Νόμος και ηθική

 Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι μια χώρα μεγάλη, τόσο στα φυσικά της μεγέθη (έκταση, πληθυσμό, ποικιλομορφία τοπίου) όσο και στο ‘ειδικό βάρος’ που έχει στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Δεν μιλούμε εδώ για στρατιωτική, πολιτική ή οικονομική δύναμη, ούτε για επιστημονικά επιτεύγματα (όντως μεγάλα). Ο λόγος είναι για την γενικότερη επίδραση που έχει καθετί το ‘Αμερικάνικο’ στα ήθη, την κοινωνική συμπεριφορά, τη νοοτροπία των υπολοίπων λαών του πλανήτη. Όπως είναι παγκοίνως γνωστό, και το τονίζουν διάφοροι αρθρογράφοι κάθε τόσο, ό,τι ‘φοριέται’, ‘παίζει’, κυκλοφορεί σήμερα στην Αμερική είναι ήδη καθ’ οδόν και προς τα μέρη μας. Είναι μια πραγματικότητα, που βασίζεται αφενός μεν στον επαρχιωτικό μιμητισμό ημών των υπολοίπων, αφετέρου δε στην επίδραση της κινηματογραφικής βιομηχανίας του Χόλυγουντ (από πιο παλιά) και των ψηφιακών μέσων (πιο πρόσφατα και όλο και περισσότερο).

     Οι Αμερικανοί έχουν ένα προσφιλές σλόγκαν: ‘Everything is big in America’. Τα πάντα είναι μεγάλα στην Αμερική. Αληθεύει, όχι μόνο ως συνέπεια των παραπάνω. Ακόμη και οι διαφωνίες και οι κοινωνικές ανισότητες και οι διαμάχες είναι μεγάλες, διχάζουν σε βαθμό εμφυλίου πολέμου τον πληθυσμό, εμπλέκοντας φυσικά και τις εξουσίες και τα πρόσωπα που τις εκπροσωπούν. Είτε πρόκειται για οπλοκατοχή, είτε για φυλετικές διακρίσεις, είτε για αμβλώσεις, είτε για θανατική ποινή, είτε για οποιοδήποτε άλλο θέμα, είναι πολλοί εκείνοι που πιάνουν τα δυο άκρα και είναι έτοιμοι για αλληλοσκοτωμό. Και δυστυχώς υπάρχουν άνθρωποι που δεν διστάζουν να χρησιμοποιούν και να καλλιεργούν συστηματικά την πόλωση αυτή για να επιτύχουν δικούς τους σκοπούς, οικονομικούς και πολιτικούς, αδιαφορώντας για τις ευρύτερες συνέπειες. Όπως έλεγε ένα παλιό άσμα του Γιώργου Κοινούση, «Αμερική, Αμερική, καλά μου λέγαν μερικοί πως είσαι χώρα τραγική…».

     Γενικευμένες αντιδράσεις έχει προκαλέσει τελευταία η κίνηση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ να ανατρέψει την ισχύουσα εδώ και πενήντα χρόνια δικαστική απόφαση Roe v Wade που επέτρεπε τις αμβλώσεις. Έχω γράψει επανειλημμένα τη θέση μου ότι το έμβρυο είναι ανθρώπινη ζωή, ότι οφείλουμε να το προστατεύουμε και να του εξασφαλίζουμε τις καλύτερες συνθήκες για να έρθει στον κόσμο υγιές και ακέραιο, και ότι η καταστροφή του είναι ανθρωποκτονία. Δεν έχω αλλάξει γνώμη, αλλά θα κάνω για λίγο τον συνήγορο του διαβόλου, για να αναρωτηθώ για τις προθέσεις των δικαστών που έλαβαν την πρόσφατη απόφαση. Εμφορούνται από ηθικές αξίες και θέλουν να ακυρώσουν κάτι που θεωρούν ανήθικο και εγκληματικό; Ή μήπως εξυπηρετούν σχέδια πολιτικών τύπου Τραμπ που θέλουν με τον τρόπο αυτό να προωθήσουν την αντιπολιτευτική τους ατζέντα και να επανέλθουν στην εξουσία; Δεν μπορώ βέβαια να γνωρίζω την απάντηση, αλλά ‘οι μέρες είναι πονηρές’ και δικαιούμαι να είμαι καχύποπτος. Εξάλλου η παρουσίαση του όλου θέματος από τα Μέσα είναι μεροληπτικά προσανατολισμένη υπέρ της ελευθερίας των αμβλώσεων, και επομένως κάθε άλλο παρά πλήρης και αντικειμενική.

     Δυστυχώς έχουμε μάθει εδώ και πολλά χρόνια ότι το νόμιμο και το ηθικό δεν συμβαδίζουν υποχρεωτικά. Συχνά ο νόμος έρχεται και ‘δικαιώνει’ συμπεριφορές και κοινωνικές πρακτικές που μόνο ως ηθικές δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν. Τελικά η ηθική είναι υπόθεση προσωπικής ευθύνης και επιλογής του καθενός, απόρροια της πίστης του και μέρος του ‘σταυρού’ που σηκώνει στη ζωή του. Ακόμη κι αν κάτι το επιτρέπει (δεν το τιμωρεί) ο νόμος, δεν θα το πράξει κάποιος αν η πίστη και η συνείδησή του το αποκρούει. Ο δίκαιος – κατά την ευαγγελική έννοια – πάντοτε θα βασανίζεται βλέποντας την ανομία να κυριαρχεί γύρω του, και μάλιστα με θεσμική κάλυψη. Δεν θα δικαιωθεί όμως πιάνοντας την πέτρα και χτυπώντας τον άνομο. Όπως δεν θα αγιάσει και ο πολιτικός που νομοθετεί με υστεροβουλία, έστω κι αν οι νόμοι του έχουν ηθικό επίχρισμα. Τα ‘κρύφια της καρδίας του’ θα τον κρίνουν. Συνεπώς, κατά την Αποκάλυψη, «ὁ ἀδικῶν ἀδικησάτω ἔτι, καὶ ὁ ρυπαρὸς ρυπαρευθήτω ἔτι, καὶ ὁ δίκαιος δικαιοσύνην ποιησάτω ἔτι, καὶ ὁ ἅγιος ἁγιασθήτω ἔτι», και Εκείνος που τα λέει αυτά «ἔρχεται ταχύ… ἀποδοῦναι ἑκάστῳ ὡς τὸ ἔργον ἔσται αὐτοῦ» [Αποκ. 21:11-12].

Κατάθλιψη

Εδώ και τέσσερεις σχεδόν μήνες – πώς περνούν οι ευλογημένοι! – διεξάγεται ένας πόλεμος στην καρδιά της Ευρώπης, κάτι που νομίζαμε ότι ανήκε στη ζοφερή ιστορία του 20ού αιώνα, ή τέλος πάντων κάτι που αφορούσε τριτοκοσμικές, απολίτιστες χώρες που ξέρουν να λύνουν τις όποιες διαφορές τους μόνο με όπλα και με σφαγές. Με την αφορμή αυτή ο ανατολικός γείτονάς μας ζήλεψε την εφήμερη δόξα του Ρώσου ολιγάρχη (τι λέξη κι αυτή! Έχει γίνει σχεδόν συνώνυμη της συγκεκριμένης εθνικότητας) και εκτοξεύει καθημερινά εναντίον μας απειλές πολέμου παραβλέποντας συμμαχίες και γειτονίες και διεθνές σαβουάρ βιβρ. Κι ένας αφελής πολίτης, όπως ο υποφαινόμενος, αναρωτιέται: Εδώ και εβδομήντα χρόνια ο κόσμος έφτιαξε έναν ΟΗΕ σε μια προσπάθεια αποφυγής/αποτροπής επανάληψης των δεινών δυο παγκοσμίων πολέμων. Γνωρίζουμε βέβαια πόσο σεβαστές γίνονται οι αποφάσεις του, και πόσα ντουλάπια τέτοιων αποφάσεων (ευσεβών πόθων) έχουν γεμίσει από συστάσεως του Οργανισμού. Μόνο τα ψηφίσματα για την Κύπρο και την Παλαιστίνη να μετρήσει κανείς θα χάσει τον λογαριασμό. Δεν ακούσαμε τόσους μήνες να γίνει κάποια συζήτηση για τη σύγκρουση Μόσχας-Κιέβου. Βλέπουμε κινήσεις – άλλες πιο σωστές και συνετές και άλλες πιο αδέξιες και αψυχολόγητες – από ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, Ευρωπαϊκή Ένωση και μεμονωμένους αρχηγούς κρατών, όχι όμως από το μεγαλύτερο παγκόσμιο φόρουμ, που θα μπορούσε να συγκαλέσει μια γενική συνέλευση και να ζητήσει από τις δυο πλευρές να παρουσιάσουν τις θέσεις τους σε ένα βήμα δημοσίου διαλόγου. Δυστυχώς οι εξελίξεις αφήνονται (ή εξωθούνται) να τρέχουν υπό την πίεση συμφερόντων, φανερών και αφανών, χωρίς κανείς να νοιάζεται – πραγματικά όμως! – για την πολυπόθητη ειρήνη και την ευημερία των ανθρώπων στο θέατρο των μαχών, που δεν πολυκαταλαβαίνουν από γεωστρατηγική. Και δικαιώνεται για άλλη μια φορά ο Ψαλμωδός που διαπιστώνει: «Μὴ πεποίθατε ἐπ᾿ ἄρχοντας, ἐπὶ υἱοὺς [συμπληρώνω: και θεσμούς και οργανισμούς] ἀνθρώπων, οἷς οὐκ ἔστι σωτηρία» [Ψ. 145:3].

Προτεραιότητες

Για να επιβεβαιώσουν αυτά που γράφαμε τις προάλλες ήρθαν δυο πρόσφατα δικαστικά επεισόδια. Διαβάσαμε λοιπόν για κάποιον που έβαλε πέντε νεογέννητα γατάκια μέσα σε μια σακούλα και τα πέταξε σε κάδο απορριμμάτων, όπου και ψόφησαν. Κακώς, κάκιστα έπραξε. Η είδηση όμως δεν ήταν αυτή. Οι αρμόδιοι τον βρήκαν από καταγγελία και από κάμερες ασφαλείας και τον πήγαν σε δικαστήριο, που του επέβαλε πρόστιμο πενήντα χιλιάδες ευρώπουλα για καθένα από τα νεογνά, το όλον ένα τέταρτο του εκατομμυρίου. Μάλιστα. Μάταια προσπαθώ να θυμηθώ ανάλογο πρόστιμο για κάποιο άλλο αδίκημα (ούτε για βρεφοκτονία δεν το έχω ακούσει). Κι αν ο δράστης είχε κλέψει και σφάξει π.χ. αρνιά ή κατσίκια (στην Κρήτη έγινε το συμβάν, όπου η ζωοκλοπή ήταν παραδοσιακά κάτι σαν εθνικό σπορ) αμφιβάλλω αν θα πήγαινε καν σε δικαστήριο. Θυμίζει κάτι από Orwell η υπόθεση. Όπως έγραφε ο μακαρίτης στη ‘Φάρμα των ζώων’, όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά είναι πιο ίσα από τα άλλα. Προφανώς ο δικαστής θα ήταν ιδιαίτερα ζωόφιλος και δεν θα είχε ιδέα πόσα νεογέννητα γατιά και κυνάρια από τις χιλιάδες που γεννιούνται κάθε χρόνο στα χωριά καταλήγουν σε κάποιο ρέμα ή λάκκο. Για να μη μιλήσουμε για τις θανατώσεις ανθρωπίνων εμβρύων.

     Στο δεύτερο ‘τραγικό’ συμβάν, μια ηλικιωμένη γυναίκα έφαγε κι εκείνη πρόστιμο (μόνο τετραψήφιο αυτή τη φορά) διότι διατηρούσε στο διαμέρισμά της στη Θεσσαλονίκη δεκαέξι σκυλιά υπό άθλιες συνθήκες. Προσοχή: το πρόβλημα δεν ήταν ότι ζούσε η ίδια υπό άθλιες συνθήκες (οι οποίες αναμένεται να… βελτιωθούν με το να πληρώσει το πρόστιμο) ούτε ενδεχομένως ότι η όλη κατάσταση ήταν δυσάρεστη και υγειονομικά επικίνδυνη για τους ενοίκους της οικοδομής, αλλά το ότι φιλοξενούσε τα σκυλιά σε τέτοιο χάλι (αντί να τα αφήσει να αλωνίζουν αδέσποτα στους δρόμους). Όπως έχει λεχθεί στο παρελθόν, τελικά στην Ελλάδα συμφέρει περισσότερο να είσαι σκύλος (ή γάτα) παρά άνθρωπος. Τουλάχιστον από νομικής πλευράς.