‘This England’

Παρακολουθώ αυτές τις μέρες στο Ertflix την αγγλική μίνι σειρά ‘This England’ (Αυτή η Αγγλία), που εξιστορεί, σε ένα μίγμα ντοκυμαντέρ και μυθοπλασίας, το χρονικό της επιδημίας Covid όπως το έζησε η χώρα αυτή τέτοια εποχή πριν τέσσερα χρόνια. Η τρέχουσα καλή πορεία των πραγμάτων έχει εκτοπίσει εν πολλοίς από το μυαλό μας τα όσα έγιναν τις μέρες εκείνες, και η σειρά αποτελεί μια καλή υπενθύμιση για το τι συνέβαινε μέσα και έξω από τα νοσοκομεία, μέσα και έξω από τα κυβερνητικά και διοικητικά και επιστημονικά γραφεία και συμβούλια, σε προσωπικό, οικογενειακό, κοινωνικό και πανεθνικό επίπεδο. Πολλοί από τους θεατές της μπορεί να θυμηθούν δικές τους ανάλογες στιγμές, είτε ως ασθενείς, είτε ως συγγενείς, είτε ως υποψήφιοι για νοσηλεία ή ζώντες με τον φόβο μιας επόμενης προσβολής. Οι περισσότεροι θα δοκιμάσουν αχνά για πρώτη φορά το στρες που πέρασε το υγειονομικό προσωπικό, τα δύσκολα ηθικά διλήμματα για την προτεραιοποίηση των ασθενών και την δεοντολογικά αμφίρροπη χρήση περιορισμένων μέσων θεραπείας, την στυφή γεύση στο στόμα και την καρδιά μετά από κάθε τηλεφωνική αναγγελία ενός ακόμη θανάτου υπό συνθήκες απομόνωσης σε συζύγους και παιδιά που ζουν, μόνοι κι εκείνοι, τα δικά τους δράματα. Και βέβαια όλοι βλέπουμε και μια άλλη όψη του προβλήματος: το βάρος που σηκώνουν σε περιόδους κρίσης όσοι πρέπει, εκ της θέσεώς τους (επιστήμονες και πολιτικοί), να πάρουν αποφάσεις για έναν ολόκληρο πληθυσμό, απέναντι σε έναν εχθρό άγνωστο και αθέατο.

     Είναι πολύ εύκολο και ανέξοδο να κάνουμε κριτική χωρίς να είμαστε επιφορτισμένοι με τέτοιες ευθύνες. Ο (μακαρίτης πλέον) γιατρός και συγγραφέας Michael Crichton (γνωστός από το Jurassic Park) έγραφε στο βιβλίο του The Andromeda Strain ότι στις περισσότερες κρίσεις τα γεγονότα είναι ένα κράμα διορατικότητας και ανοησίας, αφέλειας και άγνοιας, και ότι «σχεδόν όλοι οι εμπλεκόμενοι έχουν στιγμές μεγάλης ιδιοφυΐας και στιγμές ανεξήγητης ανοησίας». Αυτή είναι η πραγματικότητα. Σε τέτοιες καταστάσεις, ανά πάσα στιγμή «ἐκ μέρους γινώσκομεν» και αναγκαστικά εκτιμούμε και αποφασίζουμε υπό το πρίσμα της γνώσης της στιγμής εκείνης. Κάποτε θα μάθουμε περισσότερα, θα δούμε καθαρώτερα, θα αντιληφθούμε τα λάθη, τις παρανοήσεις, τις κακές εκτιμήσεις που κάναμε σε κάθε συγκεκριμένη περίσταση. Και επειδή τότε θα αναθεωρήσουμε αναγκαστικά και ριζικά πολλές από τις γνώμες και τις πεποιθήσεις που κάποτε θεωρούσαμε ως ακλόνητες, ας είμαστε φειδωλοί στις κρίσεις μας για όλους τους άλλους: όπως εμείς, έτσι κι εκείνοι «ἐκ μέρους» βλέπουν και αποφασίζουν και ενεργούν ανάλογα.

     Έχοντας πλέον την άνεση της χρονικής απόστασης από τα δραματικά εκείνα γεγονότα, ας δούμε τη σειρά για να θυμηθούμε τα μεγάλα διδάγματα της πανδημίας Covid: το γκρέμισμα της ψευδαίσθησης της παντογνωσίας μας, το δέος και την ταπείνωση μπροστά στο άγνωστο, την επίγνωση της θνητότητάς μας, την ανάγκη για σύνεση και κοινωνική αλληλεγγύη στη ζωή μας, αλλά και για ευγνωμοσύνη και προσευχή στον Θεό «ἵνα πάντοτε θεραπεύῃ τὰ ἀσθενή και ἀναπληροῖ τὰ ἐλλείποντα» της δικής μας ατέλειας.  

Κρίση ταυτότητος

Εδώ και μήνες αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και ανησυχίας το θέμα των νέων ταυτοτήτων που εκδίδει το ελληνικό κράτος. Μείζον για μια μερίδα πολιτών, αμελητέο και στόχος χλευασμού και περιφρόνησης για άλλους, που το κατατάσσουν ασυζητητί στις ποικίλες θεωρίες συνωμοσίας. Ας καταθέσω κάποιες προσωπικές σκέψεις, χωρίς διάθεση πόλωσης.

     Απ’ όσο γνωρίζω, ο μακαρίτης ο πατέρας μου είχε ένα δελτίο ταυτότητος από το 1959 (όταν χειροτονήθηκε) μέχρι το τέλος (θυμούμαι ακόμη τον αριθμό του). Προσωπικά έχω αλλάξει μέχρι τώρα τρεις ταυτότητες ‘κλασικού’ τύπου. Τι καθιστά απαραίτητη (κατά τους συνηγόρους της) μια ακόμη αλλαγή; Με δυο λέξεις, η εκτεταμένη ψηφιοποίηση των πάντων, με όλες τις ευκολίες της. Κάθε μέρα μαθαίνουμε, με ανάλογο εντυπωσιασμό, για κάποιο καινούργιο επίτευγμα, και δεν προλαβαίνουμε να τα παρακολουθούμε όλα. Η άνεση με την οποία κάνουμε συναλλαγές με το δημόσιο, με την εφορία, με τράπεζες και άλλους οργανισμούς, κλείνουμε εισιτήρια και κάνουμε check-in για πτήσεις, γράφουμε και εκτελούμε συνταγές, ψηφίζουμε για τα επαγγελματικά μας όργανα κ.ο.κ. δεν έχει καμία σχέση με την αντίστοιχη ταλαιπωρία και το χάσιμο χρόνου που συνεπαγόταν κάθε τέτοια διαδικασία στην π.ψ. (προ ψηφιοποίησης) εποχή. Όλα αυτά διευκολύνουν τη ζωή, μας ικανοποιούν και μας ‘αναπαύουν’.

     Ωστόσο, κάθε νέο τεχνολογικό βήμα ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο προβληματισμού και αμφιβολίας. Καλές οι ευκολίες, αλλά τι γίνεται αν το ψηφιακό μέσον βρεθεί σε λάθος χέρια; Μαζί με τα επιτεύγματα κάθε τόσο ακούμε για αθέμιτες παρεμβάσεις και ‘χακαρίσματα’ όχι μόνο σε μεμονωμένα άτομα, αλλά και σε μεγάλους οργανισμούς, ακόμη και σε κρατικές υπηρεσίες μικρών και μεγάλων χωρών, τόσο από αντίπαλες χώρες όσο και από αγνώστους χάκερς, για ποικίλους σκοπούς, κάθε άλλο παρά σύννομους και ευεργετικούς. Ποιος μπορεί να προστατεύσει τους πολίτες από την κακόβουλη χρήση της τεχνολογίας; Υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας;

     Οι θιασώτες της καθολικής ψηφιοποίησης έχουν έτοιμη την ένσταση: ξέρουμε καλά ότι πλέον κάθε κίνησή μας στο Διαδίκτυο, κάθε ενέργεια από το smartphone μας, καταγράφεται από πάμπολλους φορείς, επίσημους και ανεπίσημους, συνήθως για εμπορικούς σκοπούς, αλλά όχι μόνο. Τι χειρότερο μπορεί να μας κάνει η εισαγωγή ενός ακόμη ψηφιακού εργαλείου (της ταυτότητας) στην καθημερινότητά μας; Η κυβέρνηση μας διαβεβαιώνει ότι τα μόνα στοιχεία που θα περιλαμβάνονται στο μικροτσίπ του δελτίου είναι αυτά που θα βλέπουμε κι εμείς στο φυσικό μέρος. Ωστόσο, ακούσαμε ήδη ότι στο εγγύς μέλλον θα προστεθεί και ο ‘αριθμός του πολίτη’, που δεν ξέρουμε σε ποια και πόσα στοιχεία μας θα δίνει πρόσβαση. Εφόσον η δυνατότητα αυτή υπάρχει, σε μια επόμενη φάση μπορεί να προστεθούν και άλλες πληροφορίες, είτε εν γνώσει είτε εν αγνοία μας. Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι κάθε νέα προσθήκη θα υπόκειται σε επίσημο έλεγχο από το εθνικό κοινοβούλιο ή από κάποιο θεσμικό όργανο: η εμπιστοσύνη στους πολιτικούς, κάθε χρώματος, δυστυχώς έχει εκλείψει. Και αν το πρόγραμμα της ψηφιοποίησης περιλαμβάνει την διασύνδεση διαφόρων βάσεων δεδομένων (οικονομικών, καταναλωτικών, υγειονομικών, ακόμη και προσωπικών συνηθειών του καθενός), δεν είναι δύσκολο να φαντασθούμε πόση αξία θα έχουν αυτά τα μεγα-δεδομένα (megadata) για τους ψηφιακούς εμπόρους. Όλα αυτά δεν είναι θεωρία συνωμοσίας, αλλά υπαρκτή πραγματικότητα.

     Υπάρχει άμυνα απέναντι στην κατάσταση αυτή; Φοβούμαι πως όχι. Ξέρουμε ότι πρακτικά είναι αδύνατο να καταπολεμήσει κανείς ριζικά π.χ. την διαδικτυακή παιδική πορνογραφία ή το ψηφιακό οικονομικό έγκλημα. Η παρανομία βρίσκεται πάντα ένα βήμα πιο μπροστά από τη νομιμότητα. Οι κανονισμοί προστασίας προσωπικών δεδομένων (π.χ. ο περιώνυμος ευρωπαϊκός GDPR) αποτελούν ένα σύγχρονο ανέκδοτο: αυτό που κάνουν είναι να προσθέτουν περιττές στρώσεις γραφειοκρατικών απαιτήσεων σε νομοταγείς πολίτες και επίσημους φορείς, ενώ οι κάθε είδους παράνομοι (άτομα ή φορείς) τους αγνοούν, χαμογελώντας ειρωνικά για την αφέλεια ημών των υπολοίπων.

     Στις δικές μου μη ειδικές σκέψεις προσθέτω την έγκυρη γνώμη του καθηγητή Διομήδη Σπινέλλη, που διετέλεσε στο παρελθόν Γενικός Γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων του Υπουργείου Οικονομικών. Σε άρθρο του στην Καθημερινή με τίτλο ‘Το κράτος και τα προσωπικά μαςδεδομένα’ γράφει: «Η συγκέντρωση όλων των δεδομένων μας σε μία υπηρεσία του Δημοσίου τα κάνει ελκυστικά σε κάθε λογής κακοποιούς και ευάλωτα στο σύνολό τους. Είναι προτιμότερο το κράτος να φυλάσσει τα δεδομένα μας αποκεντρωμένα σε διαφορετικές υπηρεσίες (π.χ. ΑΑΔΕ, ΕΦΚΑ, Κτηματολόγιο, υπουργεία Εσωτερικών, Υγείας, Προστασίας του Πολίτη, Μεταφορών, Δικαιοσύνης, Ψηφιακής Διακυβέρνησης), με τη μεταβίβαση των ελάχιστων απαιτούμενων δεδομένων να πραγματοποιείται μόνο τη στιγμή και για το διάστημα που αυτό απαιτείται».

     Στα παραπάνω δεν χρησιμοποίησα πουθενά θεολογικά ή μεταφυσικά επιχειρήματα του τύπου ‘χάραγμα’ ή ‘666’ (χωρίς να τα παραβλέπω). Σκοπός μου δεν είναι να υποστηρίξω κάποια θεωρία συνωμοσίας. Με την επίγνωση όμως των δυνατοτήτων – γνωστών και αγνώστων – της σύγχρονης τεχνολογίας, κατανοώ και συμμερίζομαι τις επιφυλάξεις πολλών συνανθρώπων μας. Ο μυθικός Λαοκόων είπε στους Τρώες που θαύμαζαν τον Δούρειο ίππο: «Φοβούμαι τους Δαναούς και δώρα φέροντας». Εκείνοι δεν τον άκουσαν, με τα γνωστά αποτελέσματα για την πόλη τους. Οι σύγχρονοι Δαναοί μας προσκομίζουν συνεχώς νέα ‘δώρα’. Είναι ανάγκη να πάθουμε πρώτα για να σκεφθούμε τις πιθανές συνέπειες από την αποδοχή τους; Τότε θα είναι πολύ αργά.

Επιβίωση

 

Προ καιρού σε επιστολή στην Καθημερινή για την ταυτότητα του Ισραήλ διάβασα ένα παράθεμα του Εβραίου φιλόσοφου Μάρτιν Μπούμπερ, που λέει: «Οι Ιουδαίοι […] είναι έθνος με ιδιαιτερότητες, αφού συνδέονται και ως κοινότητα πίστης […] Οι έννοιες λαός και κοινότητα πίστης δεν χωρίζονται, αλλά αποτελούν ένα οργανικά αδιαίρετο σύνολο. Συνεπώς, δεν µπορεί να υπάρξει ιουδαϊκό έθνος χωρίς θρησκεία· όπως δεν µπορεί να υπάρξει ιουδαϊκή θρησκεία χωρίς έθνος».

     Κατ’ αναλογίαν, θα μπορούσαμε να βάλουμε στη θέση των Ιουδαίων τους Έλληνες και στη θέση της ιουδαϊκής την Ορθόδοξη Χριστιανική θρησκεία. Εδώ και 2000 χρόνια οι Έλληνες κατά το γένος κάτοικοι της χώρας μας υπήρξαν στην συντριπτική πλειοψηφία τους Χριστιανοί Ορθόδοξοι, και αυτή η διπλή ιδιότητα τους βοήθησε να επιβιώσουν μέσα από μακραίωνες εθνικές δουλείες και διώξεις. Σήμερα όμως, σε αντίθεση με τους Εβραίους που είναι περήφανοι για την εθνικοθρησκευτική τους παράδοση, οι Έλληνες εκουσίως αποχρωματίζονται, ντρέπονται για τη δική τους παράδοση και αποβάλλουν συστηματικά τα ιδιώματά τους αυτά, αρχής γινομένης από τις ‘κεφαλές’. Οτιδήποτε αλλότριο και εισαγόμενο, όσο extreme, παράδοξο και εξωφρενικό κι αν είναι, βρίσκει αμέσως πρόσφορο έδαφος στην ελληνική επικράτεια, ενώ το ‘ημέτερον’ χλευάζεται, υβρίζεται και φιμώνεται. Έτσι, οι κοινωνικές μας συνήθειες όλο και περισσότερο πιθηκίζουν εκείνες της άλλη πλευράς του Ατλαντικού. Δεν χρειάζονται παραδείγματα· όλοι έχουμε άμεση πείρα του τι γίνεται γύρω μας. Και κοντά σε όλα τα άλλα έχουμε να αντιμετωπίσουμε και την σύγχρονη τοξική ‘κουλτούρα της ακύρωσης’ (cancel culture) ή της ‘αφύπνισης’ (woke) που στοχεύει σε όσα θα πρέπει να αποτελούν συνεκτικά στοιχεία της Ελληνικής κοινωνίας: εθνότητα, θρήσκευμα, παράδοση, ανθρώπινες σχέσεις, γλώσσα.

     Η επέτειος της Επανάστασης του 1821 είναι μια καλή ευκαιρία να αναστοχασθούμε όλα αυτά. Αν υποχωρήσουμε σ’ αυτή την ‘υβριδική’ επίθεση, η ευθύνη θα είναι δική μας. Αν συνειδητοποιήσουμε την απειλή, έχουμε τη δυνατότητα να αντισταθούμε και να την αποκρούσουμε. Είναι ζήτημα επιβίωσης. Χρόνια πολλά!