Χώρα-κουρέλι

Αντιγράφω την επιστολή που δημοσιεύεται στη σημερινή Καθημερινή με τον παραπάνω τίτλο. Η προφανώς ηλικιωμένη κυρία που τη γράφει έχει τον τρόπο της να λέει πολλές αλήθειες. Ακόμη κι αν δεν συμφωνείτε με όλα τα συμπεράσματά της, μπορείτε να απολαύσετε την καθαρή σκέψη της.

Κύριε διευθυντά
Πριν από τον πόλεμο του ’40 ο Μεταξάς είχε πει να βγάλετε τα λουλούδια από τις γλάστρες και να βάλετε λαχανικά γιατί προμηνυόταν πόλεμος.
     Και ήρθε ο πόλεμος, 10 χρόνια υποφέραμε με Ιταλούς, με Γερμανούς, με Τούρκους και το τελευταίο το χειρότερο με τους αντάρτες. Βγήκαν κάτι παραμορφωμένοι και σήκωσαν τους τεμπέληδες, τους κατσικοκλέφτες, τους έκαναν δολοφόνους και εσκότωσαν την μάνα τους, τον πατέρα τους και τα αδέρφια. Εβγήκε ο Λεωνίδας Κύρκος στην τηλεόραση και τους τα εφώναξε, αλλά δεν μας ωφελούν εμάς τα λόγια του, εμείς τους ανθρώπους μας δεν τους ξαναβλέπουμε.
     Μετά τον πόλεμο εμείς οι παλαιότεροι ριχτήκαμε όλοι στη δουλειά, στο εξωτερικό, στο εσωτερικό, εφτιάσαμε σπίτια, δρόμους, ιδρύματα και τα καταστρέψαν όλα από το ’81 που άλλαξαν οι κυβερνήτες και έγιναν καλοπατέρες.
     Έδωσαν και στις κότες συντάξεις και μισθούς, έβαλαν στο Δημόσιο γραμματισμένους και αγράμματους, με τι θα τα πλήρωναν όλα αυτά; Είχαν καμιά μηχανή να βγάζει χρήματα ή να παίρνουν δανεικά και αγύριστα;
     Γι’ αυτό εφτάσαμε εδώ. Δεν ξέρω γιατί δεν δουλεύει ο κόσμος, μικροί και μεγάλοι, οι Αλβανοί γιατί δουλεύουν; Εμείς περιμένουμε «πέσε μαραγκούλα να σε φάω, δεν προλαβαίνει να γένει, την τρώνε τα πουλιά».
     Ένα εργοστάσιο ήταν στους Φιλιάτες, το έκλεισαν κι αυτό. Το καλοκαίρι αρρώστησα και εγώ στα βαθιά γεράματα, επήγα στο νοσοκομείο 10 μέρες. Είδα καλά και δυσάρεστα, ευτυχώς που έχουμε ένα καλό νοσοκομείο με αξιόλογους γιατρούς και προσωπικό, όλοι τους με ευγένεια, αυτά θέλει ο άρρωστος.
     Να αγιάσει αυτός που έβαλε τα θεμέλια και σώνεται ο κόσμος. Στον θάλαμο που ήμασταν πέντε γριές, είχαμε το βράδυ πέντε ξένες αποκλειστικές, Αλβανίδες και Ρωσίδες. Οι Ελληνίδες είναι αρχόντισσες. Ερχόταν μία αργά το βράδυ και την ερώτησα πούθε είναι. Από την Αλβανία είμαι, μου είπε. Πού μένεις; Μένω στην Κοκκινιά. Με τι έρχεσαι εδώ τούτην ώρα; Με το αυτοκίνητό μου. Πώς πήγε εκεί; της λέω. Εκοιτούσα μια γριά και μένουμε εκεί, δεν πληρώνω νοίκι, έχω τα ζωντανά μου, βάζω τα κηπικά μου. Τι ζωντανά έχεις; της είπα. Εχω 60 πρόβατα. Πώς τα θρέφετε, αγοράζετε τροφές; Όχι, μου είπε, λίγα πράματα. Καθαρίζει ο άνδρας μου τα περιβόλια, τα κλαδεύει  κι εκεί τα βάζομε.
     Εμείς γιατί εφτάσαμε εδώ; Επάει το χρήμα στην Αλβανία, και το λάδι. Οι Ελληνίδες δεν σκύβουν να μάσουν ελιές, χαλάει το μανικιούρι. Κοιτάζουν το πορτοφόλι να βρουν κανένα πενηντάλεπτο, να πάρουν τρία κλωνιά μαϊντανό. Θα μας πάρουν τον τόπο οι Αλβανοί.
     Οι κυβερνήτες δεν ξέρουν να κυβερνήσουν, περιμένουν τα έτοιμα, αλλά αν κοπεί το νερό, θα σταματήσει ο μύλος. Τι θα γίνει ο κόσμος που δεν δουλεύει; Άκουσα στην τηλεόραση πως διορίσαν νέα παιδιά με 500 ευρώ. Πώς θα ζήσουν αυτά τα παιδιά, πώς θα κάνουν οικογένεια;
     Και οι μεγαλύτεροι καρεκλάδες παίρνουν δυο και τρεις χιλιάδες δουλεμένα και αδούλευτα. Εδούλεψαν περισσότερο από τον εργάτη, από τον αγρότη, από τον κτηνοτρόφο; Ή μήπως είχαν διπλές μασέλες και διπλά στομάχια; Η καρέκλα ψωμί δεν βγάζει. Άλλοι σκάβουν και κλαδεύουν, και μετράνε και τη δεκάρα, και άλλοι πίνουν και μεθούνε.
     Κανένας έλεγχος, καμιά πειθαρχία, φάτε λύκοι, φάτε αρκούδες.
     Να τσακιστούν να φέρουν τους μισθούς και τις συντάξεις όλες στα πεντακόσια. Αν θα γίνει αυτό, θα βγει το χρέος και θα ζήσει και ο κόσμος.
     Είχαμε μια χώρα ξακουστή, μια χώρα ξακουσμένη και την εκατάντησαν ένα κουρέλι.
     Αλεξάνδρα Δημητρίου

Καθήκον

Ο υπουργός Αμύνης παρασημοφόρησε με το μετάλλιο Εξόχου Πράξεως τον λοχία Αντώνη Ντεληγιώργη που έπεσε στη θάλασσα και διέσωσε προσωπικά 20 λαθρομετανάστες που κινδύνευαν να πνιγούν στη Ρόδο, μεταξύ τους και μια νεαρή έγκυο γυναίκα από την Ερυθραία. Η είδηση μαζί με τις σχετικές φωτογραφίες έκανε τον γύρο του κόσμου και συγκέντρωσε εκατοντάδες σχόλια στο διαδίκτυο, ως επί το πλείστον επαινετικά. Ο ίδιος αρνήθηκε τον χαρακτηρισμό του ήρωα λέγοντας ότι έκανε απλώς το καθήκον του ως άνθρωπος. Ας σημειώσουμε μόνο ακόμη ότι η γυναίκα γέννησε στο νοσοκομείο της Ρόδου και σκοπεύει να δώσει στο μωρό της το όνομα του διασώστη ως ένδειξη ευγνωμοσύνης. Μια λάμψη ανθρωπιάς μέσα σε μια ιδιαίτερα ζοφερή κατάσταση. 

Δίπολο

Διαβάζω στη Guardian ότι, σύμφωνα με πολλούς Αμερικανούς πολιτικούς, ο Πούτιν κάνει ευρεία φιλορωσική προπαγάνδα μέσα από τα ηλεκτρονικά Μέσα, κι έτσι προτείνουν να απαντήσουν και οι ΗΠΑ με το ίδιο νόμισμα.
     Τι το καινούργιο βλέπουν στην υπόθεση αυτή;
     Πάντα υπήρχαμε ‘εμείς’ και ‘εκείνοι’. Τα πραγματικά ονόματα δεν έχουν σημασία.
     Όποτε λέμε κάτι ‘εμείς’, είναι η Αλήθεια.
     Όποτε λένε κάτι ‘εκείνοι’, είναι προπαγάνδα.
     Άσχετα αν αυτά τα ‘κάτι’ φαίνονται πολύ όμοια σ’ έναν ουδέτερο θεατή.
     Αν βέβαια υπάρχει τέτοιο πλάσμα, διότι όλοι πρέπει να είμαστε ‘εμείς’ ή ‘εκείνοι’.
     Αν δεν είσαι μ’ ‘εμάς’ τότε είσαι εναντίον ‘μας’.
     Όποιοι και ό,τι κι αν είμαστε ‘εμείς’.
     Πάντα έτσι ήταν.
     Τώρα ξυπνήσαμε;

Απιστία

Άνοιξα για λίγο χθες την τηλεόραση στη συζήτηση που γινόταν στη βουλή για την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου περί μεταφοράς των διαθεσίμων χρημάτων από δήμους, περιφέρειες, ιδρύματα, νοσοκομεία, πανεπιστήμια και άλλους φορείς στην Τράπεζα της Ελλάδος, που είναι το τελευταίο (έσχατο;) επινόημα (ας μην το χαρακτηρίσω απονενοημένο διάβημα) στο οικονομικό αδιέξοδο που αντιμετωπίζουμε. Πέτυχα λοιπόν έναν κατά τα λοιπά λίαν συμπαθή υπουργό, στρογγυλοπρόσωπο και με λευκό παχύ μουστάκι, να παραθέτει σε σχεδόν παρακλητικό τόνο το ακόλουθο επιχείρημα για να πείσει την αγύριστη ‘άλλη πλευρά’: «Εδώ παρέχονται διαβεβαιώσεις από το υψηλότερο δυνατό επίπεδο για την ασφάλεια των χρημάτων κτλ».
     Σταματώ εδώ για μια διευκρίνηση: το ‘υψηλότερο δυνατό επίπεδο’ είναι ότι το λέει ο πρωθυπουργός. Θα ζητήσω συγγνώμη από τον συμπαθή υπουργό. Ακόμη και αν η εκτελεστική εξουσία της χώρας (ανεξαρτήτως πολιτικής χροιάς) ήταν περιβεβλημένη ex officio με το παπικό αλάθητο, πόσο αγαθός και εύπιστος θα πρέπει να είναι κανείς για να εναποθέσει τις ελπίδες του σε τέτοιες εγγυήσεις, γνωρίζοντας την ασφυκτική πίεση που δεχόμαστε από την έλλειψη ρευστότητας; Φοβούμαι πως προσωπικά επί του θέματος θα έπαιρνα τη στάση του Αποστόλου Θωμά, την ‘καλήν απιστίαν’ του οποίου εορτάσαμε την περασμένη Κυριακή.   

Περίπατος

Παρασκευή βράδυ, η προγραμματισμένη εργασία τελειώνει νωρίς, η μέρα έχει μεγαλώσει, ο καιρός είναι καλός, από το παράθυρο βλέπω τη θάλασσα. Πόσος καιρός πάει που περπάτησα τελευταία φορά στην παραλία; Οι δυο επεμβάσεις, η ανάρρωση στο σπίτι, η περιορισμένη κινητικότητα, ύστερα η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα με το δικό τους έκτακτο (και με τις δυο έννοιες της λέξης) πρόγραμμα, η αργή και βαθμιαία επάνοδος στη συνηθισμένη δραστηριότητα, όλα αυτά κάνουν τη χρονική απόσταση να φαντάζει μεγάλη. Τώρα όμως ‘ελήλυθεν η ώρα’: τουλάχιστον μπορώ να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου.
     Είναι σχεδόν οκτώμιση. Η ατμόσφαιρα είναι ευχάριστα δροσερή, το βάδισμα αρκετά άνετο, αν και το γόνατο είναι ακόμη αδύνατο. Περιμένοντας στη διάβαση βλέπω κάποιον απέναντι να σταθμεύει ακριβώς μπροστά στη ράμπα για τους αναπήρους. Άλλοτε ίσως να μην έδινα και τόση σημασία, δεν αποκλείεται να το είχα κάνει κι εγώ απερίσκεπτα σε ανάλογη περίσταση. Τώρα η πρόσφατη εμπειρία μου με κάνει να το προσέξω. Πόσα μαθαίνει κανείς όταν αλλάξει ρόλους...
     Η παραλία είναι ήσυχη. Υπάρχει αρκετός κόσμος, πεζοί, ποδηλάτες, σκυλιά και τα αφεντικά τους. Ο ήλιος έχει δύσει, λίγα σύννεφα κυκλοφορούν νωχελικά στον ουρανό, ένα μεγάλο φορτηγό πλοίο είναι αραγμένο στα ανοιχτά του λιμανιού με τα φώτα του αναμμένα. Παίρνω την κατεύθυνση προς τον Λευκό Πύργο, για να βλέπω την πόλη να νυχτώνει. Το πόδι θέλει λίγη προσοχή, αλλά γενικά ανταποκρίνεται στον ‘αριστοκρατικό’ ρυθμό του βαδίσματος: οι παλιότερες ταχύτητες ανήκουν στο παρελθόν. Κάθε τόσο με προσπερνούν άνθρωποι διαφόρων ηλικιών που τρέχουν. Από τη μια θα ήθελα να είμαι στη θέση τους, από την άλλη λέω στον εαυτό μου ότι εφόσον δεν το έκανα τότε που μπορούσα δεν δικαιούμαι να ζηλεύω τώρα. Μάθημα.
     Ενώ βαδίζω, σκέφτομαι πως η αλλαγή στις συνθήκες της υγείας μας κάνει να αναθεωρήσουμε μια σειρά από ενέργειες και δεξιότητες που τις θεωρούσαμε οικείες, δεδομένες, αυτόματες. Συνήθως κανείς δεν θυμάται μετά από τόσα χρόνια πώς έμαθε για πρώτη φορά να ντύνεται, να φοράει τις κάλτσες του, να δένει τα κορδόνια του, να κάνει ένα ντους, να βαδίζει, να ανεβοκατεβαίνει σκάλες, να μπαίνει στο αυτοκίνητο, και τόσα άλλα. Η μικρή ή μεγάλη αναπηρία που συνεπάγεται μια χειρουργική επέμβαση (ανάλογα με το είδος της) μας κάνει να ξανασχεδιάσουμε και να μάθουμε από την αρχή πώς να κάνουμε καθεμία από τις κινήσεις αυτές, στην αρχή με βοηθούς και βοηθήματα, σιγά-σιγά και διστακτικά όλο και πιο αυτόνομοι. Κάθε νέο ‘επίτευγμα’ το χαιρόμαστε σαν μια μικρή νίκη, ένα βήμα στο δρόμο της αποκατάστασης, μια αφορμή ευγνωμοσύνης για το κέρδος, και μια αίσθηση ντροπής για τα τόσα ‘ευχαριστώ’ που δεν λέγαμε όταν είμασταν υγιείς και αρτιμελείς και το σώμα μας δούλευε αθόρυβα και αρμονικά. Κι άλλο μεγάλο μάθημα.
     Πόσες φορές άκουσα τις τελευταίες εβδομάδες από φίλους και ασθενείς μου το ερώτημα: «Αρρωσταίνουν και οι γιατροί;». Η σταθερή μου απάντηση: «Μας χρειάζεται». Κάπου είχα διαβάσει πριν από χρόνια ότι μια-δυο γενιές παλιότερα οι γιατροί είχαν μεγαλύτερη κατανόηση προς τους ασθενείς διότι μέχρι να τελειώσουν τις σπουδές τους είχαν οι ίδιοι περάσει τουλάχιστον μία σοβαρή αρρώστια, όπως τύφο, ελονοσία ή φυματίωση, και είχαν μείνει εβδομάδες ή και μήνες στο κρεβάτι. Είχαν γνωρίσει τον πυρετό, τον πόνο, την σωματική αδυναμία ως παθόντες, στο πετσί τους, όχι απλώς από τα βιβλία και τις περιγραφές των άλλων. Σήμερα θεωρούμε το αγαθό της υγείας αυτονόητο, και δυσανασχετούμε πολύ εύκολα αν κάτι το αμαυρώσει. Ας ρωτήσουμε και κανέναν άρρωστο. Κι ας θυμηθούμε το μάθημα αυτό την επόμενη φορά που θα δούμε άρρωστο.
     Με τις σκέψεις αυτές αποφασίζω να επιστρέψω. Ήδη βαδίζω ένα τέταρτο της ώρας, πρώτη φορά είναι, ‘ικανόν εστι’. Μεταβολή λοιπόν. Το αεράκι που ώς τώρα ήταν στην πλάτη μου με χτυπάει στο πρόσωπο και κάνει τα μάτια μου να δακρύσουν. Τα φώτα της παραλίας σιγά-σιγά ανάβουν, η θερμοκρασία πέφτει, η κίνηση αραιώνει. Ώρα για ανάπαυση. Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν. 

Δώδεκα χρόνια

Δεν μου έρχεται καλά να καταστρέφω τους φακέλλους ασθενών μου που έχουν αποβιώσει: νιώθω σαν να τους σκοτώνω κι εγώ στη ζωή της μνήμης. Τους βάζω λοιπόν σε μιαν άκρη με τη σκέψη ότι κάποια στιγμή θα τους ξαναθυμηθώ και θα τους διαβάσω με την άνεση της χρονικής απόστασης, για να επισημάνω θετικά ή αρνητικά στοιχεία στον χειρισμό τους, να βγάλω διδάγματα για το μέλλον, ίσως να κάνω μια παρουσίαση, ίσως και να γράψω και κάποια ιστορία. Όταν βέβαια θα βρεθεί χρόνος για όλα αυτά (ακόμη τον ψάχνω).
     Σήμερα όμως ασχολήθηκα με τον κυρ-Χαράλαμπο. Τον γνώρισα πρώτη φορά το 2003. Η διάγνωση ήταν διάμεση πνευμονική ίνωση, μια ‘ετικέτα’ που προοιωνιζόταν μάλλον δύσκολο μέλλον, με προοδευτική αναπνευστική ανεπάρκεια και μέση στατιστική επιβίωση 2-3 χρόνια. Ήταν όμως σε πολύ καλή γενική κατάσταση, είχε την πραγματικά στοργική φροντίδα του γιου του, κι έτσι αρχίσαμε μια θεραπευτική σχέση στην οποία το τρίγωνο ‘ασθενής - ιδιώτης γιατρός - δημόσιο νοσοκομείο’ λειτουργούσε σχεδόν άψογα. Αμοιβαία ενημέρωση, συνεννόηση και συμφωνία για το πώς θα προχωρούμε, αλλαγές στα θεραπευτικά βήματα που οι σύγχρονες ‘θέσεις ομοφωνίας’ θα καταδίκαζαν στο εξώτερο πυρ ως μη αποτελεσματικά: κορτιζόνη, ανοσοκατασταλτικά, κατά περίπτωση αντιβιοτικά, βιταμίνες, αντιμετώπιση παρενεργειών. Και να που ο άρρωστος πήγε καλά. Η αναπνευστική λειτουργία βελτιώθηκε σημαντικά, τα συμπτώματα υποχώρησαν. Οι αναπόφευκτες διακυμάνσεις αντιμετωπίσθηκαν κι αυτές με επιτυχία. Υπήρξαν μεγάλα μεσοδιαστήματα που δεν τον έβλεπα καθόλου, άλλοτε είχα μόνο τηλεφωνική ενημέρωση.
     Βέβαια, καθώς η ηλικία περνούσε, νέα νοσήματα φθοράς εμφανίσθηκαν: νευρολογικά, καρδιολογικά. Η κινητικότητά του περιορίσθηκε, οι επισκέψεις αραίωσαν, είχα να τον δω τρία χρόνια πλέον. Το στατιστικό όριο επιβίωσης για την κύρια νόσο του είχε ξεπερασθεί κατά πολύ: άλλωστε οι στατιστικές είναι για πληθυσμούς, όχι για μεμονωμένους ασθενείς. Οι ‘οδηγίες’ είχαν αποδειχθεί άχρηστες: ο άρρωστος είχε ανταποκριθεί στις θεραπείες με τρόπο που τα κονκλάβια των καθηγητών δύσκολα θα αποδέχονταν. Τι μ’ αυτό; Η ιατρική, ευτυχώς ή δυστυχώς, δεν μπαίνει σε καλούπια, γι’ αυτό και είναι και τέχνη εκτός από επιστήμη. «Δεν υπάρχουν αρρώστιες, υπάρχουν άρρωστοι», θα μας θύμιζε ο μεγάλος William Osler.
     Είχα πλέον ξεχάσει τον κυρ-Χαράλαμπο μέχρι χθες που δέχθηκα ένα τηλεφώνημα από τον γιό του. Ήθελε να με ευχαριστήσει για τη βοήθεια που πρόσφερα στον πατέρα του όλον αυτό τον καιρό. Ναι, μας είχε αφήσει την προηγουμένη, δώδεκα χρόνια μετά την αρχική εκείνη επίσκεψη.
     Στον Θεό ανήκουν οι ευχαριστίες. Σε μας ας μείνουν οι αναμνήσεις, τα διδάγματα, η εμπειρία, και η ευχή να μπορούμε να τα εφαρμόζουμε με καλό αποτέλεσμα και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις. Στο καλό, κυρ-Χαράλαμπε.

Στοιχειώδεις ορισμοί

• ‘Κυβέρνηση’ είναι ομάδα ανθρώπων που νομοθετούν και εφαρμόζουν στη ράχη των πολιτών πράγματα που οι ίδιοι απετάσσοντο μετά βδελυγμίας για όσο διάστημα αποτελούσαν την αντιπολίτευση (π.χ. πράξεις νομοθετικού περιεχομένου).
• ‘Αντιπολίτευση’ είναι ομάδα ανθρώπων που αποκηρύσσουν μετά βδελυγμίας όσα νομοθετεί και επιχειρεί να εφαρμόσει η κυβέρνηση.
• ‘Πολιτικό σύστημα’ λέγεται η αγαστή συνύπαρξη των δύο ομάδων, με προσχεδιασμένες αμοιβαίες συγκρούσεις και τακτικές αντιπαραθέσεις (που πάντα φθάνουν ‘στα ύψη’ και ‘στο κόκκινο’ και ‘ανεβάζουν τους τόνους και το πολιτικό θερμόμετρο’), προς μακροπρόθεσμο όφελος αμφοτέρων.

     Και μια σημείωση. Νόμιζα ότι οι πιο επικίνδυνες κυβερνήσεις αποτελούνται από μαθητευόμενους μάγους, που εκπαιδεύονται ‘στου κασίδη το κεφάλι’. Τώρα όμως κατάλαβα ότι δεν υπάρχει ελάχιστη βάση εισαγωγής στην ανώτατη αυτή βαθμίδα της παιδείας: όλοι οι ενδιαφερόμενοι έχουν πρόσβαση στη διαχείριση των υποθέσεων της χώρας. Και όποιος (από τους πολίτες) επιζήσει.

Διάλογος

Την επομένη του γάμου συζητούμε με συνάδελφο για το γεγονός.
     «Συγκινήθηκα, ξέρεις», μου λέει. «Τον γνώριζα από μικρό παιδί το γαμπρό».
     «Αμ’ εγώ; Ο ‘μπεμπούλης’, τον λέγαμε στην Αγγλία».
     «Για πότε μεγαλώνουν τα άτιμα...»
     «Αυτά καλά κάνουν και μεγαλώνουν. Εμάς γιατί μας παίρνουν μαζί τους;»
     «Έλα ντε! Όσο να καταλάβεις ότι είσαι πατέρας γίνεσαι και παππούς».
     «Σου έχει τύχει να σου δώσει κανείς θέση στο λεωφορείο;»
     «Άκου λέει! Ακόμη το θυμάμαι».
     «Εγώ να δεις. Τελευταία με τις επεμβάσεις μου έπαθα κι άλλο. Την πρώτη φορά που βγήκα να περπατήσω στη γειτονιά με τη βακτηρία* ένα μικρό που έκανε βόλτα κόντεψε να πέσει επάνω μου. ‘Πρόσεχε τον παππού!’ ακούω να του φωνάζει ο συνοδός του. Εγώ προχώρησα χαμογελώντας. ‘Μας συγχωρείτε, κύριε!’ άκουσα πίσω μου τη φωνή της ‘γιαγιάς’ (μεγάλη έδειχνε για μαμά του). ‘Δεν πειράζει, άλλωστε έχω εγγόνια’, της είπα για να διασκεδάσω την αμηχανία της στιγμής».
     «Έτσι είναι. Βλέπουν λίγο γκρίζα τα μαλλιά...»
     «... και σπεύδουν να βγάλουν συμπεράσματα. Εδώ που τα λέμε, πόσα χρόνια θέλεις ακόμη για τη σύνταξη;»
     Με στραβοκοιτάζει, χαμογελούμε και οι δυο, και με σιωπηρή συμφωνία αλλάζουμε κουβέντα.

     *Πολιτικά ορθός όρος για το δεκανίκι.

Δέος

Θα μπορούσαμε να βαφτίσουμε το σχόλιο αυτό ‘Βιοχημεία του δέους’ ή αλλιώς ‘Αναλύοντας τα συναισθήματά σας’. Αφορμή είναι μια έρευνα στο πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας πάνω στα συναισθήματα των πρωτοετών φοιτητών, με προσπάθεια συσχέτισης διαφόρων ψυχικών καταστάσεων με τα επίπεδα ιντερλευκίνης-6 στο σάλιο (πρόκειται για ουσία που βρίσκεται αυξημένη σε καταστάσεις φλεγμονής. Βρήκαν λοιπόν ότι τα χαρούμενα συναισθήματα συνδέονταν με κατώτερες τιμές ιντερλευκίνης-6, ενώ τα χαμηλότερα επίπεδα τα προκαλούσε το συναίσθημα του δέους. Δεν μπόρεσαν να δώσουν σαφή ορισμό για το τι ακριβώς είναι δέος, αλλά γενικά συμφώνησαν ότι είναι κάτι που προκαλεί ανατριχίλα ή ρίγος συγκίνησης, όπως το άκουσμα συγκεκριμένης μουσικής ή η θέα ενός ηλιοβασιλέματος. Μάλιστα.
     Βέβαια η επιστήμη χώνει την ερευνητική της μύτη παντού και βγάζει εντυπωσιακά συμπεράσματα, που ισχύουν μέχρι να ανατραπούν από μια επόμενη ανακάλυψη. Ωστόσο, θα πρέπει να υπάρχει και στοιχειώδης επίγνωση των ορίων της έρευνας (όχι αν επιτρέπεται, αλλά αν μπορούμε να προχωρήσουμε πέρα από αυτά και αν θα καταλήξουμε κάπου). Προ ετών π.χ. είχα διαβάσει στο Newsweek για έρευνες πάνω στη λεγόμενη ‘νευροθεολογία’, δηλ. την ανάλυση θρησκευτικών ή μεταφυσικών εμπειριών με τομογραφίες ποζιτρονίων και άλλα συναφή υπερεργαλεία, σε μια προσπάθεια ανεύρεσης των βιολογικών μηχανισμών που τις προκαλούν. Εξάλλου από τον 19ο αιώνα ακόμη, αλλά και πιο πρόσφατα, έχουν δει το φως ποικίλες μελέτες για τη σχέση της πίστης με την υγεία, με εντελώς αντιφατικά αποτελέσματα του τύπου: περισσότερη προσευχή ίσον καλύτερη (ή χειρότερη) υγεία (χωρίς όμως να κάνουν τις απαραίτητες υποαναλύσεις: προσευχή με κλειστά ή ανοιχτά μάτια; στο σπίτι ή σε ναό; όρθιοι ή γονατιστοί; με κομποσχοίνι ή με βιβλιαράκι;).
     Που σημαίνει ότι το να επιχειρείς να μελετήσεις ψυχικά φαινόμενα με μεθόδους της φυσικοχημείας είναι σαν να προσπαθείς να κόψεις το φως με αλυσοπρίονο. Ας αρκεσθούμε στο να απολαμβάνουμε το δέος που μας προκαλεί το κάλλος, χωρίς να σκοτιζόμαστε για την ‘ερμηνεία’ του: η εμπειρία είναι απόλυτα προσωπική, και δεν θα αλλοιωθεί με τη γνώση της βιοχημείας της.

Γράφοντας ιστορία

Στη χώρα μας υπάρχουν πολλοί τρόποι για να ‘γράψεις ιστορία’. Ένας από τους πιο ανώδυνους είναι να κάνεις ακόμη μια μεταρρύθμιση στην ανώτατη παιδεία. Δεν χρειάζεται ούτε να πέσεις μαχόμενος σε Θερμοπύλες ή Δερβενάκια, ούτε να ανακαλύψεις τις Ηράκλειες στήλες ή τη μακρινή Θούλη, ούτε να βρεις και να φέρεις πίσω το Χρυσόμαλλο δέρας (αν και το τελευταίο δεν θα μας έπεφτε άσχημα: θα το βγάζαμε σε δημοπρασία και θα ξεχρεώναμε οριστικά). Γίνεσαι υπουργός παιδείας, ανατρέπεις όλα όσα έκαναν οι προηγούμενοι, ανασκαλεύεις στο συρτάρι του υπουργείου και βρίσκεις μια παλιά μεταρρύθμιση που να σε βολεύει ιδεολογικά, την ξαναγράφεις σε επικαιροποιημένη μορφή και την προωθείς ως «μεταβατικό στάδιο έως την κατάθεση του νέου θεσμικού πλαισίου το οποίο θα προκύψει από δημόσιο και καθολικό διάλογο με τα Ιδρύματα και τους εμπλεκόμενους φορείς αλλά και την κοινωνία...». Αυτά από την αιτιολογική έκθεση του τελευταίου σχεδίου νόμου, η οποία συνεχίζει: «Εξάλλου, η Ανώτατη Εκπαίδευση έχει καθήκον να αποτελεί το χώρο όπου η γνώση δεν θα περιορίζεται σε μία εργαλειακή λειτουργία αλλά θα μετατρέπεται σε μέσο απόκτησης κοινωνικής συνείδησης χειραφέτησης, τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Είναι προφανές ότι πρέπει να δοθεί επαρκής χρόνος για να συζητηθούν και να αποκρυσταλλωθούν οι κύριες κατευθύνσεις μιας τέτοιας προσπάθειας. Η συνολική αναδιάρθρωση πρέπει να απαντά στα ερωτήματα πώς και για ποιο σκοπό εκπαιδεύονται οι νέοι στα ΑΕΙ, προς όφελος τίνος και με ποιο στόχο γίνεται η έρευνα μέσα σ’ αυτά, καθώς και τι είδους γνώση και ιδεολογία παράγουν...».
     Μάλιστα. Κι εγώ αναρωτιόμουν τι κάνουν λάθος τόσα χρόνια κάτι Καίμπριτζ και Χάρβαρντ και Σορβόνες και τρέχα γύρευε. Είναι ολοφάνερο: δεν καλλιέργησαν την ‘κοινωνική συνείδηση χειραφέτησης’ ούτε έχουν απαντήσει στα ερωτήματα ‘προς όφελος τίνος και με ποιο στόχο γίνεται η έρευνα μέσα σ’ αυτά, καθώς και τι είδους γνώση και ιδεολογία παράγουν’. Έτσι εξηγείται η οπισθοδρομικότητά τους. Δεν ανέγραψαν στα προπύλαια τους το σύνθημα ‘Με τον Μπαλτά για την παιδεία’ και περιμένουν να δουν άσπρη μέρα; Για κατεδάφιση είναι. Κι αν τους λείπει μπαλτάς, μπορούμε να τους δώσουμε έναν, χωρίς επιστροφή. Μαζί κι ένα τσεΚουράκη.

Αφύσικα

Λες και δεν έχει αρκετά προβλήματα ο κόσμος, μάθαμε αυτές τις μέρες για μια Γερμανίδα γιαγιά που περιμένει τετράδυμα μετά από τεχνητή γονιμοποίηση σε ηλικία 65 ετών. Η κυρία έχει ήδη 13 παιδιά από πέντε γάμους, το μεγαλύτερο είναι 43 ετών και το μικρότερο 9, και επειδή η μικρή κόρη της ζήτησε ένα αδελφάκι πήγε στην Ουκρανία (η Γερμανία απαγορεύει την τεχνητή γονιμοποίηση σε τέτοια ηλικία), πλήρωσε Κύριος οίδε πόσα και προχώρησε σε μια τεχνητή διαδικασία που είχε σχεδόν μηδαμινές πιθανότητες βιωσιμότητας. Σημειώνεται ότι η πιθανότητα μιας φυσικής τετράδυμης κύησης είναι 1 στα 13 εκατομμύρια.
     Η ακραία αυτή περίπτωση αναδεικνύει την ανευθυνότητα με την οποία έχει αντιμετωπίσει γενικά ο κόσμος (και εν πολλοίς και η ιατρική κοινότητα) το ζήτημα της ανθρώπινης γονιμότητας. Η ανάμιξη με την βιολογία της αναπαραγωγής δημιουργεί συχνά ηθικά και δεοντολογικά ναρκοπέδια. Και αν ακόμη δεχθούμε μια δικαιολογία (την θεμιτή επιθυμία της τεκνοποίησης) σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, τι μπορούμε να πούμε για μια ήδη πολύτεκνη μητέρα που έχει υπερβεί το νόμιμο όριο ηλικίας; Βέβαια διαβάζω ότι ήδη ένα γερμανικό κανάλι και η εφημερίδα Bild έχουν πληρώσει για τα δικαιώματα της αποκλειστικής παρακολούθησης της όλης εγκυμοσύνης. Και καταλήγω σε κάποια οικονομικά συμπεράσματα που τα αφήνω στη φαντασία σας.

Άγος

Τα φώτα της δημοσιότητας έχουν πέσει τις μέρες αυτές πάνω στην κατάληψη του κεντρικού κτιρίου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ επί το βραχύτερον), ιδίως μετά την έκκληση των πρυτάνεων προς την κυβέρνηση να δώσει λύση. Δεν είναι καινούργιο το ‘φρούτο’: με το άγος των καταλήψεων έχουμε ζήσει τα τελευταία σαράντα χρόνια, και υπάρχουν ολόκληρες γενιές νεοελλήνων που θεωρούν το φαινόμενο φυσιολογικό, μια και δεν έχουν γνωρίσει κάτι διαφορετικό. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης (υπό εντελώς θεωρητική άποψη) είναι το πώς θα διαχειρισθεί την κατάσταση η Αριστερά, η ιδεολογική ‘μήτρα’ της. Ο κυνικός εαυτός μου λέει απλά: «Όπως έστρωσαν ας κοιμηθούν». Μια πιο χαιρέκακη πλευρά μου ψιθυρίζει: «Να δεις που τελικά θα αναγκασθούν να βγάλουν οι ίδιοι τα κάστανα από τη φωτιά που άναψαν». Περιμένω να δω ποια από τις πλευρές θα κερδίσει. Όσο για το ΕΚΠΑ, μάλλον χαμένη υπόθεση είναι.

‘Σης και βρώσις’

Η είδηση κυκλοφόρησε μέσα στη Μεγαλοβδομάδα. Το προηγούμενο σαββατοκύριακο που γιορταζόταν το Πάσχα των Δυτικών κάποιοι ιδιαίτερα ικανοί και επιτήδειοι ‘ποντικοί’ κατέβηκαν από φρεάτιο ασανσέρ σε υπόγειο ιδιωτικό θησαυροφυλάκιο μεγίστης ασφαλείας στο Χάτον Γκάρντεν του Λονδίνου, τρύπησαν με βαρειά εργαλεία τσιμεντένιους τοίχους πάχους δύο μέτρων και ατσάλινες θωρακισμένες πόρτες 50 εκατοστών και παραβίασαν με άνεση εβδομήντα θυρίδες με κοσμήματα. Η επιχείρηση έγινε αντιληπτή κατόπιν εορτής, όταν πέρασε η αργία. Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς το ύψος των κλοπιμαίων, μια και ακόμη δεν έχει βρεθεί ποιες ακριβώς θυρίδες ανοίχθηκαν, ωστόσο το περιεχόμενο της καθεμιάς ήταν αξίας δεκάδων χιλιάδων έως και εκατομμυρίων λιρών.  
     Η υπόθεση έχει κινηματογραφική πλοκή και βέβαια θα απασχολήσει αστυνομία και δημοσιογράφους για αρκετό διάστημα. Δεν ξέρω μόνο πόσοι θα αναλογισθούν σοβαρά ότι, όπως μας δίδαξε ο Χριστός πριν 2000 χρόνια, ‘σης και βρώσις αφανίζει και κλέπται διορύσσουσι και κλέπτουσι’. Κάτι που ισχύει με απόλυτη ακρίβεια και σήμερα, ακόμη και μέσα στα υψίστης ασφαλείας συστήματα.

Ανάσταση

Πώς κάποια πράγματα αποκτούν άλλο νόημα όταν έχει βιώσει κανείς μια διαφορετική εμπειρία... Όταν η υγεία μας είναι ‘δεδομένη’ και δεν μας έχει απασχολήσει ιδιαίτερα, το θεωρούμε τελείως φυσικό ότι θα περάσουμε τη Σαρακοστή όπως όλες τις χρονιές, με συγκεκριμένο τρόπο (τακτικές ακολουθίες και νηστεία, έστω και στο δικό μας ελλιπές μέτρο). Όταν όμως η Καθαρή Δευτέρα ξημερώνει με μια οξεία ισχιαλγία που δυσκολεύει την κίνηση, καταργεί τον ύπνο και οδηγεί σε χειρουργική διόρθωση μετά από λίγες μέρες, για να ακολουθήσει μια ρήξη μηνίσκου και δεύτερη επέμβαση μέσα σε μια εβδομάδα, τότε ο ‘κανόνας’ αλλάζει. Πολλή κατάκλιση, ακολουθίες από το ραδιόφωνο, διάβασμα, αναγκαστική κατάλυση λόγω των διαφόρων φαρμάκων που έπαιρνα πολλές φορές τη μέρα, και ελεγχόμενη κινητοποίηση λόγω της αστάθειας του γόνατος ήταν το πρόγραμμα των τεσσάρων εβδομάδων. Η πρώτη έξοδος έγινε την Δ΄ Κυριακή των Νηστειών, ευτυχώς όμως στη συνέχεια μπόρεσα να παρακολουθήσω την αγρυπνία του Ευαγγελισμού και τον Μεγάλο Κανόνα και τον Ακάθιστο, και από εκεί και πέρα τα πράγματα επανήλθαν σχεδόν στο φυσιολογικό, μια και έψαλα όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα, όπως συνήθως. Αυτό το ‘συνήθως’! Μας έχει γίνει τόσο οικείο που το βλέπουμε ως ‘δικαίωμα’ και δεν το εκτιμούμε καθόλου. Δώρο είναι κι αυτό, χάρισμα που πρέπει να το υπολογίζουμε και να το αξιοποιούμε και να ευχαριστούμε τον Θεό γι’ αυτό, διότι μπορεί πολύ εύκολα να μας λείψει, όπως λείπει για διάφορους λόγους από πάμπολλους συνανθρώπους μας. ‘Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν’.
     Χριστός ανέστη!

Μια Ωδή για την κρίση

‘Τούτο Σάββατόν εστι το υπερευλογημένον’. Ξεχωριστή μέρα στο λειτουργικό έτος το Σάββατο αυτό, με το οποίο ολοκληρώνεται η Μεγάλη Σαρακοστή και η Μεγάλη Εβδομάδα. Όταν τελείωνε η Λειτουργία του Μεγ. Βασιλείου, ο πατέρας μας έλεγε: «Τώρα είμαι έτοιμος να ξαναρχίσω». Ανάμεσα στα ιδιαίτερα αναγνώσματα της ημέρας περιλαμβάνεται και η ιστορία των Τριών Παίδων. Πριν μερικά χρόνια είχα γράψει κάτι σχετικό μ’ αυτήν στο περιοδικό ‘Χριστός & Κόσμος’ (της Ι. Μητροπόλεως Κισσάμου & Σελίνου), και το αναρτώ σήμερα λόγω επικαιρότητος.

     Εδώ και μερικά χρόνια η ‘κρίση’ έχει γίνει καθημερινό άκουσμα, συνώνυμη της εθνικής τραγωδίας και καταστροφής. Ωστόσο, συνήθως περιορίζουμε το νόημά της σε οικονομικά μεγέθη (τόσα χρωστάμε, τόσα θα μας ‘κόψουν’, τόσα χρόνια θα πληρώνουμε κ.τ.λ.), και δεν σκεφτόμαστε βαθύτερα. Ακόμη και η έκφραση ‘κρίση αξιών’, που κάθε τόσο ακούγεται από πολλούς, περνάει μάλλον επιπόλαια από τα αυτιά και το νου μας, χωρίς να της δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή και σημασία.

     Δεν σκέφτονταν όμως όλοι και πάντοτε τόσο επιπόλαια. Κρίσεις πέρασαν πολλοί λαοί και σε πολλές εποχές. Και υπήρχαν κάποιοι άνθρωποι ανάμεσά τους που έβλεπαν πιο πέρα από τα ορατά στοιχεία, αντιλαμβάνονταν την ουσία των πραγμάτων και των φαινομένων, και εντόπιζαν τα αίτιά τους στην πραγματική βάση: την απιστία και την ανυπακοή προς τον Θεό. Κλασικό παράδειγμα: ο ‘λαός του Θεού’, που στην Παλαιά Διαθήκη ταυτιζόταν με τον Ισραηλιτικό λαό, ενώ μετά την Πεντηκοστή και τη ίδρυση της Εκκλησίας έλαβε υπερεθνικές και παγκόσμιες διαστάσεις.

     Οι ‘κρίσεις’ που γνώρισε ο Ισραήλ στην Π. Διαθήκη ξεκινούσαν πάντα από επεισόδια αποστασίας και απομάκρυνσης από τον αληθινό ‘Θεόν των πατέρων’, και λύονταν όταν ο λαός ξανάβρισκε την πίστη του και στρεφόταν προς αυτόν. Μια από τις πιο ισχυρές ‘κρίσεις’ ήταν η πολύχρονη αιχμαλωσία στη Βαβυλώνα, στην εποχή του Ναβουχοδονόσορ. Τον καιρό της αιχμαλωσίας αυτής ο λαός δεν είχε ούτε πολιτική ούτε στρατιωτική ούτε θρησκευτική ηγεσία: ήταν απόλυτα σκλάβος και υποχείριος σε ειδωλολάτρες. Και όμως, παρά την έλλειψη επίσημης αρχηγίας και καθοδήγησης, μερικοί εκλεκτοί άνθρωποι συνέχιζαν να πιστεύουν και να μη προσκυνούν τα είδωλα. Η ιστορία του Προφήτη Δανιήλ και των Τριών Παίδων είναι γνωστή. Ο Αζαρίας, ο Ανανίας και ο Μισαήλ ρίχνονται δεμένοι στην κάμινο του πυρός διότι αρνούνται να υπακούσουν στο ‘έκνοον πρόσταγμα του δυσσεβούς τυράννου’ και να προσκυνήσουν την χρυσή εικόνα του. Κι ενώ οι φλόγες υψώνονται 49 πήχες, όπως μας λέει το προφητικό βιβλίο, ο Αζαρίας απευθύνει προς τον αληθινό Θεό μέσα από τη φωτιά την παρακάτω προσευχή, που διασώζεται ως εβδόμη βιβλική ωδή και παρατίθεται εδώ σε ελεύθερη απόδοση:

     ‘Ευλογημένος είσαι, Κύριε, Θεέ των πατέρων μας, και επαινετό και δοξασμένο το όνομά σου στους αιώνες. Διότι είσαι δίκαιος σε όλα όσα μας έκανες, και όλα τα έργα σου είναι αληθινά, και ίσιοι οι δρόμοι σου, και όλες οι κρίσεις σου αληθινές. Κι αληθινές αποφάσεις έβγαλες σε όλα όσα έφερες πάνω μας και πάνω στην αγία πόλη Ιερουσαλήμ, διότι με αλήθεια και κρίση τα έφερες πάνω μας, για τις αμαρτίες μας. Διότι αμαρτήσαμε και ανομήσαμε με το να απομακρυνθούμε από σένα, και αμαρτήσαμε σε όλα, και δεν ακούσαμε τις εντολές σου, ούτε τις φυλάξαμε, ούτε κάναμε όπως μας πρόσταξες ώστε να ευοδωθούν τα έργα μας. Και όλα όσα μας έκανες, και όλα όσα μας επέφερες, με αληθινή κρίση τα έκανες. Και μας παρέδωσες σε χέρια εχθρών ανόμων και αποστατών, και σε βασιλιά άδικο και πονηρότατο σε όλη την γη. Και τώρα, δεν μπορούμε να ανοίξουμε καν το στόμα μας, γίναμε ντροπή και καταισχύνη στους δούλους σου και σε όσους σε σέβονται. Μη μας αφήσεις να χαθούμε ολοκληρωτικά για το άγιο όνομά σου, και μην ακυρώσεις την διαθήκη σου, και μην αποσύρεις το έλεός σου από μας, για χάρη του αγαπημένου σου Αβραάμ, και του δούλου σου Ισαάκ, και του εκλεκτού σου Ισραήλ, στους οποίους είπες ότι θα πληθύνεις τους απογόνους τους σαν τα άστρα στον ουρανό και σαν την άμμο στις ακροθαλασσιές. Διότι, Δέσποτα, γίναμε μικρότεροι απ’ όλα τα έθνη και είμαστε κατώτεροι σε όλη τη γη σήμερα για τις αμαρτίες μας. Και δεν υπάρχει τον καιρό αυτό άρχοντας και προφήτης και ηγέτης, ούτε ολοκαύτωμα, ούτε θυσία, ούτε προσφορά, ούτε θυμίαμα, ούτε τόπος να προσφέρουμε θυσία μπροστά σου και να βρούμε έλεος. Όμως ας γίνουμε δεκτοί με συντριβή ψυχής και με πνεύμα ταπείνωσης. Σαν ολοκαύτωμα από κριούς και ταύρους και σαν μυριάδες παχιά αρνιά, έτσι ας γίνει ευπρόσδεκτη η θυσία μας μπροστά σου σήμερα, κι ας μας συμφιλιώσει μαζί σου, διότι εκείνοι που έχουν πεποίθηση σε σένα δεν νιώθουν ντροπή. Και τώρα, εξακολουθούμε με όλη μας την καρδιά και σε φοβόμαστε, και αποζητούμε το πρόσωπό σου: μη μας καταντροπιάσεις, αλλά κάνε σε μας σύμφωνα με την επιείκειά σου και το πλήθος του ελέους σου. Γλίτωσέ μας με τα θαυμαστά σου έργα, και ανάδειξε ένδοξο το όνομά σου, Κύριε. Και ας καταισχυνθούν όσοι θέλουν το κακό των δούλων σου, και ας πέσουν ντροπιασμένοι από κάθε δύναμη, και η εξουσία τους ας συντριβεί. Και ας γνωρίσουν ότι συ είσαι Κύριος και μόνος Θεός και ένδοξος σε όλη την οικουμένη’.

     Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φαντασία για να μεταφέρει κανείς τα λόγια της ωδής αυτής από τον έκτο αιώνα προ Χριστού στον εικοστό πρώτο μετά Χριστόν, και από την Βαβυλώνα στη σύγχρονη Ελλάδα. Οι αναλογίες είναι σαφείς και ολοφάνερες. Η κρίση που διανύουμε δεν προέκυψε τυχαία ή αυτόματα. Πολλές και ποικίλες είναι οι ρίζες της: αποστασία από τον Θεό και τις παραδοσιακές αξίες μας, άρνηση της ιστορίας και της πίστης μας, κατάλυση κάθε έννοιας ιεραρχίας, α-νοησία, προχειρότητα, ανευθυνότητα, ασυνεννοησία, διχόνοια, πελατειακή λογική, απληστία, επίδειξη, νεοπλουτισμός, χυδαιότητα λόγου και βίου, σπατάλη, ιδιοτέλεια, απανθρωπία, ειδωλολατρία. Η προσεκτική ανάγνωση της εβδόμης ωδής μπορεί να μας βοηθήσει σε μια βαθύτερη κατανόηση της κατάστασης που αντιμετωπίζουμε ως λαός και ως έθνος, αλλά και σε συνειδητοποίηση και αναζήτηση της λύσης στην σωστή κατεύθυνση: τη στροφή μας προς ‘το Φως το αληθινόν’. Πρόκειται για μια προσευχή με διαχρονική αξία, ιδιαίτερα επίκαιρη και διδακτική στις μέρες μας. Ευκαιρία να την γνωρίσουμε, και να την επαναλαμβάνουμε τακτικά.

[Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ‘Χριστός & Κόσμος’ 2012, τ. 41, σ. 162-163]

Επιτάφιος

Μεγάλες Ώρες και Εσπερινός της Αποκαθηλώσεως στους Αγίους Αποστόλους. Ψάλαμε το 'Σε τον αναβαλλόμενον το φως ως ιμάτιον' μπροστά στο ομορφοστολισμένο κουβούκλιο και 'εμνήσθημεν ημερών αρχαίων'. Και ανθρώπων. 

Καλή Ανάσταση σε όλους!

Αυτογνωσία

Μεγάλη Πέμπτη σήμερα, και στον (πρωινό) εσπερινό διαβάζεται ένα θαυμάσιο ποιητικό κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης, από το βιβλίο του Ιώβ. Αφού τις τρεις προηγούμενες ημέρες ακούσαμε για τις αλλεπάλληλες συμφορές του δικαίου αυτού ανθρώπου, και αφού ο Ιώβ πέρασε από την φάση της απόγνωσης και τον σχολιασμό και τις επικρίσεις των φίλων του που ήρθαν να τον παρηγορήσουν, εμφανίζεται ο ίδιος ο Θεός και απευθύνει στον καταταλαιπωρημένο άνθρωπο μια σειρά από καίρια ερωτήματα. Ας δούμε μερικά, σε απλή γλώσσα:

     «Απάντησε ο Θεός στον Ιώβ μέσα από θύελλα και σύννεφα: Ποιος είναι αυτός που κρύβει στην καρδιά του το θέλημά του και νομίζει ότι θα μου διαφύγει; Αν είσαι άνδρας, ζώσε τη μέση σου: εγώ θα σε ρωτάω κι εσύ θα μου απαντάς. Πού ήσουν όταν εγώ θεμελίωνα τη γη; Πες μου αν το γνωρίζεις. Ξέρεις ποιος όρισε τα μέτρα της, ποιος τέντωσε πάνω της σχοινί για να τη μετρήσει; Πάνω σε τι κρίκους στηρίζεται; Ποιος έβαλε τον ακρογωνιαίο λίθο της; Όταν γεννήθηκαν τα άστρα, τότε με ύμνησαν μεγαλόφωνα όλοι οι άγγελοί μου. Έφραξα τη θάλασσα με πύλες όταν γεννήθηκε ορμητικά από τα μητρικά σπλάχνα της γης. Εγώ την έντυσα με σύννεφα και τη σπαργάνωσα με ομίχλη, της έβαλα όρια με κλειδαριές και πύλες. Της είπα: ‘Μέχρι εδώ θα έρχεσαι, κι όχι παραπέρα, κι εδώ θα σπάζουν τα κύματά σου.’ Μήπως στη ζωή σου πρόσταξες ποτέ τη μέρα να φανεί; Ή μήπως είπες στην αυγή πού να προβάλει; Ή μήπως εσύ έπλασες ποτέ ζώο που να μιλάει και το έβαλες πάνω στη γη; Μήπως αφαίρεσες ποτέ το φως των ασεβών ή συνέτριψες τα μπράτσα των υπερηφάνων; Μήπως ήρθες στα πέρατα της θάλασσας ή περπάτησες στα ίχνη της αβύσσου; Μήπως σου ανοίχθηκαν φοβισμένες οι πύλες του θανάτου, και οι θυρωροί του Άδη σε είδαν και τρόμαξαν; Ξέρεις, αλήθεια, ως ποιο σημείο εκτείνεται η γη; Πές μου λοιπόν, πόση είναι η έκτασή της; Πού κατοικεί το φως και ποιος είναι ο τόπος του σκοταδιού; Μπορείς τα δυο τους στου δρόμου τους το τέλος να τα πάς, και να τα φέρεις πάλι πίσω στην κατοικία τους; Μήπως ξέρεις ότι φθάνουν σε αριθμό μεγάλο οι μέρες σου;» [Ιώβ λη΄ 1-21]

     Και η ελεγκτική αυτή υπόμνηση του Θεού συνεχίζεται επί τρία ολόκληρα κεφάλαια, με πολλά παραδείγματα από τον φυσικό κόσμο, μέχρι που ο Ιώβ σκύβει ταπεινά το κεφάλι και αναγνωρίζει το μεγαλείο του Θεού, λέγοντας: «Ξέρω ότι μπορείς να κάνεις τα πάντα, και τίποτε δεν σου είναι αδύνατο. Ποιος μπορεί να κρύψει από σένα το θέλημά του και να νομίζει ότι μπορεί να σου διαφύγει; Ποιος θα μου πει αυτά που δεν γνώριζα, τα μεγάλα και θαυμαστά που δεν καταλάβαινα; …Θα σε ρωτήσω, κι εσύ δίδαξέ με. Διότι πρώτα σε γνώριζα μόνο απ’ όσα είχα ακούσει, ενώ τώρα σε είδα με τα μάτια μου» [Ιώβ μβ΄ 2-5]. Με άλλα λόγια, ομολογεί ότι ο άνθρωπος δεν είναι ούτε αυθύπαρκτος ούτε πάνσοφος ούτε παντοδύναμος. Κι αυτή η αυτογνωσία είναι η αφετηρία για ταπείνωση και για πνευματική ανύψωση. Και για την τελική του δικαίωση.

Ετήσιο

Η ψυχολογία μας λέει ότι με τη συμπλήρωση ενός έτους από την απώλεια ενός προσφιλούς προσώπου ολοκληρώνεται η ψυχολογική διαδικασία του πένθους, καθώς έχουμε περάσει όλα τα χρονικά ορόσημα—γιορτές, γενέθλια, επετείους, Πάσχα, Χριστούγεννα—χωρίς την φυσική παρουσία του. Η προσέγγιση αυτή συμφωνεί με την Ορθόδοξη πρακτική της τέλεσης ετησίων μνημοσύνων για τους κεκοιμημένους. Την ώρα που αναρτώ τις σκέψεις αυτές συμπληρώνεται ακριβώς ένας χρόνος από την εκδημία του πατέρα μας. Τα γεγονότα ξαναπερνούν από τη σκέψη, λες και ήταν χθες. Εξαιτίας της Μεγάλης Εβδομάδας, αλλά και για οικογενειακούς λόγους, το εκκλησιαστικό μνημόσυνο τελέσθηκε αρκετά νωρίτερα, με δική μου απουσία μια και ήμουν ακόμη σε μετεγχειρητική ανάρρωση κατ’ οίκον. Μέσα στον χρόνο που πέρασε ακούσαμε πολλά σχόλια και εγκώμια για τον ίδιο και για το έργο του από όσους το γνώρισαν. Κι εμείς με τη σειρά μας υπό μίαν έννοια τον γνωρίσαμε διαφορετικά όταν ‘άφαντος εγένετο αφ’ημών’. Άλλωστε, είναι συχνό φαινόμενο να εκτιμούμε περισσότερο πρόσωπα και πράγματα όταν τα χάσουμε...
     Ο πατέρας μας έδωσε τόσα πολλά. Ευχαριστούμε τον Θεό που μας τον χάρισε και τον ίδιο για όσα δεχθήκαμε από αυτόν. Για όσα δεν προσλάβαμε ή δεν διατηρήσαμε, υπεύθυνοι είμαστε μόνο εμείς. Άφησε παράδειγμα συνεπούς ζωής που έκανε πράξη την θεωρία της πίστεως. ‘Ειργάσατο φιλοπόνως το δοθέν αυτώ τάλαντον’ ώστε να ‘μη μείνη έξω του νυμφώνος Χριστού’, όπως ακούσαμε προχθές το βράδυ, αλλά να ακούσει την ‘μακαρίαν φωνήν’: «Είσελθε, δούλε, εις την χαράν του Κυρίου σου». Είθε να αξιωθούμε, και με τις δικές του μεσιτείες, να τον συναντήσουμε ξανά στην χαρά εκείνη. Ας είναι αιωνία η μνήμη του. Καλή Ανάσταση!

Κολοκυθιά

‘Εν χορδαίς και οργάνοις’ άρχισαν οι εργασίες της επιτροπής για τη διερεύνηση του πώς έφτασε η χώρα στο μνημόνιο. Το πολιτικό σύστημα θέλει και την προβολή του, ειδικά σε ενέργειες που προάγουν το συλλογικό ‘δούλεμα’ όλων μας. Περιμένουμε κάτι ουσιαστικό; Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι ο Αρχιμήδης ζητούσε κάπου να σταθεί για να κινήσει τη γη, ενώ η Φυσική μας λέει ότι η κινητική κατάσταση ενός συστήματος δεν μπορεί να αλλάξει από το ίδιο το σύστημα. Η αυτοκάθαρση του πολιτικού συστήματος είναι αυτοκοροϊδία. Θα μπορούσαμε να αρχίσουμε τα στοιχήματα για τα πορίσματα που θα βγάλει η ‘επιτροπή’, αλλά γιατί να ξοδεύουμε άδικα τα λεφτά μας; Η τράπουλα σημαδεμένη είναι, και το παιχνίδι στην παιδική γλώσσα λέγεται κολοκυθιά: "Γιατί από το 2004;" "Και από πότε θέλετε;" "Να είναι από το 2000." "Και γιατί από το 2000;" Και ούτω καθεξής, εις το διηνεκές, όπως θα έλεγε και ο Υπ. Οικ., ‘μη ειδώς ό λέγει’. Για να μη χάσουμε και τη μουσική διάσταση που θέσαμε από την αρχή, για ‘κύμβαλα αλαλάζοντα’ πρόκειται. Καλή διασκέδαση!

Τελειότητα

Ανάμεσα στα ποιητικά θεολογικά κοσμήματα που ακούμε στις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας που άρχισαν από χθες βράδυ, στάθηκα λίγο στο δεύτερο ιδιόμελο των αποστίχων του Όρθρου της Μ. Δευτέρας. Το παραθέτω σε απλά ελληνικά, διότι υποπτεύομαι ότι μέσα στην κομψή γλώσσα του πρωτοτύπου χάνουμε κάτι από το νόημα:

     ‘Κύριε, για να διδάξεις τους μαθητές σου να ζητούν τα πιο τέλεια, τους έλεγες να μη μοιάζουν με τα έθνη στο να κατεξουσιάζουν τους ελαχίστους. Δεν θα γίνεται έτσι με σας τους μαθητές μου, διότι θεληματικά είμαι φτωχός. Λοιπόν, ο πρώτος μεταξύ σας ας είναι υπηρέτης όλων, ο άρχοντας σαν υπήκοος, κι ο πρόκριτος όπως ο τελευταίος. Διότι κι εγώ ο ίδιος ήλθα για να διακονήσω τον φτωχό Αδάμ και να δώσω την ψυχή μου λύτρο για πολλούς, αυτούς που μου φωνάζουν «Δόξα σοι».’ 

     Σίγουρα το καταλαβαίναμε σωστά τόσα χρόνια;

    Ακούστε το ΕΔΩ από τον χορό των Βατοπαιδινών πατέρων (μαζί με τα άλλα απόστιχα).

Διωγμοί

Είσαι Χριστιανός ή Μουσουλμάνος; Αν έδινες την ‘λάθος’ απάντηση στο ερώτημα, σε πυροβολούσαν επί τόπου. Αυτή την βίαια πραγματικότητα έζησαν οι φοιτητές και καθηγητές του πανεπιστημίου Garissa στην Κένυα, μέσα στην πρόσφατη αιματηρή επίθεση φανατικών ισλαμιστών από τη Σομαλία, που άφησε πίσω της πάνω από 147 νεκρούς. Η σφαγή αυτή έρχεται να προστεθεί σε όσα ανάλογα επεισόδια, με πολλά ή λίγα θύματα, έχουν λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια σε διάφορες χώρες (Ιράκ, Συρία, Νιγηρία, Αίγυπτο, Λιβύη... Κύριος οίδε πού αλλού), με θύματα Χριστιανούς διαφόρων ομολογιών, και με μόνη αιτία την πίστη τους.
     Η μόνη διαφορά που έχουν οι σύγχρονοι αυτοί διωγμοί από τους ‘κλασικούς’ διωγμούς των πρώτων Χριστιανικών αιώνων ή από τους μετέπειτα διαδόχους των (π.χ. στην Τουρκοκρατία ή στη σταλινική Ρωσία ή την Αλβανία του Χότζα) είναι ότι εκείνοι έφεραν και την επίσημη σφραγίδα του κράτους. Αν για τους περισσότερους από μας η θρησκευτική πίστη είναι υπόθεση προσωπικής επιλογής με ελευθερία έκφρασης και άσκησής της, τέτοια γεγονότα έρχονται να μας θυμίσουν ότι αυτό το αυτονόητο δικαίωμα δεν το απολαμβάνουν όλοι και παντού. Για να δικαιωθεί έτσι ο λόγος του Κυρίου προς τους μαθητές του (θα τον ακούσουμε το βράδυ της Μεγ. Πέμπτης) ότι «ει εμέ εδίωξαν, και υμάς διώξουσι». Σε κάθε εποχή.

Υστερόγραφο:  Διαβάστε το ιδιαίτερα καυστικό σχόλιο ΕΔΩ που συγκρίνει τη σφαγή στη Γκαρίσα με την εκτέλεση των γάλλων σκιτσογράφων του Charlie Hebdo προ καιρού (και την προβολή και των δύο γεγονότων από τα Μέσα), και προβληματισθείτε.

Λοταρία

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να κάνεις οικονομική πολιτική. Υποθέτω ότι ένας από αυτούς είναι κι αυτός που υπαινίσσεται ο Α. Πετρουλάκης με το σημερινό σκίτσο του στην Καθημερινή. Ή, όπως λένε οι Άγγλοι, να σταυρώνεις τα δάχτυλά σου.Ή να περιμένεις με το στόμα ανοιχτό και τη γλώσσα έξω να πέσει η πίτα για να τη φας. Ή, όπως γράφουν στα λερωμένα τζάμια των αυτοκινήτων, "Κάνε υπομονή, θα βρέξει...". Παραλλαγές του ιδίου 'νομίσματος': αυτού που νομίζουμε, όχι αυτού με το οποίο πληρώνουμε.

Ψηφιακή ιατρική

Για τρεις μέρες έκανα αναγκαστική διαδικτυακή αργία. Βλέπετε, αρρώστιες δεν έχουν μόνο οι άνθρωποι, έχουν και οι υπολογιστές: από τις απλές ‘ιώσεις’ που διορθώνονται με ψηφιακά ‘αντιβιοτικά’ μέχρι τα χειρουργικά τους προβλήματα που χρειάζονται κατσαβίδια και... μεταμοσχεύσεις. Και όπως στην ιατρική κάθε τόσο συναντούμε παθήσεις και συμπτώματα που παραμένουν αδιευκρίνιστα και επίμονα παρά τις διάφορες εξετάσεις μας, έτσι και στη σύγχρονη τεχνολογία τυχαίνουν περιπτώσεις όπου η αιτία μιας δυσλειτουργίας δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή με τα διάφορα διαγνωστικά μέσα. Πριν τρεις μέρες έμεινα χωρίς σύνδεση στο Διαδίκτυο. Ο έλεγχος του υπολογιστή δεν έδειχνε τοπική βλάβη, η γραμμή σύμφωνα με τον ΟΤΕ λειτουργούσε κανονικά, τότε πού ήταν το πρόβλημα; Τελικά ο εξυπηρετικός τεχνικός του οργανισμού ήρθε στο σπίτι και το διέγνωσε: ανάμεσα στον υπολογιστή και το δίκτυο μεσολαβεί εκείνη η έξυπνη συσκευή που ακούει στο όνομα ‘ρούτερ’ (?δρομολογητής), και που στη δική μου περίπτωση είχε μπλοκάρει από διαφορετικά συνθηματικά που ακύρωναν τις ρυθμίσεις της. Τελικά έβαλε ένα καινούργιο ρούτερ στη θέση του παλιού, και τα πράγματα αποκαταστάθηκαν ως δια μαγείας. Η μεταμόσχευση που σας έλεγα.
     Ηθικά διδάγματα: Πρώτον, μην ανοίγετε μηνύματα που δεν ξέρετε από πού προέρχονται (κάπως έτσι ξεκίνησε η δική μου περιπέτεια). Δεύτερον, όταν οι υπόλοιπες λύσεις δεν αποδίδουν, μην περιφρονείτε την τεχνική υπηρεσία του ΟΤΕ. Μπορεί να χρειασθεί να περιμένετε αρκετά στο ακουστικό σας, μπορεί να μη λύνονται όλα τα προβλήματα από το τηλέφωνο, αλλά και οι κατ’ οίκον επισκέψεις είναι μέσα στο πρόγραμμα, με καλό αποτέλεσμα.