Τρίτη 5 Νοεμβρίου 2024

Πλανητικά

Μετά από ένα αγιορειτικό τριήμερο, επάνοδος στα καθημερινά του κόσμου τούτου. Κυρίαρχο θέμα στα μέσα ενημέρωσης οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ που διεξάγονται αυτόν τον καιρό και μονοπωλούν, καλώς ή κακώς, το ενδιαφέρον όλων. Παίρνουν και δίνουν οι αναλύσεις και εκτιμήσεις για το τι θα γίνει αν ο ένας ή η άλλη εκλεγεί στο ύπατο αξίωμα της χώρας αυτής και περιβληθεί τον μανδύα του ‘πλανητάρχη’. Θα δούμε άραγε την πρώτη ‘πλανητάρχισσα’; (ή μήπως ‘πλανητάρχιδα’; Ιδού άλλο ένα κρίσιμο ερώτημα που θα απασχολήσει το ελληνικό φιλολογικό κοινό, αν προκύψει το αντίστοιχο αποτέλεσμα).

     Δυστυχώς, όπως τονίζουν πολλοί, η εκλογική αυτή διαδικασία αναδεικνύει τα χάσματα και τις διαιρέσεις που έχουν δημιουργηθεί στην αμερικανική κοινωνία, και που χρησιμοποιούνται ως όπλα στην διελκυστίνδα των υποψηφίων. Είναι γνωστό το σλόγκαν ‘Everything is big in America’ (= όλα είναι μεγάλα στην Αμερική). Με τα νυν δεδομένα, αυτό ισχύει και για την ασυνεννοησία και για την πόλωση και για την αντιπαλότητα. Όλα αυτά έχουν αναχθεί στον υπερθετικό βαθμό. Καθώς τα προγνωστικά είναι αμφίρροπα, και έχοντας δει πώς αντιμετώπισαν ο Τραμπ και οι φανατικοί οπαδοί του την προηγούμενη ήττα τους, αυτό σημαίνει ότι και τα 'παρατράγουδα' που φοβούνται πολλοί, ανάλογα με το αποτέλεσμα των εκλογών, μπορεί να είναι εξίσου μεγάλα και τραγικά. Το αρχαίο ‘μέτρον’ είναι άγνωστη ποιότητα στη μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου (και όχι μόνο εκεί, βέβαια). Ας ευχηθούμε να το ανακαλύψουν οι πολιτικοί και των δύο πλευρών, έστω και… «ἔν τινι μέτρῳ».

     Και μια τελευταία σκέψη. Αφού η εκλογή προέδρου στις ΗΠΑ φαίνεται εν πολλοίς να επηρεάζει ένα μεγάλο μέρος του υπολοίπου κόσμου, μήπως θα έπρεπε να έχει και αυτός ο υπόλοιπος κόσμος δικαίωμα ψήφου; Ίσως δεν πρέπει να το εκλάβουμε μόνο ως ανέκδοτο.

Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2024

Γνώση και οίηση

 Προ καιρού, με αφορμή τη βράβευση του Ντέμη Χασάμπη με το Νομπέλ Χημείας, ο αρθρογράφος της Καθημερινής Σ. Μουμτζής έγραψε ένα ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο ‘Το ανεξερεύνητο, η οίηση και η γοητεία της’ [11/10/24]. Η ουσία του είναι ότι το ανθρώπινο πνεύμα, ιδίως σε κάποιους προικισμένους ανθρώπους, προσπαθεί να ξεπεράσει τα όρια των δυνατοτήτων του και ότι η προσπάθεια αυτή μοιάζει με εκείνη του μυθικού Προμηθέα. Ο αρθρογράφος αναρωτιέται αν υποκρύπτεται κάποια οίηση και αλαζονεία στην πορεία αυτή, και καταλήγει: «Αλλά και να δεχτούμε ότι η προμηθεϊκή αντίληψη φέρει το σπέρμα της οίησης, δύσκολα μπορούμε να αρνηθούμε ότι αυτή η οίηση, η οίηση της γνώσης, δεν κρύβει μια απίστευτη γοητεία».

     Οπωσδήποτε τα μεγάλα νοητικά επιτεύγματα μπορεί να γεννούν τον πειρασμό της αλαζονείας, ιδίως όταν τυγχάνουν παγκόσμιας αναγνώρισης και επιβραβεύονται αδρά. Πώς όμως μπορεί κανείς να επιδιώκει την γνώση και να γοητεύεται από αυτήν, χωρίς να υποκύπτει στον πειρασμό της οίησης; Αρκεί να σκέφτεται δυο πράγματα. Πρώτον, ότι (όπως έλεγε ο μεγάλος και ταπεινός συγχρόνως Ισαάκ Νεύτων) «αν βλέπω λίγο πιο μακριά, αυτό γίνεται διότι πατώ πάνω σε ώμους γιγάντων», εννοώντας τους προγενεστέρους του επιστήμονες και σοφούς, στις παρατηρήσεις και ανακαλύψεις των οποίων στηρίχθηκε. Και δεύτερον, ότι η απόσταση της νόησης από την άνοια είναι πολύ μικρή και απρόβλεπτη, και ότι μπορεί κανείς να βρεθεί στην άλλη κατάσταση από τη μια στιγμή στην άλλη, όσο σοφός κι αν είναι. Με άλλα λόγια, να θυμίζει στον εαυτό του τον λόγο του Αποστόλου Παύλο: «μὴ ὑψηλοφρόνει, ἀλλὰ φοβοῦ» [Ρωμ. 11:20].