Σε χρόνο ανύποπτο

Νομίζω ότι ο Μαρκ Τουαίν ήταν εκείνος που είπε ότι είναι δύσκολο να κάνεις προβλέψεις, ιδίως για το μέλλον. Έτσι δεν θα επιχειρήσω προγνωστικά για την κρίση που ήδη βράζει στο χρηματοπιστωτικό καζάνι της μεγαλύτερης (;) οικονομίας του πλανήτη. Όμως άθελά μου σκέφτομαι ότι πριν από δυο χιλιάδες χρόνια ο συγγραφέας της Αποκάλυψης Ευαγγελιστής και Θεολόγος Ιωάννης έγραψε μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα, περιγράφοντας την καταστροφή της μεγάλης Βαβυλώνος: ‘Οι έμποροι τούτων, οι πλουτήσαντες απ’ αυτής, από μακρόθεν στήσονται… κλαίοντες και πενθούντες, λέγοντες: ουαί ουαί, η πόλις η μεγάλη… ότι μιά ώρα ηρημώθη ο τοσούτος πλούτος’ (Αποκ. 18:16). Σαν γνωστό δεν ακούγεται αυτό το τελευταίο; Θα μπορούσε κανείς να προβλέψει πριν μερικούς μήνες την κατάρρευση κυριολεκτικά σε μια νύχτα των Αμερικανικών τραπεζικών ‘κολοσσών’ που πληροφορηθήκαμε τις τελευταίες μέρες; Όσο κι αν η ερμηνεία των συμβόλων της Αποκάλυψης δεν είναι απλή υπόθεση ούτε μπορεί πάντα να γίνει με βάση ορατά σχήματα και καταστάσεις, η ‘μία ώρα που ερημώνει τόσον πλούτο’ είναι τόσο κοντά στην τρέχουσα πραγματικότητα που τουλάχιστον σε βάζει σε σκέψεις. Και η πιο απλή είναι ότι ο πλούτος είναι τόσο ‘άδηλος’ που δεν μπορείς να πατάς επάνω του με κανενός είδους σιγουριά. Ακόμη πιο παλιά ο Προφήτης Δαβίδ συμβούλευε ότι ‘πλούτος εάν ρέη, μη προστίθεσθε καρδίαν’ (Ψαλμός 61:10). Λες αυτοί οι τόσο αρχαίοι, που δεν είχαν σπουδάσει στο London School of Economics και δεν έπαιζαν στη Wall Street και τη Σοφοκλέους, να ήξεραν κάτι που αγνοούμε εμείς οι υπόλοιποι;

Υγιείς συμπράξεις

Διάβασα στη χθεσινή ‘Καθημερινή’ την επιστολή της διευθύντριας του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας (‘Κραυγή για τον πολιτισμό από την «άλλη Ελλάδα»’) που αναφέρεται στην οικονομική δυσπραγία που αντιμετωπίζουν παρόμοια ιδρύματα και τη δυσκολία να καλύψουν τις λειτουργικές ανάγκες τους με τις επιχορηγήσεις του κράτους. Ο νους μου πήγε σε αντίστοιχες προσπάθειες που γίνονται στη Βρετανία (ίσως και σε άλλες χώρες, δεν το γνωρίζω), όπου δεν υπάρχει αυτός ο ανεξήγητος αποκλειστικός εναγκαλισμός πολιτιστικών και άλλων ιδρυμάτων και κράτους. Εκεί λοιπόν τα ιδρύματα αυτά έχουν το νόμιμο δικαίωμα να ανευρίσκουν πόρους για τη συνεχιζόμενη λειτουργία τους μέσα από ποικίλες δράσεις (λαχνούς, εκδηλώσεις για το κοινό, εκδόσεις, κοινωνικά και άλλα δρώμενα κ.τ.λ.), μια δραστηριότητα που φέρεται με τον γενικό όρο ‘fund raising’ (συγκέντρωση κεφαλαίων). Μάλιστα υπάρχει νόμος που προβλέπει ότι το κράτος παρέχει στο ίδρυμα κάθε χρόνο ποσό ίσο με εκείνο που το ίδρυμα συγκέντρωσε με δικές του ενέργειες. Η έκταση του φαινομένου αυτού είναι τεράστια, γεγονός που δείχνει την κοινωνική αποδοχή που έχουν τα μουσεία, αλλά και άλλων ειδών ιδρύματα. Αρκεί να σημειώσει κανείς ότι οι εκατοντάδες ξενώνες καρκινοπαθών (hospices) που λειτουργούν στη Βρετανία δουλεύουν στο μεγαλύτερο μέρος τους με το σύστημα αυτό, που έχει τουλάχιστον δυο βασικά πλεονεκτήματα: αφενός μειώνει την επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού, και αφετέρου κάνει τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε κάθε ίδρυμα υπεύθυνα (με την καλύτερη δυνατή έννοια του όρου) για τη συνέχιση της ύπαρξης του ιδρύματός τους. Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί την ανάγκη ευαισθητοποίησης της κοινότητας στην οποία ανήκει το ίδρυμα, ώστε να το αγκαλιάσει και να το στηρίξει με κάθε δυνατό τρόπο. Ότι το σύστημα αποδίδει, είναι περισσότερο από οφθαλμοφανές.

Με λίγη καλή θέληση, πολύ καλή διαχείριση, και με την τακτική της ‘πολιτικής αχρωματοψίας’ (ή ‘ακομματοψίας’, αν επιτρέπεται ο νεολογισμός), με ένα τέτοιο σύστημα πολλά ιδρύματα στη χώρα μας (από σχολεία μέχρι νοσοκομεία, και φυσικά και μουσεία) θα μπορούσαν να εξυγιανθούν οικονομικά, και να ‘δεθούν’ περισσότερο με τις κοινότητες που εξυπηρετούν, οι οποίες με τη σειρά τους θα τα έπαιρναν υπό την αιγίδα και την προστασία τους, σαν πραγματικά δική τους περιουσία και όχι σαν κάτι που ανήκει στο απρόσωπο κράτος, από το οποίο μόνο απαιτήσεις μπορούμε να έχουμε.

[Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή 9/10/2008]

Ιντερμέδιο στην Κέρκυρα

Στις 25 τρέχοντος το Ιστολόγιο έγινε ενός έτους. Μια και τις μέρες αυτές βρέθηκα στη νήσο των Φαιάκων για ένα (πολύ καλό) συνέδριο για τον καρκίνο του πνεύμονα, αντί άλλης επετειακής εκδήλωσης καταθέτω μερικές από τις γραφικές γωνιές που συνάντησα.

Νομιμότητα και ηθική των αμβλώσεων

Ευχαριστώ τον συνάδελφο χειρουργό που έκανε τον κόπο να απαντήσει στην πρόσφατη επιστολή μου στην Καθημερινή [βλ. ΄Κανείς δεν ρώτησε το παιδί'] (η τοποθέτησή της σε πλαίσιο ήταν επιλογή της εφημερίδας, για την οποία δεν είχα καμία γνώση). Επειδή τελευταία μάθαμε—ευτυχώς— να ξεχωρίζουμε το νόμιμο από το ηθικό, ίσως πρέπει να σημειώσω ότι οι κατ’ επιλογήν αμβλώσεις (για ιατρικούς ή ‘ιατρικούς’ λόγους) μπορεί να έχουν πάρει νόμιμο χαρακτήρα σε πολλές χώρες, η ηθική τους όμως υπόσταση αμφισβητείται. Η ηθική δεν είναι πρωτίστως υπόθεση επιτροπών (οι οποίες μπορεί να γνωμοδοτούν για επίμαχα θέματα, χωρίς να μπορούν να θεσπίζουν και να υπαγορεύουν προσωπικές πεποιθήσεις για κανέναν), αλλά απορρέει κυρίως από όσα πιστεύει κανείς για τη δημιουργία της ζωής και την προσωπική του ευθύνη απέναντι σ’ αυτήν και στον Δημιουργό της. Με την έννοια αυτή, και χωρίς καμία διάθεση φανατισμού, αν ο προγεννητικός έλεγχος αποτελεί αφορμή για την εσκεμμένη διακοπή, απόρριψη ή ματαίωση της ανθρώπινης ζωής, δεν τον θεωρώ ‘θαυμαστή πρόοδο’, αλλά κατάντια της ιατρικής επιστήμης, που στην περίπτωση αυτή ‘χωρίζεται δικαιοσύνης και της άλλης αρετής’ και συνεπώς ‘φαίνεται πανουργία τις και ου σοφία’ (Πλάτωνος Μενέξενος).

Το αντίδοτο της διάσπασης

Ως αντίδοτο στην πολυδιάσπαση του συγχρόνου ανθρώπου (δηλαδή όλων μας) έρχεται η γνώμη του ερημίτη Γέροντα Σωφρονίου, από την εποχή της πρώτης εγκατάστασής του στο Essex (1960): «… Ζω στην ερημιά μου, αποκομμένος από την επικοινωνία με τον εξωτερικό κόσμο. Εδώ βρίσκω μεγάλη ησυχία. Να μη γνωρίζεις τίποτε για τα ‘γεγονότα’ στις ημέρες μας αποτελεί αληθινά μεγάλο προνόμιο, για το οποίο δοξάζω τον Θεό κάθε μέρα». [Από τις επιστολές προς την αδελφή του, που είναι υπό έκδοση από την Ιερά Μονή του Τιμίου Προδρόμου στο Essex, με δική μου υπογράμμιση].

‘Ό,τι φουσκώνει ξεφουσκώνει’

Κάποτε μας μάθαιναν από μικρούς να αποταμιεύουμε. Μεγαλώναμε με τη συνείδηση ότι στη ζωή υπάρχουν και ‘δύσκολες μέρες’, ότι απρόοπτες καταστάσεις (αρρώστιες, ατυχήματα) μπορεί να συμβούν ανά πάσα στιγμή, και ότι καλό είναι να υπάρχουν κάποια χρήματα στην άκρη, για κάθε ενδεχόμενο. Πέρα από τις όποιες τότε ανάγκες του κράτους να έχει ρευστό στις τράπεζες, όλοι είχαμε επίγνωση της πραγματικότητας ότι το απρόβλεπτο μπορεί να συμβεί, και ότι δεν είναι λογικό να ξοδεύουμε αλόγιστα, πολύ περισσότερο να χρεωνόμαστε πάνω από τα όριά μας. Άλλωστε, η πολύ νωπή άμεση κατοχική εμπειρία των γονιών μας δεν επέτρεπε αμφισβήτηση και ‘ρίσκα’.

Οι καιροί άλλαξαν, και οι Έλληνες έπιασαν κάποια χρήματα στα χέρια τους. Το δίστηλο Προ-Πο του ταλήρου που παίζαμε από καιρού εις καιρόν ‘για πλάκα’ έγινε πολύπλοκο σύστημα πολλών χιλιάδων (για μερικούς), και στη συνέχεια ‘γέννησε’ ποικίλα παίγνια για καθημερινή ενασχόληση, στο κυνήγι του άμεσου πλουτισμού. Οι νεόπλουτοι Έλληνες έμαθαν και το χρηματιστήριο και πλούτισαν το λεξιλόγιό τους με νέους όρους (blue chips, limit up, hedge funds, short selling, DAX, FTSE, Hang Seng, και άλλους, ων ουκ έστιν αριθμός, των οποίων την έννοια οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν), ανεβάζοντας παράλληλα και την αρτηριακή τους πίεση. Στην παραζάλη τους με την άνοδο του Γενικού Δείκτη ξέχασαν να γράφουν την ετήσια έκθεση για την Αποταμίευση (τέλος Οκτωβρίου), και οι γνωστοί ατσάλινοι κουμπαράδες του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου έγιναν πλέον μουσειακό είδος. Όταν πήραν είδηση πως «ό,τι ανεβαίνει κατεβαίνει» ήταν πλέον αργά.

Και να που βρισκόμαστε μπροστά σε ‘κρίση’, που βέβαια τη δημιουργήσαμε μόνοι μας. Να πιστέψει κανείς ότι θα διδαχθούμε κάτι από την παγκόσμια εμπειρία και θα γυρίσουμε σ’ έναν πιο συνετό, πιο οικονομικό τρόπο ζωής; Τότε μπορούμε να πιστέψουμε ότι πετάει κι ο γάιδαρος, ή όποιο άλλο τετράποδο ζωντανό. Μαζί με τα μυαλά μας, φουσκωμένα με όσον αέρα περισσεύει από τις διάφορες ‘φούσκες’.

Άσπρο πάτο!

Διαβάζω σήμερα στην ‘Καθημερινή’ την έρευνα για την κατανάλωση αλκοόλ και τις συνέπειές της στην Ελλάδα. Διαβάστε την—και φανταστείτε τον εαυτό σας πρώτα ως ‘καταναλωτή’ οινοπνεύματος και στη συνέχεια ως θύμα ενός άλλου ‘καταναλωτή’, είτε αυτός λέγεται μεθυσμένος οδηγός, είτε μεθυσμένος σύζυγος ή ό,τι άλλο. Πώς σας φαίνεται; Δυστυχώς η ευρεία κοινωνική αποδοχή του αλκοόλ το κάνει σημαντικά πιο επικίνδυνο από όλες τις άλλες παράνομες εθιστικές ουσίες, τόσο σε αριθμό θυμάτων όσο και σε έκταση συνεπειών.

Κοντά στα άλλα σημαντικά της μελέτης αυτής, δεν μπορώ να μη σταθώ και στην παράγραφο που περιγράφει τις ορέξεις μας: ‘Πρώτο στις προτιμήσεις των Ελλήνων είναι το ουίσκι με μερίδιο 36,6% ενώ ακολουθεί το ούζο με μεγάλη διαφορά… Το 1981 η κατανάλωση του ουίσκι κατείχε την τρίτη θέση με 5.400.000 λίτρα. Έπειτα έρχονταν τα μπράντυ και τα κονιάκ. Το 2001 η κατανάλωση ουίσκι ανήλθε στα 23.274.000 λίτρα ή 2,32 λίτρα το άτομο, ενώ η κατανάλωση του ούζου μειώθηκε στα 10.350.000 λίτρα ή 1,035 λίτρα το άτομο’.

Δεδομένου ότι το καταναλισκόμενο ουίσκι είναι αποκλειστικά εισαγόμενο είδος, και κοστίζει ουκ ολίγα εκατομμύρια ευρώ, άντε να πείσουμε μετά τον Υπουργό Οικονομίας ότι ζούμε κάτω από το όριο της φτώχιας.

Η ρήση της ημέρας

Από τον Αβραάμ Λίνκολν: «Μπορείς να ξεγελάς τους πάντες για λίγο καιρό και λίγους ανθρώπους για πολύ καιρό, αλλά δεν μπορείς να ξεγελάς τους πάντες για πάντα».

Γιατί έχω έντονη την εντύπωση ότι στη χώρα που ζούμε αυτό επαληθεύεται όλο και πιο συχνά, για πολλούς και διάφορους θεσμούς, οργανισμούς και ανθρώπους;

Εικοτολογίας το ανάγνωσμα

Είναι γνωστό το ‘ανακριτικό’ ύφος συγκεκριμένων κεντρικών παρουσιαστών σε πρωινές τηλεοπτικές εκπομπές. Αν τα δικαστήρια προσλάμβαναν προσωπικό με ‘μεταγραφές’ έναντι της ανάλογης αμοιβής, κάποιοι απ’ αυτούς θα είχαν εξιχνιάσει όλα τα μυστήρια της σύγχρονης (και παλαιότερης) ιστορίας, από τη δολοφονία του Πολκ μέχρι του Τζων Κέννεντυ. Το κοφτό ύφος, το αυστηρό βλέμμα, οι απανωτές ερωτήσεις που δεν αφήνουν τον συνομιλητή να απαντήσει (μη τυχόν και πει κάτι που δεν θέλουν να ακουστεί), θα λύγιζαν και τον πιο ‘σκληρό’ παραβάτη.

Ένας εξ αυτών (γνωστός για τα… αυτιά του) σήμερα πήγε ένα βήμα παραπέρα. Οι ερωτήσεις του είχαν να κάνουν με το υποθετικό σενάριο του πόσα ΘΑ πληρώνει ένας μισθωτός ΑΝ εφαρμοσθούν τα φημολογούμενα τεκμήρια (ακόμη δεν τα είδαμε…). Ο ‘ανακριτής’ είχε ήδη υπολογίσει διπλασιασμό του φόρου, τον σέρβιρε έτοιμο στον εφοριακό, και ζητούσε εξηγήσεις. Αν η τακτική αυτή δεν θυμίζει το παραμύθι με τους τρεις κουτούς («Αν παντρευτούμε και κάνουμε ένα παιδί και το βγάλουμε Γιάννη, κι αν μεγαλώσει και το στείλουμε στο κελάρι να φέρει κρασί, κι αν εκεί που περιμένει να γεμίσει η κανάτα πέσει το τσεκούρι από το ταβάνι και το σκοτώσει;;;», και κλάααμα ο κύριος), τότε μάλλον δεν θυμάμαι καλά τη… μυθολογία της παιδικής μου ηλικίας. Τόσα ‘Αν’ ούτε στο γνωστό ποίημα του Κίπλινγκ δεν βρίσκουμε.

Μετά τον σταυρό

Επομένη της Υψώσεως του Σταυρού σήμερα. Έχοντας σηκώσει τον δικό της σταυρό τους τελευταίους 9 μήνες, με κουράγιο και αντοχή απίστευτη για την ηλικία της, η Ευθυμία αναχώρησε για τον προθάλαμο της ανάστασης τα ξημερώματα. Κάτι ήξερε ο μακαρίτης Γέρων Πορφύριος όταν έλεγε ότι ‘από την πόρτα αυτή (του καρκίνου) ξέρετε πόσοι μπήκαν στον Παράδεισο;’. Της τον ευχόμαστε ολόψυχα.

Απλά μαθήματα πολιτικής οικονομίας

‘Νέο αναπτυξιακό μοντέλο’. ‘Εξορθολογισμός των δαπανών’. ‘Φορολογική δικαιοσύνη’. Εντυπωσιακές εξαγγελίες, ακούγονται καλά, δημιουργούν θετική εντύπωση. Από την άλλη, δεν λένε (σχεδόν) απολύτως τίποτε. Δεν δίνουν σαφείς κατευθύνσεις, δεν δεσμεύουν, δεν διευκρινίζουν, δεν περιγράφουν κάτι χειροπιαστό. Με τη μορφή αυτή θα μπορούσαν να βγουν από το στόμα οποιουδήποτε πολιτικού, ο οποίος βέβαια θα έδινε στην ανάπτυξη, τον εξορθολογισμό και τη δικαιοσύνη το δικό του νόημα. Άγνωστο στους πολλούς, αόριστο ακόμη και για τον εξαγγέλλοντα, ανοικτό σε ευέλικτες κινήσεις, ‘αναλόγως των διεθνών συγκυριών και του χάους που κληρονομούμε από τους προηγούμενους’. Και των ‘ταμάτων’ που έχουμε κάνει σε ψηφοφόρους και μιζαδόρους.

Δεν έχω τίποτε με τους αρχηγούς των κομμάτων εξουσίας. Πιθανώτατα αγωνίζονται να ισορροπήσουν σε τεντωμένο σχοινί, με πολλούς κροκόδειλους (ενδο- και εξωκομματικούς) να περιμένουν από κάτω. Σαφώς και οι συγκυρίες είναι δύσκολες, ακόμη και για τις Αμερικανικές τράπεζες. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο χρειαζόμαστε λιγότερο λαϊκισμό και περισσότερη ειλικρίνεια και ‘ρεαλπολιτίκ’, με συνεννόηση για το ‘δέον γενέσθαι’, ώστε να μην έχουμε κάθε τόσο παλινωδίες. Ίσως το Γερμανικό μοντέλο σύμπραξης στη διακυβέρνηση θα πρέπει να γίνει πράξη κι εδώ.

Βιβλία, ανθολόγια και κινούμενες εικόνες

Ενδιαφέρουσα η πρόταση του Ν. Παπανδρέου στην ‘Καθημερινή’ (‘Παιδεία με ολόκληρα βιβλία’, 14/9/2008), να αντικατασταθούν τα ανθολόγια κειμένων στα σχολεία με την ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων. Γιατί όμως μια αντικατάσταση, αντί για παράλληλη εφαρμογή και των δυο μεθόδων; Καθεμιά εξυπηρετεί διαφορετικούς σκοπούς, που αλληλοσυμπληρώνονται. Τα ανθολόγια καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα κειμένων, που θα ήταν ίσως δύσκολο να διαβαστούν όλα ως αυτόνομα έργα (λόγω έκτασης και χρόνου) και βοηθούν σε συγκριτική εκτίμηση πολλών συγγραφέων και ειδών γραφής. Τα ολόκληρα βιβλία έχουν άλλες αρετές, και κάποτε είχαν τη θέση τους και στη δική μας εκπαίδευση. Παραθέτω δυο αναμνήσεις από τα σχολικά μου χρόνια.

Στο Δημοτικό (βλ. και προηγούμενο κείμενο) η κάθε τάξη είχε τη βιβλιοθήκη της. Εκτός από τα βιβλία που δανειζόμασταν για το σπίτι το εβδομαδιαίο μας πρόγραμμα περιλάμβανε και μια ώρα ελεύθερο ανάγνωσμα μέσα στην τάξη. Για τα βιβλία που διαβάζαμε έπρεπε να γράφουμε περιλήψεις, που βαθμολογούνταν από τους δασκάλους μας όπως και η έκθεση, ως προς τη χρήση της γλώσσας, την ορθογραφία κτλ.

Εξάλλου, στις εξετάσεις για τα διπλώματα γλωσσών (π.χ. Cambridge) εκείνο τον καιρό εξεταζόμασταν εκτός των άλλων και σε προκαθορισμένα βιβλία που έπρεπε να έχουμε μελετήσει σε βάθος (στη χρονιά μου οι επιλογές ήταν, αν θυμούμαι καλά, από τα εξής: ‘The Radium Woman’ [βιογραφία της Μαντάμ Κιουρί], ‘Shane’ [γουέστερν], ‘The Hound of the Baskervilles’ [κλασικό αστυνομικό έργο], ‘An Inspector Calls’ [θεατρικό έργο] και ‘The Franchise Affair’ [αστυνομικό μυθιστόρημα με ιστορική βάση]). Η εξέταση είχε να κάνει τόσο με τη χρήση της γλώσσας (λεξιλόγιο, σύνταξη κτλ.) όσο και με την ουσιαστική κατανόηση του έργου, την ανάλυση των χαρακτήρων του κ.ο.κ.

Δυστυχώς σήμερα η πρώιμη εξοικείωση του εγκεφάλου στη γοητεία της κινούμενης εικόνας περιορίζει σημαντικά τα περιθώρια προσαρμογής στην ανάγνωση γραπτού κειμένου. Η τελευταία χρειάζεται ενεργητική συμμετοχή, παρατεταμένη συγκέντρωση της προσοχής, αντίδραση νοητική και συναισθηματική στα μηνύματα του κειμένου, κριτική σκέψη. Οι διεργασίες αυτές δεν αναπτύσσονται αυτόματα: χρειάζονται μεθοδική καλλιέργεια, κατά προτίμηση πριν η εικόνα κυριαρχήσει στον εγκεφαλικό φλοιό. Είναι δύσκολο να μυήσεις το παιδί στο βιβλίο όταν στην καθημερινή ‘ρουτίνα’ έχει επικρατήσει η τηλεόραση ή το ηλεκτρονικό παιχνίδι. Από την άλλη μεριά, όσοι γνωρίσαμε εγκαίρως τη χαρά της ανάγνωσης ομολογούμε τον εθισμό μας στον γραπτό και έντυπο λόγο, και δεν τον αλλάζουμε εύκολα.

Μικρές διαχρονικές χαρές

Συνάντηση Πέμπτη βράδυ, μετά τη δουλειά. Από μια-δυο μπύρες για δροσιά (το καλοκαίρι καλά κρατεί). Επαγγελματική σύνθεση της παρέας: μια δημόσια υπάλληλος, ένας έμπορος αυτοκινήτων, ένας γιατρός, μια ιδιωτική υπάλληλος, μια αυτοαπασχολούμενη, ένας άνεργος, ένας πρώιμος συνταξιούχος. Οικογενειακή κατάσταση: όλες οι παραλλαγές (έγγαμοι, με παιδιά και χωρίς, διαζευγμένοι, δευτερόγαμοι και άγαμοι). Θέματα συζήτησης: όλα τα τρέχοντα (τα λύσαμε μεταξύ μας, με τον τρόπο μας), και μερικά απ’ τα παλιά (χάριν νοσταλγίας). Κοινός παρονομαστής: όλοι αφήσαμε το ίδιο δημοτικό σχολείο πριν από δυο εικοσαετίες, έχοντας καθίσει μαζί στα ίδια θρανία επί έξη χρόνια. Περίληψη μιας σχολικής τάξης, μικρογραφία της κοινωνίας μας. Παιδιά, να είστε πάντα καλά, και πάντα όλοι παρέα!

LHC και πύργος της Βαβέλ

Ως συνέχεια της προηγούμενης σκέψης, αν αφήσουμε κατά μέρος τη ‘γνώση για τη γνώση’, ο τεράστιος επιταχυντής LHC του CERN θα μας χαρίσει άραγε περισσότερη σοφία, κοινή λογική, επίγνωση της σχετικής σμικρότητάς μας μέσα στο σύμπαν, αγάπη και κατανόηση για τους συνανθρώπους μας και δέος και σεβασμό προς τη θαυμαστή δημιουργία μέσα στην οποία ζούμε (για να μη μιλήσουμε για τον Δημιουργό), ή απλώς θα επαυξήσει τη συλλογική μας αλαζονεία και την ψευδαίσθηση της επιστημονικής μας υπεροχής; Με δεδομένο το μέγεθος και τους δηλωμένους σκοπούς του εγχειρήματος, η φράση ‘σύγχρονος πύργος της Βαβέλ’ έρχεται ακούσια στο νου. Λες και δεν μας φθάνει ο βαθμός της παγκόσμιας σύγχυσης που ήδη βιώνουμε.

Χρήσιμη και περιττή γνώση

Οι δημόσιες εξαγγελίες για το πείραμα του CERN που πρόκειται να αρχίσει αύριο στη Γενεύη, με κόστος περίπου 6 δισεκατομμύρια Ευρώ (από αυτά που περισσεύουν, όπως φαίνεται, από κοινωνική πολιτική και άλλες συναφείς δραστηριότητες) μου έφεραν στο νου ένα κείμενο από την πρώτη ιστορία του Σέρλοκ Χολμς (A Study in Scarlet), που το παραθέτω συντομευμένο σε δική μου μετάφραση:

‘Η άγνοιά του ήταν τόσο εντυπωσιακή όσο και η γνώση του. Από σύγχρονη λογοτεχνία, φιλοσοφία και πολιτική έδειχνε να μη ξέρει σχεδόν τίποτε... Η έκπληξή μου κορυφώθηκε, ωστόσο, όταν τυχαία διαπίστωσα ότι αγνοούσε τη θεωρία του Κοπέρνικου και τη σύσταση του Ηλιακού Συστήματος. Το ότι οποιοσδήποτε πολιτισμένος άνθρωπος του δεκάτου ενάτου αιώνα δεν θα γνώριζε ότι η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο μου φαινόταν τόσο εξωφρενικό που σχεδόν δεν μπορούσα να το συνειδητοποιήσω.

“Δείχνεις να εκπλήσσεσαι,” είπε, χαμογελώντας με την έκφρασή μου. “Τώρα που το ξέρω θα βάλω τα δυνατά μου να το ξεχάσω.”

“Να το ξεχάσεις!”

“Βλέπεις,” εξήγησε, “πιστεύω ότι ο εγκέφαλος ενός ανθρώπου αρχικά είναι σαν μια μικρή άδεια σοφίτα, και ότι μπορείς να τη γεμίσεις με ό,τι έπιπλα θέλεις. Ένας ανόητος βάζει μέσα κάθε είδους άχρηστο που συναντάει, κι έτσι η γνώση που θα μπορούσε να του χρησιμεύσει εκτοπίζεται, ή στην καλύτερη περίπτωση ανακατεύεται με τόσα άλλα πράγματα που δυσκολεύεται να τη βρει. Ο έμπειρος τεχνίτης προσέχει πάρα πολύ τι βάζει μέσα στη σοφίτα του εγκεφάλου του. Δεν θα έχει τίποτε άλλο παρά μόνο τα εργαλεία που μπορεί να τον βοηθήσουν να κάνει τη δουλειά του, αλλά απ’ αυτά θα έχει μια μεγάλη συλλογή, και σε τέλεια τάξη. Είναι λάθος να πιστεύεις ότι το μικρό αυτό δωμάτιο έχει ελαστικά τοιχώματα και μπορεί να μεγαλώνει. Σίγουρα έρχεται κάποια στιγμή που για κάθε προσθήκη γνώσης ξεχνάς κάτι που ήξερες προηγουμένως. Συνεπώς έχει μεγάλη σημασία να μην έχεις άχρηστες γνώσεις που διώχνουν τις χρήσιμες.”

“Μα, το Ηλιακό Σύστημα!” διαμαρτυρήθηκα.

“Τι στην ευχή σημαίνει για μένα;” με διέκοψε ανυπόμονα: “εσύ λες ότι γυρίζουμε γύρω από τον ήλιο. Αν γυρίζαμε γύρω από το φεγγάρι, αυτό δεν θα έκανε ούτε μια πεντάρα διαφορά σε μένα ή στη δουλειά μου."

Με όλο το σεβασμό που μπορεί να έχει κανείς στην επιστήμη και τα επιτεύγματά της, αν κάποιος έμπαινε τον κόπο να μας εξηγήσει πώς η γνώση της πρώτη στιγμής του Σύμπαντος (αν υποθέσουμε ότι μπορεί να την αποκτήσουμε με πειράματα σαν αυτό του CERN) θα επηρεάσει ουσιαστικά την καθημερινότητά μας, ίσως να νιώθαμε λιγότερο ένοχοι για τα λεφτά που ρίχνουμε στις ‘μαύρες οπές’ της έρευνας για την έρευνα.

‘Κανείς δεν ρώτησε το παιδί’

Ας με συγχωρήσει ο κ. Μανδραβέλης, αλλά όσα υποστηρίζει στο κείμενο με τίτλο ‘Όπλα, μωρά και Ιησούς’ (Καθημερινή 6/9/2008) περιέχουν δυο λογικά σφάλματα, αλλά και μερικές αμφίβολες απόψεις. Αναφέρομαι στην κριτική του για τη Σάρα Πέιλιν που επέλεξε να μη θανατώσει ενδομητρίως ένα μωρό που είναι γνωστό ότι έπασχε από σύνδρομο Down. Η νοοτροπία ‘Κανείς δεν ρώτησε το παιδί’ που προωθείται από τους υπερμάχους των αμβλώσεων, πέρα από το λογικό της σφάλμα (πώς θα το ρωτήσει, και σε ποια ηλικία αυτό θα μπορεί να δώσει νομικά έγκυρη απάντηση;), μυρίζει άσχημα ευγονική, όπως φαίνεται από την επόμενη φράση του γράφοντος, ότι: ‘Μια γυναίκα που καταδικάζει το αγέννητο παιδί της να ζήσει με αυτή την αθεράπευτη ασθένεια, δεν μπορεί να γίνεται αντικείμενο θαυμασμού για τη συνέπεια για τις αρχές της’. Με τη λογική αυτή καλά κάνουν όσοι επιλέγουν το φύλο του εμβρύου, θανατώνοντας τα κορίτσια, ή όσοι αύριο θα θέλουν ‘designer babies’, με ξανθά μαλλιά, πράσινα μάτια και το IQ του Αϊνστάιν. Πώς θα αισθάνονται άραγε οι οικογένειες παιδιών με σύνδρομο Down διαβάζοντας το άρθρο του;

Το δεύτερο λογικό σφάλμα του γράφοντος (και όχι μόνο δικό του) είναι να υποστηρίζει ότι αν είσαι δεδομένης πολιτικής απόχρωσης (π.χ. ρεπουμπλικανός) όσα κάνεις και πιστεύεις είναι εξ ορισμού κακά και απόβλητα, ενώ αν είσαι από την απέναντι όχθη (π.χ. δημοκρατικός) οι όποιες επιλογές σου είναι αξιέπαινες. Αυτή η ‘διχοτομική’ νοοτροπία έχει αποδείξει διαχρονικά την αξία της στην Ελλάδα, όπου το πρώτο που κοιτάμε είναι αν ο τάδε υποψήφιος είναι ‘δικός μας’ ή ‘από τους άλλους’, ανεξάρτητα από το τι άλλο πρεσβεύει. Δεν μπορώ να επικροτήσω την πολιτική της οπλοφορίας, της θανατικής ποινής ή των στρατιωτικών επεμβάσεων ή τις όποιες άλλες αρχές αντιπροσωπεύει η κ. Πέιλιν και το κόμμα της, αλλά σε προσωπικό επίπεδο η επιλογή της να αποδεχθεί και να προστατεύσει ένα αγέννητο παιδί, ανεξάρτητα από τη σωματική ή νοητική του διάπλαση, με βρίσκει, ως άνθρωπο και ως γιατρό, απόλυτα σύμφωνο.

[Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή 11/9/2008]

Ο σκοπός και τα μέσα

Αν είχαμε καμιά αμφιβολία για την έκταση των ανθρωπιστικών/ειρηνευτικών ενεργειών της μόνης (μέχρι πότε;) υπερδύναμης, οι ειδήσεις μας πληροφορούν σήμερα ότι ‘σε 34 δισ. δολάρια αναμένεται να ανέλθουν στο τρέχον οικονομικό έτος οι επίσημες κρατικές πωλήσεις όπλων των ΗΠΑ στο εξωτερικό, παρουσιάζοντας άνοδο άνω του 45% σε σύγκριση με την περσινή χρονιά’ (Καθημερινή – Reuters). Ύστερα πώς να σταματήσουν οι ‘αυταναφλέξεις’ που συμβαίνουν κάθε τόσο σε διάφορα σημεία του πλανήτη; Τα όπλα έχουν κι αυτά ημερομηνία λήξεως, όσο μένουν σκουριάζουν, και πρέπει να καταναλώνονται για να ακολουθεί η ‘απαραίτητη’ αντικατάσταση. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ (που επικαλείται τη γνώμη της Αμερικανικής κυβέρνησης), εκτός της εισροής χρήματος, ‘οι πωλήσεις όπλων ενισχύουν την εθνική ασφάλεια της χώρας μέσω της σύσφιξης των διμερών αμυντικών σχέσεων, της υποστήριξης συνασπισμών και της ενίσχυσης της δυνατότητας των ΗΠΑ να συνεργάζονται επιχειρησιακά με ξένους στρατούς’.

Αν στις επίσημες πωλήσεις που ανακοινώνονται προστεθούν και κάποιες ενδεχομένως πιο αφανείς και ‘ταπεινές’, όπως και εκείνες από τις υπόλοιπες χώρες που εμπλέκονται στο θεάρεστο αυτό εμπόριο, καταλαβαίνει κανείς ότι είναι πάντα επίκαιρη η γνώμη του Orwell που έγραψα προ καιρού (βλ. Το ατομικό μανιτάρι του συλλογικού εγωισμού). Η αυτό- και αλληλο-καταστροφή δεν είναι απαραίτητο να είναι πυρηνική. Το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι εξίσου εγγυημένο και φρικαλέο ακόμη και με συμβατικά μέσα.

Η αναβάθμιση του κοινοβουλίου

Επειδή πολλά ‘καινά και παράδοξα’ ακούμε και βλέπουμε ιδίως τελευταία από πολιτικούς ποικίλων χρωματικών υποστάσεων, καταθέτω την ακόλουθη πρόταση:

Ένα εξάμηνο πριν από κάθε εκλογική διαδικασία να προκηρύσσεται ειδικός διαγωνισμός του ΑΣΕΠ για επίδοξους βουλευτές. Οι υποψήφιοι θα εξετάζονται στη γλώσσα (ανάγνωση, γραφή, κατανόηση γραπτού και προφορικού λόγου και έκθεση για την αποταμίευση), την πρακτική αριθμητική (π.χ. αν έχω στο ντουλάπι πέντε μήλα κι εσύ κάνεις απεργία και μου ζητάς δέκα, πόσα πρέπει να δανειστώ για ικανοποιήσω το αίτημά σου;), την πατριδογνωσία (σύνορα και διαμερίσματα της χώρας, ηπειρωτικής και νησιωτικής) και την ιστορία, καθώς και σε πρακτικές δεξιότητες όπως η συμπλήρωση ψηφοδελτίων και η απάντηση σε ερωτήσεις επιλογής. Για να θεωρούνται επιτυχόντες θα πρέπει σε κάθε μάθημα να επιτύχουν τη βάση του 10 (συμψηφισμοί δεν επιτρέπονται). Μόνο οι επιτυχόντες θα μπορούν να περιλαμβάνονται σε εκλογικά ψηφοδέλτια. Οι αποτυχόντες θα δικαιούνται επανεξέταση μετά από μια τετραετία, ενώ αν κόβονται για δεύτερη φορά θα αποκλείονται ισόβια από τις εξετάσεις (και από τη Βουλή).

Ίσως με τον απλό αυτό τρόπο μπορέσουμε να ανεβάσουμε κάπως, αν όχι το πολιτικό, τουλάχιστον το μορφωτικό επίπεδο του κοινοβουλίου.

Γενέθλια και πολιτική ωριμότητα

Όσοι διαβάζουν τα σχόλια αυτά θα έχουν αντιληφθεί ότι γενικά δεν τα πάω καλά με τα κόμματα. Ακούγοντας κάποια ραδιοφωνικά σχόλια για τα σημερινά κομματικά ‘γενέθλια’, έκανα κάποιες ευρύτερες σκέψεις, ανεξάρτητες χρώματος, αλλά οπωσδήποτε σχετικές με τα ‘δρώμενα’ των ημερών, εντός και εκτός Βουλής. Αυτό λοιπόν που μετράει σε οποιοδήποτε κόμμα δεν είναι το όνομα (είτε του κόμματος είτε του ιδρυτή ή του αρχηγού του), αλλά ‘τι μυαλά κουβαλάει’ και τι ιδέες καλλιεργεί στην κοινωνία όπου αναπτύσσεται. Η δράση του προάγει την πολιτική ωρίμανση του λαού, τον οποίο καλείται να υπηρετήσει, ή περιορίζεται στο να τον κρατάει με κάθε τρόπο δέσμιο στην αυταπάτη και την ψευδαίσθηση ότι ‘εμείς θα σου λύσουμε όλα τα προβλήματα’; Δυστυχώς η πείρα διδάσκει ότι συνήθως (για να μη πούμε αποκλειστικά) τα κόμματα ‘εξουσίας’ έχουν ως μόνο σκοπό ύπαρξης και κριτήριο των ενεργειών τους το ‘προ παντός να εκλεγούμε (ή αντίστροφα, να διατηρήσουμε την καρέκλα), με κάθε μέσο’. Αυτό βλέπουμε να γίνεται στην καθημερινή πράξη. Και συνεπώς η μόνη ευχή που μπορούμε ειλικρινά να απευθύνουμε τόσο στο ‘εορτάζον’ ΠΑΣΟΚ όσο και στην κυβερνώσα ΝΔ, αλλά και σε όλους τους μικρότερους φορείς, είναι ‘Καλά μυαλά!’.