Εργαλειοποίηση των νόμων

 Έχουμε ασχοληθεί πολλές φορές με τις λεγόμενες τροπολογίες, αυτή την πληγή του ελληνικού νομικού ‘πολιτισμού’. Το θέμα θίγει σε εκτενές άρθρο της Καθημερινής για την πολυνομία στην Ελλάδα η δημοσιογράφος Ιωάννα Μάνδρου, που γράφει μεταξύ άλλων:
     «Οι άσχετες με το αντικείμενο ενός νομοθετήματος διατάξεις, οι λεγόμενες τροπολογίες της τελευταίας στιγμής, οι «ντροπολογίες» όπως συνήθως επονομάζονται, ρυθμίζουν θέματα όχι μόνον άσχετα, αλλά πολλές φορές αμφιλεγόμενα. Αποτελούν την ιδανική κρύπτη για ρουσφέτια, μικρά ή μεγάλα, διατάξεις που ρυθμίζουν θέματα που κινούνται στο όριο της νομιμότητας ή άλλα που πολιτικά είναι «επίφοβα».
     Πάντως, όλες οι κυβερνήσεις, παρά τις αντίθετες διακηρύξεις τους, υποκύπτουν τελικά στη σαγήνη των τροπολογιών και τιμούν δεόντως τις πρακτικές της κακής, κάκιστης νομοθέτησης».
     Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε πράγματα που έχουμε σχολιάσει τόσες φορές. Ωστόσο, προχθές ανακάλυψα ότι η ΕΡΤ ξαναδείχνει μια από τις καλύτερες κωμικές σειρές του BBC, το ‘Yes, Minister’ (μάλιστα, υπουργέ). Ένα από τα συχνά θέματά του είναι πώς ο (ιδεαλιστής και μάλλον αφελής) υπουργός Τζιμ Χάκερ κάθε τόσο εξαναγκάζεται, με την συγκεκαλυμμένη πίεση του μακιαβελικού μόνιμου γραμματέα του υπουργείου του, σερ Χάμφρεϊ Άπλεμπι, να αποφασίζει και να νομοθετεί ακριβώς το αντίθετο από αυτό που πρεσβεύει και διακηρύσσει. Ανεξάρτητα από τις διαφορές του κοινοβουλευτικού συστήματος στις δυο χώρες, ο θεατής μπορεί να πάρει μια ιδέα για το πώς δουλεύει το παρασκήνιο στην πολιτική, κάτι που ισχύει για όλα τα κόμματα κάθε χρώματος και σημαίας. Η πολυνομία είναι ένα από τα όπλα του, και αυτή λιπαίνεται και τρέφεται με τις τροπολογίες που όλοι αποκηρύσσουν στα λόγια και λατρεύουν στην πράξη. Αυτή η ασυμφωνία λόγων και έργων είναι μια από τις κύριες αιτίες της δυσπιστίας των πολιτών απέναντι στους ‘πατέρες’ (και τις μητέρες) του έθνους.
     Έχουμε γράψει στο παρελθόν ότι μια λύση θα ήταν να μην επισυνάπτονται τροπολογίες σε άσχετα με το θέμα τους νομοσχέδια: σε ένα διαγώνισμα π.χ. Φυσικής δεν κολλάς και θέματα Λατινικών ή Κοινωνιολογίας. Το ίδιο θα πρέπει να γίνεται και με τους νόμους, διότι το αντίθετο είναι εκ του πονηρού. Ωστόσο, μη έχοντας ψευδαισθήσεις, δεν περιμένω από τους πολιτικούς να εγκαταλείψουν εύκολα ένα τόσο χρήσιμο γι' αυτούς εργαλείο.

Αστρονομική αλαζονεία

 Ενώ ο κόσμος όλος ‘καίγεται’ με τον ιό SARSCoV2 και τις διαδοχικές παραλλαγές του (προφανώς πρόκειται για... δυναστεία εστεμμένων), μαθαίνουμε ότι η NASA ετοιμάζεται να προστατεύσει τον πλανήτη μας από άλλη, εξωγήινη απειλή. Συγκεκριμένα, έχει εκτοξεύσει έναν πύραυλο Falcon-9 για τη λεγόμενη αποστολή DART, που σκοπεύει να ρίξει ένα διαστημόπλοιο πάνω σ’ έναν ακίνδυνο μικρό αστεροειδή που λέγεται Δίμορφος, για να δει αν μπορεί να του αλλάξει όχι τα φώτα αλλά την τροχιά. Ο Δίμορφος έχει διάμετρο κάπου 160 μέτρα. Σύμφωνα με τις θεωρητικές εκτιμήσεις, αν ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι αστρικής ύλης συγκρουσθεί με τη γη, μπορεί να προκαλέσει καταστροφές ανάλογες με εκείνες μιας πυρηνικής έκρηξης. Έτσι η NASA θέλει να δοκιμάσει κατά πόσο είναι εφικτό να φθάσει εγκαίρως σ’ έναν μελλοντικό απειλητικό αστεροειδή, να του δώσει μια διαστημική ‘αγκωνιά’ και να τον βγάλει από τον επικίνδυνο δρόμο που ακολουθεί. Το δοκιμαστικό ραντεβού του DART με τον Δίμορφο αναμένεται να λάβει χώρα τον Σεπτέμβριο του 2022 σε απόσταση 11 εκατομμύρια χιλιόμετρα από τη γη, ενώ το κόστος της όλης αποστολής είναι 325 εκατομμύρια δολάρια, τιμή αστρονομική όπως και το ‘παιχνίδι’ που αντιπροσωπεύει.
     Βέβαια εμείς ως πεζοί άνθρωποι, ‘σάρκα φορούντες και τον κόσμον οικούντες’, έχουμε τις δικές μας αφελείς απορίες. Πώς ξέρουν οι ειδικοί ότι το πλήγμα στον αστεροειδή θα τον διώξει προς τη σωστή κατεύθυνση και δεν θα προκαλέσει κάποια διαστημική καραμπόλα με απρόβλεπτες συνέπειες; Ακόμη κι αν το πείραμα στεφθεί από επιτυχία (κρίμα να πάνε χαμένα τόσα λεφτά...), ποιος μας λέει ότι θα μπορεί να επαναληφθεί εξίσου αποτελεσματικά με κάποιο μεγαλύτερο ουράνιο σώμα με πιο ‘άγριες’ διαθέσεις; Και τι μας φταίει ο καημένος ο Δίμορφος και θέλουμε να τον κουνήσουμε από τη θέση του με μια βίαια παρέμβαση στη θαυμαστή χορογραφία του Σύμπαντος, μια κίνηση που μόνο ως εκδήλωση ανθρώπινης αλαζονείας μπορεί να ερμηνευθεί;

Α λα γαλλικά

 Ο Τ. Θεοδωρόπουλος περιγράφει με άψογο σατιρικό στιλ στη χθεσινή Καθημερινή την επινόηση μιας νέας αντωνυμίας (iel, από συναίρεση των il και elle) στη σύγχρονη γαλλική γλώσσα, που θα χρησιμοποιείται για τα λεγόμενα ‘μη δυαδικά άτομα’ (που δεν θέλουν να χαρακτηρίζονται ούτε ως άνδρες ούτε ως γυναίκες), μια και η γαλλική δεν διαθέτει ουδέτερο γένος. Δεν ξέρω βέβαια τι θα κάνει η γλώσσα αυτή με τα επίθετα, τα αριθμητικά κτλ. που έχουν κι αυτά δυο γένη. Ωστόσο η όλη ιστορία μου θυμίζει ένα από τα έξυπνα αστυνομικά διηγήματα της Dorothy Sayers. Ο ήρωάς της λόρδος Peter Wimsey ακούει τυχαία στο σιδηροδρομικό σταθμό του Παρισιού μια συζήτηση όπου μια γυναίκα λέει στον συνοδό της: «Me prends-tu pour un imbécile?» (με περνάς για ανόητο;). Το αρσενικό άρθρο του επιθέτου (‘un’) στα λόγια μιας γυναίκας που αναφέρονται στον εαυτό της (αντί του ορθού θηλυκού ‘une imbécile’) του κινεί την υποψία ότι πρόκειται για άνδρα μεταμφιεσμένο που σχεδιάζει την κλοπή ενός πανάκριβου κοσμήματος, όπως αποδεικνύεται στην πορεία των πραγμάτων, με τον δράστη να συγχαίρει τον λόρδο ντετέκτιβ για την άριστη γνώση της γαλλικής.

Τεκμήρια

 Ανάμεσα στα ποικίλα απογοητευτικά και συχνά ανόητα που διαβάζει κανείς καθημερινά στα Μέσα, αραιά και που συναντά κάτι διαφορετικό που του ανοίγει τη διάθεση, που του δείχνει ότι υπάρχουν σχισμές στη θολούρα του κόσμου απ’ όπου περνάει λίγο φως αισιοδοξίας. Μια τέτοια ‘χαραμάδα’ συνάντησα στη σημερινή Guardian.
     Το άρθρο έρχεται από την Ιρλανδία, και η ανταποκρίτρια περιγράφει με λίγα λόγια μια ιστορική ανακάλυψη που έγινε τυχαία το 2006 σε έναν βάλτο του Tipperary, όπου έβγαζαν τύρφη (ποάνθρακα). Ένα κεράτινο διακοσμητικό κουμπί ήταν η πρώτη ένδειξη, και σκάβοντας λίγο παρακάτω οι εργάτες βρήκαν ένα παμπάλαιο δερμάτινο βιβλίο, σαν άμορφη μάζα. Μόλις το ανέσυραν, το εξώφυλλο έπεσε και αποκαλύφθηκε το χειρόγραφο περιεχόμενο όπου διακρίνονταν οι λατινικές λέξεις ‘in valle lacrimarum’ (= κυριολεκτικά, ‘στην κοιλάδα των δακρύων’, ή ‘του κλαυθμώνος’ κατά τους Εβδομήκοντα [Ψ. 83]) που έδειχναν ότι το βιβλίο ήταν ένα Ψαλτήρι. Το εύρημα μεταφέρθηκε στο Εθνικό Μουσείο της Ιρλανδίας, η ηλικία του υπολογίσθηκε στα 1200 χρόνια (αρχές του Μεσαίωνα), και άρχισε η προσεκτική συντήρησή του υπό συνθήκες άκρας προσοχής από μια ομάδα ειδικών με επικεφαλής τον John Gillis, τον κύριο συντηρητή χειρογράφων του μουσείου. Όπως λέει ο Gillis, τους τρεις πρώτους μήνες το έβγαζε κάθε μέρα από το ψυγείο όπου φυλασσόταν και απλώς το περιεργαζόταν, συλλογιζόμενος με ποιο τρόπο να προσεγγίσει το έργο χωρίς να χάσει κάτι ή να αλλοιώσει τα στοιχεία του. Μετά από πέντε χρόνια επίπονης και σχολαστικής εργασίας (ο ίδιος περιγράφει την όλη εμπειρία ως ‘τρομακτική’) το βιβλίο αποκαταστάθηκε, και σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο πολύτιμα εκθέματα του μουσείου, το Ψαλτήριο του Faddan More όπως είναι γνωστό (από το όνομα της πόλης όπου βρέθηκε). Η ιστορία της εύρεσης και της αποκατάστασής του πρόκειται σύντομα να κυκλοφορήσει σε βιβλίο .
     Βλέποντας κανείς από πού ξεκίνησε η όλη διαδικασία και σε τί αποτέλεσμα έφθασε, θαυμάζει αφενός την τέχνη και την επιμονή των μοναχών εκείνων που χειρογράφησαν και διακόσμησαν το βιβλίο αυτό (και άλλα παρόμοια) σε 60 φύλλα περγαμηνής πριν δώδεκα αιώνες (εποχή που άκμαζε ο μοναχισμός στην Ιρλανδία), και αφετέρου το μεράκι και την αφοσίωση των ανθρώπων που το εκτίμησαν, το διέσωσαν και το ανέδειξαν στην εποχή μας, αδιαφορώντας για τον κόπο, τον χρόνο και τη δαπάνη που απαιτήθηκε για έναν τέτοιο άθλο. Ευτυχώς τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν ακόμη.

     ΥΓ. Περισσότερα μπορεί να δει κανείς στην ιστοσελίδα του Μουσείου. Στην εικόνα το Ψαλτήρι όπως ήταν όταν πρωτοβρέθηκε. Περισσότερες εικόνες μπορείτε να δείτε τόσο στην ιστοσελίδα του Μουσείοιυ όσο και στο δημοσίευμα της Guardian.

Μολότοφ, εμπρησμοί και Δικαιοσύνη

 Ανέκαθεν είχα την απορία, γιατί η φωτιά έχει τόσο διαφορετική μεταχείριση από την ελληνική Δικαιοσύνη. Εξηγούμαι. Αν π.χ. περνώντας μπροστά από ένα σταθμευμένο αυτοκίνητο (ή έναν κάδο απορριμμάτων) έλεγες μέσα σου: «Ας το κάψω», έχωνες από κάτω προσανάμματα και άναβες κι ένα σπίρτο, θα πήγαινες μέσα για εμπρησμό από πρόθεση. Αν αντί για τα παραπάνω πετούσες από μακριά μία ή περισσότερες «μολότοφ» και τύλιγες το αυτοκίνητο ή τον κάδο στις φλόγες, ούτε γάτα ούτε ζημιά. Αυτό τουλάχιστον δείχνουν τα πράγματα, γιατί δεν έχω ακούσει ποτέ να κλείνουν κάποιον στη φυλακή για «εμπρησμό εξ αποστάσεως».
     Τώρα έρχεται το ελληνικό κράτος να αποκαταστήσει την ισονομία. Όπως διαβάζουμε, τροπολογία στο σχέδιο του Ποινικού Κώδικα προβλέπει ότι «όποιος κατασκευάζει, προμηθεύεται ή κατέχει εκρηκτικές ή εμπρηστικές ύλες, βόμβες ή μηχανισμούς από τις οποίες μπορεί να προκληθεί κίνδυνος για άνθρωπο τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών», ενώ ως επιβαρυντική περίσταση που τιμωρείται με ποινή κάθειρξης έως 10 χρόνια αναφέρεται η παρουσία σε δημόσια συνάθροιση. Ξεκάθαρα πράγματα: αν παίζεις με τη φωτιά, με οποιονδήποτε τρόπο, θα κάψεις τα χέρια σου. Κάλλιο αργά παρά ποτέ, και ελπίζω να μη μείνει κενό γράμμα η πρόβλεψη του νόμου. Με το πρόσθετο ερώτημα: γιατί δεν περιλαμβάνεται στο αδίκημα και η φθορά ξένης περιουσίας;

[Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή]

«Φοβάμαι»

 Συναντώ κάθε τόσο επαγγελματικά ανθρώπους που στην ερώτηση «Εμβολιάσθηκες για τον Covid;» απαντούν διστακτικά: «Γιατρέ, φοβάμαι», και αναφέρουν τους φόβους τους για παρενέργειες, για όσα γράφονται και ακούγονται. Εκεί που πρόκειται για ανθρώπινο φόβο και όχι για ιδεολογική άρνηση, φέρνω το εξής παράδειγμα: «Έστω ότι βαδίζετε σ’ ένα δρόμο με δυο λωρίδες. Στη μία έρχεται καταπάνω σας ένα φορτηγό, στην άλλη ένα ποδήλατο. Τρίτος δρόμος δεν υπάρχει, οπότε θα πέσει επάνω σας είτε το ένα είτε το άλλο. Ποιο θα προτιμήσετε να σας χτυπήσει; Το φορτηγό έχει την επιγραφή ‘κορωνοϊός’, το ποδήλατο λέγεται ‘εμβόλιο’. Αυτή είναι η σχέση κινδύνου μεταξύ των δύο».
     Επειδή μετά από δύο σχεδόν χρόνια από την εμφάνιση του ιού και σχεδόν ένα από την εισαγωγή των εμβολίων ακόμη ‘κορωνοδέρνουμε’, ας το σκεφθούμε κι αυτό ως μέτρο σύγκρισης.   

Σε δυο τροχούς

 Με αφορμή πρόσφατα τραγικά περιστατικά με θανάτους και τραυματισμούς ταχυμεταφορέων στους δρόμους αναλογίζομαι κάτι που πολλές φορές έχω σκεφτεί παλιότερα. Δυστυχώς οι δικυκλιστές, είτε φταίνε οι ίδιοι είτε κάποιοι άλλοι, είναι σε πιο επισφαλή θέση από τους οδηγούς αυτοκινήτων. Ας μην αναφερθούμε σε όσους χρησιμοποιούν το δίκυκλο ως μέσο επίδειξης ή εκτόνωσης του ψυχικού τους κόσμου, και ας περιορισθούμε στους επαγγελματίες των μεταφορών. Κατανοώ τα προβλήματα και τις συνθήκες εργασίας τους, αλλά κι αυτοί με τη σειρά τους ας σκέφτονται λίγο τον εαυτό τους. Δυο φορές μου έχει τύχει, ενώ μπαίνω αργά με όπισθεν σε χώρο στάθμευσης οικοδομής, να περάσει πίσω μου, κινούμενος με ταχύτητα πάνω στο πεζοδρόμιο, μεταφορέας με δίκυκλο που έσπευδε να φύγει από διπλανό κατάστημα. Όσους καθρέφτες και αισθητήρες και κάμερες οπισθοπορείας κι αν διαθέτει ένα αυτοκίνητο, δεν μπορείς να προλάβεις αυτόν που πετάγεται μέσα στο οπτικό σου πεδίο σε κλάσμα δευτερολέπτου. Αφήνω τους συνηθισμένους ελιγμούς των μοτοποδηλάτων ανάμεσα σε αυτοκίνητα, ακίνητα ή εν πορεία, με περιθώρια χιλιοστών πολλές φορές. Αν κάποιο από τα οχήματα κάνει μια απροσδόκητη κίνηση σε λάθος στιγμή, ο αναβάτης του δικύκλου θα την πληρώσει το λιγότερο με τραυματισμό. Η εργασία των ταχυμεταφορέων μπορεί να έχει χρονικά πιεστικές απαιτήσεις, αλλά αυτές δεν θα αποκαταστήσουν μια κατεστραμμένη σωματική ακεραιότητα ούτε θα επαναφέρουν μια χαμένη ζωή. Ας τους προσέχουμε εμείς οι άλλοι, ας προσέχουν κι αυτοί. Και ο Θεός βοηθός.

Ζωή και βιασύνη

     Είχαμε γράψει αρκετά για την πρόοδο, και υποσχεθήκαμε να συνεχίσουμε, εστιάζοντας στην ταχύτητα της προόδου. Ας προσπαθήσουμε να τη δούμε κι αυτή κατά το δυνατόν.

     Κάποτε ο ρυθμός της καθημερινής ζωής ήταν σχετικά αργός, τουλάχιστον σε σύγκριση με τις δικές μας σύγχρονες εμπειρίες. Στην προβιομηχανική εποχή η ζωή κυλούσε με κύριο ρυθμιστικό παράγοντα την εναλλαγή των εποχών, που γενικά ήταν αρκετά γνωστή και προβλέψιμη και δεν μπορούσε να ‘εκβιασθεί’, να πάει πιο γρήγορα. Υπήρχαν και πολλά απρόοπτα που άλλαζαν το πρόγραμμα των εργασιών, ανέβαλλαν ή καθυστερούσαν τα ταξίδια ή τις όποιες άλλες μετακινήσεις, που βέβαια ήταν πολύ λιγότερες (και μικρότερες σε απόσταση) από τις σημερινές. Κάποιος που ξεκινούσε να οδοιπορήσει από το μέρος Α στο Β ήξερε ότι μπορεί να φτάσει π.χ. σε δυο μέρες, αλλά μπορεί να χρειαζόταν και μία εβδομάδα αν ο καιρός δεν του επέτρεπε να συνεχίσει. Οι γεωργικές εργασίες εξαρτώνταν απόλυτα από τον καιρό και ρυθμίζονταν από αυτόν. Ακόμη και οι πολεμικές επιχειρήσεις και οι εκστρατείες είχαν σύμμαχο ή αντίπαλο τον καιρό: είναι γνωστές οι συνέπειες του Ρωσικού χειμώνα τόσο για την τύχη του Ναπολέοντα όσο και για τις στρατιές του Χίτλερ στον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

    Όλα αυτά ακούγονται σχεδόν εξωπραγματικά από τον σύγχρονο άνθρωπο, που έχει καλλιεργηθεί με το δόγμα ‘Ο χρόνος είναι χρήμα’ και ζει με το μάτι στο ρολόι και το ημερολόγιο, κάνοντας μακρόπνοα σχέδια και δυσανασχετώντας αφόρητα αν κάτι απρόβλεπτο επιφέρει έστω και μικρές καθυστερήσεις ή αλλαγές στον προγραμματισμό του.  Οπωσδήποτε πολλά πράγματα γίνονται πιο αποδοτικά με τη συντόμευση κάποιων διαδικασιών. Αυτό όμως δεν είναι γενικός κανόνας, και μπορεί να αποβαίνει σε βάρος της ποιότητας όταν η ταχύτητα μεταφράζεται σε βιασύνη («Να προλάβουμε τις αγορές (ή τον ανταγωνισμό)!»). Εξάλλου, όταν τρέχει κανείς υπερβολικά π.χ. στους δρόμους δεν προλαβαίνει και τις στροφές, συχνά με τραγικά αποτελέσματα.    

     Η ταχύτητα στην εκτέλεση εργασιών αλλοιώνει και τις εμπειρίες μας από τον κόσμο. Όπως μαθαίναμε στην αρχαία ιστορία, οι πρόγονοί μας ταξίδευαν «κατ’ ἐμπορίαν καὶ θεωρίαν», δηλ. όχι μόνο για το εμπόριο αλλά και για να βλέπουν και να γνωρίζουν τόπους και ανθρώπους. Το ταξίδι δεν ήταν μόνο ο προορισμός (όπως γίνεται εν πολλοίς σήμερα) αλλά και η διαδρομή, με όλες τις χαρές, τις συγκινήσεις, τις δυσκολίες και τα ξαφνιάσματα που έκλεινε. Για να θυμηθούμε τον Καβάφη, το ταξίδι που χάρισε η «Ιθάκη» στον Οδυσσέα χαρακτηρίζεται «ωραίο» παρόλο που έκρυβε τόσες ταλαιπωρίες και κινδύνους.

     Η ταχύτητα δεν αναφέρεται μόνο στη διεκπεραίωση εργασιών, αλλά και στην εισαγωγή και αποδοχή νέων τεχνολογιών ή εξελίξεων, πριν ακόμη προλάβουμε να γνωρίσουμε τις προηγούμενες. Η δίψα των παραγωγών για περισσότερο κέρδος οδηγεί σε προώθηση προϊόντων με ημερομηνία λήξης, που πρακτικά ‘απαρχαιώνονται’ πριν καν ωριμάσουν: η εταιρεία παύει να τα υποστηρίζει, οι ‘εφαρμογές’ έχουν διαφορετικές απαιτήσεις (σε ισχύ, μνήμη, ταχύτητα κτλ.), η διαφήμιση ουσιαστικά απαξιώνει κάθε προηγούμενο για να αναδείξει το επόμενο, κι έτσι δημιουργείται ένας γενικευμένος ψυχολογικός εκβιασμός των καταναλωτών, που αισθάνονται υποχρεωμένοι να μη μείνουν πίσω στην ‘πρόοδο’ (και τι γίνεται, αλήθεια, με όλα τα τεχνολογικά σκουπίδια που συσσωρεύονται στα ράφια και τα ντουλάπια μας;).  

     Για να συσχετίσουμε την ταχύτητα με την πρόοδο, ας σκεφθούμε και μια ακόμη παράμετρο. Η σημερινή επιστήμη και τεχνολογία έχει επιτύχει τεράστιες εξελίξεις σε κάθε τομέα, ακόμη και σε πεδία που κάποτε θεωρούνταν ‘άβατα’ από δεοντολογικής απόψεως (π.χ. μεταμοσχεύσεις, έλεγχος γεννήσεων, ανθρώπινη αναπαραγωγή, γονιδιακές θεραπείες, κλωνοποίηση κτλ.). Ο ρυθμός με τον οποίο εισάγονται και καθιερώνονται οι εξελίξεις αυτές στην πράξη είναι τέτοιος που δεν επιτρέπει την εκ των προτέρων επαρκή θεώρηση των συνεπειών τους και των ηθικών προεκτάσεων της εφαρμογής τους. Έτσι, πρώτα παρουσιάζεται το καινούργιο και στη συνέχεια τίθενται τα βασικά αυτά ερωτήματα. Οι απαντήσεις που δίνονται συχνά υπαγορεύονται από οικονομικές ή κοινωνικές πιέσεις και απαιτήσεις και όχι από τους βασικούς κανόνες της δεοντολογίας. Με άλλα λόγια, στρώνουμε ηθικά ναρκοπέδια και προσπαθούμε στη συνέχεια να τα περάσουμε χωρίς να τα ξηλώσουμε.

     Οι αρχαίοι και πάλι είχαν εκφράσει την αντίρρησή τους προς τη βιασύνη με το γνωστό απόφθεγμα «Σπεῦδε βραδέως», όπου «σπεῦδε» δεν σήμαινε «τρέχα», αλλά μην αμελήσεις, δείξε σπουδή, φροντίδα. Ο μεγάλος χειρουργός Πωλ Μπραντ εξηγεί στο βιβλίο του για τον πόνο πώς η σταδιακή, πιο αργή αποκατάσταση κάποιων συγγενών ανωμαλιών των ποδιών σε βρέφη είχε καλύτερο αποτέλεσμα από την βίαια διόρθωσή τους, που οδηγούσε σε δυσκαμψία, αγκυλώσεις και μόνιμη παραμόρφωση και αναπηρία. Ο κανόνας που δίδασκε στους συνεργάτες του ήταν «Πιο αργά, πιο συνετά».

       Σήμερα έχουμε φθάσει να ταυτίζουμε τη ζωή με την ταχύτητα, να θεωρούμε την μετρημένη και πιο προσεκτική πορεία ως μειονέκτημα. Ωστόσο τελικά ο φρενήρης ρυθμός της σύγχρονης καθημερινότητας δεν προσθέτει, αλλά μάλλον αφαιρεί από την πραγματική ζωή. Ίσως κι εδώ αξίζει να σκεφθούμε τον στίχο του T.S. Eliot: «Πού είναι η Ζωή που χάσαμε ζώντας;» 

Λογοκρισία

Διάβασα προχθές στον βρετανικό Observer μια περίεργη είδηση. Ένα θέατρο στο Λονδίνο επρόκειτο να ανεβάσει ένα καινούργιο έργο με ήρωα κάποιον Χέρσελ Φινκ. Σας λέει κάτι το όνομα; Ούτε κι εμένα. Ωστόσο ένας άλλος θεατρικός συγγραφέας διαμαρτυρήθηκε για τη χρήση εβραϊκού ονόματος, θεωρώντας ότι αυτό ήταν αντισημιτική ενέργεια (αν και το θέατρο δήλωσε ότι ούτε το έργο ούτε ο ρόλος είχαν σχέση με Εβραίους). Έγινε ο σχετικός θόρυβος, και τελικά ο συγγραφέας του έργου άλλαξε το όνομα του ήρωά του για να μπορέσει να ‘ανεβάσει’ το έργο χωρίς προσκόμματα.

     Και τι σε ενδιαφέρει αυτό; θα ρωτήσει κάποιος. Δεν ξέρω ούτε το έργο ούτε τους συντελεστές του. Ωστόσο σκέφτομαι ότι αν εφαρμόσουμε την ίδια τακτική, για κάθε ρωσικό όνομα που χρησιμοποιείται σε βιβλίο, ποίημα, θέατρο ή όπου αλλού μπορεί να διαμαρτυρηθούν οι Ρώσοι, για κάθε κινέζικο οι Κινέζοι, για κάθε αρμένικο οι Αρμένιοι και τα λοιπά (για τα αγγλικά θα πρέπει να συνεννοηθούν οι Βρετανοί με τους Αμερικάνους και τους Αυστραλούς, κάτι σαν συμφωνία AUKUS). Γιατί όμως να πάμε τόσο μακριά; Στα καθ’ ημάς, αν ένα όνομα τελειώνει σε –άκης μπορεί να φωνάξουν οι Κρητικοί, αν λήγει σε –ίδης να ξεσηκωθούν οι Πόντιοι, αν είναι –όπουλος οι Πελοποννήσιοι, αν είναι -έας οι Μανιάτες (εκεί να δείτε...). Με βάση την περιρρέουσα ‘πολιτική ορθότητα’, κανένα όνομα δεν είναι ασφαλές (εξαιρούνται βέβαια τα ονόματα του Ιησού Χριστού και της Παναγίας, που χρησιμοποιούνται κατά βούλησιν, συνήθως υβριστικά, και χωρίς συνέπειες). Η λογοτεχνία τότε θα εξελιχθεί σε κάτι που θα έχει τη μορφή «Κάποτε κάποιος κάπου έκανε κάτι σε κάποιον άλλο».  Μια ιδιότυπη λογοκρισία, που φαίνεται να την αποδέχεται ευχαρίστως ο κατά τα άλλα ‘φιλελεύθερος’ κόσμος μας.

Καλοί λογαριασμοί

 Δεν έχω ιδιαίτερες σχέσεις με τους υπερπλουσίους του κόσμου τούτου. Ξέρω γι’ αυτούς μόνο ό,τι αναγράφεται κάθε τόσο στα Μέσα, δεν μπαίνω σε λεπτομέρειες και δεν τους ζηλεύω. Γενικά με τα πολλά χρήματα δεν αγοράζεις περισσότερο μυαλό. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν οι άνθρωποι αυτοί να μας πουν κάτι ουσιαστικό και χρήσιμο, ή έστω κάτι που θα μας βάλει σε σκέψεις. Κι έτσι στάθηκα στην πρόσφατη απάντηση του Έλον Μασκ στο σχόλιο του επικεφαλής του επισιτιστικού προγράμματος του ΟΗΕ, ότι το 2% της περιουσίας του μπορεί να σώσει 42 εκατομμύρια ανθρώπους από τον υποσιτισμό και τον θάνατο. Τι απάντησε ο δισεκατομμυριούχος Μασκ;
     «Εάν το World Food Programme μπορεί να περιγράψει ακριβώς πώς 6 δισ. δολάρια μπορούν να αντιμετωπίσουν την πείνα στον πλανήτη, θα πουλήσω μετοχές της Tesla αμέσως τώρα και θα τους δώσω το ποσό αυτό», έγραψε ο Μασκ στο Twitter. «Αλλά η λογιστική θα πρέπει να είναι ανοικτή, ώστε το κοινό να δει ακριβώς πώς θα ξοδευτούν τα χρήματα».
     Μπορεί κυνικά να ισχυρισθεί κάποιος ότι αυτό αποτελεί μια πρώτης τάξης υπεκφυγή. Ωστόσο είναι και ένας ανοικτός υπαινιγμός για το ότι τα μεγαλόπνοα προγράμματα θα πρέπει να βασίζονται σε ρεαλιστικά σχέδια, και ότι θα πρέπει να αποδίδεται ακριβής και ανοιχτός λογαριασμός για όλες τις δαπάνες. Θα διαφωνήσει κανείς με ένα τέτοιο στοιχειώδες αίτημα; Όταν σου ζητούν να δώσεις μερικά δισεκατομμύρια για μια ανάγκη, έστω και από το υπερπλεόνασμά σου, δεν δικαιούσαι να ξέρεις (τόσο εσύ όσο και ο υπόλοιπος κόσμος) ότι θα πάνε εκεί που πραγματικά χρειάζονται και δεν θα ‘χαθούν’ στο δρόμο ή σε κάποιες βολικές τσέπες;