Ομολογία

Συχνά οι στήλες των επιστολών στις εφημερίδες είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες, μια και βρίσκουμε απόψεις κοινών ανθρώπων και όχι κατ' επάγγελμα αρθρογράφων (που συχνά έχουν τη δική τους 'γραμμή'). Από την προχθεσινή Καθημερινή ξεχωρίζω την ακόλουθη επιστολή που αποτελεί μια καταγγελία και συγχρόνως ομολογία πίστεως από έναν επιστήμονα.

     Κύριε διευθυντά

      Είμαι αναγνώστης της «Καθημερινής» από δεκαετίες. Εκτιμώ την εφημερίδα σας ιδιαίτερα, αλλά επιτρέψτε μου να πω ότι αισθάνομαι ιδιαίτερα άσχημα όταν βλέπω συχνά πυκνά το πρόσωπο του Χριστού ή της Παναγίας στις γελοιογραφίες του κ. Δημ. Χαvτζόπουλου. Όπως για μία ακόμη φορά στη γελοιογραφία στο φύλλο της 20.8.2020. Αισθάνομαι ότι εκείνο που πιστεύω και σέβομαι βαθιά διασύρεται. Γίνεται αντικείμενο εμπαιγμού. Άραγε δεν υπάρχουν άλλα αντικείμενα να ασχοληθεί ένας γελοιογράφος; Γιατί ο Χριστός και η Παναγία; Θα τολμούσε να κάνει το ίδιο ο κ. Χαντζόπουλος και με τον Μωάμεθ; Δεν το έχει κάνει ποτέ έως τώρα και εύχομαι την ίδια γραμμή να διατηρήσει και στο μέλλον. Όμως τα θρησκευτικά αισθήματα ενός μουσουλμάνου βαραίνουν περισσότερο από τα αισθήματα ενός χριστιανού;

     Θα παρακαλούσα λοιπόν πολύ τον κ. Χαντζόπουλο, αλλά και τον κ. Πετρουλάκη και τον κ. Μακρή, να σεβαστούν την παράκλησή μου, την οποία είμαι βέβαιος ότι συμμερίζονται πολλοί από τους αναγνώστες της εφημερίδας σας. Οι γελοιογράφοι της εφημερίδας σας έχουν όλοι και ταλέντο και εφευρετικότητα. Ας τη διοχετεύσουν σε όποιο άλλο θέμα της ζωής μας θέλουν. Ας αφήσουν όμως ήσυχη τη χριστιανική μας πίστη και τα σύμβολά της.

     Μανώλης Μάνεσης
     Ομότιμος καθηγητής Παθολογίας ΕΚΠΑ

Κάτω από τη βάση

Γεγονός μεγάλης σημασίας (χωρίς χαρακτήρα ειρωνείας) κάθε χρόνο η ανακοίνωση των βάσεων εισαγωγής στις διάφορες σχολές. Με όλους τους περιορισμούς που μπορεί κανείς να σκεφθεί (όπως και για κάθε αριθμητικό μέγεθος), δεν παύουν οι ‘βάσεις’ να αποτελούν έναν καθρέφτη του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας: από τη μία μεριά δίνουν μια εικόνα του ‘υλικού’ που βγαίνει από τα σχολεία και εισάγεται στα ΑΕΙ, από την άλλη είναι και μια ένδειξη της ποιότητας των ίδιων των ΑΕΙ. 

     Εξηγούμαι. Δεν είμαι εκπαιδευτικός, αλλά όταν διαβάζω ότι σε κάποιες σχολές οι βάσεις έπεσαν κάπου 5000 μονάδες από πέρυσι, κάτι δεν μου κάθεται καλά. Με απλά λόγια, εκεί που πέρυσι μπήκαν υποψήφιοι με 6000 μονάδες και άνω, φέτος εισάγονται με 600 ως 900 μονάδες. Δεν χρειάζεται ειδικές γνώσεις για να αντιληφθεί κανείς τη διαφορά. Είναι τόσο μεγάλη, που δεν μπορεί να την αποδώσει κανείς ούτε στον κορωνοϊό ούτε σε οποιαδήποτε άλλη ‘στραβή’. Και το ερώτημα του μη ειδικού είναι: πώς δικαιολογούνται σχολές με φοιτητές του 2-3; Δεν είναι πιο ουσιαστικό ποιοτικό κριτήριο να ορίζεται εκ των προτέρων μια απαιτούμενη βάση εισαγωγής σε κάθε σχολή, και να περνούν μόνο όσοι πιάνουν τη βάση; Αν αυτό σημαίνει λιγότερους φοιτητές, τόσο το καλύτερο: ας αντιληφθούμε επιτέλους ως κοινωνία ότι τα Πανεπιστήμια είναι για όλους (δεν απαγορεύεται να προσπαθήσει κανείς να περάσει) αλλά δεν είναι όλοι για το Πανεπιστήμιο. Δεν πρόκειται για ελιτισμό, ούτε για κοινωνικό αποκλεισμό. Όλα τα δάχτυλα δεν είναι ίσα, χωρίς να παύουν να είναι χρήσιμα και απαραίτητα για το σώμα μας. Υπάρχουν τόσες δουλειές που δεν απαιτούν πτυχίο. Και πάντα υπάρχουν και δεύτερες ευκαιρίες για όσους πιάσουν τη βάση.

     Υστερόγραφο. Διαβάζω ότι η υπουργός παιδείας υπόσχεται πιο εντατικό διάλογο με τα ΑΕΙ ώστε να αποτραπεί η 'εισαγωγή με λευκή κόλλα'. Μακάρι να το δούμε να συμβαίνει, για να γίνει επιτέλους κάποιο βήμα μπροστά στην πονεμένη αυτή ιστορία. Επειδή όμως στη πολιτική υπάρχουν πράγματα που λέγονται και δεν γίνονται (κατά τον αείμνηστο), κρατώ μικρό καλάθι.

Φαντασία θερινή

Ας εκμεταλλευθώ την ιστογραφική άδεια (προέκταση της ποιητικής) για να πλάσω δια της φαντασίας ένα τελείως υποθετικό ιστορικό σενάριο (εξομολογημένη αμαρτία, και μην τη διαδώσετε ως είδηση!). Ας φαντασθούμε λοιπόν ότι η νύχτα της 27ης προς 28η Οκτωβρίου 1940 βρίσκει την Ελλάδα με πολίτευμα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και με κόμματα περίπου σαν τα σημερινά. Ο πρεσβευτής της Ιταλίας ξυπνάει τον πρωθυπουργό και του επιδίδει το τελεσίγραφο. Εκείνος του λέει ότι θα πρέπει να συνεδριάσει το κοινοβούλιο για να πάρει απόφαση με την αρχή της πλειοψηφίας. Ο πρέσβυς αποχωρεί για να ενημερώσει τον Ντούτσε, ο πρωθυπουργός συγκαλεί το κοινοβούλιο και ζητάει προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση για μείζον εθνικό θέμα, η συζήτηση κρατάει δυο μέρες και ολοκληρώνεται με την απαραίτητη ονομαστική ψηφοφορία, όπου κυβέρνηση και ελάσσων αντιπολίτευση υπερψηφίζουν το ‘ΟΧΙ’, η μείζων αντιπολίτευση δηλώνει ‘Παρούσα’ και η ουραγός αντιπολίτευση καταψηφίζει γιατί η προτεινόμενη αρνητική απάντηση στους εισβολείς δεν υπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα. Στο μεταξύ η στρατιά του Μπαντόλιο έχει φτάσει στους στύλους του Ολυμπίου Διός και περιμένει την επίσημη παράδοση της χώρας.

     Είπα από την αρχή ότι πρόκειται για φαντασιοκόπημα. Ωστόσο, με δεδομένη την εμπειρία από ανάλογες ψηφοφορίες, όπως η σημερινή, μας δίνει μια ιδέα για το τι να περιμένουμε σε μια εθνική κρίση από το πολιτικό προσωπικό της χώρας. Τουλάχιστον από ορισμένες μερίδες του. Μακάρι το σενάριο να μείνει στη φαντασία μου.

Επανάληψη

Απλοϊκή απορία: τι νόημα έχει να ρωτούν εκατό δημοσιογράφοι εκατό φορές τη μέρα επί ΧΧ ημέρες την ίδια ακριβώς ερώτηση στα ίδια ή σε διαφορετικά πρόσωπα; Πρόχειρο παράδειγμα: τι νόημα έχει η επαναλαμβανόμενη ερώτηση ‘Πότε θα ανοίξουν τα σχολεία;’ που ακούμε εδώ και αρκετές εβδομάδες σε όλα τα μέσα ενημέρωσης; Αν δεχθούμε ότι στην αρχή υπήρχε μια γνήσια άγνοια επί του θέματος, τώρα όλοι έχουμε μάθει ότι αυτό θα γίνει είτε στις 7 είτε στις 14 του μήνα που μας έρχεται. Τι αλλιώτικο περιμένουν να ακούσουν αυτοί που συνεχίζουν να κάνουν την ερώτηση δεξιά κι αριστερά (μη πολιτικοί προσδιορισμοί); Αν θα είναι η μία ή η άλλη ημερομηνία, πιστεύω ότι θα το πληροφορηθούν εγκαίρως όσοι πιάνουν δουλειά εκείνη τη μέρα (μαθητές, δάσκαλοι και γονείς). Αν η επανάληψη κατά τους αρχαίους Λατίνους είναι μητέρα των σπουδών (mater studiorum), η πολλή επανάληψη είναι μητέρα της πλύσης εγκεφάλου. Και της αφόρητης πλήξης, μέχρι ναυτίας.

The story so far

Ελληνιστί, περίληψη προηγουμένων. Κάπως έτσι ανασκοπούσαν τα προηγούμενα ‘επεισόδια’ τα περιοδικά που δημοσίευαν μυθιστορήματα σε συνέχειες κατά την προ σαπουνόπερας εποχή. Και ο αναγνώστης που ερχόταν για πρώτη φορά σε επαφή με το σήριαλ διάβαζε την τρέχουσα δόση, για να καταλήξει, μετά από μερικές σελίδες στο απαραίτητο ‘Η συνέχεια στο επόμενο’, συνήθως πάνω σε κάποια αμφίρροπη φάση για τον ή τους πρωταγωνιστές. Για να τηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον, και να αγοράσει και το επόμενο τεύχος.

     Μετά τη νοσταλγική αυτή περιήγηση στη λογοτεχνία, επάνοδος στην πραγματικότητα. Από την αρχή του έτους ζούμε στο ρυθμό της πανδημίας (δεν τη βάζω σε εισαγωγικά, όποιοι τα θέλουν, δικαίωμά τους). Ας ανασκοπήσουμε, σε τελείως αδρές γραμμές, την κατάσταση. Εμφανίζεται ένα καινούργιο λοιμώδες νόσημα που δείχνει να έχει υψηλή μεταδοτικότητα και θνητότητα, και γρήγορα παίρνει παγκόσμιες διαστάσεις. Σε χώρες όπως η Κίνα, η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία και λίγο αργότερα οι ΗΠΑ η κατάσταση ξεφεύγει από τον έλεγχο, τα κρούσματα πολλαπλασιάζονται γεωμετρικά, οι θάνατοι ξεπερνούν τις εισαγωγές και τα συστήματα υγείας αποδεικνύονται ανίκανα να αντεπεξέλθουν. Άλλες χώρες, όπως και η Ελλάδα, λαμβάνουν προληπτικά αυστηρά μέτρα κοινωνικού περιορισμού, που επηρεάζουν άμεσα σχολεία, εκκλησίες, αγορές, μετακινήσεις, τα πάντα, και φαίνεται ότι αποδίδουν σε πρώτη φάση. Παράλληλα σε όλο τον κόσμο γίνονται κάθε είδους μελέτες, κλινικές, επιδημιολογικές, ιολογικές, ανοσολογικές, φαρμακολογικές, για να γνωρίσουμε καλύτερα τον αντίπαλο και να τον βάλουμε σε λογαριασμό. Αρχίζουν οι απαιτήσεις και οι υποσχέσεις για εμβόλια και φάρμακα, με ανταγωνισμό σε διάφορα επίπεδα για το ποιος θα έρθει πρώτος και ποιος θα προλάβει να αγοράσει. Με το πέρασμα των μηνών τα πράγματα δείχνουν να ηρεμούν, έρχεται όμως η τουριστική περίοδος και  ανοίγουν σύνορα και προορισμοί και αρχίζουν γλέντια και πάρτι εκατοντάδων ατόμων, και ο ημερήσιος αριθμός κρουσμάτων γίνεται τριψήφιος με ανοδικές τάσεις. Κοντεύει και η αρχή της σχολικής χρονιάς, και δώσ’ του τα ερωτήματα για τους κανόνες, τα πρωτόκολλα, την ασφάλεια, τις ελλείψεις σε προσωπικό και αίθουσες και πάει λέγοντας. Ξανά περιορισμοί, σε στοχευμένο επίπεδο, ξανά αντίστοιχα σχόλια, ένθεν και ένθεν, και πάντα το αναπάντητο ερώτημα: πότε θα έρθει το εμβόλιο.

     Μέσα σε όλο αυτό το αβέβαιο κλίμα, εκτός από την πραγματική νόσο έχουμε να αντιμετωπίσουμε και την ψυχική. Αυτή δημιουργήθηκε από την πρώτη στιγμή από τις έδρες Συνωμοσιολογίας, που βρίσκονται ένα επίπεδο πάνω από την Οξφόρδη, το Καίμπριτζ, τη Σορβόνη, το Χάρβαρντ, το Τζονς Χόπκινς και όλα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα μαζί. Βασίζεται στον ψυχολογικό αμυντικό μηχανισμό της άρνησης και έχει το όνομα της Αμφισβήτησης: δεν υπάρχει ιός, δεν υπάρχει νόσος, δεν είναι θανατηφόρα, δεν υπάρχουν κρούσματα, οι θάνατοι δηλώνονται λάθος, δεν κινδυνεύουμε, και στο κάτω-κάτω τόσοι πεθαίνουν από τη γρίπη ή από άλλες αιτίες. Αφελές δικό μου ερώτημα: τότε εγώ γιατί ασκώ την ιατρική; Αφού όλοι κάποτε θα πεθάνουν από κάποια αιτία, γιατί να ασχολούμαι με το άσθμα τους, την πνευμονία τους, τον καρκίνο τους, το όποιο άλλο νόσημά τους; Γιατί να μην τους δίνω την απλή απάντηση ότι «μέχρι εδώ ήταν, δεν έχετε τίποτε, απλώς ήρθε η ώρα σας»; Κάτι τέτοιο δεν μας ζητούν οι αμφισβητίες να κάνουμε για τη νόσο Covid-19;

     Η διαφορά με όλα τα υπόλοιπα νοσήματα είναι ότι εκείνα τα ξέρουμε από πολλές δεκαετίες ή αιώνες, έχουμε συσσωρευμένη γνώση και μπορούμε να την εφαρμόσουμε με θεσπισμένους και γενικά αποδεκτούς κανόνες. Μέχρι να καταλήξουμε σε ανάλογους κανόνες για την τρέχουσα νόσο, παλεύουμε με το άγνωστο, το μεταβαλλόμενο τοπίο, που ακόμη δεν το έχουμε χαρτογραφήσει πλήρως. Αναμενόμενο είναι υπό τέτοιες συνθήκες κάθε τόσο να αλλάζουμε γραμμή πλεύσης, να επανεκτιμούμε την κατάσταση, να αναζητούμε ισορροπίες ανάμεσα στο πρέπον και το υπερβολικό και να περιμένουμε ή να προλαβαίνουμε εξελίξεις. Κι αν θέλετε να προσθέσουμε και άλλη μία παράμετρο, επειδή η επιστημονική μας γνώση είναι σε υψηλότερο επίπεδο απ’ ό,τι ήταν έναν αιώνα νωρίτερα, τα δεδομένα που συλλέγονται με μορφή πληροφοριών είναι πολύ περισσότερα, με αποτέλεσμα να έχουμε πάρα πολύ ‘άχυρο’ που κρύβει το πραγματικό ‘σιτάρι’. Η πληροφορία δεν αποτελεί γνώση: πρέπει να κοσκινισθεί, να συσχετισθεί με όλες τις άλλες, να επαληθευθεί από διάφορες πηγές, για να δώσει ένα καθαρό απόσταγμα που θα χρησιμοποιηθεί ορθά και αποτελεσματικά στην πράξη. Με άλλα λόγια, η μεγάλη επιστημονική μας πρόοδος από ένα σημείο και πέρα ενεργεί εναντίον μας: κάθε βήμα μπροστά πρέπει να γίνει μέσα από ένα ‘δάσος’ δεδομένων ποικίλης και άγνωστης σημασίας. Τα δεδομένα αυτά προβάλλονται επιλεκτικά και πρόωρα από τα ΜΜΕ, ανάλογα με τις πεποιθήσεις και τα συμφέροντά τους, πριν επικυρωθούν, με αποτέλεσμα να μη δίνεται χρόνος για εξαγωγή ωρίμων συμπερασμάτων.

     Η επιστημονική έρευνα σήμερα είναι πολυδάπανη υπόθεση, και για τον λόγο αυτό εν πολλοίς χρηματοδοτείται από ιδιωτικά κεφάλαια. Έτσι γινόταν πάντα, και τα φάρμακα και τα εμβόλια που διαθέτουμε για κάθε είδους πάθηση προέρχονται από τέτοιες επενδύσεις. Είναι εύκολο να λέμε ότι ο Τάδε ή ο Δείνα πολυεκατομμυριούχος βγάζει ένα σωρό λεφτά από την πανδημία: το ίδιο κάνει ο κάθε φαρμακοβιομήχανος και από τον διαβήτη, την αρθρίτιδα, την καρδιακή ανεπάρκεια, τον καρκίνο και κάθε άλλη νόσο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτός δημιούργησε τη νόσο. Αν τυχόν κάποιος έκανε κάτι τέτοιο, το κρίμα θα είναι στο κεφάλι του, αλλά εμείς θα κάναμε κάτι διαφορετικό ως αντιμετώπιση; Ακόμη κι αν μπορούσαμε να αποδείξουμε (και όχι απλώς να εικάζουμε) ανθρώπινη ενοχή, θα ενεργούσαμε διαφορετικά απέναντι σ’ ένα πρόβλημα υγείας;   

     Ας προσθέσω μια μεταφυσική/θεολογική χροιά στο θέμα. Από τότε που ο άνθρωπος γεύθηκε τον απαγορευμένο καρπό, άνοιξαν τα μάτια του, είδε ότι ήταν γυμνός, αλλά έγινε και καχύποπτος απέναντι στους άλλους και στο περιβάλλον του. Νόμισε ότι γνώρισε, αλλά η γνώση του είναι ατελής και συσκοτίζεται από τη δυσπιστία και την καχυποψία. Η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια έγιναν μέρος της καθημερινότητάς του. Και αντί αυτά να τον κάνουν πιο ταπεινό απέναντι στο μέγεθος της άγνοιάς του, του αύξησαν την ύβρη και του καλλιέργησαν την ψευδαίσθηση ότι όλα τα μπορεί, ότι δεν έχει ανάγκη κανενός Δημιουργού ή Προνοητή, ότι μπορεί να ερμηνεύσει και να διαχειρισθεί το σύμπαν μόνος του. Κι έρχεται απρόσκλητος ένας υπομικροσκοπικός ιός να φανερώσει τα πεπερασμένα όρια όλων των ανθρωπίνων συστημάτων, πολιτικών, οικονομικών, υγειονομικών, και να κατεβάσει ακόμη και δυνάστες από τους θρόνους τους.

     Πολλά ακόμη θα μπορούσε κανείς να γράψει, αγγίζοντας μόνο την επιφάνεια του φαινομένου. Τα παραπάνω ας θεωρηθούν ως μικρή συμβολή στον γενικό προβληματισμό και σε καμία περίπτωση ως λύση ή οριστική απάντηση. Έπεται συνέχεια.

Ένα ακόμη θύμα

‘Μια ακόμη ασθενής ΧΧ ετών με υποκείμενα νοσήματα προστέθηκε χθες στα θύματα του ιού’. Τα λίγα και ανώνυμα στοιχεία του ρεπορτάζ (ηλικία, γενική κατάσταση, νοσοκομείο όπου έλαβε χώρα το συμβάν) μου βάζουν τη σχετική ανησυχία: μήπως πρόκειται για τη δική μου άρρωστη που είχε εισαχθεί προ ημερών; Όσο να το σκεφτώ, ένα τηλεφώνημα στους συναδέλφους του νοσοκομείου επιβεβαιώνει τους φόβους μου. Αιφνίδια επιδείνωση μετά από μία εβδομάδα σταθερής πορείας που μας είχε καλλιεργήσει την ελπίδα ότι, παρά το βεβαρημένο ιστορικό, τελικά θα τα καταφέρει. Μόλις προχθές της είχα μιλήσει στο τηλέφωνο. Τώρα έγινε ακόμη μια στατιστική για τα εθνικά δεδομένα, ακόμη μια υπενθύμιση ότι δεν γνωρίζουμε αρκετά για τον αντίπαλο ιό, παρά την εντατική μελέτη και έρευνα τόσων μηνών, και συνεπώς δεν μπορούμε να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις. Είτε το θέλουμε είτε όχι, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την πραγματικότητα αυτή. Και κακά τα ψέματα: άλλο είναι να διαβάζεις για «ακόμη έναν νεκρό από την πανδημία» και άλλο είναι να πρόκειται για συγκεκριμένο πρόσωπο, με το οποίο είχες θεραπευτική σχέση πολλών ετών. Αφορμή για σκέψη και για προσευχή: ο Θεός να την αναπαύσει.

Για τη νεολαία

Πάντα οι νέοι διεκδικούσαν μια θέση στην επικαιρότητα. Με τον αυθορμητισμό, την ειλικρίνεια της απειρίας της ζωής και τον πόθο για λιγότερο ψέμα και περισσότερη αυθεντικότητα, απαιτούσαν τα πάντα μέσα σ’ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η συμβατικότητα, οι ισορροπίες, η πολιτική ορθότητα, οι ίσες αποστάσεις, το ουδέτερο και άβολο γκρίζο αντί για το εύκολο και κοφτό άσπρο-μαύρο. Η ροπή αυτή μπορεί να τους οδηγεί σε δύσβατα μονοπάτια ή φαρδιές λεωφόρους, με ακραίες εκδηλώσεις και άγνωστες και καμιά φορά οδυνηρές συνέπειες, πριν τους βγάλει σε κάποιο ξέφωτο ισορροπίας, προσγείωσης και πραγματικής αυτογνωσίας. Και βέβαια είναι εύκολο για μας τους μεγαλυτέρους να επιλέγουμε τη λύση της κριτικής αντί για την επώδυνη αυτοκριτική: τι τους προσφέραμε ως επιλογή στη ζωή τους και τι διδάξαμε με το παράδειγμά μας; Κάτι τέτοιο γίνεται τις μέρες αυτές με την αύξηση των κρουσμάτων του ιού στις νεώτερες ηλικίες, και σπεύδουν οι πολιτικοί και οι αρθρογράφοι να εξηγήσουν ότι δεν τους κατηγορούμε, αλλά να, πρέπει να τους κάνουμε να συνειδητοποιήσουν την ευθύνη τους.

     Κι έρχεται ο άγνωστος ποιητής του θαυμάσιου οκτάηχου δοξαστικού του εσπερινού της σημερινής εορτής της Κοιμήσεως και καταθέτει τη δική του πρόταση για τους νέους. Τι μας λέει; «Διὸ ἄχραντε Θεοτόκε, ἀεὶ σὺν ζωηφόρῳ Βασιλεῖ καὶ τόκῳ ζῶσα, πρέσβευε διηνεκῶς περιφρουρῆσαι καὶ σῶσαι ἀπὸ πάσης προσβολῆς ἐναντίας τὴν νεολαίαν σου· τὴν γὰρ σὴν προστασίαν κεκτήμεθα». Προσευχή στην Παναγία να περιφρουρεί και να σώζει την νεολαία από κάθε ενάντια προσβολή. Πρόταση και παρότρυνση για νέους και μεγαλύτερους να αποθέτουμε στην εορταζόμενη Θεοτόκο τις ελπίδες και τις προσδοκίες μας, με την πεποίθηση ότι εκείνη «θέλει και δύναται» να μας φρουρεί και να μας σώζει. Γένοιτο! 

Η μάχη για το εμβόλιο

Ο πρόεδρος Πούτιν έσπευσε να αναγγείλει ότι είναι πρακτικά έτοιμο και αναμένεται προσεχώς να κυκλοφορήσει το ρωσικό εμβόλιο κατά του κορονοϊού, με την ονομασία Sputnik V (κι εγώ που νόμιζα ότι πρόκειται για καινούργιο δορυφόρο...). Μάλιστα λέει ότι πρώτη το έκανε η κόρη του. Ελπίζω να μην έχει κάποιο πρόβλημα η κοπέλα. Κι αυτό όχι διότι είμαι κατά των εμβολίων, αλλά διότι πολλοί επιστήμονες ανά τον κόσμο διατυπώνουν τις επιφυλάξεις τους και πιθανολογούν ότι οι Ρώσοι βιάζονται να λανσάρουν το εμβόλιο χωρίς επαρκείς ελέγχους ασφαλείας. Μαθαίνω διαβάζοντας σχετικά ότι υπάρχει ένα παράδοξο φαινόμενο (γνωστό από το 1977 με αφορμή άλλο εμβόλιο για τον δάγγειο πυρετό), κατά το οποίο τα αντισώματα που παράγονται από έναν εμβολιασμό όχι μόνο δεν προστατεύουν αλλά αντίθετα ενισχύουν την εξάπλωση του ιού στον οργανισμό μετά από μια νέα λοίμωξη (ADE, antibody dependent enhancement). Επίσης, υπάρχει το ενδεχόμενο ένα αδύναμο εμβόλιο να επιτρέψει σε στελέχη του ιού να αναπτύξουν αντοχή και να το παρακάμπτουν. Φυσικά αυτά δεν συμβαίνουν με όλα τα εμβόλια, αλλά δείχνουν πολύ καθαρά ότι η ανοσοβιολογία δεν είναι απλή υπόθεση, όπως νομίζουν κάποιοι πολιτικοί και άλλοι, που πιστεύουν ότι αρκεί ένα «γενηθήτω» και αρκετά εκατομμύρια δολάρια, ευρώ ή ρούβλια για να βγάλει η βιομηχανία από το καπέλο του ταχυδακτυλουργού το πολυπόθητο ‘μαγικό’. Δείχνουν ακόμη, για όσους θέλουν να βλέπουν λιγάκι, ότι κάποια πράγματα δεν μπορεί να ρυθμίζονται αποκλειστικά με γνώμονα το οικονομικό ή το γεωπολιτικό κέρδος, και ότι η συνεργασία των κρατών και η άμεση σύγκριση των πολλών υπό μελέτη εμβολίων θα επέτρεπε να επιλεγεί και να αναπτυχθεί το πιο αποτελεσματικό και ασφαλές. Όπως επαναλαμβάνουν οι ειδικοί, ένα αδύναμο εμβόλιο είναι χειρότερο από καθόλου εμβόλιο.

Πολιτική αναλγησία

Στη βιβλική διήγηση για τον πολύπαθο Ιώβ, μετά τις πληγές έρχονται να τον επισκεφθούν τρεις φίλοι του. Και τι κάνουν; Μας λέγει το ιερό κείμενο, σε ελεύθερη απόδοση: «έβγαλαν μεγάλη φωνή και έκλαψαν και έσχισαν τις στολές τους κι έρριξαν στα κεφάλια τους χώμα [εκδηλώσεις πένθους της εποχής], και κάθισαν δίπλα του επτά ημέρες και επτά νύχτες, και κανένας τους δεν μίλησε, γιατί έβλεπαν την πληγή να είναι μεγάλη και φοβερή» [Ιώβ 2:12-13]. Μπροστά στο μέγεθος της συμφοράς οποιαδήποτε κουβέντα ήταν περιττή, και θα αύξανε μάλλον παρά θα μείωνε τον πόνο του πάσχοντος (όπως φάνηκε στη συνέχεια της αφήγησης). Ξέρουμε και από την ιατρική πείρα και διδασκαλία ότι συχνά η ανθρώπινη παρουσία, έστω και σιωπηλή, έχει από μόνη της ανακουφιστικό χαρακτήρα.

     Κάνω τις σκέψεις αυτές καθώς ακούω τις άμεσες ‘δηλώσεις’ των κομμάτων (και ιδιαίτερα της μείζονος αντιπολίτευσης) μετά τη φονική πλημμύρα που έπληξε την Εύβοια τις πρώτες πρωινές ώρες σήμερα. Λένε περισσότερα για το νοητικό επίπεδο αυτών που τις συντάσσουν και τις ξεστομίζουν παρά για την τραγωδία και τις συνέπειές της. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά. Λογικά θα περίμενε κανείς μετά από σκληρές προηγούμενες εμπειρίες με πολλά θύματα οι πολιτικοί κάθε απόχρωσης να είναι βραδείς και μετρημένοι στα λόγια τους, διότι οι φυσικές καταστροφές δεν έχουν κομματικό πρόσημο. Φαίνεται όμως ότι πολλά ζητάω από ανθρώπους που μόνος σκοπός της ζωής τους είναι η προσωπική ανάδειξη, έστω και μέσα από τη δυστυχία των άλλων. Υπάρχει άραγε όριο στην αναλγησία;

Κεραυνοί

Τα Μέσα έχουν ήδη ανακοινώσει το δελτίο εκτάκτων καιρικών φαινομένων της ΕΜΥ, που θα ισχύσουν από το μεσημέρι και μετά. Λίγα σύννεφα κυκλοφορούν στον ουρανό, αλλά υπολογίζω ότι μάλλον θα προλάβω. Κι έτσι, έχοντας τελειώσει την περιορισμένη λόγω θέρους εργασία, σε είκοσι λεπτά βρίσκομαι στην πιο κοντινή παραλία. Η θάλασσα είναι ιδιαίτερα καλή, δεν υπάρχει και η μεγάλη μεσημβρινή κάψα των προηγουμένων ημερών, ένα μπάνιο είναι ό,τι πρέπει, κι έτσι καταγράφεται στο ενεργητικό της ημέρας.

     Το απόγευμα η απειλή της μπόρας συνεχίζεται στο στερέωμα, χωρίς όμως τελικό αποτέλεσμα. Έχουμε και αγρυπνία απόψε, για τη Μεταμόρφωση. Να πάρω ομπρέλα; Τι ερώτημα κι αυτό... Οι ουρανοί ανοίγουν μόλις σταματώ το αυτοκίνητο έξω από τον προορισμό μου. Κάθομαι και περιμένω να κοπάσει ο κατακλυσμός πριν επιχειρήσω τη μετακίνηση ως τον ναό. Κάποια στιγμή το κατορθώνω, με μικρές ‘ζημιές’, και με την περιορισμένη βοήθεια της ομπρέλας που εξαντλεί τις δυνατότητές της.

     Η εορταστική αγρυπνία προχωρεί κανονικά, με την μουσική υπόκρουση (basso continuo θα τη λέγαμε στο μπαρόκ) μιας κατακλυσμιαίας βροχής για μιάμιση ώρα περίπου, που σημαδεύεται από κεραυνούς κάθε τόσο. Ένας ιδιαίτερα απότομος και παταγώδης μας κάνει να νιώσουμε κάπως (ακουστικά μόνο) το σοκ που δέχθηκαν οι κάτοικοι της Βηρυτού που διαλύθηκε κυριολεκτικά από τις χθεσινές καταστροφικές εκρήξεις των 2750 τόννων νιτρικού αμμωνίου (μέχρι στιγμής με πάνω από 135 νεκρούς και 4000 τραυματίες). Λέμε κι εμείς ότι έχουμε προβλήματα...

     Με το πέρας της ακολουθίας το έδαφος έχει σχεδόν στεγνώσει, και γευόμαστε τα ευλογημένα σταφύλια της εορτής, τιμώντας την παράδοση, και αναλογιζόμενοι τις μικρές και μεγάλες εκδηλώσεις της αγνωμοσύνης μας στον ευλογημένο αυτό τόπο.

Τα ρήματα της πανδημίας

Η τρέχουσα πανδημία έβγαλε στη φόρα, εκτός άλλων, και κάποιες γλωσσικές μας αστοχίες. Δυο από τα ρήματα που κάθε τόσο ταλαιπωρούνται στο στόμα δημοσίων εκφωνητών και άλλων είναι το ‘ελλοχεύω’ και το ‘εφησυχάζω’. Και τα δυο είναι αυτοπαθή, δηλ. δεν δέχονται αντικείμενο. Δεν μπορούμε να λέμε ότι «ο Αύγουστος ελλοχεύει κινδύνους» (όπως το άκουσα στο ραδιόφωνο): μπορεί να «εγκυμονεί» ή να «μας επιφυλάσσει» ή απλούστερα να «κρύβει» κινδύνους (αντίθετα, μπορεί οι κίνδυνοι να ελλοχεύουν [= παραμονεύουν] τον Αύγουστο). Το ίδιο, δεν μπορούμε (ούτε ουσιαστικά ούτε γραμματικά) να «εφησυχάζουμε τους νέους», οι οποίοι κακώς εφησυχάζουν (= επαναπαύονται). Αν τυχόν όμως τους «καθησυχάσουμε», εμείς μεν θα έχουμε σεβασθεί τη γραμματική αλλά οι κίνδυνοι θα συνεχίσουν να ελλοχεύουν.

[Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή]

Προγνώσεις

«Νομίζω ότι θα πεθάνει σύντομα», μου ψιθυρίζει ο καρδιολόγος στα αγγλικά, μην τυχόν και ακούσει ο άρρωστος που βαριανασαίνει δυο μέτρα πιο πέρα. Δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω μαζί του. Μεγάλη ηλικία, καρκίνος με μεταστάσεις, μια σοβαρή πνευμονία, όλοι οι οιωνοί δείχνουν προς τα εκεί. Μπορεί εμείς οι σημερινοί γιατροί να μην έχουμε τις προγνωστικές ικανότητες των παλαιοτέρων (που βίωναν περισσότερους θανάτους και είχαν μεγάλη και πιο άμεση εμπειρία από την κλινική παρατήρηση των ασθενών), ωστόσο σε κάποιες περιπτώσεις τα φαινόμενα μιλούν από μόνα τους.

     Κι εδώ βρίσκεται εκείνο το σχεδόν αδιόρατο σημείο, η ‘λεπτή κόκκινη γραμμή’, πέρα από την οποία οι επιθετικές ιατρικές παρεμβάσεις μας απλώς παρατείνουν τη διαδικασία του θανάτου, το θνήσκειν, χωρίς να προσφέρουν ζωή. Εκεί η δική μας προσφορά πρέπει κυρίως να ανακουφίζει συμπτώματα, να κάνει το επερχόμενο τέλος όσο γίνεται ειρηνικό και ανώδυνο, να επιτρέπει την παρουσία και τη συμπαράσταση των οικείων, που πρέπει να έχουν την ανάλογη ενημέρωση και τη διαβεβαίωση ότι όσα έπρεπε να γίνουν έγιναν, ότι δεν πρέπει να έχουν την ένοχη αμφιβολία μήπως τυχόν παρέλειψαν κάτι για τον άνθρωπό τους. Όλα αυτά αποτελούν παραδοσιακή καλή ιατρική, διαχρονική και ανεξάρτητη από τα σύγχρονα επιστημονικά επιτεύγματα.   

     Μερικές ώρες αργότερα, κι ενώ έχω φτάσει σε κοντινή παραλία, το τηλεφώνημα από την Εντατική έρχεται να επιβεβαιώσει την πρωινή πρόγνωση του καρδιολόγου. Κάπως εγωιστικά, σκέφτομαι ότι η εξέλιξη των πραγμάτων με απαλλάσσει από την υποχρέωση να επισκεφθώ τον ασθενή το πρωινό του Σαββάτου. Ο Θεός να τον αναπαύσει.