Πρακτική δοκιμασία

Ο Ηρόδοτος είχε χαρακτηρίσει τον πόλεμο ‘πατέρα πάντων’. Ίσως έτσι να είναι, όταν βλέπει κανείς τα πράγματα με την άνεση της ιστορικής απόστασης και της εκ των υστέρων γνώσης των απωτέρων αποτελεσμάτων, χωρίς να τον βιώνει στο πετσί του. Ποτέ όμως, χίλιες φορές ποτέ, χωρίς εξαιρέσεις, ένας πόλεμος δεν είναι ευχάριστος. Μπορεί ο ενθουσιασμός να συνεπαίρνει έναν λαό που αναγκάζεται να αμυνθεί απέναντι σε μια ξένη προσβολή (το δικό μας 1940 αποτελεί το πρόχειρο παράδειγμα), όμως οι ψυχές των ανθρώπων δοκιμάζονται «ἀπὸ φόβου καὶ προσδοκίας τῶν ἐπερχομένων τῇ οἰκουμένῃ» δεινών [Λουκ. 21:26], από την αγωνία αν θα ξημερώσουν αύριο ζωντανοί και αρτιμελείς, αν οι δικοί τους άνθρωποι θα επιζήσουν είτε στα πεδία των μαχών είτε στα μετόπισθεν, αν θα έχουν ακόμη σπίτια και πόλεις και περιουσίες. Τίποτε καλό δεν προκαλεί ένας πόλεμος, παρά μόνο θανάτους, καταστροφές και μίση και πικρίες, που θα αποτελέσουν σπέρματα για τη διαιώνιση του κακού.

     Ο άγιος Ιάκωβος ο Αδελφόθεος δίνει μια απλή απάντηση στο ερώτημα: «Πόθεν πόλεμοι καὶ μάχαι ἐν ὑμῖν;», ερωτώντας ρητορικά: «Οὐκ ἐντεῦθεν ἐκ τῶν ἡδονῶν ὑμῶν τῶν στρατευομένων ἐν τοῖς μέλεσιν ὑμῶν;» [Ιάκ. 4:1] Η λέξη ηδονή δεν χρησιμοποιείται  εδώ με τη στενή έννοια που της αποδίδουμε συνήθως, αλλά με τη σημασία της κάθε είδους άπληστης και ακόρεστης επιθυμίας, που επιδιώκει την ικανοποίησή της με κάθε μέσο, ακόμη και με τη βία. Έτσι, μπορεί η επιθυμία να αναφέρεται σε εδάφη, σε πλουτοπαραγωγικές πηγές, σε εξουσία και κυριαρχία και σε δημιουργία μιας υστεροφημίας, που συχνά βέβαια είναι τελείως αρνητική: εκείνος που προκαλεί έναν πόλεμο γράφει το όνομά του στην ιστορία με κατάμαυρα και αιμοσταγή χρώματα. Και με βάση τα όσα μαθαίνουμε στις μέρες μας, οι πόλεμοι δεν έχουν μόνο φυσικούς αυτουργούς, αλλά και ηθικούς και οικονομικούς, εκείνους που εξωθούν άλλους σε πολέμους για την εξυπηρέτηση δικών τους συμφερόντων και τον πορισμό τεραστίων κερδών. Υπό το πρίσμα αυτό, οι τελευταίοι διαπράττουν ακόμη μεγαλύτερο έγκλημα, αφού δεν κάνουν τίποτε ουσιαστικό για την ειρήνευση αλλά «συνευδοκοῦσι τοῖς πράσσουσι».

     Επειδή είναι βέβαιο ότι αυτοί οι ηθικοί αυτουργοί δεν έχουν δοκιμάσει την ανασφάλεια και τον διαρκή φόβο του αδόκητου και βίαιου θανάτου ή σοβαρού τραυματισμού, θα μπορούσαν να υποβληθούν σε μια πρακτική δοκιμασία. Ας φαντασθούμε λοιπόν ότι κλείνουμε τους ηγέτες που πρωτοστατούν σε πολεμικές συγκρούσεις – διαλέξτε όποιους θέλετε από την εποχή μας – για μερικές μέρες και νύχτες σε μια πρόχειρη πλινθόκτιστη πόλη (όχι σε κάποιο υπόγειο αντιπυρηνικό καταφύγιο) και τους λέμε ότι ανά πάσα στιγμή η πόλη θα βομβαρδίζεται απροειδοποίητα. Μπορεί να περνούν πολλές ώρες ή και μέρες (και νύχτες) χωρίς να συμβαίνει τίποτε, αλλά σε ακανόνιστα διαστήματα θα σκάζουν γύρω τους ‘βόμβες’ (δεν χρειάζεται να είναι φονικές· αρκεί να προκαλούν κρότο και λάμψη, καπνό και σκόνη, αλλά αυτό δεν τους το λέμε). Πόσο άραγε θα μπορέσουν να αντέξουν σε μια τέτοια ατμόσφαιρα; Και όταν βγουν, σε άγνωστο γι’ αυτούς χρόνο, από τη δοκιμασία, θα έχουν τις ίδιες φιλοπόλεμες διαθέσεις όπως πριν;

     Απομένει να βρεθεί ποιος θα οργανώσει και θα διεξαγάγει το τεστ.

 

Εγκλήματα πολέμου

Έχω ξαναγράψει ότι οι δυο λέξεις του τίτλου αποτελούν οξύμωρο σχήμα: άραγε θα μπορούσαν να υπάρχουν και ‘αγαθοεργίες πολέμου’; Ο πόλεμος είναι από μόνος του Έγκλημα, και οι επιμέρους πράξεις του απλώς επιτείνουν και αναδεικνύουν την φύση του εγκλήματος σε ‘ιδιαζόντως ειδεχθές’, όπως θα έλεγαν οι διαπρεπείς νομικοί, αν ασχολούνταν με την ουσία των πραγμάτων και δεν έμεναν μόνο στα λεκτικά παίγνια.

     Τις τελευταίες μέρες ο στρατός του Ισραήλ έπληξε δυο φορές το νοσοκομείο Νάσερ στη Γάζα, το τελευταίο που έχει απομείνει σε λειτουργία στην περιοχή. Το δεύτερο πλήγμα έγινε λίγο μετά το πρώτο, ενώ είχαν σπεύσει στο σημείο κάθε λογής άνθρωποι για να βοηθήσουν. Αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν είκοσι άτομα, μεταξύ των οποίων και πέντε δημοσιογράφοι. Εξανέστη ο ΟΗΕ και ζήτησε από το Ισραήλ να αναζητηθούν οι ένοχοι και να αποδοθούν ευθύνες. Ο στρατός απάντησε ότι στόχευε μια κάμερα που επιτηρούσε την περιοχή. Εύλογο το επιχείρημα: προκειμένου να αχρηστεύσουμε μια κάμερα, σκοτώνουμε είκοσι ανθρώπους. Για να δανεισθούμε μια φράση από την υμνολογία της Μεγάλης Πέμπτης, «οὐκ ἀκριβολογοῦμεν πρὸς τὴν τιμήν»· η δουλειά μας να γίνεται. Κι έτσι γίνεται «καθ᾿ ὑπερβολὴν ἁμαρτωλὸς ἡ ἁμαρτία». Δηλαδή υπερβολικά εγκληματικό το έγκλημα.

Οφειλές και ανταποδόσεις

Υπάρχουν κάποια λόγια του Χριστού που μας μεταφέρουν αυτούσια οι Ευαγγελιστές και που δεν μπορούμε να τα προσπεράσουμε χωρίς να μας δημιουργήσουν αισθήματα ενοχής, ή τουλάχιστον να μας οδηγήσουν σε κάποια αυτοκριτική: ανταποκρίνεται η ζωή και η συμπεριφορά μας στο κριτήριο που θέτουν τα λόγια αυτά; Σημειώνω τρία πολύ χαρακτηριστικά:

     Το πρώτο (ο λεγόμενος Χρυσός Κανόνας): «Πάντα ὅσα ἂν θέλητε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, οὕτω καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς» [Ματθ. 7:12].

     Το δεύτερο: «Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἐλαχίστων, οὐδὲ ἐμοὶ ἐποιήσατε» [Ματθ. 25:45]. Φυσικά υπάρχει και το θετικό αντίστοιχο λίγο πιο πάνω, στον στ. 40.

     Και το τρίτο, που ακούστηκε στο σημερινό ευαγγελικό ανάγνωσμα: «Δοῦλε πονηρέ, πᾶσαν τὴν ὀφειλὴν ἐκείνην ἀφῆκά σοι, ἐπεὶ παρεκάλεσάς με. Οὐκ ἔδει καὶ σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόν σου, ὡς καὶ ἐγώ σε ἠλέησα;» [Ματθ. 18:33].

     Δεν χρειάζεται πολλή και βαθιά σκέψη για να αντιληφθεί κανείς ότι και τα τρία χωρία ουσιαστικά αναφέρονται στο ίδιο θέμα: το καθήκον της αγάπης και της αγαθοεργίας και ευεργεσίας προς όλους τους άλλους. Που δεν πηγάζει από κάποια δική μας καλή διάθεση, αλλά αποτελεί χρέος ευγνωμοσύνης και ανταπόδοσης για όσα έχουμε λάβει από τον Θεό. «Ἀγαπῶμεν αὐτόν, ὅτι αὐτὸς πρῶτος ἠγάπησεν ἡμᾶς» [Α΄ Ιω. 4:19]. Προϋπόθεση βέβαια είναι να αναγνωρίζουμε τις δωρεές αυτές και την θεϊκή προέλευσή τους.