Ήχοι του Σαββάτου

Η πολύβουη γειτονιά μας δεν στερείται φασαρίας, σχεδόν κάθε μέρα. Αργίες, εορτές, καλοκαιρινές διακοπές μπορεί να κατεβάζουν κάπως τα ντεσιμπέλ, αλλά υπάρχει συνεχώς ένα ηχητικό υπόβαθρο που είναι δύσκολο για τους καινούργιους, αποδεκτό για τους εγκατεστημένους, ενοχλητικό όταν ξαναγυρίζεις από απουσία στο εξωτερικό ή την εξοχή. Μια βοή σχεδόν αδιάκοπη, υπόκωφη, που σπάζει βάναυσα και απρόσμενα από το μαρσάρισμα ενός καμικάζι σε ώρα κοινής ησυχίας, την διαπεραστική σειρήνα ενός ασθενοφόρου που προσπαθεί να ελιχθεί μέσα στο μποτιλιάρισμα χωρίς να προκαλέσει επιπλέον θύματα, τον συναγερμό των δυο πυροσβεστικών οχημάτων που στρίβουν από τη Μαρτίου με κατεύθυνση προς τα έξω, το βάρβαρο ντάμπα-ντούμπα ενός ημίκωφου οδηγού με ορθάνοιχτα παράθυρα και με μπλε φώτα να αναβοσβήνουν κάτω από το σασί του οχήματος (αυτοκινούμενη ντίσκο). Για τον τελευταίο ισχύει ένα θεωρητικό πρόστιμο εφτακόσια ευρώ, αλλά ποιος θα το επιβάλει; Προσωπικά δεν θα είχα σοβαρή αντίρρηση στη δημόσια διαπόμπευση μετά ραβδισμού τόσο για τον ‘φιλόμουσο’ όσο και για τον θορυβώδη καμικάζι, αλλά ξεφεύγουμε από το θέμα.

     Το Σάββατο όμως έχει την τιμητική του. Εκτός από το συνηθισμένο ηχητικό προφίλ, υπάρχουν και τα έκτακτα… τακτικά. Η μεγάλη λαϊκή αγορά με τις κραυγές των πωλητών. Η επίσης μεγάλη έξοδος προς τη θάλασσα με τις ατέλειωτες ουρές αυτοκινήτων και τα κορναρίσματα που τις συνοδεύουν. Η επίμονη χρήση ενός κλάξον που φανερώνει ότι κάποιο όχημα έχει ‘κλείσει’ κάποιο άλλο: το ακούμε όλοι οι άλλοι εκτός από τον υπαίτιο οδηγό, που μπορεί να εμφανισθεί μόνο μετά από καμιά ώρα, φορτωμένος με κάθε λογής πραμάτειες, λαχανικά, φρούτα, ψάρια, ένα χαλάκι για την πόρτα, μια γλάστρα με γαρδένια που βρήκε σε τιμή ευκαιρίας, ένα μεταχειρισμένο ραδιόφωνο που πουλούσε κάποιος οικονομικός πρόσφυγας, και βάλε. Και το σημερινό κερασάκι: ένα ακορντεόν που παίζει στα στενά τα ‘Κύματα του Δουνάβεως’ και άλλα παρόμοια ρομαντικά κομμάτια. Άλλος ‘οικονομικός’ αυτός, ποιείται την ανάγκην φιλοτιμίαν και αξιοποιεί το μουσικόν του τάλαντον ελπίζων όπως αποκομίση κέρματά τινα ριπτόμενα από των εξωστών των παρακειμένων οικοδομών και στοχεύοντα τον πλατύγυρον πίλον ον περιάγει ο υιός του. Πώς μου βγήκε η τελευταία φράση σε ύφος Παπαδιαμαντίζον; Μυστήριο. Δεν πειράζει όμως, την καταλαβαίνετε από τα συμφραζόμενα. Με δεδομένο ότι θα πρέπει (α) να βρεθεί κάποιος να τον ακούσει, (β) να εκτιμήσει την μουσική του προσφορά, (γ) να φιλοτιμηθεί να ψάξει για κέρμα και (δ) να στοχεύσει με σχετική επιτυχία, οι πιθανότητες κέρδους δεν φαντάζουν πολύ μεγάλες. Πάντως ξαφνιάζει ευχάριστα την ακοή, έστω κι αν δεν περνάει από βολικό εξώστη για να επιχειρήσω την… βολή του κέρματος. Ίσως κάποια άλλη φορά. Καλή του τύχη!  

Εκατόχρονα

Με το Κιλκίς συγγένεψα εξ αγχιστείας εδώ και αρκετά χρόνια. Πριν μια εβδομάδα γιορτάσθηκε εκεί η εκατοστή επέτειος της επικής και πολυαίμακτης τριήμερης μάχης στον δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, που οδήγησε στην απελευθέρωση της πόλης. Πριν απομακρυνθούμε χρονικά από τα γεγονότα, έπιασα να διαβάσω μια πρόσφατη έκδοση για την ιστορία της πόλης, το ‘Χρονικό του Κιλκίς 1913-1940’. Γραμμένο από τον Θανάση Βαφειάδη, τοπογράφο μηχανικό στο επάγγελμα αλλά ιστοριοδίφη στο μεράκι (τελικά η ιστορία γράφεται από τους μερακλήδες...), αποτελεί μια αναλυτική παράθεση άφθονου αρχειακού υλικού από εφημερίδες και περιοδικά της χρονικής εκείνης περιόδου, ταιριασμένου με μαεστρία και με σεβασμό στα γεγονότα. Από τον πρόλογο του έργου παραθέτω μια επίκαιρη παράγραφο:

     ‘Κι όμως σε αυτήν την άθλια εποχή των μνημονίων, η ιστορική μνήμη θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ιατρείον ψυχής για την καταρρακωμένη αξιοπρέπειά μας ή έστω ένα φαρμακείο πρώτων βοηθειών για το τραυματισμένο μας φιλότιμο. Σήμερα, που ξένα και εγχώρια κέντρα γεμίζουν τα μυαλά και τις ψυχές μας με ηττοπάθεια, που μας υπόσχονται κυνικά μόνο οδυνηρές ήττες, πόσο σπουδαίες στ’ αλήθεια φαντάζουν οι λέξεις του ακρωτηριασμένου στρατιώτη της μάχης του Κιλκίς που διακηρύσσει: «Πεθαμένος ή σακάτης δεν πειράζει, φθάνει να νικήσωμε».

     Ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης μπορεί να περιδιαβάσει στο αρχειακό υλικό του Θανάση Βαφειάδη στην πλούσια ιστοσελίδα με τίτλο ‘Όδευσις Ιστορίας Κιλκίς’, και δεν θα το μετανιώσει. Το ίδιο και όποιος φυλλομετρήσει το βιβλίο του.

Εις θάνατον!

Υπάρχει μια χώρα στον κόσμο που βρίσκεται ψηλά σε διεθνές κύρος, οικονομική ευμάρεια, στρατηγική σημασία, έχει βέτο σε όλους σχεδόν τους παγκόσμιους οργανισμούς, υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα (έξω από τα σύνορά της) μέχρι σημείου να κάνει πολέμους γι’ αυτά, και διεκδικεί την απελευθέρωση των πολιτών της από οποιοδήποτε σημείο της γης, ό,τι κι αν έχουν διαπράξει στις χώρες όπου κρατούνται. Παράλληλα, από το 1976 μέχρι σήμερα η χώρα αυτή έχει εκτελέσει 1338 άτομα εντός των συνόρων της, συνήθως 10-20 ή και περισσότερα χρόνια μετά τη διάπραξη κάποιας σοβαρής αξιόποινης πράξης, όχι σπάνια στηριζόμενη σε αμφίβολες δικαστικές αποφάσεις. Στα άτομα αυτά περιλαμβάνονται κυρίως έγχρωμοι, αλλά επίσης γυναίκες και ανήλικοι (τον καιρό που διέπραξαν το έγκλημα). Ποια είναι η χώρα αυτή; Η Κίνα; Η Ρωσία; Η Σαουδική Αραβία; Το Ιράν; Η Κορέα; Ευτυχώς γι’ αυτές, καμία. Δυστυχώς πρόκειται για τις Ηνωμένες Πολιτείες, που χθες εκτέλεσαν μια μαύρη γυναίκα 52 ετών στην πολιτεία του Τέξας (που έφθασε έτσι τις 500 εκτελέσεις). Η γυναίκα είχε καταδικασθεί πριν 16 χρόνια. Τα στοιχεία είναι παρμένα από την εφημερίδα Guardian, που μας πληροφορεί ότι ο κυβερνήτης της πολιτείας αυτής Rick Perry έχει δηλώσει στο παρελθόν ότι δεν χάνει τον ύπνο του για το ενδεχόμενο να έχει εκτελεσθεί κάποιος αθώος. Όπως έγραψε ο Enoch Powell, αν η θανατική ποινή είναι αποτρεπτική (της εγκληματικότητας), τότε γιατί χρειάζεται κάθε τόσο να την χρησιμοποιείτε; Καλή ερώτηση.

     Επί τη ευκαιρία, όποιος θέλει να διαβάσει μια εξαιρετική λογοτεχνική καταδίκη της θανατικής ποινής, μπορεί να ανατρέξει στο δεύτερο κεφάλαιο του ‘Ηλίθιου’, του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.

Έργα και ημέραι

Έχουμε ασχοληθεί και στο παρελθόν με τους ανασχηματισμούς, την θεωρία και την πρακτική τους στην όμορφη χώρα μας. Ένα από τα ερωτήματα που δημιουργούν τα αποτελέσματά τους είναι με ποια κριτήρια κάποιοι αναλαμβάνουν υπουργεία ή αλλάζουν χαρτοφυλάκια με την άνεση που εμείς οι υπόλοιποι αλλάζουμε ένα ζευγάρι κάλτσες. Στο συναφές ερώτημα γιατί κάποιοι παύονται από υπουργοί η απάντηση είναι συνήθως πιο εύκολη (αν και ανομολόγητη): η απουσία έργου. Γεγονός που με τη σειρά του εγείρει το επόμενο αφελές ερώτημα: τότε, σε τι διαφέρουν οι τελευταίοι από τους προηγούμενους;  
     Ο Αμερικανός συγγραφέας Bill Bryson γράφει για κάποιον από τους παλαιότερους προέδρους των ΗΠΑ (Franklin Pierce, 1853-1857) ότι «η θητεία του ήταν ένα διάλειμμα αφάνειας ανάμεσα σε δυο μακρότερες περιόδους ανωνυμίας». Για κάποιον άλλο γράφει επίσης ότι «το να είσαι πρόεδρος των ΗΠΑ και να μην κάνεις απολύτως τίποτε στη θητεία σου είναι από μόνο του ένα κάποιο επίτευγμα». Προφανώς πολλοί από τους εγχώριους υπουργούς ακολουθούν αυτούς τους κανόνες πολιτικής συμπεριφοράς, προσπαθώντας να πολλαπλασιάσουν τις περιόδους αφανείας στο βιογραφικό τους. Γιατί άραγε εξακολουθούν να επιπλέουν; Να το κάνουν μόνο για τον μισθό ή τη δόξα; Άπαγε της ύβρεως! Να υποθέσουμε ότι είναι οι μόνοι που έχουν τα ‘κότσια’ ή τη ‘διάθεση’ να κάνουν κάτι; Αν ναι, γιατί δεν το έπραξαν όλες τις προηγούμενες φορές που τους ανατέθηκαν υπουργεία; Το μυστήριο συνεχίζεται...

Κόμματα και τελείες

Πολλή κουβέντα έγινε εδώ και καιρό στα ραδιοτηλεοπτικά ‘πρωινάδικα’ (και όχι μόνο) για το αν τα κόμματα της ‘τριπλής συμμαχίας’ θα επιζούσαν από την εμπειρία της συγκυβέρνησης. Τα διάφορα γκάλοπ έδειχναν... καλπασμό προς την άβυσσο. Με την περικοπή της συμμαχίας από τρία σε δύο και τον ανασχηματισμό που έγινε χθες, η συζήτηση άλλαξε και στρέφεται περί την φυσιογνωμία των κομμάτων (ποιο χάνει και ποιο κερδίζει, και ποιο χώρο αντιπροσωπεύει το καθένα, και άλλα παρόμοια). Μας ενδιαφέρει το θέμα; Ούτε καν ακαδημαϊκά. Τα κόμματα δεν αποτελούν αυτοσκοπό: είναι προσωρινοί (μικρότερης ή μεγαλύτερης διάρκειας) σχηματισμοί που εξυπηρετούν τις συμβατικές ανάγκες της δημοκρατίας (διαμόρφωση και προώθηση πολιτικών προγραμμάτων προς όφελος--υποτίθεται--του κράτους). Αν η εν γένει πορεία και η πολιτεία τους το επιτρέπει, επιζούν επί πολλές δεκαετίες (ή και αιώνες, αλλαχού). Αν η εξέλιξη των γεγονότων και η αλλαγή των προσώπων το επιτάσσει, διαλύονται εις τα εξ ων συνετέθησαν, ανασχηματίζονται, μεταλλάσσονται, γίνονται ‘κύβος του Rubik’, χωρίς να στενοχωριόμαστε και πολύ. Τελεία και παύλα. 

Γονυκλισία

Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος σήμερα, και δεν πρέπει να αφήσουμε να σβήσουν από τ' αυτιά μας οι λόγοι της πρώτης ευχής του χθεσινού Εσπερινού της Γονυκλισίας:

     "... Νυν ουν δεομένων επάκουσον ημών και μνήσθητι ημών των ταπεινών και κατακρίτων και επίστρεψον την αιχμαλωσίαν των ψυχών ημών, την ιδίαν συμπάθειαν έχων υπέρ ημών πρεσβεύουσαν. Δέξαι ημάς προσπίπτοντάς σοι, και βοώντας το, Ημάρτομεν... Γεγυμνώμεθα της σης βοηθείας, εστερήθημεν από πάσης απολογίας... Πριν ημάς εις γην αποστρέψαι, αξίωσον προς σε επιστρέψαι και πρόσχες ημίν εν ευμενεία και χάριτι. Επιμέτρησον τας ανομίας ημών τοις οικτιρμοίς σου, αντίθες την άβυσσον των οικτιρμών σου τω πλήθει των πλημμελημάτων ημών... Διάλυσον τας καθ' ημών μηχανάς του εχθρού".

     Εξαιρετικά επίκαιρο. 

Νόμιμα μόνο

Ως συνέχεια της χθεσινής ανάρτησης παραθέτω σχετική επιστολή που συμπτωματικά δημοσιεύθηκε χθες στην 'Καθημερινή' με τίτλο 'Η μάστιγα του αφορολόγητου καρκίνου'. Ο άγνωστός μου επιστολογράφος επισημαίνει μια μεγάλη αλήθεια: πίσω από κάθε 'νόμιμη' ενέργεια του κράτους υπάρχει το επιδιωκόμενο κέρδος, ενώ βέβαια καθετί νόμιμο δεν είναι και υγιεινό. Διαβάστε τον:

'Κύριε διευθυντά 

Γνωστή εταιρεία τσιγάρων έπεισε τα υπουργεία Οικονομικών, Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης να στηρίξουν επίσημα την εκστρατεία «Όχι στον παράνομο χύμα καπνό» και «Όχι στα παράνομα τσιγάρα». Το εικαστικό, που χρηματοδοτήθηκε, όπως άλλωστε και η όλη προσπάθεια, από την ίδια την εταιρεία δείχνει δύο «παράνομα» τσιγάρα σε σχήμα νεκροκεφαλής και από πάνω ένα όμορφο και αθώο πράσινο περιπτεράκι με το σλόγκαν «Εμπιστευθείτε (sic) το νόμιμο σημείο πώλησης». Δεν γνωρίζω εάν η συγκεκριμένη ενέργεια είναι νόμιμη, δεδομένου ότι, για προφανείς λόγους, η διαφήμιση τσιγάρων πρακτικά απαγορεύεται. Όμως τόσο το φορολογηθέν όσο και το αφορολόγητο («παράνομο») κάπνισμα προκαλούν καρκίνο, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, στεφανιαία νόσο και γενικά σοβαρές βλάβες στο κυκλοφοριακό και μειώνουν το προσδόκιμο ζωής κατά μία δεκαετία. Είναι να απορεί κανείς πώς ίδιο το κράτος στηρίζει μία τέτοια καμπάνια. Καλώντας, μάλιστα, εμμέσως πλην σαφώς, τους πολίτες να «εμπιστευθούν» τα νόμιμα τσιγάρα. Η μόνη εξήγηση είναι ότι το υπουργείο Οικονομικών είναι εθισμένο στα έσοδα σαν ναρκομανής και δεν σταματά σε τίποτε προκειμένου να τα εξασφαλίσει. Βλέπετε, γι’ αυτούς ο αφορολόγητος καρκίνος είναι «παράνομος» και ο φορολογημένος «νόμιμος». Ακόμη και έτσι η απόφαση είναι κοντόφθαλμη, αφού προφανώς δεν έχει ληφθεί υπόψη, αν μη τι άλλο, το πόσο κοστίζει το κάπνισμα στο Εθνικό Σύστημα Υγείας και στην οικονομία. Απορώ ειλικρινά πώς δεν έχει παρέμβει ακόμη ο εισαγγελέας για να απομακρυνθούν οι απαράδεκτες αφίσες από τα σημεία πώλησης καπνικών.

Βασίλης Μασσέλος'

Γονίδια και φυτίλια

Πρωί πρωί, συνάντησα στην αναμονή της κλινικής δυο γνωστές μου κυρίες: πριν μερικά χρόνια είχα στην ιατρική μου φροντίδα τη μητέρα τους, που απεβίωσε τελικά από καρκίνο στον πνεύμονα, συνέπεια του μακρόχρονου εθισμού της στον καπνό. «Πώς από εδώ;» τις ρώτησα αφού χαιρετηθήκαμε. «Γιατρέ, ο θείος μας, ο αδελφός της μαμάς», μου είπαν. «Τι συμβαίνει;» ξαναρώτησα. «Τον έχετε σήμερα στο πρόγραμμα για βρογχοσκόπηση», ήταν η απάντηση. Το διαφορετικό επίθετο δεν μου είχε επιτρέψει να τον αναγνωρίσω. Και δυστυχώς οι ακτινολογικές εικόνες του θείου δεν άφηναν αμφιβολία για την διάγνωση, και μάλιστα σε προχωρημένο στάδιο.
    Σίγουρα κάποιες μορφές καρκίνου έχουν κληρονομικό υπόβαθρο, που συνήθως είναι σαν δυναμίτιδα χωρίς φυτίλι: υπάρχουν πολλές πιθανότητες να μη σκάσει ποτέ. Όταν όμως ανάβει το ‘φυτίλι’ του καπνίσματος, τότε το ενδεχόμενο γίνεται βεβαιότητα. Και τα μεν γονίδια δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε (κι ελπίζω να μη μπορέσουμε ποτέ, στο ορατό τουλάχιστον μέλλον...). Όμως το κάπνισμα είναι κυριολεκτικά στο χέρι του καθενός και της καθεμιάς. Κι αυτό κάνει την ευθύνη εντελώς προσωπική.
    Όσο να έρθει η ώρα της βρογχοσκόπησης, μου έφεραν να δω τις εξετάσεις μιας άλλης ασθενούς. Στα 40 της, ίδια διάγνωση, με μεταστάσεις στο νευρικό σύστημα. Επάγγελμα: γιατρός.
    Κανένα σχόλιο.

Εκβιασμός και παιδαγωγία

Μια παλιά διαφήμιση παιχνιδοπωλείου προέτρεπε τους μικρούς εν δυνάμει πελάτες του: «Κλάψε για να σου το αγοράσουν!» Στην Ελλάδα η διδασκαλία του εκβιασμού απέναντι σε κάθε ανώτερο/ μεγαλύτερο αρχίζει εξ απαλών ονύχων και συνεχίζεται... δια βίου, μέχρι τα βαθιά γεράματα. Και η πολιτεία μεν μπορεί να χρειάζεται ασφαλιστικές δικλείδες απέναντι σε φαινόμενα αυταρχισμού και αυθαιρεσίας των όποιων αρχόντων. Ωστόσο συμβαίνει κι εδώ το παράδοξο, οι ‘δικλείδες’ να δίνουν το δικαίωμα για αυθαιρεσία από την άλλη πλευρά και κατάλυση της νόμιμης εξουσίας.

     Τι γίνεται όμως όταν ο εκβιασμός ασκείται από ανήλικα παιδιά προς τους γονείς, συχνά με χρήση και σωματικής βίας; «Αν δεν μου πάρεις μηχανάκι ΤΩΡΑ, εγώ θα αυτοκτονήσω!» (το παράδειγμα δυστυχώς δεν είναι αποκύημα της φαντασίας μου). Το τραγικό δίλημμα που δημιουργεί σκόπιμα στους γονείς το κακομαθημένο παιδί (εδώ η ευπρέπεια αναγκαστικά λογοκρίνει τον αυθόρμητο λόγο) θα μπορούσε ενδεχομένως να προληφθεί με την έγκαιρη επίκληση της Αγίας Ράβδου. Δεν έχω παιδιά, δεν είμαι παιδαγωγός και δεν ισχυρίζομαι ότι κατέχω το θέμα, αλλά και πάλι δεν νομίζω ότι έπεφτε πολύ έξω ο Παροιμιαστής όταν έγραφε ότι ‘ος φείδεται της βακτηρίας μισεί τον εαυτού υιόν, ο δε αγαπών επιμελώς παιδεύει’ [Παρ. 13:24]. Και την θυγατέρα, βεβαίως... Έλα όμως που η ‘θεοποίηση’ των δικαιωμάτων του παιδιού έχει οδηγήσει τους γονείς σε αδιέξοδο.

Αντιστρόφως ανάλογα

Η ‘δυτική’ (όχι γεωγραφικά αλλά φιλοσοφικά) λογική είναι ευθέως ανάλογη με τους αριθμούς. Οι πολλές ψήφοι υπερισχύουν των ολίγων, τα πολλά χρήματα ξεπερνούν τα λίγα, οι πολλές δημοσιεύσεις ‘βγάζουν’ τους καθηγητές. Η πολλή δουλειά παίρνει περισσότερα. Τα πολλά όπλα νικούν τα λίγα. Οι πολλές ευθύνες επισύρουν μεγαλύτερες ποινές. Το αντίθετο είναι αυθαιρεσία, αντιδημοκρατικό, αυταρχικό, με μια λέξη... παράλογο.

     Μπορεί να γυρίσει κανείς ανάποδα τη ‘λογική’ αυτή; Ας δούμε τι προτείνει ο μακαριστός π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ, σε ανέκδοτο ακόμη λόγο του:

     «Όταν ήμουν στο Άγιον Όρος, μερικές φορές οι αδελφοί μου έλεγαν ότι κάποιος τους συμπεριφερόταν με τρόπο άδικο. Λοιπόν τους έλεγα: «Ίσως να είναι όπως τα λέτε, αλλά ο άλλος δεν είναι εκατό τοις εκατό ένοχος. Ίσως εμείς να είμαστε ένοχοι πέντε τοις εκατό. Και αν εξαλείψουμε αυτά τα πέντε τοις εκατό, αν αναγνωρίσουμε ότι είμαστε ένοχοι γι’ αυτά τα πέντε τοις εκατό, θα δείτε πως ο άλλος θα αφοπλιστεί». Δηλαδή, και με την ελάχιστη αναγνώριση ότι είμαστε άδικοι, μπορούμε να εξαλείψουμε εκατό τοις εκατό όλα τα λάθη, και τα δικά μας και των αδελφών μας».

         Μπορούμε; Τολμούμε;

Επιφάνεια εργασίας

Πώς να το κάνουμε; Δεν πάει να διαβάζεις για την Άλωση και με κάθε κλικ να ατενίζεις τη γαλήνια ‘μούσα’ του Θεόδωρου Αγγελόπουλου.
     Γύρω-γύρω κρίση, και στη μέση ξεχασμένη η μοναχική βάρκα... η Ελλάδα; Άλλαξέ το καλύτερα.
     Έτσι χθες βράδυ ο λευκός καθρέφτης της Κερκίνης έδωσε τη θέση του σ’ έναν ουρανό γεμάτο μαύρα σύννεφα. Με χρυσό σειρήτι όμως. Και με δυο τρεις φευγάτες ακτίνες που σημαδεύουν τη γη.
     Ωραία τα σύννεφα. Προσφιλές θέμα σε τόσες φωτογραφίες. Από στεριά. Από θάλασσα. Από τα φινιστρίνια κάποιου αεροπλάνου.
     Σου θυμίζουν όλα τα ταξίδια που έκανες.
     Σε κάνουν να νοσταλγήσεις εκείνα που δεν έκανες.
     Τα ακόμη περισσότερα που δεν θα κάνεις ποτέ.
    ‘Το μόνον της ζωής μου ταξίδιον’ έγραφε ο Βιζυηνός. Δεν το διάβασα, δεν ξέρω ποιο ήταν, κι αν ήταν όντως ‘το μόνον’.
    «Σώπασε, κυρα-Δέσποινα...»

 

Ορόσημα

Μια παλιά αγγλική παροιμία λέει: ‘There’s many a slip twixt the cup and the lip’, δηλ. πολλά μπορεί να πάνε στραβά ανάμεσα στο φλιτζάνι και στα χείλια, σε ελάχιστο κλάσμα χρόνου. Δεν το βρήκαν μόνοι τους, το έμαθαν από τους αρχαίους προγόνους μας, που έλεγαν ότι 'μεταξύ κύλικος και χειλέων πολλά πέλει'. Όπως θα λέγαμε εμείς, όσα φέρνει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος. Ενώ το πρόγραμμα για σήμερα προέβλεπε την βάπτιση του πρώτου ‘εγγονού’, ένα πρωινό τηλεφώνημα μας ανακοίνωσε την εκδημία του κυρ-Ηλία μετά από κυριολεκτικά κεραυνοβόλο νόσο δυο ημερών. Έτσι προηγήθηκε της βάπτισης η κηδεία. Καλή ψυχή ο μακαρίτης, έφυγε και τον κατευοδώσαμε με την ελπίδα της αναστάσεως. Καινούργιος Χριστιανός ο Νικολάκης από σήμερα, καλοφωτισμένος να είναι! Έξοδος από τον κόσμο και είσοδος στην Εκκλησία: κομβικά γεγονότα στη ζωή του ανθρώπου, πραγματικά ορόσημα, καθένα ‘ντυμένο’ με τη δική του εκκλησιαστική ακολουθία, γεμάτη θεολογικό βάθος και περιεχόμενο. Είθε με τα νοήματά τους να ζούμε και να μετρούμε τις ημέρες μας. 
[Με τις δέουσες ευχαριστίες για την φιλολογική επισήμανση...]

Το αμπέλι

Θυμήθηκα το δημώδες άσμα για το αμπέλι καθώς έγραφα για το ‘κλάδεμα’ της ΕΡΤ προχθές το βράδυ. Το παραθέτω όπως το συγκρατώ, μετά από σχεδόν πενήντα χρόνια:

                   - Αμπέλι μου πλατύφυλλο και κοντοκλαδεμένο
                  για δεν ανθείς; για δεν καρπείς; σταφύλια για δεν κάνεις;
                  Με χάλασες, παλιάμπελο, κι εγώ θα σε πουλήσω!
                  - Μη με πουλάς, αφέντη μου, κι εγώ σε ξεχρεώνω.
                  Για βάλε νιους και σκάψε με, γέρους και κλάδεψέ με,
                  βάλε γριές μεσόκοπες να με βλαστολογήσουν,
                  βάλε κορίτσια ανύπαντρα να με κορφολογήσουν.

     Και τώρα, ας βάλουμε στη θέση του αμπελιού τη χώρα στην οποία ζούμε, το κράτος που αποτελούμε όλοι μας, με τα επιμέρους συστατικά του στοιχεία. Η μεταφορική σημασία του ποιήματος είναι ολοφάνερη: όλοι έχουμε να συνεισφέρουμε στην καρποφορία του αμπελιού, νέοι και γέροι, χειρώνακτες και πνευματικοί άνθρωποι, "έκαστος κατά την ιδίαν δύναμιν". Αυτή θα πρέπει να είναι η βασική επιδίωξη, η συστράτευση όλων. Απαραίτητη προϋπόθεση βέβαια είναι να πιστεύουμε ότι το αμπέλι είναι δικό μας, και ότι πρωτίστως από εμάς εξαρτάται αν θα ανθίσει, αν θα καρπίσει, αν θα κάνει σταφύλια.

     Αλλά ποιος μαθαίνει σήμερα στα παιδιά τέτοια ποιήματα;

Ο γκρεμός και το ρέμα

Εδώ και πολλά χρόνια στο αυτοκίνητο κάθε μέρα άκουγα μόνο ΝΕΤ 105,8. Από τα περασμένα μεσάνυχτα, ακούω το στατικό κενό.
     Η ΕΡΤ δεν ήταν βέβαια υπόδειγμα ‘υγιούς’ οργανισμού. Ακόμη κι αν δεν πιστέψει κανείς όλα όσα της καταλόγισε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος στο διάγγελμά του (και δεν έχει κανένα λόγο να τα πιστέψει), όλοι έχουμε ακούσει κατά καιρούς για αργομισθίες, για πλεονάζον προσωπικό, για σπατάλες σε χρυσοπληρωμένα ‘στελέχη’ και βάλε. Ότι χρειαζόταν εξυγίανση, δεν το αμφισβητεί κανείς.
     Πώς εξυγιαίνεις έναν οργανισμό; Ο ένας τρόπος είναι δια της διαλύσεως, και τον είδαμε χθες σε όλο του το μεγαλείο. Καταργείς, με μια διακήρυξη και μια υπογραφή, την ύπαρξή του, υποσχόμενος ότι θα τον αντικαταστήσεις στο εγγύς μέλλον με έναν ακόμη καλύτερο, αφού στο μεταξύ έχεις ρίξει στο μαύρο σκοτάδι δικαίους και αδίκους εργαζομένους, για άγνωστο διάστημα.
     Ο άλλος, ο πολιτισμένος, είναι να αρχίσεις το ξεκαθάρισμα με τον οργανισμό εν λειτουργία, ‘χειρουργικά’, ψαλιδίζοντας από εδώ, κόβοντας και ράβοντας από εκεί, διασώζοντας με κάθε δυνατό τρόπο τα καλά και ακρωτηριάζοντας τα σκάρτα, ώστε να μείνει ένα φυτό καλοκλαδεμένο που να μπορεί να δίνει καρπούς. Η μέθοδος αυτή έχει μόνο ένα μειονέκτημα: μόλις ανακοινώνεται ως πρόθεση, αντιδρούν συλλογικά οι εργαζόμενοι με απεργίες, κινητοποιήσεις και... κατέβασμα του διακόπτη, με αποτέλεσμα την αναβολή της εκκαθάρισης επ’ αόριστον. Κι αυτό το έργο το έχουμε δει, όχι μόνο στην ΕΡΤ, αλλά σε κάθε πτυχή του δημόσιου βίου.
     Ειλικρινά, δεν χαίρομαι καθόλου με την χθεσινή εξέλιξη. Δεν μου αρέσει να μην ακούω τον ‘τσομπανάκο’, που μόλις πρόσφατα είχε αποκατασταθεί στο ραδιοφωνικό σήμα του Πρώτου Προγράμματος. Να υποθέσω ότι η κυβέρνηση είχε εξαντλήσει όλα τα περιθώρια πολιτισμένης διαπραγμάτευσης, ή μήπως βόλευε και αριθμητικά την δεδομένη στιγμή να εξασφαλίσει τις απαιτούμενες απολύσεις με μια μόνο κίνηση, χωρίς να χρειασθεί να ψάχνει αλλού; Η τρίτη υπόθεση (ότι αυτή η κίνηση υπαγορεύθηκε εξ ολοκλήρου έξωθεν) είναι τόσο εφιαλτική που την απωθώ εσπευσμένα από τη συζήτηση.
     Υστερόγραφο: Μέχρι να δημιουργηθεί ο νέος ραδιοτηλεοπτικός οργανισμός, τις ειδήσεις θα διαβάζουν, τελείως αμερόληπτα, ο Σουλεϊμάν και η Φατμαγκιούλ. Στη γλώσσα τους, και με υποτίτλους για τους ιθαγενείς.

Σημείωση: Με την ευκαιρία αυτή, επισυνάπτω τη φωτογραφία της πρώτης μας ανάμνησης από το ραδιόφωνο, της Αντιγόνης Μεταξά (Θείας Λένας), μπροστά στο μικρόφωνο του σταθμού από το οποίο μας καλημέριζε κάθε μέρα. Χρωστούμε και σ' αυτήν πολλά...

Βουβάλια και βατράχια

[Σκίτσο του Ηλ. Μακρή, Καθημερινή 9/6/2013]

‘Φάνηκαν να διστάζουν πριν πυροβολήσουν ξανά. Κάποιος φώναξε μια διαταγή, και πάλι κανένας δεν πυροβόλησε. Τέλος, του έριξαν, δυο ή τρεις φορές. Στάθηκε κοιτάζοντας γύρω του σαν ένας τυφλωμένος ταύρος στην αρένα. Καθώς έπεφτε, ο Λήμας είδε ένα μικρό αυτοκίνητο να συντρίβεται ανάμεσα σε μεγάλα φορτηγά, και τα παιδιά να κουνούν εύθυμα τα χέρια στο παράθυρο’.

     Έτσι κλείνει ο Τζων Λε Καρέ τον ‘Κατάσκοπο που γύρισε από το κρύο’, ένα κλασικό βιβλίο που έκλεισε φέτος πενήντα χρόνια κυκλοφορίας. Ο Άλεκ Λήμας, άνθρωπος της βρετανικής μυστικής υπηρεσίας, νιώθει να χάνεται τελικά σαν ασήμαντο πιόνι ανάμεσα στις στρατηγικές κινήσεις των ‘μεγάλων’. Κάπως έτσι δεν γίνεται πάντα; Τις συνέπειες των συγκρούσεων μεταξύ συστημάτων, ιδεολογιών, νομισμάτων, θεωριών, ‘δυνάμεων’ κάθε είδους, τις υφίστανται τα ‘πεζοπόρα τμήματα’. Όπως λέει και η λαϊκή ρήση, όταν στο βάλτο χτυπιούνται τα βουβάλια, την πληρώνουν τα βατράχια. 

Απόρρητα

Ξεφυλλίζοντας ηλεκτρονικά τον κυριακάτικο Guardian, σταματώ σε δυο ειδήσεις, μια πρωτοσέλιδη και μια στα πιο ‘ψιλά’. Η πρώτη: Ένα πρόγραμμα που λέγεται Boundless Informant (πληροφοριοδότης χωρίς σύνορα) μαζεύει από όλες τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες πληροφορίες απ’ όλο τον κόσμο για λογαριασμό της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ (κάτι που δεν είναι βέβαια ακριβώς 'νέο'). Το 2012 μάζεψε, λέει, 97 δισεκατομμύρια διαφορετικές πληροφορίες. Και συνεχίζει. Η δεύτερη: τα μεγάλα σούπερ μάρκετ στη Βρετανία (και όχι μόνο εκεί, βέβαια) συλλέγουν στοιχεία για τις αγοραστικές συνήθειες των πελατών τους, μέσω των καρτών μέλους αλλά και μέσω των πιστωτικών και χρεωστικών καρτών που χρησιμοποιούν για την πληρωμή οι πελάτες. Με βάση τα στοιχεία αυτά παρέχουν στους πελάτες είτε εκπτωτικά κουπόνια είτε διαφημιστικό υλικό για είδη που αυτοί προτιμούν (ή που δεν προτιμούν). Ακόμη και διαφημιστικά μηνύματα μέσω συνδρομητικών καναλιών τους στέλνουν (κάτι που κάνει και η Google μέσα από τους υπολογιστές μας).

     Ξέρουμε ότι όλες οι σοβαρές χώρες (ακόμη και... η δική μας) έχουν νομοθεσία και Αρχές Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Προσοχή όμως: αυτά ισχύουν μόνο για ιδιώτες και μικρομεσαίους. Εξαιρούνται οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι κάθε είδους Μεγάλοι Αδελφοί. Αυτοί ΞΕΡΟΥΝ, όπως και οι 29 κατασκευαστές πλυντηρίων, με όλη τη σημασία της λέξης. Γι’ αυτό και «διαλέγουν πριν από μας, για μας».

     Τελικά ο κόσμος της διαφήμισης τα ήξερε όλα, εδώ και καιρό. Κι εμείς νομίσαμε ότι σβήνοντας το θρήσκευμα από τις ταυτότητές μας (διότι έτσι μας είπαν) γίναμε ξαφνικά αμερόληπτοι. Με Βιβλική ορολογία, διυλίσαμε τον κώνωπα και 'αποδεκατώσαμε το ηδύοσμον και το άνηθον και το κύμινον'. Όσο για τα υπόλοιπα, άσε καλύτερα...

Προνομιούχα πειραματόζωα

Θυμήθηκα μια ιστορία με έναν άγγλο συνάδελφο τω καιρώ εκείνω. Ένα πρωί διάβασα σε ιατρικό περιοδικό ότι κάποιο καρδιολογικό φάρμακο που είχε κυκλοφορήσει για λίγο σχετικά διάστημα (2-3 χρόνια) αποσυρόταν οριστικά από την αγορά λόγω προβλημάτων ασφαλείας. Γνωρίζοντας ότι εκείνος είχε κάνει έρευνα με το συγκεκριμένο φάρμακο, πήγα στο γραφείο του και του το είπα. «Ναι, το διάβασα κι εγώ», μου απάντησε. «Ευτυχώς κάποιοι πρόλαβαν κι έγραψαν τη διατριβή τους».

     Κάπως έτσι και με τις ‘συνταγές’ που βγάζουν οι νομπελίστες και άλλοι οικονομολόγοι για τις χρεωμένες χώρες, για τη διάσωση (των τραπεζών, όχι των χωρών), για το πόση πρέπει να είναι η σύνταξη και τι μέγεθος να έχει το πιάτο στο τραπέζι. Κάποιοι καταστρώνουν σχέδια επί χάρτου (ίσως μια μέρα να βραβευθούν κιόλας γι’ αυτά), και πρέπει να βρεθούν ‘αναλώσιμοι’ λαοί για να τα εφαρμόσουν. Ευτυχείς θα πρέπει να αισθάνονται οι Έλληνες που επιλέχθηκαν να πάρουν μέρος σε τέτοιο πείραμα--άλλοι λαοί θα διαγκωνίζονταν για το δικαίωμα συμμετοχής! Αν τώρα τα σχέδια και τα πειράματα αποδειχθούν λανθασμένα, ας μη ξεχνούμε ότι και η επιστήμη και η ιστορία είναι χτισμένες πάνω σε λάθος υποθέσεις και θυσίες αθώων... Με ποιο σκοπό;

ΔυΝασΤεία

[Από το εξώφυλλο του χθεσινού "Ποντικιού"--ανεπανάληπτο!]

Βγαίνει και πάλι το πασίγνωστο ΔΝΤ (όπως λέγαμε παλιότερα DDT)--επίσημα, ανεπίσημα, με διαρροή, με υποκλοπή, δεν έχει σημασία--και λέει «Λάθος συνταγή για την Ελλάδα!», αλλά προφανώς... δεν τρέχει τίποτε. Εσείς τη δουλειά σας: σκάβετε, κόβετε, ανεργείτε, συνεχίστε να πεινάτε όπως πριν. Εμείς μπορεί να κάναμε ένα λάθος φαγητό, εσείς όμως πρέπει να το φάτε μέχρι τον πάτο. Ακόμη κι αν το κύριο συστατικό του είναι το κώνειο.

     Με δεδομένη την ομολογία αυτή (που δεν γίνεται και για πρώτη φορά), η λογική θα έλεγε ότι σταματούμε κάθε συζήτηση περί προσθέτων μέτρων και κινούμε την διαδικασία αναθεώρησης του χρέους. Το κακό είναι ότι η δική μας επιδίωξη είναι να μην κάνουμε ως κράτος απολύτως τίποτε, ακόμη και όσα θα έπρεπε να γίνουν χωρίς την ύπαρξη κανενός ΔυΝάσΤη.

Αποκατάσταση

Δεν υπάρχει πιο άμεσος, πιο παραστατικός, πιο ‘χτυπητός’ τρόπος για να εκτιμήσει κανείς το μέγεθος και την πολυπλοκότητα μιας νευρικής λειτουργίας από το να την χάσει. Και δεν υπάρχει πιο διδακτική εμπειρία για έναν γιατρό (αλλά και για κάθε άνθρωπο) από το να παρακολουθεί τις προσπάθειες ενός νευρολογικού αρρώστου να ανακτήσει τη λειτουργία που έχασε.
     Είναι πολύ δύσκολο (αν όχι αδύνατο) να θυμηθεί κανείς πώς έμαθε να εκτελεί τις μυριάδες διάφορες κινήσεις που απαρτίζουν την καθημερινή του ζωή. Ίσως μπορεί να ανακαλέσει τις προσπάθειες που έκανε για να μάθει ένα άθλημα ή να παίζει ένα μουσικό όργανο ή να ξυρίζεται χωρίς να κόβεται ή να οδηγεί αυτοκίνητο. Σίγουρα όμως δεν θυμάται πώς έμαθε να βαδίζει, να ανεβαίνει και να κατεβαίνει σκάλες, να ντύνεται, να χρησιμοποιεί το κουτάλι και το μαχαίρι, να πιάνει το μολύβι και να το κατευθύνει όπως πρέπει στις πολύπλοκες κινήσεις της γραφής. Και τόσα άλλα, που καταγράφηκαν στα δισεκατομμύρια των συνάψεων του νευρικού συστήματος που αποτελούν στο σύνολό τους την ‘κινητική παιδεία’. Όλες αυτές οι λειτουργίες εκτελούνται χιλιάδες φορές κάθε μέρα ασυναίσθητα, αντανακλαστικά, με απόλυτη ακρίβεια, και τόσο ‘φυσικά’ που δεν μας κάνουν καμιά εντύπωση.
     Και ξαφνικά, μετά π.χ. από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, δημιουργείται ένα μικρό ή μεγάλο έλλειμμα στις λειτουργίες αυτές. Οι κινήσεις καταργούνται ή παύουν να είναι ομαλές, φυσικές και αβίαστες. Ο λόγος που πριν έβγαινε σαν χείμαρρος από το στόμα περιορίζεται σε λίγες λέξεις, που κι αυτές χρειάζονται ψάξιμο και δεν ‘έρχονται’ αυτόματα. Το χέρι, το πόδι, το δάχτυλο, το στόμα, υπακούουν μόνο τελείως νωθρά και με μεγάλη προσπάθεια στις εντολές για κίνηση. Τώρα ο εγκέφαλος θα πρέπει να αρχίσει να μαθαίνει από την αρχή ενέργειες που προηγουμένως είχαν γίνει δεύτερη φύση στον άνθρωπο. Πόσο δύσκολη είναι η μάθηση αυτή, σε μια ηλικία που τα νευρικά κυκλώματα έχουν ήδη γίνει ‘κατεστημένο’ στον πάσχοντα...
     Και όμως, μέρα με τη μέρα, πιο συχνά μήνα με τον μήνα, όλο και κάτι επανέρχεται. Αργά, δειλά και αδέξια στην αρχή, πιο σταθερά και με μεγαλύτερη σιγουριά όσο προχωρεί ο καιρός, οι λειτουργίες αποκαθίστανται σε κάποιο βαθμό. Οι χαλασμένες συνάψεις ξαναβρίσκουν την παλιά τους λειτουργικότητα. Ο λόγος εκφέρεται και πάλι όλο και πιο συγκροτημένος. Το παράλυτο χέρι ξαναπιάνει το μολύβι, το πηρούνι, το τηλέφωνο. Το θαύμα (στην κυριολεξία) της αποκατάστασης έχει συντελεσθεί ακόμη μια φορά. Αξίζει να το παρατηρήσουμε, να το σκεφθούμε, να το εκτιμήσουμε στις πραγματικές του διαστάσεις. Δόξα τω Θεώ! 

Δειλινό στη μαρίνα

Δεν έκανα επίτηδες το άλμα από τον Μαρίνο στη... μαρίνα. Ένας χθεσινοβραδινός περίπατος μας έφερε στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη ώρα, και να το αποτέλεσμα, χωρίς πολλά λόγια.

 

 

 

     Υστερόγραφο: Ευτυχώς για μας, δυστυχώς για την Εφορία, κανένα από τα σκάφη δεν μας ανήκει... Απλώς τα απολαμβάνουμε.

Ας προσέχαμε...

Ο Γιάννης Μαρίνος, παλαίμαχος δημοσιογράφος και αργότερα ευρωβουλευτής, άφησε εποχή ως διευθυντής του ‘Οικονομικού Ταχυδρόμου’ και ως αρθρογράφος του κάποτε εντύπου ‘Βήματος’ (μέχρι πρό τινος τον διαβάζαμε και στο ηλεκτρονικό). ‘Κοινός νους’ ήταν ο τίτλος της στήλης του, και αυτό είναι και το βασικό χαρακτηριστικό των κειμένων του, που παρουσιάζονται συγκεντρωμένα στο βιβλίο με τον παραπάνω τίτλο, που απόκτησα πρόσφατα στην Έκθεση Βιβλίου: βλέπει το οφθαλμοφανές πίσω από τα προπετάσματα των ποικίλων συμφερόντων που το σκιάζουν σε κάθε εποχή, χωρίς χρωματιστά γυαλιά και παραμορφωτικούς φακούς. Ο συγγραφέας ανατέμνει με ιδιαίτερα οξύ τρόπο όλα τα φαινόμενα του νεωτέρου ελληνικού δημόσιου βίου που τα ζούμε και τα γνωρίζουμε όλοι μας από πικρή πείρα. Πού είναι το ιδιαίτερο; Ότι τα άρθρα αυτά γράφονται πριν είκοσι ολόκληρα χρόνια (δεν μπορείς να το καταλάβεις αν δεν δεις τις ημερομηνίες αρχικής δημοσίευσης). Ο Γιάννης Μαρίνος δεν διεκδικεί ‘προφητικό’ χάρισμα: απλώς είχε ‘πάντ’ ανοιχτά, πάντ’ άγρυπνα’ τα μάτια του και έβλεπε την πραγματικότητα. Ενδεικτικοί τίτλοι των κειμένων: ‘Προστάτες της κοπάνας’, ‘Αν ήθελαν να εισπράξουν φόρους’, ‘Πώς ευνοείται η φοροδιαφυγή’, ‘Η παρανομία στην εξουσία’, ‘Η φτώχεια θέλει καλοπέραση’, ‘Τα λύτρα του στρατού κατοχής’, ‘Αυτοκτονική εθελοτύφλωση’. Και άλλα πολλά. Διαβάζοντας κουνάει κανείς το κεφάλι και μονολογεί μαζί με τον συγγραφέα: Ας προσέχαμε…

     Κάτι που δεν το κάνουμε ούτε και σήμερα.