει αυτό που γενικά και αόριστα ονομάζουμε ‘γερή κράση’: δεν κουβαλάει επικίνδυνα γονίδια, έζησε μετρημένη, ίσως και στερημένη ζωή με ένα σωρό δυσκολίες (ο εικοστός αιώνας δεν ήταν από τις ήσυχες ιστορικές περιόδους), δεν πέρασε κάποιο από τα πολλά νοσήματα που στερούν τις σωματικές δυνάμεις. Συχνά οι νοητικές ικανότητές του υστερούν σε ποικίλο βαθμό, αλλά από την άλλη μεριά και η πλήρης διαύγεια κάποτε γίνεται πηγή άγχους: τέτοιοι άνθρωποι τείνουν να νοιάζονται για το κάθε τι και να ανησυχούν για όλα και να ανακατεύονται σε όλα. Η δυνατότητα για αυτοεξυπηρέτηση και στοιχειώδη λειτουργική επάρκεια είναι το άριστο που μπορεί να εύχεται κανείς. Κι ας μη μπορεί να λύνει την πιο δύσκολη βαθμίδα του Σουντόκου.

     Περνώ να δω κι άλλον έναν άρρωστο. Στα 95 χρειάσθηκε μια επέμβαση και, παρά τις επιφυλάξεις που υπήρχαν για το αναπνευστικό του, τα πήγε πολύ καλά και αναρρώνει χωρίς προβλήματα. Διαβεβαιώνω τους δικούς του ότι όλα είναι εντάξει, με παίρνουν παράμερα. «Γιατρέ, δεν του το είπαμε, αλλά χθες πέθανε η αδελφή του, έμεναν μαζί». Ξαφνιάζομαι, δεν γνώριζα την ύπαρξή της. «Μικρότερη;» ρωτάω. «Μεγαλύτερη, στα 103», είναι η εντελώς αναπάντεχη απάντηση. «Ήταν πολύ καλά, δεν είχε τίποτε. Φαίνεται της έλειψε τόσες μέρες ο αδελφός της». Δεν έχω κάποια εξήγηση γι’ αυτό, ούτε βέβαια μπορώ να το απορρίψω. Το λάδι στο καντήλι της σώθηκε, ο Θεός την κάλεσε κοντά του. Ελπίζω ο αδελφός, όταν το μάθει, να το αποδεχθεί σαν φυσικό τέλος, όπως και είναι, και να μη γίνει αυτό αρνητικός καταλύτης για τη δική του περαιτέρω πορεία.

Κρίματα

Η Αθήνα ‘γιόρτασε’ προχθές, μαζί με άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες το... καμάρι της, την ’προοδευτικότητά’ της, την πολιτική της ορθότητα, φωτίζοντας μάλιστα με τα χρώματα της ίριδος τα παλαιά ανάκτορα. Το ‘παρδαλό’ μας κοινοβούλιο έκανε το... θαύμα του. Αντιγράφω από τη χθεσινή Guardian: «Από τότε που η αριστερή κυβέρνηση έλαβε την εξουσία το 2015, η Ελλάδα επέκτεινε το σύμφωνο συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια, ενέκρινε την αλλαγή φύλου από την ηλικία των 15 ετών και νομοθέτησε την αναδοχή παιδιών από ομόφυλους συντρόφους». Αυτό θα πει πρόοδος! Ελπίζω να θυμηθούμε τα ‘κατορθώματα’ αυτά, κοντά σε πολλά άλλα, όταν θα έρθει ο καιρός να ρίξουμε ξανά την ψήφο μας. Και ελπίζω να θυμηθούμε και όσους (ανεξαρτήτως πολιτικής θέσεως) συμφώνησαν και προσυπέγραψαν τα ‘προοδευτικά’ νομοσχέδια.
     Αναρωτιέμαι: τι σχέση μπορεί να έχει το ουράνιο τόξο (σημάδι ειρήνης και καταλλαγής του Θεού με τον μετακατακλυσμικό άνθρωπο) με τις κάθε είδους σεξουαλικές παρεκκλίσεις των ΛΟΑΤΚΙ+ (σε λίγο δεν θα μας φτάνει το αλφάβητο για να τους περιγράφουμε όλους…); Ας θυμηθούμε ότι ακριβώς το αχαλίνωτο σαρκικό φρόνημα των ανθρώπων επέφερε τον κατακλυσμό (Γένεσις στ΄ 1-7). Είναι ίσως υπερβολική η προσδοκία μου να διαβάζουν όλοι αυτοί την Παλαιά Διαθήκη: ωστόσο ξέρουν να πιάνονται από μεμονωμένα ευαγγελικά μηνύματα περί ‘αγάπης’ και να τα μετατρέπουν σε συνθήματα για να δικαιολογήσουν τις εκτροπές τους. Στον απόηχο της προχθεσινής ‘παρέλασης υπερηφάνειας’, ξαναδιαβάζω την ‘Αχρωματοψία’ του Γέροντος Σωφρονίου που παρέθεσα προ ημερών. Καλύτερο παράδειγμα δεν θα μπορούσε να βρεθεί.
     Θυμούμαι τον μακαριστό π. Συμεών που μας έλεγε ότι σε όλες τις εποχές υπήρχε αμαρτία, διαφθορά, αποστασία από το θέλημα του Θεού. Η διαφορά είναι ότι κάποτε οι άνθρωποι είχαν επίγνωση ότι αυτό που κάνουν είναι αμαρτία, ενώ σήμερα ο άνθρωπος περιβάλλει με μανδύα νομιμότητος τις επιλογές του, όσο ανήθικες κι αν είναι, και προσπαθεί να τις επιβάλει στην κοινωνία, σε βαθμό μάλιστα που να χαρακτηρίζει κάθε αντίθετη άποψη ως φοβία και ρατσισμό. Αποτέλεσμα; Πολλοί κατά τα λοιπά γνωστικοί άνθρωποι δηλώνουν φανερά τη συμπαράστασή τους προς τα διάφορα ‘παρδαλά’ ρεύματα, από φόβο μήπως χαρακτηρισθούν… φοβικοί («ἠγάπησαν γὰρ τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων μᾶλλον ἤπερ τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ»).
     Αφήνοντας λοιπόν το πρώτο βιβλίο της Γραφής πηγαίνω στο τελευταίο. Στην Αποκάλυψη διαβάζουμε: «ὁ ἀδικῶν ἀδικησάτω ἔτι, καὶ ὁ ῥυπαρὸς ῥυπαρευθήτω ἔτι, καὶ ὁ δίκαιος δικαιοσύνην ποιησάτω ἔτι, καὶ ὁ ἅγιος ἁγιασθήτω ἔτι» [κβ΄11]: ελεύθερος είναι ο καθένας να ζήσει και να πράξει όπως θέλει. Η ελευθερία όμως έχει ευθύνες και συνέπειες: είμαι ελεύθερος να αψηφήσω τον νόμο της βαρύτητος, αλλά αν πέσω από το μπαλκόνι η ελευθερία θα γίνει ο θάνατός μου. Το ίδιο ισχύει και για τον ηθικό νόμο, με πολύ πιο μακροπρόθεσμες (= αιώνιες) συνέπειες, για τις οποίες και πάλι η Αποκάλυψη προειδοποιεί: «ἔξελθε ἐξ αὐτῆς ὁ λαός μου, ἵνα μὴ συγκοινωνήσετε ταῖς ἁμαρτίαις αὐτῆς καὶ ἵνα ἐκ τῶν πληγῶν αὐτῆς μὴ λάβητε» [Αποκ. ιη΄ 4]. Επειδή ακριβώς υπάρχουν οι σαφείς προειδοποιήσεις, ο Απόστολος Παύλος, έχοντας προηγουμένως απαριθμήσει όλες τις ασωτίες και διαστροφές των εθνικών (στις οποίες ρητά περιλαμβάνει και την κάθε είδους ομοφυλοφιλία), τονίζει: «Οἴδαμεν δὲ ὅτι τὸ κρῖμα τοῦ Θεοῦ ἐστι κατὰ ἀλήθειαν ἐπὶ τοὺς τὰ τοιαῦτα πράσσοντας» [Ρωμ. β΄ 2]. Χωρίς φοβική, εχθρική ή καταστροφική διάθεση προς τους «τὰ τοιαῦτα πράσσοντας», προτιμούμε να λαμβάνουμε υπόψη τις προειδοποιήσεις. Για το δικό μας αιώνιο συμφέρον.

     Υστερόγραφο: Διαβάστε και το πολύ μεστό άρθρο του υποναυάρχου Ν. Παπανικολόπουλου για το ίδιο θέμα.

Εθνική ομοψυχία

Είναι γνωστό – το συνειδητοποιούμε όλοι προοδευτικά – ότι όσο μεγαλώνουμε ο χρόνος κυλάει πιο γρήγορα, με αποτέλεσμα χθεσινά γεγονότα να φαντάζουν σαν περσινά, ενώ οι δεκαετίες μοιάζουν αιώνες. Ας ανατρέξω λοιπόν στην… αρχαία ιστορία για ένα παράδειγμα. Στον πρώτο Πόλεμο του Κόλπου (εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ και στη συνέχεια εμπλοκή των Αμερικανοάγγλων στην περιοχή κτλ., στα τέλη του 1990) ήμουν ειδικευόμενος στη Βρετανία. Με την επίσημη αναγγελία της εισόδου της χώρας στις πολεμικές επιχειρήσεις μου έκανε εντύπωση η αλλαγή τακτικής στα πολιτικά κόμματα και τα αντίστοιχα μέσα ενημέρωσης. Συγκεκριμένα, η επίσημη απόφαση του κράτους (δεν σχολιάζω αν ήταν σωστή ή όχι) έγινε ‘γραμμή πλεύσης’ σε εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο κτλ. (τότε το διαδίκτυο ήταν ακόμη στα σπάργανα). Σχόλια και αντιρρήσεις μπορεί να υπήρχαν από μεμονωμένους αρθρογράφους, αλλά οι τίτλοι και τα πρωτοσέλιδα γενικά δεν υπονόμευαν αυτό που εκείνη την εποχή θεωρούνταν εθνική προσπάθεια. Το ξαναλέω: δεν κρίνω εδώ αν ήταν σωστή, δίκαια ή άδικη. Η ουσία είναι ότι όλες οι πλευρές του πολιτικού φάσματος σχημάτισαν ένα ενιαίο μέτωπο για όσο διαρκούσε το πρόβλημα.
     Στην Ελλάδα εδώ και οκτώ χρόνια βρισκόμαστε σε μια κρίση οικονομική και πολιτική και θεσμική. Αυτό που έχουμε διαπιστώσει (πέρα από τις απανωτές προαπαιτήσεις των ξένων) είναι η αδυναμία μας να δούμε πέρα από τα κομματικά μας γυαλιά και να βγάλουμε τη χώρα με κοινή πορεία στο ξέφωτο. Όπως έχει φανεί και σε ανάλογες περιστάσεις στο ιστορικό παρελθόν, η κομματική σκοπιμότητα ξεπερνάει την οποιαδήποτε διάθεση για συνεννόηση και σύμπραξη σε εθνική βάση. Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά: η περιώνυμη ‘εθνική αντίσταση’ της Κατοχής ήταν σε μεγάλο βαθμό ένα αιματηρό εμφύλιο αλληλοφάγωμα για το ποιος θα είχε το πάνω χέρι μόλις θα έφευγαν οι Γερμανοί, με τα γνωστά τραγικά επακόλουθα. Οι ξένοι (όποιοι κι αν είναι κάθε φορά) άλλο που δεν θέλουν παρά να έχουν μπροστά τους μια τραμπάλα και να ρίχνουν το βάρος τους πότε στη μία και πότε στην άλλη μεριά, σύμφωνα με τις δικές τους συμφεροντολογικές εκτιμήσεις. Τους ευγνωμονούμε όταν μας βοηθούν, αλλά ας μη φανταζόμαστε ότι το κάνουν από φιλευσπλαχνία. Κι αν το «διαίρει και βασίλευε» βολεύει εκείνους, θα έπρεπε να είμαστε αρκετά έξυπνοι για να εννοήσουμε ότι δεν συμφέρει εμάς.
     Αφήνοντας το γενικό πρόβλημα της κρίσης, ας μεταφερθούμε στο ειδικώτερο, στο ζήτημα του ονόματος της βορείας γείτονος χώρας. Βλέπουμε κι εδώ την ίδια ενδοστρεφή νοοτροπία, την ίδια μικροκομματική συμφεροντολογία, το ίδιο nitpicking (ξεψείρισμα στα αγγλικά) μεταξύ των υπευθύνων: εμείς είπαμε, εσείς δεν είπατε, ναι αλλά εμείς κάνουμε περισσότερα, όχι εσείς κάνατε κάποτε λιγότερα. Πού είναι η εθνική γραμμή σε τέτοιο σοβαρό θέμα; Γιατί ξεκινάμε με τα χέρια δεμένα πίσω από την πλάτη μας; Μέχρι πότε θα παίζουμε το παιχνίδι των ξένων με όρους συνεχούς υποχωρητικότητας και αυτοεξευτελισμού; (αν βέβαια το καταλαβαίνουμε ότι γινόμαστε ρεζίλι…). Ας ξεκαθαρίσουμε όλοι μαζί την κοινή μας θέση: εκείνοι μπορεί να επιζητούν πάση θυσία το όνομα ‘Μακεδονία’, εμείς όμως δεν το θέλουμε, ούτε απλό, ούτε σύνθετο, ούτε παράγωγό του. Τελεία. Αν έχουν κάτι άλλο να προτείνουν, ένα όνομα από τη δική τους γλώσσα και γεωγραφία, χωρίς αλυτρωτικά υπονοούμενα και αστερίσκους, τότε «δεύτε και διαλεχθώμεν». Η πόρτα θα είναι ανοιχτή, με τους δικούς μας όμως όρους. Και με ενιαία στάση απέναντί τους. Τόσο δύσκολο είναι;

 To... ξεψείριασμα, με την πέννα του Ηλ. Μακρή (Καθημερινή 10/6/2018)

Αχρωματοψία

Γράφοντας το 1969 στην αδελφή του Μαρία ο Γέρων Σωφρόνιος του Έσσεξ λέει μεταξύ άλλων τα εξής:
     «Στον αιώνα μας εξαφανίστηκε το πνεύμα, χάθηκε η αίσθηση του κάλλους, ακόμη και αυτή ή έννοια του κάλλους έγινε ασαφής, ακατανόητη, εξαιτίας της λατρείας της ‘ασχήμιας’. Στον καιρό μας, κατά παράδοξο τρόπο, όσο φοβερότερη είναι η ασχήμια, τόσο οικειότερη στην ψυχή του θεατή ή του ακροατή γίνεται. Η αρχαία λατρεία του κάλλους και της αρμονίας έγινε ακατανόητη για τους νέους ανθρώπους…
     …Τους ανθρώπους του καιρού μας τους έπληξε κάποια φοβερή ασθένεια, η πνευματική αχρωματοψία. Βλέπουν στο χρώμα το διαμετρικά αντίθετο προς την αυθεντική πραγματικότητα. Βλέποντας λοιπόν το πράσινο στη θέση του κόκκινου, είναι βέβαιοι ότι βλέπουν όπως πρέπει, και άρχισαν να θεωρούν τους φυσιολογικούς ανθρώπους ως άρρωστους και παράφρονες». [Γράμματα στη Ρωσία, σσ 192, 194]
     Ο Γέρων Σωφρόνιος έγραφε τα παραπάνω πριν πενήντα σχεδόν χρόνια. Περίπου την ίδια εποχή έγραψε και ο Φώτης Κόντογλου το ‘Τρελό νερό’ του. Και οι δυο μας λένε με άλλα λόγια το ίδιο πράγμα, περιγράφουν προφητικά μια κατάσταση που βλέπουμε ανάγλυφη σε κάθε πτυχή της ζωής σήμερα.

Επάνοδος

Καλή η απουσία, καλές οι κάθε είδους διακοπές (χωρίς υπολογιστή, ίντερνετ, δελτία ειδήσεων και βιβλία η ζωή είναι αλλιώς), αλλά τον λογαριασμό τον πληρώνεις στην επιστροφή. Όλες οι εργασιακές υποχρεώσεις των προηγουμένων ημερών γίνονται ένα είδος τσουνάμι που σε παίρνει σβάρνα. Κοντά στα άλλα βλέπεις και τι συνέβαινε όσο ταξίδευες αμέριμνος. Επιστροφή λοιπόν στα κοινά (με τη διπλή έννοια της λέξης). Η πολυθρύλητη έξοδος από τα μνημόνια -- κυβερνητική σημαία που ανεμίζεται με κάθε ευκαιρία σε κάθε περίσταση, ιδίως όταν δεν έχουμε κάτι άλλο να πούμε -- είναι το μεγάλο αφήγημα (κοινώς παραμύθι) της εποχής μας. Είναι κάτι σαν μια διαθήκη, που οι ενδιαφερόμενοι περιμένουν πώς και πώς να ανοιχθεί πιστεύοντας (έτσι τους έχουν παραμυθιάσει) ότι θα κληρονομήσουν ποιος ξέρει τι  περιουσία. Και έρχεται η ώρα και ανοίγεται η διαθήκη, και οι επίδοξοι διαπιστώνουν ότι κληρονομούν όχι κέρδη, όπως νόμιζαν, αλλά χρέη και ζημίες και δανειακές απαιτήσεις που θα τους κυνηγούν σε όλη τη ζωή τους, και στην επόμενη γενεά. Διαβάζουμε π.χ. για το τί πρόκειται να γίνει με τη φορολογία των ακινήτων [ΕΔΩ] και ότι μπορεί από εδώ και στο εξής να πληρώνουμε φόρους κάθε μήνα, μαζί και τον πάντοτε καταργούμενον και αεί προσαυξανόμενον ΕΝΦΙΑ [ΕΔΩ] και άλλα ανάλογα θέματα, και συνειδητοποιούμε ότι τα προαπαιτούμενα (τι εύηχη λέξη! κάτι σαν το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας) που έχουν υπογραφεί δεν έχουν ημερομηνία λήξεως εκείνη των επομένων ελληνικών εκλογών (όποτε κι αν γίνουν αυτές). Οι οικονομικές αλυσίδες είναι διαρκείας.   

Μνημόσυνον

Αγαθή τύχη ήγαγε προσφάτως τους πόδας ημών εις την γενέτειραν νήσον των δύο Αλεξάνδρων της λογοτεχνίας, εξαδέλφων μεν εν σώματι, αλλ’ αδελφών ομογαλάκτων εν πνεύματι. Βραχεία η επίσκεψις εις την Σκίαθον, πλήρης όμως εντυπώσεων. Τοπωνύμια και μνημεία πρότερον γνωστά μόνον εκ της αναγνώσεως των έργων των, ανεσύρθησαν εκ της παλαιάς μνήμης και ενεφάνισαν εαυτά ζώντα εις τον περιρρέοντα χώρον. Και αίφνης, εκτός προγράμματος, το αυτομάτως αναφυέν ερώτημα προς τον ξεναγόν ιερέα: «Υπάρχουν σήμερα οι τάφοι των;» αποφέρει απροσδοκήτως θετικήν και χαροποιόν την απάντησιν. Αι οδηγίαι δια την ανεύρεσιν του κοιμητηρίου σαφείς, σύντομος και ευχερής η τρίβος, ηρέμα ανωφερής και λιθόστρωτος. Εις τας παρυφάς της χώρας ευρίσκεται ευρεία άλως προς στάθμευσιν οχημάτων, και εις απόστασιν εκατόν βημάτων περίπου διακρίνονται τα λευκάζοντα σταυροφόρα μνήματα. Εγγίζοντες την αυλόθυραν αναγινώσκομεν ότι το κοιμητήριον ανήκει εις την Ευρωπαϊκήν Ένωσιν Σημαντικών Κοιμητηρίων (της οποίας και μόνη η ύπαρξις ήτο εις ημάς παντελώς άγνωστος). Κείται επί χθαμαλού λόφου με ανοικτήν θέαν προς το πέλαγος, πλήρως καλυπτόμενον υπό ευσκιοφύλλων κυπαρίσσων και άλλων αειθαλών. Μία ερώτησις προς παρατυγχάνοντας εργάτας υποδεικνύει τον προορισμόν μας. Αριστερά τω εσβαίνοντι, πεφραγμένον δια κιγκλιδώματος το πρώτον μνήμα: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης 1851-1911. Μαρμαροσκεπές και απέριττον παραπλεύρως το δεύτερον: Αλέξανδρος-Ανδρόνικος Μωραϊτίδης, Ακαδημαϊκός Μοναχός, 1850-1929. Αμφότερα λιτά, άνευ εντυπωσιακών κατασκευών ή μακρών τίτλων, περνούν σχεδόν απαρατήρητα από τον αδαή επισκέπτην. Όπως θα τα ήθελον ασφαλώς και οι ένοικοί των, τα πνεύματα των οποίων αοράτως περιιπτάμενα αρωματίζουν την ατμόσφαιραν, πόρρω του θορύβου των πολυπληθών ημεδαπών και ξένων περιηγητών της νήσου. Ιστάμεθα κλίνοντες τας κεφαλάς. Ανάπτομεν δύο κηρία και υποψάλλομεν σύντομον τρισάγιον υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των: αυτή άλλωστε θα ήτο και η κοινή επιθυμία των. Δύναντος ήδη του ηλίου, απερχόμεθα ηρέμα με ανατεταμένας τας καρδίας και τους νόας, ευχόμενοι δι’ αυτούς και δια πάντας τους προαπελθόντας Χριστιανούς το «καλόν Παράδεισον».
     Είη το βραχύ και άτεχνον τούτο σημείωμα ισχνόν πνευματικόν κηρίον εις τους διδασκάλους του γένους μας.