Το φράγμα

 «Έσπασε το φράγμα των 2 εκατομμυρίων εμβολιασμένων» διαβάζω στην κυριακάτικη Καθημερινή. Είναι μια από τις φράσεις που συνηθίσαμε να συναντούμε κάθε τόσο στην τακτική ενημέρωσή μας για την πανδημία και τις επιπτώσεις της. Πολύ πριν από αυτήν είχαμε άλλα φράγματα και όρια, όπως το «ψυχολογικό όριο» των 500 ή των 1000 μονάδων (προς τα κάτω ή προς τα πάνω) στις τιμές του χρηματιστηρίου και σε άλλες αριθμητικές παραμέτρους που έντεχνα γίνονταν ρυθμιστές της ζωής μας, είτε είχαμε σχέση με το χρηματιστήριο είτε όχι (αλήθεια, από τότε που εμφανίσθηκε η Covid έχετε ακούσει τίποτε για κινήσεις μετοχών; Πόσο σχετικά είναι όλα αυτά). Αναρωτιέμαι λοιπόν τι ακριβώς είναι αυτά τα φράγματα. Αποτελούν εμπόδια στην πορεία μας προς τα εμπρός ή προστατευτικά κιγκλιδώματα γύρω μας; Μας κλείνουν μέσα ή μας αφήνουν απ’ έξω;  Σίγουρα πάντως η λέξη ‘όριο’ είναι η ορθή σε εκφράσεις όπως η παραπάνω.  
     Επί τη ευκαιρία, υπάρχει ένα διήγημα με τίτλο ‘Η μέρα που έσπασε το φράγμα’, του Αμερικανού συγγραφέα James Thurber. Δεν θα αποκαλύψω την έκβασή του, αλλά περιγράφει με μοναδικό τρόπο έναν ομαδικό πανικό που ξεκινά από μια ψεύτικη πληροφορία (αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε fake news). Το βρήκα πολύ ενδιαφέρον και το μετέφρασα στα ελληνικά. Μπορείτε να το διαβάσετε ελεύθερα και χωρίς καμία επιβάρυνση στο περιοδικό ‘Ιατρικά Θέματα’ του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης [όλο το τεύχος ΕΔΩ, στη σελ. 51] και να καταθέσετε εδώ, αν θέλετε, τις εντυπώσεις σας.

Ιδιωτικά α λα τούρκα

Δεν έχω κρατήσει ακριβή λογαριασμό, αλλά εδώ και πολύ καιρό πρακτικά δεν υπάρχει ειδησεογραφική εκπομπή στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης (τα λεγόμενα ‘συστημικά’ – Κύριος οίδε τι σημαίνει ο νεόκοπος αυτός όρος), στην οποία να μη βλέπουμε και να μην ακούμε τον πρόεδρο της εξ ανατολών γείτονος χώρας. Οι δημοσιογράφοι δεν αρκούνται να μας μεταφέρουν τι λέει και τι κάνει (αν αυτό αποτελεί αξιόλογη είδηση, κάτι που συχνά δεν ισχύει)· πρέπει να μας δείχνουν και την συνήθως ανέκφραστη φάτσα του (μήπως έχει Πάρκινσον και δεν το ξέρει;) και να ακούμε την τουρκική του προφορά. Αναρωτιέμαι: το ίδιο κάνουν και οι Τούρκοι με τον δικό μας πρωθυπουργό; Από την συνήθη ενημέρωση μέχρι την πλύση εγκεφάλου και οφθαλμών με τα ίδια βίντεο κλιπ να ανακυκλώνονται ασταμάτητα πίσω από τους παρουσιαστές υπάρχει τεράστια διαφορά. Έλεος πια!

     Από την άλλη μεριά, πολλή συζήτηση γίνεται στις μέρες μας για την επίσκεψη Τσαβούσογλου στη Θράκη. Ιδιωτική τη βαφτίζουν. Τι το περίεργο; Καθένας από μας άλλωστε, όταν πάει για επίσκεψη στους γονείς του ή στο χωριό του παππού του, δεν παίρνει μαζί του μερικές δεκάδες δημοσιογράφους με κάμερες για το ιδιωτικό του πράγματος; Πώς θα θυμάται την επίσκεψη, μόνο με τις ‘σέλφις’ που θα βγάλει με το κινητό του; Δεν θα συναντήσει και τους προεστούς του χωριού, να ρωτήσει για τα αμπέλια τους, τι ψήφισαν τις τελευταίες εκλογές, ποιον έβγαλαν δήμαρχο κι αν η κυβέρνηση τους πληρώνει αποζημιώσεις; Δεν θα κάνει και δηλώσεις στις πλατείες για όλα τα θέματα; Τι είδους ιδιωτική επίσκεψη θα είναι αυτή;

     Με το συμπάθιο, αλλά κατά τη γνώμη μου τα υψηλά ιστάμενα δημόσια πρόσωπα, ιδίως χωρών που δεν διάκεινται ακριβώς φιλικά μεταξύ τους, μόνο δημόσιες επισκέψεις θα πρέπει να δικαιούνται, όπου το δρομολόγιο, το περιεχόμενο και οι επαφές στα πλαίσιά τους θα καθορίζονται επακριβώς δια της διπλωματικής οδού και με βάση τους κανόνες της οικοδέσποινας χώρας. Οτιδήποτε άλλο ξεφεύγει από τα λεγόμενα ‘μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης’ και αποτελεί ανάμιξη στα εσωτερικά της χώρας. Για να πάρουμε ένα ακραίο παράδειγμα, φαντάζεσθε Έλληνα υπουργό να πηγαίνει ‘ιδιωτικά’ να επισκεφθεί κουρδικά χωριά στην γείτονα; 

Μεροληψίες

 Το νωπό περιστατικό κρατικής αεροπειρατείας εκ μέρους της Λευκορωσίας ανέδειξε για άλλη μια φορά, με εντελώς ανάγλυφο τρόπο, το πώς διαμορφώνεται η διεθνής πολιτική σε μια ‘σκακιέρα’ όπου το παιχνίδι παίζεται σε ποικίλα επίπεδα. Έτσι, αντίθετα με ό,τι έγινε σε άλλες περιπτώσεις στο παρελθόν, η Ευρώπη έδειξε μια γρήγορη, σχεδόν αντανακλαστική και ομόφωνη καταδικαστική αντίδραση και η Μόσχα εξίσου γρήγορα συμπαρατάχθηκε με τον δικτάτορα του Μινσκ, ενώ τα ελληνικά πολιτικά κόμματα βρήκαν ακόμη μια ευκαιρία να εκδηλώσουν τις συνήθεις αρρώστιες τους («Μη τυχόν πούμε κάτι που μοιάζει μ’ αυτό που λένε οι αντίπαλοί μας»).

     Δεν είναι βέβαια καινούργιο το φαινόμενο. Μια γρήγορα ματιά στον Τύπο σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή μπορεί να αναδείξει τις σκοπιμότητες που βρίσκονται πίσω από κάθε κίνηση, δήλωση, στάση ενός κράτους ή οργανισμού ή και μεμονωμένων προσώπων απέναντι σε άλλα πρόσωπα και γεγονότα. Μια πράξη ή ένα συμβάν μπορεί να είναι καλό ή κακό, δίκαιο ή άδικο, αλλά πολύ σπάνια στον χαρακτηρισμό αυτό συμφωνούν όλες οι τρίτες πλευρές. Φαντάζεται κανείς το πρώτο ερώτημα που φυτρώνει αυτόματα στο μυαλό του καθενός: «Με συμφέρει να καταδικάσω ή να υπερασπιστώ τον Α; Ποιες θα είναι οι συνέπειες αν πω ναι ή όχι;» Κι έτσι η απάντηση, κρίση, απόφαση χρωματίζεται ανάλογα με το στενότερο ή απώτερο συμφέρον. Και η ισχύς του κρίνοντος καθορίζει την τύχη του κρινόμενου, άσχετα από το αν η πράξη του ήταν σύννομη ή καταφανώς παράνομη. Που σημαίνει συνήθως ότι κάποιος αδικείται, περισσότερο ή λιγότερο.

     Βέβαια αν οι πράξεις των ανθρώπων ήταν πάντα του τύπου άσπρο-μαύρο, σωστό-λάθος, θα ήταν πολύ πιο εύκολο να ζητάει κανείς αμερόληπτη κρίση. Στην πραγματικότητα όλοι κινούμαστε στην περιοχή του ‘γκρίζου’: κάποιες από τις πράξεις μας είναι σωστές, άλλες (οι περισσότερες) δεν αντέχουν σε αυστηρή κριτική («πολλὰ γὰρ πταίομεν ἅπαντες»). Όσο ωριμάζουμε ηλικιακά, τόσο αντιλαμβανόμαστε ότι δεν υπάρχουν στον κόσμο απόλυτα καλοί ή κακοί. Κι όταν τα λέπια πέφτουν από τα μάτια μας και συνειδητοποιούμε ότι και οι ‘δικοί μας’ χρησιμοποιούν ανάλογες τακτικές με τους ‘άλλους’, τότε γινόμαστε απαισιόδοξοι και κυνικοί, αναγνωρίζοντας ότι στον κόσμο αυτό δεν μπορούμε να περιμένουμε δικαιοσύνη.

     Ανάμεσα στα πολλά άλλα που άφησε ως παρακαταθήκη ο μεγάλος Μακεδόνας φιλόσοφος Αριστοτέλης είναι και το πολύ γνωστό απόφθεγμα: «Φίλος μὲν Πλάτων, φιλτάτη δʼ ἀλήθεια». Δεν βλάπτει να το θυμόμαστε όταν πρόκειται να εκφέρουμε γνώμη για πρόσωπα και περιστάσεις, όπου συνήθως κριτήριό μας είναι η σχέση με τους εμπλεκομένους και όχι η αγάπη μας προς την αντικειμενική αλήθεια, όσο μπορούμε να τη γνωρίζουμε. Αν ο φίλος μου κάνει κάτι στραβό, πρέπει να τον ελέγξω γι’ αυτό, όσο καλή κι αν είναι η υπόλοιπη πολιτεία του. Αν ο αντίπαλος κάνει κάτι καλό, οφείλω να το επαινέσω, όσες άλλες διαφορές κι αν έχω μαζί του. Η συμφεροντολογική υποκρισία και μεροληψία είναι εντελώς αντίθετη από εκείνο το κατηγορηματικό «ἔστω ὁ λόγος ὑμῶν ναὶ ναί, οὒ οὔ» του Κυρίου· διότι, όπως ο ίδιος αμέσως προσθέτει, «τὸ περισσὸν τούτων ἐκ τοῦ πονηροῦ ἐστιν» [Ματθ. 5:37].

Αυθαιρεσία

 Από τους σοβαρούς αρθρογράφους της ‘Καθημερινής’ ο Νίκος Κωνσταντάρας, αναπτύσσει τα θέματά του με τρόπο ψύχραιμο, σαφή, χωρίς κραυγές, με επιχειρήματα που αξίζουν να τα προσέχει κανείς. Παράδειγμα η χθεσινή του αναφορά (‘Οι αόρατοι άλλοι’) σ’ ένα κοινωνικό φαινόμενο που καθημερινά συμβαίνει γύρω μας, ίσως όμως δεν του δίνουμε τη σημασία που πρέπει, με ανάλογα αποτελέσματα.

     Αντιγράφω: «Το ποδήλατο ήταν δεμένο με δυνατό λουκέτο σε στύλο, πάνω στο πεζοδρόμιο στη γωνία του δρόμου, με τρόπο που εμπόδιζε τη χρήση της ράμπας απ’ όποιον βρισκόταν σε αναπηρικό καρεκλάκι, έσπρωχνε καρότσι μωρού ή έσερνε καροτσάκι της λαϊκής. Στη διαμάχη με τον αόρατο εχθρό –τον κλέφτη ποδηλάτων–, ο προσεκτικός ποδηλάτης έχει πλήρη συνείδηση της απειλής και επιδεικνύει εξίσου πλήρη αδιαφορία για τους άλλους αόρατους σε αυτή την υπόθεση – τον γέρο, τον άρρωστο, τον γονιό, το παιδί, τον οποιονδήποτε πολίτη που θέλει να περπατήσει στο πεζοδρόμιο χωρίς εμπόδια».

     Ο αρθρογράφος δεν κουνάει το δάχτυλο στον φταίχτη. Επισημαίνει το φαινόμενο, το αναλύει σε διάφορες εκφάνσεις του, και μας αφήνει να εννοήσουμε ότι όλοι σε κάποιες μας εκδηλώσεις μπορεί να συμπεριφερόμαστε ανάλογα. Λέει συγκεκριμένα: «Το ότι δεν βλέπουμε τα θύματα των πράξεών μας, και αυτοί δεν βλέπουν εμάς, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πραγματικές συνέπειες. Όταν οι πράξεις μας σε δημόσιο χώρο καθορίζονται όχι από ισχυρούς κανόνες που εφαρμόζονται… αλλά από το πώς ο καθένας αντιλαμβάνεται την έννοια του δημόσιου χώρου, αναπόφευκτο αποτέλεσμα είναι η αυθαιρεσία και, συνεπώς, η αυτοδικία».

     Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο του. Και αναλογισθείτε ότι όλα τα σχετικά επιχειρήματα μπορούν να συνοψισθούν στον Ευαγγελικό Χρυσό Κανόνα: «Πάντα ὅσα ἂν θέλητε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, οὕτω καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς», αφού αυτό είναι ολόκληρος ο νόμος [Ματθ. 7:12], στον οποίο ο Κύριος δεν πρόσθεσε εξαιρέσεις ή υποσημειώσεις.

Γλωσσοκτονίες

 Βρήκα ενδιαφέροντα τον παρακάτω δεκάλογο του καθηγητή Μπαμπινιώτη με τις πιο ενοχλητικές γι' αυτόν (κατα)χρήσεις της Ελληνικής γλώσσας. Ίσως θα πρέπει ν’ αρχίσω κι εγώ να καταγράφω όσα με ενοχλούν (κάποια βέβαια έχουν κατά καιρούς επισημανθεί εδώ). Ας σημειώσω το πιο πρόχειρο που μου έρχεται στον νου: την κακομεταχείριση των (αρχαιοπρεπών) μετοχών σε -ων. Ακούω συχνά στον χώρο εργασίας μου: «Να φωνάξουμε τον εφημερεύων», «Το τηλέφωνο του εφημερεύων» και άλλα παρόμοια (υποπτεύομαι ότι σε γραπτό λόγο μπορεί να τον έγραφαν και με όμικρον). Από την άλλη, είναι ενδιαφέρον (με το ουδέτερο γένος δεν έχουμε τέτοιο πρόβλημα, όπως φαίνεται...) και συγχρόνως παρήγορο ότι δεν έχουμε ‘ξεχειλώσει’ την ονομαστική της μετοχής: δεν έχω ακούσει να λέει κανείς «Ο εφημερεύοντας», όπως λέμε -- όχι πάντα -- «παράγοντας» αντί «παράγων».
     Στην κακοποίηση βέβαια δεν είναι αμέτοχος ο δημοσιογραφικός κόσμος και τα διάφορα Μέσα. Έτσι, διαβάζω σε πρόσφατο δημοσίευμα για τα εγκαίνια του νέου αεροδρομίου της πόλης μας: «Το αεροδρόμιο «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης, διαθέτει έναν νέο τερματικό σταθμό ο οποίος συνδέεται με τον προϋπάρχων με αερογέφυρες». Η καημένη η μετοχή προφανώς έχει μετακινηθεί στα άκλιτα μέρη του λόγου. Λέτε να αρνήθηκε να κάνει κάποιο εμβόλιο;

 

Διενέξεις

 Από τον καιρό που θυμόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας, σχεδόν δεν υπάρχει εποχή που να μην κυριαρχούσε στις ειδήσεις είτε το Κυπριακό είτε το Μεσανατολικό, με υφέσεις και εξάρσεις. Με βάση το δεδομένο αυτό, δεν νομίζω ότι θα είμαι εκτός πραγματικότητος αν διακινδυνεύσω την κυνική πρόβλεψη ότι και οι επόμενες από μας γενιές θα έχουν ανάλογη εμπειρία, όσο ζήσουν. Μια και το δεύτερο βρίσκεται πάλι στην καυτή επικαιρότητα, ας το δούμε λίγο ως ουδέτεροι παρατηρητές, χωρίς ειδικές γνώσεις, αλλά και κατά το δυνατόν χωρίς μεροληψία.
     Εκτός από το τανγκό, που κατά τη γνωστή ρήση το χορεύουν δύο, και κάθε είδους διένεξη χρειάζεται δυο μέρη, που το καθένα υποστηρίζει με αδιάλλακτο τρόπο τη θέση του. Στα χρόνια προβλήματα συχνά είναι πολύ δύσκολο, ίσως και αδύνατο, να διακρίνει κανείς αντικειμενικά «τὶς ἤρξατο χειρῶν ἀδίκων». Ανάλογα με την οπτική γωνία του παρατηρητή, η ιστορία μπορεί να ξεκινάει από ένα συγκεκριμένο επεισόδιο που συνήθως βολεύει εκείνον, ενώ κάποιος άλλος τοποθετεί τη ρίζα του προβλήματος πιο παλιά ή πιο βαθιά, και πάλι με κάποιο υφέρπον συμφέρον. Έτσι π.χ. μπορεί κανείς να πιάσει το νήμα του Παλαιστινιακού από τη συμφωνία του Camp David ή από τον πόλεμο των έξι ημερών ή από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948 ή και ακόμη πιο παλιά, φθάνοντας μέχρι και τα παιδιά του Νώε. Συμφωνία πιθανώς δεν θα υπάρξει, αφού ο παρελθών χρόνος έχει κάνει την κατάσταση να κακοφορμίσει και κάθε τόσο να ξεσπάει σε μια νέα φονική ένταση.
     Για να συνεχίζεται μια διένεξη είναι απαραίτητο να υπάρχουν αδιάλλακτοι (‘γεράκια’) στην κάθε πλευρά που να επιμένουν να τραβούν το σχοινί, συχνά για ασήμαντες αφορμές αλλά με δραματικές συνέπειες. Επειδή αυτοί συνήθως φωνασκούν και βιαιοπραγούν (ενώ οι διαλλακτικοί και φιλειρηνικοί – τα ‘περιστέρια’ – που πάντοτε υπάρχουν, καταπνίγονται και αδυνατούν να ακουστούν), η φωτιά φουντώνει ξανά, και από εκεί και πέρα την πληρώνουν δίκαιοι και άδικοι. Φανατικοί σιωνιστές από τη μία, φανατικοί τζιχαντιστές από την άλλη, και οι άμαχοι στη μέση, θέλοντας και μη. Με μια σημαντική απώτερη συνέπεια: ο θάνατος αμάχων και η καταστροφή σπιτιών, περιουσιών, υποδομών, εξωθεί άλλους αμάχους (ιδίως αυτούς που από μικρή ηλικία βλέπουν τους δικούς τους ανθρώπους να γίνονται στόχοι και να σκοτώνονται) να στρέφονται προς τα άκρα και κάποια στιγμή να ανταποδίδουν τα πλήγματα με όποιον τρόπο μπορούν. Για να διαιωνίζεται η έχθρα και η αντιπαράθεση και να δικαιώνεται έτσι ο Μαχάτμα Γκάντι που έλεγε ότι το «ὀφθαλμὸν αντὶ ὀφθαλμοῦ» απλώς γεμίζει τον κόσμο με τυφλούς, και από τις δυο μεριές. Μέχρι πότε;
     Δυστυχώς, όσο υπάρχουν φανατικοί, όσο υπάρχουν πολιτικοί και στρατιωτικοί που χρησιμοποιούν τους λαούς για προσωπική προβολή, ανέλιξη, διάσωση, όσο υπάρχουν συμφέροντα δήθεν ιδεολογικά αλλά στην πράξη οικονομικά ή γεωστρατηγικά (δηλαδή εγωιστικά), η ιδέα της ειρήνης θα αποτελεί μια ουτοπία, ένα άπιαστο όνειρο θερινής νυκτός κι ένα αντικείμενο ατερμόνων συζητήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου θα απουσιάζει η ειλικρίνεια και θα πρυτανεύει η υποκρισία.     

Λογοτεχνία

 Πριν αρκετά χρόνια, το 2013, σε βιτρίνα προσφοράς κλασικού βιβλιοπωλείου της Θεσσαλονίκη που έκλεινε, το μάτι μου έπεσε στον ‘Quentin Durward’ του Sir Walter Scott. Σκληροδεμένη παραδοσιακή αγγλική έκδοση του 1960, σε μικρό σχήμα (12x18), θα πρέπει να βρισκόταν στα αζήτητα του καταστήματος από την εποχή εκείνη. Μόνο πέντε ευρώ ζητούσε το καρτελάκι πάνω στο εξώφυλλο -- ξεπούλημα γαρ. Το άνοιξα με ένα κάποιο δέος: λίγη σκόνη συνόδεψε την χαρακτηριστική οσμή ώριμου χαρτιού, κάτι σαν κρασί εσοδείας. Έδωσα τα πέντε, και το πρόσθεσα στα προς ανάγνωσιν αναμένοντα. Κάποια στιγμή θα ερχόταν η σειρά του…, όταν θα έβρισκα το κουράγιο να αντιμετωπίσω την πολύπλοκη γλώσσα του συγγραφέα.
     Και πριν μερικές εβδομάδες, ανάμεσα σε άλλα μεταχειρισμένα βιβλία που είχαν φθάσει στο σπίτι από το φιλανθρωπικό παζάρι γειτονικού ναού, είδα και μια παλιά έκδοση των ‘Παιδικών της Αγκύρας’. Τίτλος: ‘Η Πολυάννα μεγαλώνει’, της Eleanor Porter. Θα ήταν στην έκτη Δημοτικού που το πρωτοδιάβασα και είχα γνωρίσει το ‘παιχνίδι της χαράς’. Αναπολώντας με συγκίνηση τη μακρινή εκείνη εποχή του περασμένου αιώνα το πρόσθεσα στο κομοδίνο μαζί με τις περιπέτειες του σκωτσέζου ήρωα του Walter Scott στη Γαλλία του Λουδοβίκου ΧΙ. Συντροφιά μια με τον ένα, μια με την άλλη, τελείωσα προχθές και τα δυο βιβλία. Διαφορετικά είδη γραφής και θεματολογίας, αλλά το καθένα με τους δικούς πρωταγωνιστές, τη δική του πλοκή, το δικό του ενδιαφέρον, τη δική του περιπλάνηση σε χώρες και εποχές αλλοτινές, με διαφορετικά ήθη και κοινωνικές νόρμες. Ταξίδια μακρινά σε χώρο και χρόνο, χωρίς σύνορα, εισιτήρια, διαβατήρια και υγειονομικά πιστοποιητικά. Η αξία της καλής λογοτεχνίας.  

Ατομική ευθύνη

 Ανάμεσα στις νέες λέξεις και εκφράσεις που ακούσαμε και μάθαμε τον τελευταίο χρόνο είναι και η παραπάνω. Προβλήθηκε επανειλημμένα από τους αρμόδιους για τη διαχείριση της πανδημίας, αλλά και ‘πυροβολήθηκε’ επανειλημμένα από την κάθε χροιάς αντιπολίτευση. Τι σημαίνει, και γιατί τόση ζέση υπέρ και τόσο μένος κατά;
     Θα έλεγα απλά ότι η ατομική ευθύνη είναι μια βασική εκδήλωση αυτού που συχνά ονομάζουμε ‘φιλότιμο’: η προσωπική αίσθηση καθήκοντος απέναντι στους άλλους, αλλά και συμμόρφωσης με νόμους και κανόνες που αποσκοπούν στο να προστατεύουν ένα δημόσιο αγαθό (υγεία, ασφάλεια, κοινωνική συνοχή κ.τ.λ.). Η αίσθηση αυτή είναι καθαρά προσωπική υπόθεση, ανεξάρτητη από το τι κάνει ο κάθε άλλος δίπλα μας ή και το σύνολο ακόμη. Έτσι π.χ. δεν έχει σημασία πόσοι άλλοι γύρω μας φορούν μάσκες, πλένουν τα χέρια τους, ελέγχονται τακτικά ή πηγαίνουν να εμβολιασθούν. Αν εγώ πιστεύω ότι αυτό είναι το ορθό, πράττω ανάλογα.
     Το μένος εναντίον της ατομικής ευθύνης στηρίζεται στην περίεργη και στενόμυαλη αντίληψη ότι όλα τα μεγάλα προβλήματα μπορούν να αντιμετωπισθούν με ευθύνη και ενέργειες ενός υπερπροσωπικού (και απροσώπου) κράτους, χωρίς να συμμετέχει ή να θίγεται με κανένα τρόπο το «έτσι μ’ αρέσει» του καθενός από τους πολίτες. Για παράδειγμα, όλοι οι τιμητές μιλούν για αυξημένη χρηματοδότηση και περισσότερες προσλήψεις στο ΕΣΥ (που αναμφίβολα χρειάζονται). Αν όμως το προσωπικό και οι πολίτες αποποιηθούν την ατομική ευθύνη της προστασίας τους, το μόνο τελικό αποτέλεσμα, όσα λεφτά και άνθρωποι κι αν επιστρατευθούν, θα είναι αυξημένος  αριθμός κρουσμάτων, εισαγωγών και θανάτων.
     Το άθροισμα των ατομικών ευθυνών των πολιτών αποτελεί το πιο αποτελεσματικό τείχος προστασίας, μέχρι να δράσουν τα υπόλοιπα ιατρικά και φαρμακευτικά μέτρα. Αυτός είναι και ο λόγος που τονίζεται η ατομική ευθύνη ως τρόπος συμβολής του καθενός στην αντιμετώπιση της κρίσης. Χωρίς αυτήν οποιοδήποτε μέτρο θα ήταν εντελώς ανεπαρκές και αναποτελεσματικό. Αν αφαιρούσαμε την ατομική ευθύνη, η εναλλακτική λύση θα ήταν μια δικτατορική επιβολή μέτρων τύπου στρατιωτικού νόμου, όπως έγινε στο Wuhan πέρυσι. Πολύ αποτελεσματικό μέσο, αλλά αυτό θέλουμε ως ελεύθερη κοινωνία;

Ανάγκες και απαιτήσεις

 «Γιατρέ, μπορείτε να μας γράψετε μια συσκευή οξυγόνου για να την έχουμε για περίπτωση ανάγκης;»
     Το τηλεφωνικό αίτημα της κυρίας αφορά τον πατέρα της. Ο άνθρωπος διανύει ήδη την δέκατη δεκαετία της ζωής και δεν έχει αναπνευστικό πρόβλημα. Νοσηλεύθηκε για λίγες μέρες με μια δύσπνοια που υποχώρησε αμέσως με την αγωγή, και τώρα το οξυγόνο του έχει πιάσει το άριστα με τον αέρα της ατμόσφαιρας. Το εξηγώ στην ανήσυχη κόρη. «Μα αν πάθει κάτι σαν το προηγούμενο;» Το οξυγόνο δεν είναι η λύση για κάθε δύσπνοια: αν πάθει κάτι, θα χρειασθεί πάλι ιατρική φροντίδα ή και νοσηλεία για την αιτία του προβλήματος. Ιατρικά δεν αναγράφουμε οξυγόνο για κάθε ενδεχόμενο, αλλά μόνο όταν υπάρχει σαφής ένδειξη, ιδίως σε μια εποχή που λόγω του κορωνοϊού και των πνευμονικών επιπλοκών του η χορήγηση συσκευών οξυγόνου έχει ξεπεράσει σχεδόν τη διαθεσιμότητα. Η επόμενη ερώτησή της: «Αν σας το ζητάει ο άρρωστος;» Εδώ μπαίνουμε σε χωράφια δεοντολογίας: ο γιατρός δεν υποχρεούται να ικανοποιεί κάθε επιθυμία του αρρώστου χωρίς να συντρέχει ιατρικός λόγος. Ο ασθενής ή οι άνθρωποί του μπορεί να ζητούν οτιδήποτε, αλλά αν δεν υπάρχει συγκεκριμένη ένδειξη δεν δικαιολογούμαστε να υπογράψουμε για μια περιττή ιατρική δαπάνη, που επιβαρύνει τον προϋπολογισμό του συνόλου.
      Θα με ρωτήσει βέβαια κανείς, ίσως λίγο ειρωνικά: «Καλά, εσύ δεν έχεις γράψει ποτέ παραπανίσιες συνταγές για αντιβιοτικά ή για άλλα φάρμακα που δεν ήταν απαραίτητα; Δεν έγραψες καταχρηστικά βεβαίωση ασθενείας για να δικαιολογήσεις μια απουσία αρρώστου από τη δουλειά ή το σχολείο;» Αμφιβάλλω αν υπάρχει κλινικός γιατρός που να μην έκανε κάποτε το ‘χατίρι’ κάποιου ασθενούς με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Όπως θεολογικά δεν υπάρχει άνθρωπος αναμάρτητος, το ίδιο συμβαίνει και στην ιατρική. Σημασία όμως έχει κυρίως η επίγνωση των ατελειών και των σφαλμάτων μας και η προσπάθεια για την μείωση, τη διόρθωση και την αποφυγή τους. Και την ταυτόχρονη ενημέρωση των ασθενών ότι άλλο είναι η ανάγκη και άλλο η απαίτηση.

Ιοί και άνθρωποι

Διαβάζω την ακόλουθη φράση σε πρόσφατο κείμενο του Παντελή Μπουκάλα (Καθημερινή 5/5/2021): «Ο ιός, επιβιωτικά πονηρότατος, εξακολουθεί να βρίσκεται λίγο πιο μπροστά από τις επιστημονικές επιτεύξεις και την κοινωνική άμυνα». Μου φέρνει στη σκέψη κάτι που αναλογιζόμουν παλιά για το κράτος δικαίου και την κάθε είδους παρανομία. Με λίγα λόγια, ο παράνομος έχει ελευθερία κινήσεων και μπορεί να ενεργεί όποτε θελήσει, να κάνει ό,τι θέλει, να έχει εμπόδιο μόνο τις εξωτερικές περιστάσεις που ευνοούν λιγότερο ή περισσότερο τα σχέδιά του. Αντίθετα, ο Νόμος (αστυνομία, δικαιοσύνη, δημόσιες υπηρεσίες) έχει δεδομένους μηχανισμούς και γραμμές πορείας που πρέπει υποχρεωτικά να ακολουθήσει για να εκπληρώσει την αποστολή του, που μεταξύ άλλων είναι και η αποτροπή της παρανομίας. Οι διαδικασίες αυτές, που προβλέπονται από το Σύνταγμα και αναπτύσσονται σε πολυάριθμους νόμους, διατάγματα και επίσημες αποφάσεις, υπάρχουν για να αποφεύγουν τις καταχρήσεις εξουσίας και τις υπερβάσεις των αρμοδίων οργάνων, να προστατεύουν τους αθώους, να παρέχουν ακόμη και στους ενόχους το ευεργέτημα της αμφιβολίας μέχρις αποδείξεως της ενοχής. Όλα αυτά απαιτούν χρόνο, υπόκεινται σε γραφειοκρατικές καθυστερήσεις, ακόμη και σε εξωθεσμικές παρεμβάσεις ανωτέρων ή άλλων παραγόντων. Είναι φανερό από τη σύγκριση ότι στον αγώνα δρόμου η παρανομία προηγείται. Παρένθεση: αυτός είναι και ο λόγος που κάθε τόσο εμφανίζονται ταινίες με ‘ήρωες’ που ενεργούν αντισυμβατικά και παίρνουν τον νόμο στα χέρια τους και ξεκαθαρίζουν μέσα σε λίγα λεπτά κακοήθεις καταστάσεις που ταλαιπωρούν την κοινωνία επί δεκαετίες, χωρίς να δίνουν πεντάρα για το γράμμα του νόμου. Αυτά στον κινηματογράφο.

     Κι ερχόμαστε στις αρρώστιες και τους ιούς. Κι αυτοί, τηρουμένων των αναλογιών, μας προσπερνούν στο τρέξιμο. Ζωντανοί οργανισμοί, πλασμένοι να υπάρχουν, να επιζούν και να εξελίσσονται με προσαρμογή στο περιβάλλον, έχουν εκατομμύρια χρόνια ιστορίας και ‘εμπειρίας’ πίσω τους. Απέναντί τους η ανθρώπινη επιστήμη έχει να αντιπαρατάξει γνώση και έρευνα κάποιων εκατοντάδων ετών (και κυρίως του τελευταίου αιώνα), η οποία γνώση έχει τη βασική ιδιότητα της μυθικής Λερναίας Ύδρας: για κάθε νέο πράγμα που γνωρίζουμε ανακύπτουν περισσότερα ερωτηματικά που ζητούν απάντηση. Ακόμη, η εφαρμογή της γνώσης σε κλινικό επίπεδο πρέπει να γίνεται με αυστηρούς κανόνες ασφαλείας, να υπακούει σε πολυάριθμες ρυθμίσεις, να περνάει από επιτροπές και συμβούλια, να πληροί κριτήρια και προδιαγραφές αυστηρές, να υπόκειται ακόμη και σε εξωθεσμικές παρεμβάσεις ή σε πιέσεις πολιτικής ή οικονομικής σκοπιμότητας. Όλα αυτά χρειάζονται χρόνο. Στο μεταξύ βέβαια ο τυχών ιός δεν περιμένει: αλλάζει μορφή και ιδιότητες, φτιάχνει ένα νέο στέλεχος και συνεχίζει το έργο της επιβίωσής του, αγνοώντας τελείως τόσο τις δικές μας προσπάθειες όσο και την ανθρώπινη δυστυχία που αφήνει στο πέρασμά του. 

     Τα παραπάνω γράφονται από ανθρώπινη σκοπιά, εντελώς φυσιοκρατικά, χωρίς να βάζουμε στην εξίσωση την Πρόνοια του Θεού Δημιουργού, που δεν παύει να υπάρχει και να έχει στα σχέδιά του τόσο τους ιούς όσο και τους ανθρώπους. Και περιμένει την λογική ανταπόκριση των λογικών πλασμάτων του.

Γραφή και αναγνώστες

 Εδώ και πολλά χρόνια ασχολούμαι με το γράψιμο, και προϊόν της ενασχόλησης αυτής είναι και το παρόν ιστολόγιο. Κάποτε στην αρχή του εγχειρήματος είχα παραθέσει ένα απόσπασμα του George Orwell για τα κίνητρα του (κάθε) γράφοντος. Υπό τύπον αυτοεξέτασης, ας ανασκοπήσω λίγο τη διαδικασία της γραφής και τη σχέση με τους αναγνώστες.
     Γιατί γράφει κανείς; Εξαρτάται βέβαια από πολλούς παράγοντες. Αν είναι έμμισθος αρθρογράφος, πρέπει να παραδίδει κάθε τόσο ένα κείμενο. Αν είναι επαγγελματίας συγγραφέας, μπορεί να πρέπει να ανταποκριθεί σε κάποιο συμβόλαιο με τον εκδότη του. Αν είναι ‘ελεύθερος σκοπευτής’, προβάλλει και υπηρετεί τη δική του φιλοσοφία, ιδεολογία, όπως θέλετε πέστε την. Μπορεί απλώς να εκτονώνει την εσωτερική του πίεση, επαγγελματική ή ψυχολογική, να δίνει διέξοδο σε επώδυνες ή αγχογόνες καταστάσεις. Με το γιατί συναρτάται και το πώς γράφει κανείς. Αν έχει μια ‘ατζέντα’ που υπαγορεύεται έξωθεν (εργοδότης, εκδότης, αναγνωστικό κοινό), προσπαθεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ή τις προσδοκίες άλλων, ώστε να κρατεί τη θέση του, να αυξάνει τις πωλήσεις του, να κερδίσει ευρύτερη αναγνώριση κτλ. Αν γράφει πρωτίστως για το δικό του κέφι, δεν έχει την υποχρέωση να ικανοποιήσει κανέναν άλλο εκτός από τον εαυτό του. Το ύφος και το περιεχόμενο είναι δική του επιλογή, κι αν βάζει κάποιους κανόνες, αυτοί θα έχουν να κάνουν με το αν θέλει να είναι δηκτικός ή διαλλακτικός, συντηρητικός ή ρηξικέλευθος, ευθύς ή ‘πολιτικά ορθός’. Το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να αρέσει σε λίγους ή περισσότερους, αλλά ενδεχομένως να απωθεί ή να εξοργίζει άλλους τόσους. Δεν μπορεί κανείς να αρέσει πάντα και σε όλους.
     Περνάμε τώρα στην πλευρά του αναγνώστη. Αποτελεί ‘κλισέ’ ότι για να γράφεις πρέπει οπωσδήποτε και να διαβάζεις, και συνεπώς να έχεις την ανάλογη εμπειρία, να ξέρεις τι σου αρέσει και τι σε δυσαρεστεί. Όλοι έχουμε συγκεκριμένα ονόματα, στήλες, σελίδες που διαβάζουμε τακτικά γιατί μας αρέσει το ύφος τους, η χρήση της γλώσσας, οι ιδέες που αναπτύσσουν, και άλλοτε μένουμε ικανοποιημένοι (αυτά που διαβάζουμε συμφωνούν με τα δικά μας πιστεύω), άλλοτε βρίσκουμε θέματα που δεν έχουμε σκεφθεί (βασικό κίνητρο για ανάγνωση), ενώ κάποτε διαφωνούμε ριζικά, ίσως και διατυπώνουμε τις ενστάσεις μας (π.χ. με επιστολές σε εφημερίδες). Εδώ έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε τη γνώμη του Francis Bacon (1561-1626): «Διάβαζε όχι για να αντιλέγεις και να τσακώνεσαι, όχι για να πιστεύεις και να δέχεσαι αβασάνιστα, όχι για να βρίσκεις αφορμή για κουβέντα, αλλά για να ζυγίζεις και να συλλογίζεσαι».  
     Πρέπει ο γράφων να επηρεάζεται από τη γνώμη των αναγνωστών του; Αν γράφει εμπορικά, δεν μπορεί να τους αγνοήσει, μια και από την ‘πελατεία’ τους βγάζει το ψωμί του (αν και όχι σπάνια οι φτασμένοι συγγραφείς επωφελούνται της δημόσιας αναγνώρισής τους και γράφουν ό,τι θέλουν). Αν όμως γράφει ελεύθερος από το άγχος του κέρδους και τον πειρασμό της κολακείας, τους θέλει μεν ως σχολιαστές ή και επικριτές, αλλά δεν εξαρτάται από αυτούς. Τα κείμενά του μπορεί να λειτουργούν ως ‘δολώματα’ αλλά όχι ως αγκίστρια: μπορεί να προσκαλούν και να προσελκύουν αλλά δεν δεσμεύουν κανέναν. Στο ιστολόγιό μας ελεύθερη είναι η προσέλευση, εξίσου ελεύθερη και η αποχώρηση, αλλά και η ενδεχόμενη μελλοντική επιστροφή. Δεν πρόκειται να ζητήσουμε τον λόγο ούτε στη μία ούτε στην άλλη περίπτωση. Δεν παίρνουμε παρουσίες ούτε καταγράφουμε εισόδους και εξόδους.
     Αφορμή για τις σκέψεις αυτές υπήρξε η πρόσφατη αναγγελία, σε μάλλον αρνητικό ύφος, της αποχώρησης ενός περιστασιακού (κατά την δήλωσή του) αναγνώστη. Τον ευχαριστώ για την (άγνωστη σε μένα) μέχρι τώρα παρουσία του, αλλά και για το σχετικό έναυσμα για να γράψω τα παραπάνω. Οπωσδήποτε η πόρτα ήταν και θα είναι πάντοτε ανοιχτή, για εισόδους και εξόδους.

Ακουστικά

 Με την έλευση της άνοιξης είδαμε και το κοινωνικώς ποθούμενο άνοιγμα της εστίασης. Δεν θα σπεύσουμε να προδικάσουμε τις πιθανές συνέπειές του για την εξέλιξη της κορωνίασης. Ας σταθούμε όμως λίγο στην απαγόρευση της μουσικής στους χώρους εστίασης, η οποία αποδεδειγμένα αναγκάζει τους συνδαιτυμόνες να μιλούν φωναχτά και επομένως αυξάνει την παραγωγή σταγονιδίων και ευνοεί τη μεταφορά του ιού στα πέριξ. Θα είναι ευχής έργο να διατηρηθεί ένας ανάλογος περιορισμός και όταν με το καλό λήξει η ‘κατάσταση συναγερμού’, για άλλους λόγους. Δεν είμαι αντίθετος στη μουσική· απεναντίας την απολαμβάνω, όταν όμως πρόκειται για μουσική και όχι για ηχορύπανση. Η μουσική υπόκρουση πρέπει να είναι ακριβώς αυτό: υπό-κρουση, να μη συγκαλύπτει δηλαδή την λεκτική επικοινωνία των θαμώνων και να μη τραυματίζει τα τύμπανα των εργαζομένων στους χώρους αυτούς, που επί πολλές ώρες καθημερινά βομβαρδίζονται με δεκάδες ντεσιμπέλ πάνω από το επιτρεπόμενο όριο, κάτι που σε άλλους χώρους εργασίας θα αποτελούσε παράβαση των κανονισμών υγιεινής και ασφαλείας. Επιτέλους ας εφαρμοσθούν οι σχετικοί κανονισμοί και ως προς την ένταση της μουσικής στα εστιατόρια και τις καφετέριες. Διότι όταν πλέον χαθεί η ακοή, δεν ανακτάται.

[Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή] 

Υστερόγραφο: Βλέπω με ικανοποίηση ότι με την πρότασή μου συντάσσεται και ο τακτικός αρθρογράφος της Καθημερινής Τ. Θεοδωρόπουλος (Όχι μουσική στην εστίαση).

Πάθη και ανάσταση

 Ολοκληρώθηκε η Εβδομάδα των Παθών και φτάσαμε στην λαμπροφόρο Ανάσταση, που μας δίνει τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουμε με άλλη προοπτική τα πάθη των συνανθρώπων μας, που τα βλέπουμε ως καθημερινά στιγμιότυπα στην άσκηση της Ιατρικής. Έτσι, Μεγάλη Πέμπτη πρωί, απρογραμμάτιστα εμφανίζονται μια σειρά από τέτοια βάσανα:
     Μια γυναίκα που χρειάζεται μια ανακουφιστική παρακέντηση, για τρίτη φορά μέσα σε δεκαπέντε μέρες.
     Μια εγκεφαλική μετάσταση ‘από το πουθενά’ σε άρρωστη με ιστορικό καρκίνου στο απώτερο παρελθόν: πρόκειται για την παλιά ιστορία, ή κάτι καινούργιο κρύβεται πίσω της;
     Κι ένας συνάδελφος μεγάλης ηλικίας, με τον οποίο συνεργασθήκαμε κατά καιρούς στο παρελθόν, εισάγεται με μια δυσοίωνη ακτινολογική εικόνα, και μέχρι το βράδυ έχουμε επιβεβαιωμένη τη διάγνωση της κακοήθειας.
     Τρεις άνθρωποι που ξεκίνησαν την ανάβαση στον προσωπικό τους Γολγοθά. Και σήμερα, στην αναστάσιμη μνήμη του Αγίου του, αναχώρησε από τον κόσμο αυτό πλήρης ημερών ο Γιώργος Μπλάτζας, από τους πιο καταξιωμένους χειρουργούς, άνθρωπος συνειδητά πιστός και βαθιά φιλοσοφημένος και στενός προσωπικός και οικογενειακός φίλος μιας ζωής. Ως διευθυντής χειρουργός στο Θεαγένειο επί πολλά χρόνια είχε βοηθήσει και σώσει κυριολεκτικά χιλιάδες ανθρώπων, ενώ είχε την ιδιαίτερη ευλογία να χειρουργήσει δυο φορές και τον Άγιο Παΐσιο [ΕΔΩ οι αναμνήσεις του]. Ευχόμαστε οι άγιοι να τον καλοδεχθούν και να τον έχουν κοντά τους στα άνω βασίλεια.

Χριστός ανέστη!

 «Αὕτη ἡ κλητὴ καὶ ἁγία ἡμέρα,

ἡ μία τῶν σαββάτων ἡ βασιλὶς καὶ κυρία,

ἑορτῶν ἑορτή καὶ πανήγυρίς ἐστι πανηγύρεων,

ἐν ᾗ εὐλογοῦμεν Χριστὸν εἰς τοὺς αἰῶνας»

Αστυνομικά

 Το επίκαιρο περιστατικό που ακολουθεί το άκουσα από τον πρωταγωνιστή του και είναι απόλυτα αληθινό. Πριν αρκετά χρόνια ο ίδιος σπούδαζε στο Αμβούργο, όπου έκανε και τον ψάλτη στην εκεί ελληνική εκκλησία. Βράδυ της Ανάστασης, και μετά τη μεταμεσονύκτια Θεία Λειτουργία οδηγούσε μόνος προς το σπίτι, κρατώντας μαζί με το τιμόνι και την αναμμένη λαμπάδα. Κάποια στιγμή τον σταμάτησε ένα περιπολικό: οι αστυνομικοί παραξενεύτηκαν από το ασυνήθιστο θέαμα. Εκείνος τους εξήγησε ότι αυτό είναι μέρος της εθιμοτυπίας του ελληνικού Πάσχα, οπότε ο οδηγός του περιπολικού του λέει: «Κύριε, δεν είναι ασφαλές να οδηγείτε έτσι. Γι’ αυτό θα έρθει μαζί σας ο συνάδελφός μου για να κρατάει τη λαμπάδα σας μέχρι το σπίτι». Όπερ και εγένετο: ο αστυφύλακας έγινε συνοδηγός του και το περιπολικό τους ακολούθησε και τον παρέλαβε αφού ολοκλήρωσε τη μεταφορά του Αγίου Φωτός.
     Προφανώς η αστυνόμευση μπορεί να παίρνει διάφορες μορφές. Καλή Ανάσταση!