Βραχύβια διδάγματα

Μια φορά πριν πολλά χρόνια έπαθα ένα τροχαίο ατύχημα. Πάνω σε μια καμπύλη επαρχιακή διαδρομή, κι ενώ πήγαινα με νόμιμη ταχύτητα, το αυτοκίνητο έχασε την πρόσφυση με το δρόμο και βρέθηκε σε διπλανό χωράφι, ακινητοποιημένο πάνω σ’ έναν βράχο χωμένο στο χώμα, λίγα μέτρα πριν από ένα απότομο βύθισμα του εδάφους. Όπως απέδειξε ο τεχνικός έλεγχος, ένα ύπουλα σφηνωμένο καρφί είχε αφαιρέσει σιγά-σιγά τον αέρα από έναν πίσω τροχό, με αποτέλεσμα την κρίσιμη στιγμή η πίεση του ελαστικού να έχει γίνει σχεδόν μηδέν. Ευτυχώς δεν φύγαμε προς το αντίθετο ρεύμα όπου ερχόταν άλλο όχημα, και ευτυχώς οι ζημιές ήταν μόνο υλικές, και η αντίστοιχη τρομάρα. Δόξα τω Θεώ!

     Γιατί το θυμήθηκα τώρα;  Μερικές μέρες αργότερα συζητούσαμε με κάποιον αλλοδαπό φίλο το συμβάν, κι εκείνος το σχολίασε με λεπτό χιούμορ ως εξής: «Από δω και μπρος θα είσαι πιο προσεκτικός με το αυτοκίνητο, για λίγο καιρό». Αυτή η τελευταία φρασούλα κρύβει μια μεγάλη αλήθεια: ότι δηλαδή τα διδάγματα από τα όποια δυσάρεστα, ακόμη και τραγικά, γεγονότα της ζωής μας διαρκούν όσο κάθε ’θάμα’: για τρεις μέρες, κατά την παροιμία.  Ή μέχρι να εκτονωθεί ο βρασμός της ψυχής, η αγανάκτηση, το πένθος, οι πολιτικές ευθύνες. Με άλλα λόγια, μέχρι να αλλάξει η επικαιρότητα.
     Ας διατυπώσω και μια προσωπική απορία. Μια εβδομάδα τώρα, ενώ καταλαγιάζουν οι κόκκινες ανταύγειες των φονικών πυρκαϊών και απομένει η πένθιμη στάχτη,  παρακολουθούμε απανωτά ρεπορτάζ, συγκλονιστικά πλάνα, μαρτυρίες που κόβουν την ανάσα, ατέλειωτες επαναλήψεις των ίδιων βίντεο που γεμίζουν δελτία ολόκληρα, και διαβάζουμε κριτικές επί κριτικών για τι έγινε και τι δεν έγινε. Λες και ηδονίζονται τα Μέσα (μήπως υποσυνείδητα και όλοι μας;) κάθε φορά που οι αριθμός των νεκρών αναθεωρείται προς τα επάνω. Ξαφνικά ανακάλυψε το πανελλήνιο -- με πρώτους τους δημοσιογράφους, που προφανώς έπεσαν από τα νέφη στην Ελλάδα του 2018 -- την άναρχη δόμηση και την ανύπαρκτη ρυμοτομία των εξοχικών οικισμών, τους στενούς δρόμους και τις περιφράξεις των αιγιαλών, τις ποικίλες παραβάσεις και παρανομίες στην ελληνική ύπαιθρο χώρα. Προφανώς κανένας τους δεν είχε επισκεφθεί ποτέ πριν το Μάτι, κανένας δεν είχε πάρει χαμπάρι τι και πώς γίνεται εκεί. Ούτε είχε βέβαια τη φαντασία να σκεφθεί τι θα μπορούσε να συμβεί αν..., αλλά όχι: αυτά γίνονται μόνο στις ταινίες. Και τι θα έλεγε ο αρχισυντάκτης του αν ήθελε να δημοσιεύσει ρεπορτάζ για ένα τέτοιο ’αντιλαϊκό’ θέμα σε χρόνο ανύποπτο;  
     Τελικά, μήπως δεν μας ενδιαφέρει (ή και συμφέρει) να διδαχθούμε από τις τραγωδίες ή να προλάβουμε τυχόν μελλοντικές; Βλέπετε, τα καλώς κείμενα -- έστω και φαινομενικά -- δεν βγάζουν ειδήσεις.

Αφύπνιση

Το καλοκαίρι του 1978, μερικές Κυριακές μετά τον καταστροφικό σεισμό της Θεσσαλονίκης, ο πατέρας μας είχε κάνει στο ναό κήρυγμα εκτός σειράς πάνω στο παρακάτω κείμενο από το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο [13: 1-5]:

     «Παρῆσαν δέ τινες ἐν αὐτῷ τῷ καιρῷ ἀπαγγέλλοντες αὐτῷ περὶ τῶν Γαλιλαίων, ὧν τὸ αἷμα Πιλᾶτος ἔμιξε μετὰ τῶν θυσιῶν αὐτῶν. καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· δοκεῖτε ὅτι οἱ Γαλιλαῖοι οὗτοι ἁμαρτωλοὶ παρὰ πάντας τοὺς Γαλιλαίους ἐγένοντο, ὅτι τοιαῦτα πεπόνθασιν; οὐχί, λέγω ὑμῖν, ἀλλ᾿ ἐὰν μὴ μετανοῆτε, πάντες ὡσαύτως ἀπολεῖσθε. ἢ ἐκεῖνοι οἱ δέκα καὶ ὀκτώ, ἐφ᾿ οὓς ἔπεσεν ὁ πύργος ἐν τῷ Σιλωὰμ καὶ ἀπέκτεινεν αὐτούς, δοκεῖτε ὅτι οὗτοι ὀφειλέται ἐγένοντο παρὰ πάντας τοὺς ἀνθρώπους τοὺς κατοικοῦντας ἐν Ἱερουσαλήμ; οὐχί, λέγω ὑμῖν, ἀλλ᾿ ἐὰν μὴ μετανοήσητε, πάντες ὁμοίως ἀπολεῖσθε».       

  
     Δεν είμαι αρμόδιος για να κάνω ανάλογο κήρυγμα. Ωστόσο, παρατηρώ ότι ο Κύριος στις συνοπτικές και σαφείς απαντήσεις του δεν κατονομάζει πρόσωπα (π.χ. Πιλάτο, Άννα, Καϊάφα, Ηρώδη ή κάποιον άλλο που είχε πολιτική ή θρησκευτική εξουσία την εποχή εκείνη), αλλά στρέφει την κριτική και την προειδοποίησή του προς όλο τον λαό. Όπως θα λέγαμε σήμερα, φέρνει τον καθένα απέναντι στις δικές του ευθύνες. Αυτή είναι η σωστή πνευματική αντίδραση στα κάθε είδους τραγικά γεγονότα της ζωής: πρόσκληση όλων για αφύπνιση προσωπική, που θα οδηγήσει σε αλλαγή νοοτροπίας, συμπεριφοράς, στάσης ζωής. Ο Αζαρίας μέσα στην κάμινο των Χαλδαίων, εξ ονόματος των αγίων Τριών Παίδων, λέγει το «ημάρτομεν, ηνομήσαμεν» σε πρώτο πρόσωπο, παρόλο που «οι της παλαιάς πυρπολούμενοι νέοι» δεν είναι καθόλου ένοχοι απέναντι του Θεού. Αυτό μόνο ας συλλογισθούμε. Οι ονομαστικές κατηγορίες και καταδίκες είναι για τα ανακριτικά γραφεία και τα δικαστήρια, και για δημοσιογραφική κατανάλωση.

Φόβος αγνός

Πυρκαγιές. Πλημμύρες. Μπουρίνια. Σεισμοί. Θεομηνίες κάθε είδους. Ο τελευταίος όρος, ως γενική-περιεκτική έκφραση, αποδίδει στην ‘μήνιν’, την οργή του Θεού, κάθε φυσική καταστροφή. «Ανθρώπινον λέγω», θα πρόσθετε ο Απόστολος Παύλος. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε την (δικαιολογημένη ίσως ως ένα σημείο) τάση ή επιθυμία να επιρρίψουμε ευθύνες κάπου, να βρούμε αιτίες και ενόχους, και όταν δεν μπορούμε να επικεντρωθούμε σε πρόσωπα, καταφεύγουμε είτε σε θεωρίες συνωμοσίας είτε στην οργή του Θεού. Αυτό βέβαια δεν λύνει κανένα πρόβλημα, αφού αποσείουμε από πάνω μας την ευθύνη για συμμετοχή (εκούσια ή ακούσια) ή ηθική αυτουργία στην όποια καταστροφή. Κι ακόμη, συνήθως σταματούμε στην απόδοση ευθυνών και δεν ερμηνεύουμε τα φαινόμενα ως σήματα κινδύνου, ως προειδοποιήσεις για το ασταθές και αβέβαιο της ύπαρξής μας στον κόσμο. Όπως ο άνθρωπος που αγνοεί-περιφρονεί τις πρώτες εκδηλώσεις ενός πόνου στο στήθος και δεν αναζητεί έγκαιρα ιατρική συνδρομή μπορεί να φτάσει στο εγκατεστημένο έμφραγμα ή στον αιφνίδιο θάνατο, έτσι και η κοινωνία ως σύνολο που αδιαφορεί για τις ενδείξεις ότι κάτι δεν πάει καλά, ότι τα πάντα ρει, ότι σήμερα υπάρχουμε και για το αύριο ή την επόμενη στιγμή δεν μπορούμε να προδικάσουμε απολύτως τίποτε, μπορεί μια μέρα να βρεθεί μπροστά σ’ ένα τετελεσμένο γεγονός, για το οποίο να ζητάει «να πέσουν κεφάλια», κρύβοντας η ίδια το κεφάλι της στην άμμο της αδιαφορίας. Πόσο επιγραμματικά θέτει το ζήτημα ο Άγιος Αδελφόθεος Ιάκωβος: «Οὐκ ἐπίστασθε τὸ τῆς αὔριον· ποία γὰρ ἡ ζωὴ ὑμῶν; ἀτμὶς γὰρ ἔσται ἡ πρὸς ὀλίγον φαινομένη, ἔπειτα δὲ καὶ ἀφανιζομένη».
     Θα λύσει άραγε η έγκαιρη πρόνοια όλα τα προβλήματα; Όχι βέβαια. Θα μας έχει όμως προετοιμάσει για το απρόοπτο, το αδόκητο, το ανά πάσα στιγμή ενδεχόμενο της αναχώρησης από τον κόσμο αυτό, είτε ατομικής είτε συλλογικής. Λίγο θα είναι αυτό; Και ακόμη, έστω κι αν εσφαλμένα και ανθρωπομορφικά αποδώσουμε σε οργή του Θεού τις όποιες καταστροφές, γιατί δεν σκεφτόμαστε αυτό που περιγράφει ο Κύριος; «Φοβήθητε τὸν μετὰ τὸ ἀποκτεῖναι ἔχοντα ἐξουσίαν ἐμβαλεῖν εἰς τὴν γέενναν». Αφού υπάρχει μια διαρκής απειλή, την οποία δεν μπορούμε να αποσοβήσουμε ή να αποφύγουμε με ανθρώπινα μέσα, δεν είναι λογικό να προχωρήσουμε σε μια 'διαπραγμάτευση', μια συμφιλίωση μ’ Αυτόν που έχει στα χέρια του την εξουσία αυτή; Ο φόβος του Κυρίου (που είναι «ἁγνός, διαμένων εἰς αἰῶνα αἰῶνος», κατά τον Δαβίδ) θα είναι «ἀρχὴ σοφίας», για να αρχίσουμε να βλέπουμε διαφορετικά τη ζωή μας στον κόσμο.
     Έκανα τις παραπάνω σκέψεις με αφορμή τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Αττική με τους 74 μέχρι στιγμής νεκρούς. Διαβάζοντας παρακάτω τις ειδήσεις της ημέρας, βρίσκω έναν τίτλο που μου φαίνεται περίεργος: «Σιδηρά» βραδιά στη Μαλακάσα. Μαθαίνω λοιπόν για τον «συναρπαστικό ήχο των Iron Maiden» που τον καλωσόρισε ένα πλήθος 36.000 ατόμων. Μερικοί από τους τίτλους που ακούστηκαν στη σχετική συναυλία: «Το σημείο του σταυρού», «Ο φόβος του σκότους», «Ο αριθμός του θηρίου», και άλλα που υπάγονται στην κατηγορία του σατανικού ροκ. Η είδηση προσθέτει ότι το πλήθος αντιμετώπισε προβλήματα στην προσέλευση και την αποχώρηση από τη συναυλία, με ατέλειωτες ουρές στην εθνική οδό (συνωστισμός κι εκεί). Κι αν όλα αυτά φαίνονται άσχετα με τα προηγούμενα για τις θεομηνίες, ας σκεφθούμε για λίγο σε ποιον προστρέχουμε και ποιον υμνούμε ενώ ο κόσμος γύρω μας καίγεται.

Λόγια και πρόσωπα

Μερικοί δημόσιοι άνδρες έχουν συνδέσει ιστορικά με κάποιες εμβληματικές φράσεις τους, χωρίς τις οποίες σχεδόν δεν υπάρχουν στη μνήμη μας (π.χ. «Μολών λαβέ» και Λεωνίδας, «Πολιτιστικά κέντρα» και Ευ. Γιαννόπουλος, «Έξω οι βάσεις του θανάτου» και Α. Παπανδρέου, «Δεν δικαιούσθε δια να ομιλείτε» και Μ. Κουτσόγιωργας. «Επανίδρυση του κράτους» και Κ. Καραμανλής junior κτλ). Μετά την τελευταία συνέντευξη του ΥπΕξ Ν. Κοτζιά στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο υπουργός απέκτησε το δικό του λεκτικό έμβλημα που περικλείεται στην τελευταία φράση του παρακάτω αποσπάσματος: 

     «Η χώρα μας είναι αποφασισμένη να στείλει ένα μήνυμα προς Ανατολάς και Δύση, προς όλους τους φίλους μας και μη, ότι για όποιον παραβιάζει τις αρχές της κυριαρχίας και του σεβασμού απέναντί μας θα λαμβάνονται τα αντίστοιχα μέτρα. Η εποχή που θεωρούνταν διπλωματία το να κάνεις την κότα πέρασε. Αυτή είναι μια διπλωματία για κοτέτσι και όχι για εξωτερική πολιτική».

     Λοιπόν αυτό το «θα λαμβάνονται τα αντίστοιχα μέτρα» πολύ με ανέπαυσε. Να υποθέσουμε ότι θα ισχύει και για τις τουρκικές παραβιάσεις του εθνικού εναέριου και θαλάσσιου χώρου; Και για τις ευρωπαϊκές/ΝΑΤΟϊκές υπαγορεύσεις; Δεν θα επιχειρήσω να δώσω δική μου απάντηση, αλλά θα δεχθώ την άποψη του υπουργού. Είναι σαφές ότι τώρα πλέον δεν θα κάνουμε τις κότες, αλλά τις φραγκόκοτες. Πώς να το κάνουμε; Πρόκειται για πιο ευγενές πουλερικό!

     Για όποιον δεν την έχει δει, ιδού το γνωστό έμβλημα...

     Κι αν τυχόν θέλετε να δείτε πώς τις κυνηγούν, πηγαίνετε ΕΔΩ.

Μια συγγνώμη

Ευτυχώς παλαιός φίλος και τακτικός αναγνώστης της σελίδας μου επεσήμανε σήμερα ότι κάτι συνέβαινε με τα σχόλια. Διαπίστωσα ότι υπήρχαν σε εκκρεμότητα πολλά αδημοσίευτα, για τα οποία δεν είχα λάβει τη σχετική ειδοποίηση. Τα ανήρτησα όλα, και ζητώ συγγνώμη για την τεχνική αυτή ανωμαλία, για την οποία δεν βρήκα εξήγηση. Πάντα πρέπει κανείς να έχει το νου του με την τεχνολογία...

Εκ των υστέρων

Προ ημερών είδαμε στις εφημερίδες την είδηση-προειδοποίηση ότι οι διάφορες εμπορικές εταιρείες (κάπου 4000, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα) που φέρουν στην επωνυμία ή στα προϊόντα τους τις λέξεις ‘Μακεδονία’ ή ‘μακεδονικός’ θα πρέπει να σπεύσουν να τα κατοχυρώσουν διεθνώς. Καλά θα κάνουν βέβαια να φροντίσουν για την διατήρηση των επωνυμιών και των σημάτων τους. Όμως αυτή η σπουδή της εσχάτης ώρας μάλλον υποδηλώνει μια γενική μακροχρόνια ολιγωρία και έλλειψη προνοητικότητος και προωθητικής στρατηγικής (τόσο από την πλευρά των επιχειρήσεων όσο και από εκείνη του κράτους και των επαγγελματικών φορέων π.χ. επιμελητηρίων) σε εποχές που οι ‘άλλοι’ έτρεχαν και έπιαναν τις κατάλληλες θέσεις (θυμηθείτε τι έγινε στο παρελθόν με την δανέζικη ‘φέτα’ και άλλα παρόμοια παραδείγματα). Και βέβαια απηχεί την εθνική μας στάση αναμονής όλα αυτά τα χρόνια που οι βόρειοι γείτονες ‘έχτιζαν’ διεθνώς, με επιμονή και σχέδιο, ‘μακεδονική’ εθνότητα και γλώσσα.
     Έχουμε ξαναγράψει στο παρελθόν ότι, όπως φαίνεται, οι έννοιες ‘Έλληνας’ και ‘μακροπρόθεσμος σχεδιασμός’ είναι μάλλον ασύμβατες μεταξύ τους. Η λογική του «Έχουμε καιρό ακόμη» και του συναφούς «Θα δοθεί οπωσδήποτε παράταση» μας οδηγεί σε αναβολές επί αναβολών και παραπομπή στις ελληνικές καλένδες – να που έχουν κι αυτές τη θέση τους. Μη εξαιρώντας και τον εαυτό μου από τον γενικό αυτό κανόνα, βλέπω στον κοινό μας σχεδιασμό τον αυτάρεσκο λαγό του Αισώπου που τεμπέλιαζε ειρωνικά ενώ η χελώνα κουτσοπορευόταν προς το τέρμα του δρόμου. Ίσως μια μέρα η ιστορία της νεώτερης Ελλάδος να φέρει τον υπότιτλο «Χρονικό των χαμένων ευκαιριών». Αν δεν αλλάξουμε ρότα. 

[Απεστάλη στην Καθημερινή]

Ισότητες

Διαβάζουμε ότι το Ισραηλινό κοινοβούλιο ενέκρινε με οριακή πλειοψηφία (62 υπέρ, 55 κατά) νόμο περί εβραϊκού έθνους-κράτους, που αναγνωρίζει μόνο σε εβραίους το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης μέσα στα όρια του κράτους, καταργώντας στοιχειώδη δικαιώματα των αράβων κατοίκων του (Παλαιστινίων). Φαντασθείτε να ψήφιζε η Ελλάδα έναν ανάλογο νόμο, που να καθιερώνει μειωμένα δικαιώματα αυτοδιάθεσης σε μουσουλμάνους, εβραίους, ή σε όποια άλλη εθνική ή θρησκευτική ομάδα. Θα είχαν ξεσηκωθεί και οι πέτρες της υφηλίου εναντίον μας. Αλλά βέβαια η γνωστή ρήση του Orwell στη ‘Φάρμα των ζώων’ («Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά είναι πιο ίσα από τα άλλα») έχει εφαρμογή όχι μόνο σε ανθρώπους αλλά και σε λαούς και κράτη.

Ρωμαίοι

Ο Τ. Θεοδωρόπουλος στη σημερινή Καθημερινή (‘Ζήτω η σημαία‘) αναφέρεται στην πολυπολιτισμικότητα της γαλλικής ομάδας που πρόσφατα κέρδισε το παγκόσμιο κύπελλο ποδοσφαίρου. Διαβάζοντας το άρθρο και τα σχόλια που ακολουθούν θυμήθηκα -- επίκαιρος άλλωστε! -- τον θρυλικό Γαλάτη Αστερίξ. Όταν μαθαίνουν στο χωριό του ότι οι Ρωμαίοι ετοιμάζονται να πάρουν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες (με το δικαίωμα του κατακτητή, μια και μόνο Έλληνες μπορούσαν ως τότε να μετέχουν), και ο Ρωμαίος εκατόνταρχος του λέει ότι αυτοί δεν μπορούν να πάνε, ως ξένοι, ο Αστερίξ ξεφωνίζει γεμάτος έμπνευση στον αρχηγό του: "Μα τον Τουτάτη, κι εμείς Ρωμαίοι είμαστε!", και με το επιχείρημα αυτό στέλνει την ομάδα τους στην Ολυμπία με τα γνωστά επακόλουθα. Μια εθνότητα και μια ετικέτα που ούτε ζωγραφιστή να τη δουν δεν ήθελαν οι Γαλάτες του Goscinny, ξαφνικά την αποδέχονται και την οικειοποιούνται ασμένως προκειμένου να μπουν στο "κύκλωμα" των Αγώνων. Η ευφυΐα του δημιουργού του κόμικ αποδίδει άριστα τη σύγχρονη νοοτροπία της πολυπολιτισμικότητος χάριν του κέρδους ή της δόξας.

[Το σχετικό σκίτσο από τη γερμανική έκδοση του Αστερίξ, την οποία κάποτε διδασκόμασταν στο Goethe Institut, πριν σαράντα τόσα χρόνια...]

Τα χέρια που τρέμουν

Υπάρχει ένας λεπτός αλλά ξεκάθαρος τρόμος στα ωχρά, απαλά, περιποιημένα χέρια του επισκέπτη μου. Καταβάλλει προσπάθεια να κρατήσει το πρόσωπό του ήρεμο και ψύχραιμο, τα χείλια σφιγμένα, τα μάτια αγέλαστα, την όψη σοβαρή. «Έκανα καινούργια αξονική», λέει, και αφήνει τον μπεζ φάκελλο πάνω στο γραφείο. Καταπιάνομαι με τον ψηφιακό δίσκο και αποφεύγω να κοιτάξω τα χέρια του, για να μην τον φέρω σε δύσκολη θέση. Έχει διαβάσει το πόρισμα, σκέφτομαι. Δεν είναι κάποιος τυχαίος άνθρωπος που βρήκε ανησυχητικές και ίσως άσχετες με το πρόβλημά του πληροφορίες στο ίντερνετ. Είναι πανεπιστημιακός καθηγητής σε κλάδο συναφή με την ιατρική. Ξέρει, και η γνώση γεννά ανησυχία. 
     Οι εικόνες της αξονικής εμφανίζονται στην οθόνη καθώς διαβάζω το πόρισμα και ακούω τον άρρωστο να μου λέει ότι τελευταία είχε όλο και περισσότερη δύσπνοια. Πριν αρκετούς μήνες, στη διάρκεια της χημειοθεραπείας του είχε πάθει μια πνευμονική εμβολή, και από τότε παίρνει συνεχώς αντιπηκτικά. «Μήπως έπαθα πάλι το ίδιο;» αναρωτιέται. Λογική υπόθεση, αλλά και ένα τρόπος να αποφύγει το άλλο, το πιο δύσκολο ερώτημα, που βαραίνει περισσότερο στο μυαλό και την καρδιά του: μήπως ξαναγύρισε ο καρκίνος; 
     Παίζω καθυστέρηση και προχωρώ στην εξέταση. Αμβλύτητα στη δεξιά πνευμονική βάση, οριακή οξυγόνωση, η σπιρομέτρησή του πεσμένη στο μισό του φυσιολογικού. Η αξονική επιβεβαιώνει την νέα εμφάνιση μεγάλης ποσότητας υγρού, αλλά δείχνει και αύξηση σε μέγεθος των λεμφαδένων σε σύγκριση με την προηγούμενη εξέταση. Οι φόβοι του είναι δικαιολογημένοι, και δεν έχει νόημα να κρυβόμαστε. «Προφανώς το υγρό είναι η αιτία της δύσπνοιας», του λέω. «Θα πρέπει να το αδειάσουμε για άμεση ανακούφιση, και για να δούμε την κυτταρολογική». Μια έμμεση επιβεβαίωση της υποψίας του, που βέβαια δεν βοηθάει στο άγχος. Τα χέρια τρέμουν ακόμη.
     Πηγαίνουμε στη διπλανή αίθουσα, ελέγχω το υγρό με τους υπερήχους, ετοιμάζω το σετ για την παρακέντηση. Επειδή δουλεύω πίσω από την πλάτη του, μπορώ να παρατηρώ τα χέρια του ελεύθερα: δεν έχουν σταματήσει να τρέμουν. «Έχω διαβάσει το βιβλίο σας», μου λέει απροσδόκητα ενώ εισάγω τη βελόνα στο πλευρό του. «Ποιο απ’ όλα;» τον ρωτώ για να αποσπάσω το μυαλό μου και το δικό του από το επίφοβο πρόβλημα. Μιλούμε για βιβλία τα επόμενα λίγα λεπτά, κι όταν τελειώνουμε κρατώ στα χέρια μου ενάμισι λίτρο από το ένοχο υγρό. Το πρόσωπό του είναι ακόμη σοβαρό, αλλά ήδη αναπνέει πολύ πιο άνετα. Συμπληρώνω τα παραπεμπτικά, του δίνω οδηγίες και επόμενο ραντεβού, και του χαρίζω το τελευταίο μου βιβλίο, καθώς του σφίγγω το χέρι, προσπαθώντας να μεταγγίσω λίγη υποστήριξη και ελπίδα. Μέχρι να πάρουμε τα αποτελέσματα.  
     Επίλογος: Τα παραπάνω έγιναν πριν τέσσερεις μήνες: η πορεία από εκεί και πέρα ήταν κατηφορική, με υπομονή και αξιοπρέπεια, με αυξανόμενη επίγνωση του τέλους. Μέχρι πριν τέσσερεις μέρες, όταν τα χέρια έπαψαν οριστικά να τρέμουν. 

Διπλωματικά

Θυμήθηκα αυτές τις μέρες μια παλιά διδακτική ιστορία που είχα διαβάσει πριν μερικές δεκαετίες σε έναν από τους πρώτους τόμους της ‘Ζωής του Παιδιού’. Τον καιρό της τουρκοκρατίας ζούσε σε κάποια πόλη ένας Εβραίος που διατηρούσε ένα μικρό παντοπωλείο. Κάποιοι οθωμανοί δεν τον χώνευαν και τον πήγαν στο δικαστήριο με την καταγγελία ότι το μαγαζί του ήταν βρώμικο. Όταν ο κατής του ζήτησε να απολογηθεί, εκείνος έκανε με τα μάτια τον γύρο της αίθουσας του δικαστηρίου και είπε: «Εφέντη, τι λένε αυτοί ότι βρήκαν στο μαγαζί μου; Δυο-τρεις αράχνες στις γωνίες, σαν κι εκείνες (και του έδειξε το ταβάνι), λίγη σκόνη πάνω στον πάγκο (πέρασε και το δάχτυλό του πάνω από την έδρα), κάτι σκουπίδια στο πάτωμα (κι έστρεψε το βλέμμα με νόημα στο δάπεδο), τίποτε περισσότερο απ’ όλα αυτά».
     Και πώς τη θυμήθηκα; Με αφορμή τους δυο Ρώσους διπλωμάτες που απέλασε η εθνικά περήφανη κυβέρνησή μας για κατασκοπία, με την υπαγόρευση βέβαια της άλλης πλευράς του Ατλαντικού, η οποία ποτέ και με κανένα τρόπο δεν αναμιγνύεται στα εσωτερικά και διεθνή θέματα των φίλων και συμμάχων της. Αφελής ερώτηση: υπήρξε ποτέ διπλωμάτης που να μην ασκεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κάποιου βαθμού κατασκοπία για λογαριασμό του κράτους που εκπροσωπεί; Και υπήρξε ποτέ κυβέρνηση που να το παραδεχθεί αυτό για τους ανθρώπους της;
     Κοντά στα άλλα σχετικά ακούσαμε τις προηγούμενες ημέρες και το ανεκδιήγητο ότι τάχα οι Ρώσοι χρηματοδοτούν τα συλλαλητήρια για το θέμα της Μακεδονίας. Μια τέτοια ‘είδηση’ αποτελεί απαράδεκτη ύβρη για όλους τους Έλληνες που με δικά τους έξοδα και κόπους οργανώνουν και συμμετέχουν στις πατριωτικές αυτές διαμαρτυρίες απέναντι στις μηχανορραφίες των άσπονδων φίλων που μας πνίγουν με την ανιδιοτελή αγάπη τους τόσα χρόνια, με την αγαστή σύμπραξη προθύμων εγχωρίων συνοδοιπόρων.

Σχέδια

Το παζλ όσο πάει συμπληρώνεται. Τα κομμάτια μπαίνουν ένα-ένα στη θέση τους. Νέα κομμάτια εμφανίζονται από το πουθενά, για να αποκτήσουν κι αυτά κάποια στιγμή τη σημασία τους. Και όπως γίνεται κάθε τόσο με τα μεγάλα παιχνίδια, οι βασικοί παίκτες μπορεί να είναι στο γήπεδο, αλλά οι μεγάλες αναστατώσεις λαμβάνουν χώρα στις κερκίδες ή και εκτός γηπέδου, ακόμη και σε απόμακρες γωνιές. Μέχρι και κόσμος μπορεί να σκοτώνεται.
     Όσο μας επιτρέπει η περιορισμένη οπτική γωνία που έχουμε, μπορούμε να δούμε τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων να παίρνουν τη θέση τους στη σκακιέρα. Το ΝΑΤΟ ήθελε εναγωνίως τη διεύρυνση στα δυτικά Βαλκάνια, ώστε να μη προλάβουν οι Ρώσοι να ασκήσουν κάποια επιρροή. Επισπεύσθηκε η συμφωνία των Πρεσπών, και το χαρτί ήταν έτοιμο την κατάλληλη μέρα. Ονόματα, ιστορίες, εθνικότητες, γλώσσες και άλλες τέτοιες λεπτομέρειες ήταν δευτερεύοντα έως ανύπαρκτα θέματα: γι’ αυτά ας σκοτωθούν μια μέρα οι ‘φίλαθλοι’ στις κερκίδες. Ως κερασάκι στην τούρτα ήρθε και η απέλαση των δυο Ρώσων διπλωματών – δεν νομίζω ότι έκαναν τίποτε πιο σοβαρό ή επικίνδυνο απ’ ό,τι οι Δυτικοί ομόλογοί τους – που δίνει το μήνυμα προς κάθε πλευρά για το ποιος κάνει παιχνίδι στην περιοχή. Κι ακόμη, ο Πρόεδρος ζήτησε να αυξήσουν όλα τα μέλη της συμμαχίας τις αμυντικές τους δαπάνες, αγοράζοντας βέβαια όπλα από τον ίδιο.
     Αφήσαμε τίποτε απ’ έξω; Πολύ πιθανόν. Η διεθνής κουζίνα είναι σύνθετο άθλημα και όλο κάτι καινούργιο μαγειρεύει. Οι άνθρωποι, ιδίως οι Δυτικοί, έχουν την τάση να προβλέπουν τα πάντα, να σκαρώνουν σχέδια Α, Β, Γ για κάθε ενδεχόμενο (αυτό που λένε contingency planning). Ρίχνοντας όμως μια ματιά στο απέναντι ράφι βλέπω ένα ξυλόγλυπτο ενθύμιο από μοναστήρι. Τι γράφει; «Όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός χαμογελάει». Δεν βλάπτει να το θυμόμαστε, ως αντίδοτο στις απαισιόδοξες σκέψεις που δημιουργεί η καθημερινότητα.

Αλιεύματα

Όσοι επισκέπτονται το ιστολόγιο θα ξέρουν ότι από τότε που εκδηλώθηκε επίσημα η κρίση έχουμε γράψει επανειλημμένα για την ανάγκη μιας εθνικής στρατηγικής που δεν θα σταματούσε στις κομματικές ευαισθησίες του παρελθόντος, αλλά θα διόρθωνε με κοινή συμφωνία εσωτερικά λάθη και ατασθαλίες και θα τηρούσε ΜΙΑ γραμμή απέναντι σε φίλους και εταίρους (τα εισαγωγικά παραλείπονται ως αυτονόητα). Ίσως τότε δεν θα βλέπαμε ειδήσεις όπως οι παρακάτω:
     «Ενόχληση Βρυξελλών για τον μειωμένο ΦΠΑ στα νησιά, διότι, λένε, πρόκειται για μονομερή ενέργεια (= δεν πήραμε πρώτα την άδειά τους)» [ΕΔΩ] (εθνική απάντηση: «Σκασίλα μας!» που θα συνοδεύεται με ένα μπουκάλι ξύδι, εγχώριο βέβαια).
     «Ο επίτροπος για θέματα διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάνει λόγο για αναδιάρθρωση συνόρων Ελλάδος-Αλβανίας» [ΕΔΩ] (εθνική απάντηση: «Για ένα Grexit μήπως έχετε ακούσει; Να το ξανασυζητήσουμε;»).
     Αντί για τέτοιες ατάκες έχουμε πήξει σε ‘τιτιβίσματα’ (tweets) και ανακοινώσεις αμοιβαίας λασπολογίας μεταξύ των κομμάτων. Έτσι γίνεται εξωτερκή πολιτική;
     Πάντως, για να κλείσουμε με κάτι πιο... σοβαρό, το μάτι μου πήρε στο ειδησεογραφικό trailer της πρωινής ενημερωτικής εκπομπής της ΕΡΤ-1 το δίλεξο ‘κυβερνητικός διπρόσωπος’. Ίσως δεν ήθελε να πει αυτό ακριβώς ο συντάκτης του, αλλά «χειρ λανθάνουσα τ’ αληθή γράφει».

Αλληλεγγύη

Η περιπέτεια των 12 παιδιών που παγιδεύτηκαν στο πλημμυρισμένο υπόγειο σπήλαιο στην Ταϊλάνδη συγκέντρωσε το ενδιαφέρον και την αγωνία της παγκόσμιας κοινής γνώμης εδώ και δυο εβδομάδες. Δικαιολογημένα, αφού ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση, τόσο για την νεαρή ηλικία των εγκλωβισμένων όσο και για τη δυσκολία του εγχειρήματος, που στοίχισε τη ζωή σε έναν δύτη. Άνθρωποι απ' όλο τον κόσμο, ειδικοί στις σπηλαιοκαταδύσεις, συνέτρεξαν για να βοηθήσουν, δίνοντας μάχη με τον χρόνο και με τους απειλητικούς τροπικούς μουσώνες. Και ασφαλώς πολλοί θα είναι εκείνοι που προσευχήθηκαν -- άλλου είδους συνδρομή, απόλυτα απαραίτητη. Το σημερινό αίσιο τέλος της ιστορίας αυτής ήταν πηγή ανακούφισης και ευχαριστίας για όλους. Μακάρι βέβαια να μη συμβαίνουν τέτοια δραματικά γεγονότα. Ίσως όμως και να χρειάζονται, για να μας θυμίζουν ότι το βασικό μας χρέος είναι να βλέπουμε τους άλλους σαν ανθρώπους ομοιοπαθείς μας. Τελικά η σύμπραξη για το καλό μπορεί να ξεπερνάει τα φυσικά εμπόδια και να φέρνει αγαθά αποτελέσματα, «του Κυρίου συνεργούντος». 

Συνδιαφωνία

Πόσο αφελής – για να το πούμε ευγενικά– ή καλόπιστος (ακόμη ένας ευφημισμός) πρέπει να είσαι για να δηλώνεις, όταν ακούς τον βορείως των συνόρων πρωθυπουργό να κάνει λόγο για «Μακεδονικό στρατό», ότι «η δήλωση αυτή υπογραμμίζει τη σημασία της θέσεως σε ισχύ της συμφωνίας των Πρεσπών»; Κι αν σε προσωπικό επίπεδο η καλοπιστία είναι αρετή και η αφέλεια δείγμα μειωμένης αντιληπτικής ικανότητος, σε επίπεδο Υπουργείου Εξωτερικών τι σημαίνει; Με δεδομένες εκ των προτέρων τις προθέσεις του συνομιλητή μας, εμείς (το επίσημο ελληνικό κράτος) επιμένουμε να προχωρήσει μια συμφωνία που ορθότερα μόνο ως ‘συνδιαφωνία’ θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί;
     Στα παιχνίδια στρατηγικής όπως το σκάκι, η ικανότητα ενός παίκτη μετριέται με το πόσες κινήσεις μπροστά μπορεί να σκέφτεται. Εδώ ο βόρειος συνομιλητής κάνει τα πράγματα όσο γίνεται απλούστερα: μας λέει από την αρχή και με κάθε ευκαιρία με ποιες διαθέσεις κατεβαίνει στον στίβο. Αν δεν μπορούμε ούτε εδώ να κάνουμε μια σωστή κίνηση-απάντηση, ας αφήσουμε το γεωπολιτικό σκάκι κι ας ξαναπιάσουμε τις κούκλες. Εκτός κι αν αυτές είναι οι εντολές που έχουμε λάβει, τόσο οι μεν όσο και οι δε.

[Απεστάλη στην Καθημερινή]

Συγκρίσεις

Μετά την χαρμόσυνη αναδρομή στο παρελθόν, ξανά στο σήμερα. Κάθε τόσο λοιπόν μαθαίνει κανείς χρήσιμα και ενδιαφέροντα πράγματα από απλές επιστολές στον τύπο, όπως η παρακάτω [Καθημερινή], που την αντιγράφω ασχολίαστη:

     'Στην πλούσια και ανεπτυγμένη Ισπανία, ο επί δέκα χρόνια πρωθυπουργός Ραχόι μετά την αποχώρησή του επανήλθε στα επαγγελματικά του καθήκοντα του υποθηκοφύλακα σε μια ισπανική πόλη. Στη φτωχή Ελλάδα, όποιος χρηματίσει πρωθυπουργός (έστω υπηρεσιακός) επί τρεις μήνες δικαιούται γραφείο με γραμματείς στη Βουλή, αυτοκίνητο με οδηγούς και αστυνομική προστασία. Οι συγκρίσεις οδηγούν σε θλιβερά συμπεράσματα για το αληθινό περιεχόμενο της έννοιας της δημοκρατίας.
     Διονύσης Κ. Μαγκλιβέρας'

Παιδιά και πάλι

Φαντάζομαι πως υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να νιώσει κανείς νέος. Ο καλύτερος όμως, με διαφορά θα έλεγα, είναι να βρεθεί για λίγο με ανθρώπους με τους οποίους έζησε καθημερινά την νεότητά του: τους συμμαθητές του από τα χρόνια του πρώτου σχολείου. Αυτή την εμπειρία βιώσαμε χθες, πενήντα χρόνια μετά το γεγονός, όσοι αποφοιτήσαμε από το 57ο Δημοτικό της πόλης μας το καλοκαίρι του 1968. Για δυο ώρες ξανανταμώσαμε τους παλιούς εκείνους φίλους που αποτελούσαν τον πρώτο ομόκεντρο κύκλο της μικρής κοινωνίας έξω από την οικογένειά μας. Ήμασταν πολλοί τότε, εξήντα παιδιά σε δυο τμήματα στην έκτη τάξη. Βρεθήκαμε οι μισοί. Κάποιοι έστειλαν μηνύματα, άλλοι βρίσκονται εκτός Ελλάδος, έχουμε και πέντε καταγεγραμμένους μακαρίτες -- Πέτρος, Μιχάλης, δυο Παναγιώτηδες, Αλέκος -- υψώσαμε τα ποτήρια στη μνήμη τους. Για άλλους δεν είχαμε καμιά πληροφορία. Δοκιμάσαμε τη μνήμη μας και την ικανότητα να αναγνωρίσουμε πρόσωπα που δεν είχαμε ξαναδεί από τότε: κάποιοι έμειναν σχεδόν αναλλοίωτοι, για άλλους χρειάσθηκε αρκετή φαντασία και βοήθεια. Κοιτάξαμε τις παλιές φωτογραφίες από κάθε τάξη -- με τους πιο πολλούς είχαμε περάσει μαζί όλη την εξαετία. Ανταλλάξαμε ξεχασμένες ιστορίες και ανέκδοτα και τραγούδια της εποχής εκείνης, θυμηθήκαμε τους δασκάλους μας και το ξύλο που μας έδιναν. Δεν κάναμε λόγο για το πόσα εγγόνια έχουμε, για τα χάπια που παίρνουμε, για τα ποικίλα προβλήματα της επικαιρότητας: για δυο ώρες όλα αυτά ανήκαν στο μέλλον, κι εμείς βρισκόμασταν ξανά στο 1968 κι ετοιμαζόμασταν να δώσουμε εισαγωγικές για το Γυμνάσιο, να χωρίσουμε αγόρια από κορίτσια, όπως απαιτούσε η τάξη της εποχής. Η νοσταλγία ήταν διάχυτη: λιγότερο μιλούσαμε και περισσότερο αναπνέαμε την ατμόσφαιρα. Κανένας δεν έφυγε στενοχωρημένος. Όλοι είχαν μια αίσθηση βαθιάς ικανοποίησης, όλοι ζήτησαν επανάληψη σε κάποια κοντινή χρονική στιγμή, να μη χαθούμε, να μη ξεχασθούμε. Γεράσιμε, Γιώργο, Κορίνα, Ελένη, Σοφία, Γιώργο, Μιχάλη, Μαρία, Βασίλη, Μαρία, Ελένη, Ανθούλα, Δήμητρα, Σοφία, Παναγιώτη, Αλίκη, Μαρία, Νατάσα, Σοφία, Γεωργία, Χρήστο, Τάνια και Χρήστο (που ήρθες από την Αθήνα για την περίσταση), σας ευχαριστούμε από καρδιάς! «Να μας έχει ο Θεός γερούς, πάντα ν’ ανταμώνουμε».    

Συμβουλές

Η Νανά Μούσχουρη είναι από εκείνους τους Έλληνες καλλιτέχνες που διέπρεψαν για πολλά χρόνια εντός και εκτός της χώρας και μας χάρισαν ποιοτική εργασία, την οποία απολαμβάνουμε χωρίς δισταγμούς και αμφισβητήσεις. Σε πρόσφατη συνέντευξή της στην Καθημερινή ανέφερε δυο συμβουλές-μαθήματα που δέχθηκε στη ζωή της, και που έχουν γενικώτερη σημασία. Παραθέτω το σχετικό κείμενο, χωρίς δικά μου σχόλια:

     ‘Μου είπε [ο Κων. Καραμανλής το 1959, μετά τη βράβευσή της στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης]: «Από εδώ και πέρα μην κοιτάς γύρω σου ποιος είναι πρώτος, δεύτερος ή τρίτος. Αυτό που πρέπει να σε ενδιαφέρει είναι πώς εσύ θα γίνεσαι καλύτερη, μέρα με τη μέρα. Όπως ένας αθλητής βελτιώνει το προσωπικό του ρεκόρ, έτσι να είσαι στην τέχνη σου». Δεν το ξέχασα ποτέ. Πορεύτηκα στην καριέρα μου χωρίς το άγχος του σουξέ και της μόδας, αλλά με συνεχή προσπάθεια να βελτιώνομαι διαρκώς μέσα από τις επιλογές μου και να χτίζω μια δυνατή σχέση με το κοινό, όχι ευκαιριακή, αλλά σε βάθος χρόνου. Το δεύτερο σπουδαίο μάθημα, της αυτογνωσίας, το πήρα από την Μαρία Κάλλας. Έπειτα από κάθε παράσταση, καθόταν μπροστά στον καθρέφτη και κοιτούσε το είδωλό της. «Maria, tu le merites?» ρωτούσε τον εαυτό της. «Το αξίζεις;»’