Σκέψεις για σκέψη

Διάβασα χθες για τον θάνατο της μεγάλης αφροαμερικανίδας ποιήτριας και συγγραφέως Maya Angelou (πήρε το καλλιτεχνικό της επώνυμο από τον πρώην συζυγό της που λεγόταν Αγγελόπουλος), και διαπίστωσα για πολλοστή φορά ότι συχνά μαθαίνουμε για κάποιους ανθρώπους όταν φεύγουν από τη ζωή αυτή. Μερικές σκέψεις της, όπως τις βρήκα στη χθεσινή Guardian:

• Αν δεν σου αρέσει κάτι, άλλαξέ το. Αν δεν μπορείς να το αλλάξεις, άλλαξε τη δική σου στάση. Μη διαμαρτύρεσαι.
• Χαιρόμαστε την ομορφιά της πεταλούδας, αλλά σπάνια αναγνωρίζουμε ποιές μεταβολές πέρασε για να την πετύχει.
• Δεν μπορείς να ελέγξεις όλα όσα σου συμβαίνουν, αλλά μπορείς να αποφασίσεις να μην τα αφήσεις να σε μειώσουν.   
• Οι άνθρωποι θα ξεχάσουν τι είπες, θα ξεχάσουν τι έκανες, αλλά δεν θα ξεχάσουν πώς τους έκανες να νιώσουν.
• Το να συγχωρείς είναι ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που μπορείς να κάνεις στον εαυτό σου. Να τους συγχωρείς όλους.
• Προσπάθησε να είσαι ένα ουράνιο τόξο στο σύννεφο κάποιου.

Μυστήρια

Διαβάζω στο προχθεσινό ΒΗΜΑ ένα περίεργο (τουλάχιστον) άρθρο, σύμφωνα με το οποίο το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής ζητεί να του παραδοθούν έτοιμα μέσα σε διάστημα μόλις 7 μηνών συνολικά 402 σχολικά βιβλία για κάθε γνωστικό αντικείμενο. Φυσικά όλοι οι υποτιθέμενοι αρμόδιοι προβάλλουν την αντίρρηση ότι κάτι τέτοιο δεν είναι πρακτικά δυνατόν, και ότι το κράτος ουσιαστικά περιμένει να του υποβάλουν για έγκριση βιβλία που ήδη είναι γραμμένα (?φωτογραφικός διαγωνισμός). Δεν έχω δει κανένα σχολιασμό του άρθρου στην ιστοσελίδα της εφημερίδας, αλλά προσωπικά αναρωτιέμαι: Γιατί στην τρέχουσα ‘σφιχτή’ οικονομική συγκυρία, όπου συνενώνονται σχολεία και απολύονται καθηγητές, χρειαζόμαστε καινούργια διδακτικά εγχειρίδια; Όλα τα μέχρι τώρα βοηθήματα είναι άχρηστα; Πόσα χρήματα θα κοστίσουν; Με τίνος επιταγές ζητούνται, και τίνος την ‘ατζέντα’ θα εξυπηρετούν; Και επειδή η εποχή μας ενθαρρύνει την καχυποψία προς τους ‘δώρα φέροντας Δαναούς’, αποτελούν μήπως την εισαγωγή μιας Νέας Τάξης στην εκπαίδευση, με σκοπό την συστηματική ‘πλύση’ ευαίσθητων εγκεφάλων; Ξύλο που μας χρειάζεται...

Εκλογές

Η αϋπνία είναι ίσως μερικές φορές... καλός σύμβουλος. Διαβάζοντας κάπου τα ξημερώματα την ‘Ιερά Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης’, το πιο πρόσφατο βιβλίο του πατέρα μου που κυκλοφόρησε λίγο μετά την εκδημία του, συναντώ τις ακόλουθες σκέψεις:
     ‘Ανέχεται ο Θεός την κακία των ανθρώπων, για να αποδειχθεί επάνω στα πράγματα ότι αυτοί με την κακία τους όχι μόνο δεν μπορούν να ματαιώσουν το σχέδιο του Θεού, αλλά και παρά την θέλησή τους το υπηρετούν. Και ο διάβολος ακόμη με όλη την πανουργία του δεν μπορεί ποτέ να ματαιώσει την βουλή του Θεού, αλλά, χωρίς να το θέλει και να το καταλαβαίνει, γίνεται όργανο και υπηρέτης του Θεού... Ο Θεός δεν έχει ανάγκη της δικής μας βοήθειας ούτε πολύ περισσότερο των παρανόμων ενεργειών μας, ούτε ισχύει για τον Θεό το «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».... Ας μη θέλουμε λοιπόν να εκβιάζουμε τα πράγματα και να καταστρώνουμε μόνοι μας σχέδια, αποκλείοντας την επέμβαση του Θεού, διότι δεν κερδίζουμε τίποτε’ [σελ. 124-125].
     Δεν ξέρω αν θα συμφωνούσαμε τι αποτελεί 'κακία', 'πανουργία', 'παράνομη ενέργεια' στον σύγχρονο κόσμο. Τελικά όμως, ό,τι κι αν ψηφίσουμε, όποιο κι αν είναι το σημερινό αποτέλεσμα, μέσα στο σχέδιο του Θεού εντάσσεται. Κι αν η δική σας ‘ψήφος κατά συνείδηση’ δεν ταιριάζει με τη δική μου, δεν πρόκειται να μαλώσουμε: όλες το θέλημα του Θεού υπηρετούν. Προσωπικά με αναπαύει η προσέγγιση αυτή, και ελπίζω να καλύπτω κι εσάς, χωρίς να προσπαθώ να παραβιάσω την εκλογική σας ελευθερία.

Καθαρά πράγματα

Από τα δρώμενα της μεσο-εκλογικής εβδομάδας: η συμβολική κατάληψη του Υπουργείου Οικονομικών από τις καθαρίστριες που απολύθηκαν και δικαιώθηκαν, κι έστησαν χορό στην είσοδο για να διεκδικήσουν την αναγνώριση της δικαίωσής τους, την οποία το υπουργείο προσπαθεί να αναιρέσει. Ό,τι πρέπει για την εποχή που περνούμε, για να γίνει ο ανάλογος θόρυβος που βοηθάει και συγκεκριμένες πολιτικές ομάδες στις ψηφοθηρικές τους επιδιώξεις.
     Διαβάζω στις εφημερίδες ότι συνολικά οι καθαρίστριες του υπουργείου είναι 595, από τις οποίες απολύθηκαν οι 397. Δεν γνωρίζω τα τετραγωνικά μέτρα του υπουργείου, κι αν στο πρόγραμμα εργασίας των καθαριστριών περιλαμβάνονται και κοινόχρηστοι χώροι ή τυχόν νομιμοποιηθέντα αυθαίρετα της ιδιοκτησίας του. Έτσι δεν μπορώ να κάνω μια απλή διαίρεση και να διαπιστώσω αν κάθε καθαρίστρια είναι υπεύθυνη για ένα δωμάτιο, για έναν όροφο ή για την περίμετρο ενός κουβά ή μιας καρέκλας. Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι ίδιος αριθμός καθαριστριών απασχολείται και στις τρεις βάρδιες του 24ώρου, και πάλι οι αριθμοί είναι δύσκολο να γίνουν πιστευτοί. Συνεπώς, ας κλείσω με μια απλή ερώτηση: αν όλες αυτές οι γυναίκες απασχολούνταν σε ιδιωτική επιχείρηση, κάθε πόσες μέρες θα καθάριζαν ολόκληρη την Αττική;

Χωρίς

Λοιπόν, μπορώ να ζήσω χωρίς:

• δημοσκοπήσεις
• exit polls
• οφιοειδείς ολονύκτιες αναλύσεις και δευτερότριτες αναγνώσεις εκλογικών αποτελεσμάτων
• πανειδήμονες δημοσιογράφους
• φωτογραφίες των πολιτικών που ψηφίζουν ή που γλείφουν τον φάκελλο πριν τον κολλήσουν με το αυτοκόλλητο
• δηλώσεις για τη νίκη της τοπικής αυτοδιοίκησης, τη συσπείρωση της κεντροαριστεράς, το μήνυμα της κάλπης, το φίδι και το αυγό του, την Ελιά, τον χαλβά και τον ταραμά.

     Επί της ουσίας μπορεί να γίνει κάτι; Ή μήπως όποιος δεν θέλει/μπορεί να ζυμώσει στήνει και μια ακόμη κάλπη;

Πλούτος

Διαβάζω στον αγγλικό τύπο (η είδηση πέρασε και στα ελληνικά Μέσα) ότι το άθροισμα των περιουσιών των 1000 πλουσιωτέρων ανθρώπων στη Βρετανία το 2013 έφτασε τα 519 δισεκατομμύρια στερλίνες, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 15,4% από τον προηγούμενο χρόνο. Ο πλούτος αυτός έχει διπλασιασθεί μέσα στα τελευταία πέντε χρόνια (το 2009 ήταν ‘μόνο’ 258 δισεκατομμύρια), που θεωρούνται περίοδος οικονομικής κρίσης για όλο τον κόσμο. Προφανώς η κρίση που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι αυτοί είναι ίδια με εκείνη του γνωστού άφρονος του Ευαγγελίου («Τι θα κάνω που δεν έχω πού να χωρέσω όλα τα γεννήματά μου και τα αγαθά μου;»).
         Αφήνω κατά μέρος τις τυχόν κακόβουλες αντιδιαστολές με τους φτωχούς της Βρετανίας, που είναι πολύ περισσότεροι από τους δισεκατομμυριούχους (δεν ντρέπονται να τους ζηλεύουν;). Ας αφήσουμε την επίσης κακόβουλη υποψία ότι μεγάλο μέρος του πλούτου αυτού ‘περνάει’ αφορολόγητο με βάση τους εταιρικούς νόμους και την ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση των μεγάλων εισοδημάτων (με την κακία μας θα μείνουμε…). Ανάμεσα στα πολλά σχόλια που συνοδεύουν το σχετικό άρθρο στη Guardian βρήκα κι ένα πολύ ωραίο: ‘Μετά την παρτίδα, Βασιλιάς και πιόνια μπαίνουν στο ίδιο κουτί’. Ενώ στους Ψαλμούς υπάρχει η ακόλουθη φράση: ‘Ύπνωσαν ύπνον αυτόν, και ουχ εύρον ουδέν πάντες οι άνδρες του πλούτου ταις χερσίν αυτών’ [Ψ. 75]. Που σημαίνει ότι οι πλούσιοι κοιμήθηκαν με γεμάτα τα χέρια και ξυπνώντας τα βρήκαν άδεια. Συνεπώς, «Τις εστι πλούσιος; Ο εν τω ολίγω αναπαυόμενος», σύμφωνα με την πολίτικη σοφία της Λωξάντρας.

Αποκαλυπτικά

Με καθυστέρηση (λόγω άλλων επικαίρων) καταγράφω κάποιες σκέψεις που έκανα με αφορμή τις πρόσφατες αποκαλύψεις των Financial Times για το παρασκήνιο των Καννών, τα δάκρυα της Μέρκελ, τις σκληράδες του Σόιμπλε και το δημοψήφισμα του ΓΑΠ. Επειδή στην εποχή μας όλοι έχουμε γίνει καχύποπτοι, αναρωτιέμαι (χωρίς να έχω άλλες ειδικές γνώσεις) για ποιο λόγο τέτοιες αποκαλύψεις γίνονται παραμονές ευρωεκλογών. Είναι τυχαίο το φαινόμενο; Δεν νομίζω. Όλοι οι ‘παίκτες’ σε κάθε χώρα (εντός και εκτός Ευρωζώνης) έχουν κάποιο απώτερο συμφέρον. Μια ματιά στα δικά μας εσωτερικά και μια προέκταση προς τα έξω θα μας πείσει. Δεν είμαστε οι μόνοι ιδιοτελείς: Γάλλοι, Γερμανοί, Ιταλοί, και όσοι άλλοι έχουν καθένας τη δική του ατζέντα στο ‘Μεγάλο Παιχνίδι’ (για να θυμηθούμε τον Κίπλινγκ) που λέγεται στρατηγική κυριαρχία ή επιρροή. Κάποιον θέλουν να προωθήσουν, κάποιον ή κάποιους άλλους να υποσκάψουν, με κάθε τρόπο να διατηρήσουν μια ισορροπία ευνοϊκή για τα δικά τους συμφέροντα, ατομικά, κομματικά, εθνικά, ώστε να δικαιωθεί η κυνική ρήση του Πάλμερστον: «Δεν υπάρχουν φίλοι ή σύμμαχοι, μόνο συμφέροντα». Συνεπώς, ας κρατούμε μια επιφύλαξη τόσο για τις ‘αποκαλύψεις’ που μας σερβίρουν, όσο και για τις προθέσεις των ‘σερβιτόρων’.

Δίκαιον όφλημα

Ευχαριστήριος αναφορά στον π. Κωνσταντίνο Παπαγιάννη

Την ημέρα της Πεντηκοστής, στην δεύτερη ευχή της τρίτης γονυκλισίας, διαβάζουμε: «Ουκ έστι, Κύριε, τοις δούλοις σου θάνατος, εκδημούντων ημών από του σώματος και προς σε τον Θεόν ενδημούντων, αλλά μετάστασις από των λυπηροτέρων επί τα χρηστότερα και θυμηδέστερα, και ανάπαυσις και χαρά».
     Με ανάλογες σκέψεις αποχαιρετίσαμε προ σχεδόν 40 ημερών τον φυσικό και πνευματικό μας πατέρα στον ιστορικό αυτό ναό, στον οποίο ο ίδιος ανατράφηκε, έζησε και υπηρέτησε ολόκληρη τη ζωή του (ως ιερεύς από το 1959), με βραχυχρόνια μόνο απουσία. Ο ναός μάς τον θυμίζει από κάθε γωνιά του. Τα περισσότερα λειτουργικά βιβλία φέρουν τις διορθωτικές παρεμβάσεις του, σε φθαρμένες σελίδες ή κατεστραμμένα εξώφυλλα, σε τυπογραφικά ή γλωσσικά λάθη. Το Ψαλτήρι έχει σημειώσεις για τη στιχολόγησή του. Η τάξη των ακολουθιών παραμένει όπως την καθιέρωσε επί 50 και πλέον έτη, σε σημείο που ένας μακαρίτης νεωκόρος να λέει ότι «στους 12 Αποστόλους διαβάζουν και τα κόκκινα γράμματα». Το ‘Ιερατικό’ πάνω στην Αγ. Τράπεζα και το ‘Εγκόλπιο Αναγνώστου και Ψάλτου’ στα αναλόγια συντάχθηκαν με τη δική του επιμέλεια. Και τα μουσικά του κείμενα χρησιμοποιούνται σε κάθε ακολουθία από όσους έμαθαν και αγάπησαν τη βυζαντινή μουσική με τη δική του διδασκαλία και το έμπρακτο παράδειγμα.
     Σε αυτοβιογραφικές σημειώσεις του, πριν μερικά χρόνια, αναφέρει μεταξύ άλλων: «Ως εφημέριος έδωσα προσοχή στην τακτική και εύρυθμη τέλεση των ιερών ακολουθιών μέσα στα ορισμένα χρονικά πλαίσια, στην επιβολή της τάξεως κατά τη διάρκειά τους και μάλιστα κατά την ώρα της προσελεύσεως στη θεία κοινωνία, στην καλλιέργεια του θείου κηρύγματος με ομιλίες στη Θ. Λειτουργία των Κυριακών, στους Χαιρετισμούς και σε άλλες ακολουθίες, αλλά και με εβδομαδιαίες απογευματινές ομιλίες. Κατέβαλα επίσης κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διοργάνωση και την καλή λειτουργία των κατηχητικών σχολείων της ενορίας, και αφιέρωσα τακτικά χρόνο εις το έργο της ιεράς εξομολογήσεως. Ως πρόεδρος του εκκλησιαστικού συμβουλίου προσπάθησα να τακτοποιήσω τα οικονομικά του ναού, και με τη βοήθεια των εκάστοτε επιτρόπων το επέτυχα. Φροντίδα μου ήταν επίσης η απόκτηση ενοριακού κέντρου, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1978. Ως συνταξιούχος εξακολουθώ, όσο επιτρέπουν οι δυνάμεις μου, να διακονώ στη θεία λατρεία, το κήρυγμα και την εξομολόγηση».
     Έζησε μέσα στα όρια της ενορίας αυτής όλη του τη ζωή, χωρίς να επιδιώξει ή να αποδεχθεί ποτέ άλλες θέσεις. Λόγω της στενής αυτής σχέσης, γνώριζε καλά τους ανθρώπους, τους δρόμους και τα σπίτια της, ποιές οικοδομές είχαν ή όχι ασανσέρ, ακόμη και για ποιά από αυτά χρειαζόταν κλειδί. Ήταν πάντα στη διάθεση των ενοριτών για έκτακτες ανάγκες, όπως την τέλεση του Ευχελαίου, την Εξομολόγηση και τη μετάδοση των Αχράντων Μυστηρίων σε ασθενείς και ετοιμοθανάτους.
     Το κήρυγμά του ήταν πάντοτε απλό, κατανοητό, μεθοδικό, γλαφυρά δοσμένο, σε γλώσσα προσιτή στο λαϊκό ακροατήριό του. Επί δεκαετίες κάλυψε με σειρές ερμηνευτικών ομιλιών πολλά βιβλία της Καινής και της Παλαιάς Διαθήκη: κάποιες έχουν ήδη εκδοθεί, πολλές άλλες περιμένουν τη σειρά τους. Η πρώτη σειρά ομιλιών που άκουσα, ως μαθητής του Δημοτικού, ήταν η ερμηνεία στις Πράξεις των Αποστόλων, που μου έκανε μεγάλη εντύπωση: κάθε Κυριακή περίμενα με ανυπομονησία τη συνέχεια. Εύκολα μπορώ να φαντασθώ ότι ανάλογη απήχηση θα είχε ο λόγος του και σε πολλούς άλλους. Ας σημειώσω εδώ την αγάπη του για την ορθή χρήση της γλώσσας, την καλλιέπεια, τη σωστή εκκλησιαστική ανάγνωση, την προσοχή στην απόδοση του νοήματος τόσο στον λόγο όσο και στην ψαλμωδία, την καθαρότητα στη σκέψη και στη γραφή, στοιχεία απαραίτητα για την καρποφορία του κηρύγματος.
     Η τέλεση των ιερών ακολουθιών δεν περιορίσθηκε στο τακτικό πρόγραμμα, αλλά γρήγορα περιέλαβε και έκτακτες λατρευτικές συνάξεις και αγρυπνίες, στις οποίες ζήσαμε όλες τις υπάρχουσες άγνωστές μας μέχρι τότε Λειτουργίες. Εδώ μάθαμε, με δάσκαλο και ιερουργό τον ίδιο, τη Λειτουργία του Αγ. Ιακώβου, του Αγ. Μάρκου, των Αποστολικών Διαταγών, του Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου… Πάντα μας προετοίμαζε γι’ αυτές με τις αντίστοιχες λειτουργικές φυλλάδες, πλουτισμένες με ψαλμικά αντίφωνα, βιβλικά αναγνώσματα κατά περίπτωση, και μουσικά συμπληρώματα.
     Είχε μακροχρόνια αγαθή και δημιουργική συνεργασία με τον αείμνηστο καθηγητή Ιωάννη Φουντούλη και ενετρύφησε ιδιαίτερα σε θέματα Λειτουργικής. Συχνά δεχόταν ερωτήματα από άλλους κληρικούς και λαϊκούς για λειτουργικά και τυπικολογικά ζητήματα, για τα οποία θεωρούνταν σημείο αναφοράς, χωρίς να προβάλλει ποτέ τον εαυτό του ως αυθεντία. «Τι γνώμη έχει ο π. Κωνσταντίνος;» με ρωτούσαν φίλοι ιερείς, κι εγώ του μετέφερα το ερώτημα και επέστρεφα την απάντησή του, συνήθως τεκμηριωμένη από πηγές της παραδόσεως. Καρπός του ενδιαφέροντος αυτού ήταν το λεπτομερές ‘Σύστημα Τυπικού’, που μετά από δεκαετή εργασία εκδόθηκε προ ετών από την Αποστολική Διακονία σε τόμο 750 σελίδων και αποτελεί έργο ζωής. Αγαπούσε την γνήσια παράδοση χωρίς νεωτεριστικές υπερβολές, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «όσο πιο πίσω πηγαίνουμε στην ιστορία της λατρείας, τόσο βλέπουμε ότι πολλά σημερινά στοιχεία είναι πρόσθετα και δεν ήταν ‘απ’ αρχής ούτω’».
     Για πολλά χρόνια μάζευε κατ’ έτος, τέτοια εποχή, τους επιζώντες συμμαθητές του από το Γυμνάσιο. Τελούσε τη Θ. Λειτουργία στους Αγ. Αποστόλους, στη συνέχεια έκανε τρισάγιο για τους αποθανόντες συμμαθητές και καθηγητές τους, κι έπειτα γευμάτιζαν όλοι μαζί. Η ατμόσφαιρα στις εκδηλώσεις αυτές ήταν ιδιαίτερα συγκινητική, και βαθιά ανθρώπινη. Είχε πάντα μαζί του ένα πυκνογραμμένο δίπτυχο με πολυάριθμα ονόματα, τα οποία μνημόνευε σε κάθε Λειτουργία, είτε ως ιερουργός είτε απλώς ως παριστάμενος και προσευχόμενος.
     Η πυκνή ενασχόλησή του με τα εκκλησιαστικά και ιερατικά καθήκοντα δεν τον εμπόδιζε να είναι πάντα δίπλα μας στο σπίτι. Είχαμε την μεγάλη ευλογία της συνεχούς παιδαγωγίας του, με τρόπο σταθερό αλλά και συνετό, διακριτικό και πράο, και με συνεχές παράδειγμα συμπεριφοράς. Ήταν ακούραστος στη βοήθειά του στα σχολικά μας μαθήματα, κυρίως όσα άγγιζαν τα δικά του θεολογικά και φιλολογικά ενδιαφέροντα, αλλά και πολλά άλλα. Δεν έπαυσε να ενδιαφέρεται για τις σπουδές μας εντός και εκτός Ελλάδος, και δεν έβαλε ποτέ προσκόμματα στις επιλογές μας. Την ίδια συμπαράσταση και παιδαγωγία γνώρισαν και τα εγγόνια του, όσο οι δυνάμεις του και οι αποστάσεις το επέτρεπαν. Αν ο Μέγας Αλέξανδρος απέδιδε στον πατέρα του μόνο το ζην, νομίζω ότι όλοι εμείς οφείλουμε στον π. Κωνσταντίνο τόσο το ζην όσο και το ‘ευ ζην’, και τον ευγνωμονούμε γι’ αυτό.
    Υμνογραφία και βυζαντινή μουσική ήταν οι ιδιαίτερες αδυναμίες του. Τα βιβλία τα ήξερε απ’ έξω. Τύχαινε πάνω σε μια συζήτηση να λέει «Στον τριαδικό κανόνα του Μεσονυκτικού του τάδε ήχου λέει…» και να αναφέρει την αντίστοιχη έκφραση. Η γνώση αυτή, σε συνδυασμό με το πάντα ευκίνητο και κριτικό πνεύμα του, τον οδήγησε στο να ασχοληθεί με την αναλυτική διόρθωση του ‘Τριωδίου’, ίσως του πιο αγαπημένου του λειτουργικού βιβλίου. Η πολυετής αυτή εργασία ολοκληρώθηκε αισίως πέρυσι, και ήδη το ριζικά αναθεωρημένο ‘Τριώδιο’ ετοιμάζεται από την Αποστολική Διακονία για χρήση τόσο στους ναούς όσο και στην ατομική προσευχή των ορθοδόξων χριστιανών.
     Όσα έκανε και συνέχισε να κάνει ως το τέλος, από τη χειρογράφηση των μουσικών του κειμένων—κυριολεκτικά χιλιάδες σελίδες—μέχρι την ιδιόχειρη βιβλιοδεσία των χειρογράφων του και αργότερα την μετεγγραφή τους στον υπολογιστή, τα έκανε ως γνήσιος Ερασιτέχνης, χωρίς άλλη επιδίωξη. Μεράκι είναι κάτι που το κάνεις πρωτίστως (ίσως και μόνο) επειδή το αγαπάς, χωρίς να περιμένεις από αυτό αναγνώριση, κέρδος, προαγωγή, ή οτιδήποτε άλλο (αν κάτι τέτοιο συμβεί, θα είναι ‘παράπλευρο όφελος’ και όχι σκοπιμότητα). Συχνά σε παλιές εκκλησίες και μοναστήρια βλέπουμε αγιογραφημένες κάποιες γωνιές τόσο κρυφές και απόμερες που κανείς δεν θα τις δει αν δεν ψάξει επί τούτου. Ο αγιογράφος όμως επέμεινε να δώσει κι εκεί ακόμη τον καλύτερο εαυτό του. Έτσι και ο μουσουργός που συνθέτει μέλη που δεν έχουν χρηστικό χαρακτήρα, που μπορεί να μη ψαλούν ποτέ σε ακολουθία. Δεν τον πειράζει, αρκεί που τα έγραψε: αυτή ήταν η χαρά του. Ποιος ψάλλει σήμερα αργό ειρμολογικό μέλος; Πόσα από τα μαθήματα αυτά θα ακουστούν ποτέ ‘επίσημα’; Δεν έχει σημασία: από αγάπη για τη μουσική τα συνέθεσε και τα καλλιγράφησε, χάριν πληρότητος. Και παραμένουν ως τεκμήρια και μαρτυρίες του ‘ύφους’ (‘Θησαυρός αργού ειρμολογικού μέλους’,  5 τόμοι).
     Φυλλομετρώ τα ανέκδοτα ‘Μελωδήματα’ του π. Κωνσταντίνου. Μεθοδικός σε όλα, εκ νεότητός του. Κάθε ‘μάθημα’ συνοδεύεται από τον τόπο και την ημερομηνία πρώτης σύνθεσης και τελικής αναθεώρησης. Κάποιες αναφορές είναι ενδεικτικές. Αργό κεκραγάριο σε πλάγιο δ΄ ήχο, γραμμένο 19/11/1945. Δυο μήνες νωρίτερα είχε κλείσει τα δεκαέξι. Παρακάτω, αργό ‘Φως ιλαρόν’ σε ήχο βαρύ διατονικό, με ημερομηνία 6/8/1947, εορτή της Μεταμόρφωσης, λίγο πριν συμπληρώσει τα 18. Κι ακόμη, τα περισσότερα εκδεδομένα βιβλία του αναφέρουν πόσες ώρες χρειάσθηκαν για να καθαρογραφούν. Για παράδειγμα: «Κατηρτίσθη το Μουσικόν Μηναίον του Αυγούστου [Σημ. 340 σελίδες μουσικής γραφής] από ιδ΄ Ιανουαρίου έως κε΄ Μαΐου του έτους βγ΄ [2003], εδαπανήθησαν δε δια τον καταρτισμόν αυτού ώραι ρμς΄ [146]».     
     Κατά την έκφραση του αείμνηστου Κωνσταντίνου Τσάτσου, «δημιουργούσε σαν αθάνατος και ζούσε σαν μελλοθάνατος». Δεν σταμάτησε να εργάζεται μέχρι την τελευταία μέρα, και το τέλος ήρθε σ’ ένα διάλειμμα της γραφικής εργασίας που αποτελούσε την καθημερινή του απασχόληση. Εκτός από το τακτικό γράψιμο, υπήρχαν και τα περιστασιακά δημιουργήματα: λίγες μέρες πριν από το τέλος μας παρέδωσε έξι τόμους παλαιοτέρων χριστιανικών περιοδικών που είχε βιβλιοδετήσει ο ίδιος.
     Δεν έπαυσε ποτέ να έρχεται στους Αγ. Αποστόλους, παρά την κόπωση από την τακτική διαδικασία της αιμοκάθαρσης στην οποία υποβαλλόταν τα τελευταία δυόμισι χρόνια. Τα φθαρμένα του γόνατα δεν του επέτρεπαν εδώ και πολύ καιρό να λειτουργεί ο ίδιος. Μία εβδομάδα πριν από το τέλος τον έφερα στο ναό για τον Μεγάλο Κανόνα. Ψάλαμε επί δυο ώρες την ακολουθία χωρίς την φυσική παρουσία του στο αναλόγιο, εκείνος όμως όπως πάντα σιγόψελνε από το Ιερό (ήξερε τα περισσότερα τροπάρια απ’ έξω), διορθώνοντας κάθε τόσο όταν κάτι λέγαμε λάθος. Παρακολούθησε την τελευταία του Λειτουργία την Ε΄ Κυριακή των Νηστειών, της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Tα τελευταία χρόνια κοινωνούσε σχεδόν σε κάθε Λειτουργία.
     Το τέλος έφθασε για τον π. Κωνσταντίνο το εσπέρας της Τρίτης 8 Απριλίου ξαφνικά, αλλά όχι απροσδόκητα, με δεδομένα τα μακροχρόνια προβλήματα της υγείας του, τα οποία υπέμεινε με αδιαμαρτύρητη καρτερία. Μια ανακοπή στο σπίτι ενώ βάδιζε ήταν το τελικό γεγονός. Χωρίς πρόσθετες αρρώστιες, πόνους ή ταλαιπωρίες, πέρα από τις προσπάθειες ανάνηψης από την μονάδα του ΕΚΑΒ που κλήθηκε στο σπίτι. Η διακομιδή στο νοσοκομείο και οι πρόσθετες ενέργειες των γιατρών απλώς μας έδωσαν τον απαιτούμενο χρόνο για να συνειδητοποιήσουμε το γεγονός ότι είχε ήδη απέλθει. Με τα λόγια του Ιώβ: «Ο Κύριος έδωκε, ο Κύριος αφείλετο. Ως τω Κυρίω έδοξεν, ούτω και εγένετο. Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον».
     Από την θέση αυτή, και εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη όλης της οικογενείας μας, θέλω να ευχαριστήσω όλους εκείνους που τον βοήθησαν και του συμπαραστάθηκαν όλα αυτά τα χρόνια. Τον οικείο επίσκοπο, τους εφημερίους, τους ιεροψάλτες, τους επιτρόπους και όλους τους ανθρώπους του ναού και της ενορίας, που τόσο τον τιμούσαν με την αγάπη τους. Το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό που τον φρόντισε στις πολλές νοσηλείες του, μέχρι και το τελευταίο βράδυ. Τους οδηγούς, επαγγελματίες και μη, που τον εξυπηρετούσαν στις μετακινήσεις του. Τους συνεργάτες του επί σειρά ετών στο συγγραφικό και εκδοτικό του έργο. Ιδιαιτέρως τους σεβαστούς πατέρες για την πολύτιμη συμβολή τους στον τελικό ευπρεπισμό και την ιερατική ένδυση, στην τέλεση της εξοδίου ακολουθίας και τον ενταφιασμό. Όλους όσοι παρευρίσκεσθε σήμερα εδώ και συμπροσεύχεσθε. Πρωτίστως όμως τον Πανάγαθο Θεό που μας χάρισε την ευλογία της παρουσίας του και ‘κατηύθυνε τα διαβήματά του προς εργασίαν των εντολών Του’ επί τόσα χρόνια.
     Την επομένη της εκφοράς του, ανοίγοντας το πρωί στην τύχη το Ψαλτήρι (που τόσο αγαπούσε ο ίδιος) βρέθηκα μπροστά στους ακόλουθους στίχους:
     «Επίστρεψον, ψυχή μου, εις την ανάπαυσίν σου, ότι Κύριος ευηργέτησέ σε. Ότι εξείλετο την ψυχήν μου εκ θανάτου, τους οφθαλμούς μου από δακρύων, και τους πόδας μου από ολισθήματος. Ευαρεστήσω ενώπιον Κυρίου εν χώρα ζώντων». [Ψαλμ. ριδ΄]
     Νομίζω ότι ο π. Κωνσταντίνος δεν θα είχε αντίρρηση να βάλουμε στα χείλη του τους λόγους αυτούς. Ωστόσο, ας μου επιτραπεί να κλείσω τη μικρή αυτή αναφορά με μια προσωπική ‘φαντασία’ που έπλεξα για την τελευταία επί γης στιγμή του. Ενώ βάδιζε βραδέως και εμπόνως στο διάδρομο του σπιτιού, άκουσε τη Φωνή του Λόγου να του λέγει: «Πού υπάγεις, πάτερ Κωνσταντίνε; Από εδώ έλα!» Και «ουκ εγένετο απειθής», αλλά είπε: «Αμήν, ναι, έρχομαι, Κύριε Ιησού!». Και σπεύσας απήλθε γηθόμενος, ‘αγαλλομένω ποδί’.
     Του πατρός ημών Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, ιερέως του Υψίστου γενομένου, αιωνία η μνήμη! Την ευχή του να έχουμε.

Αστυάναξ

Δεν θυμόμουν το βιογραφικό του, κι έτσι τον αναζήτησα στην διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια. Έτσι λεγόταν το μικρό πριγκιπόπουλο της Τροίας, ο γιός του Έκτορα και της Ανδρομάχης, που σκοτώθηκε κατά την άλωση, πιθανώς από τον Νεοπτόλεμο που εκδικήθηκε έτσι τον θάνατο του Αχιλλέα...
     Γιατί τον θυμήθηκα τώρα; Κοιτάζοντας σήμερα έναν φάκελλο ασθενούς είδα το πατρώνυμο: Αστυάναξ. Σπάνιο όνομα, ενδιαφέρον, ελληνικώτατο, καλόηχο, δε λέω. Αλλά ερωτώ, ο αφελής: Ποιος νονός το διάλεξε; Πώς το κουβαλούσε μια ζωή ο... φορέας του; Και βάζω κι ένα μικρό στοίχημα, ότι σπάνια θα το έκλιναν αυτοί που το χρησιμοποιούσαν (ξέρετε: ‘ο Τάδε του Αστυάναξ’, ‘να το πούμε στον Αστυάναξ’ κ.τ.λ.).
     Πάντως τον στιχούργησε ο Σεφέρης, τον μελοποίησε ο Θεοδωράκης, τον τραγούδησε η Μαργαρίτα Ζορμπαλά... τί άλλο ήθελε ο μικρός πρίγκιπας;

Τραγωδίες

Κάθε μέρα, εκατομμύρια ανθρώπων σε όλο τον κόσμο εκθέτουν τη ζωή τους σε ακραίους κινδύνους και εργάζονται υπό συνθήκες απίστευτα δύσκολες και ανθυγιεινές, με πολύ μόχθο, κι έχοντας κάθε στιγμή τον φόβο του αναπάντεχου θανάτου από πτώση, πνιγμό, κατάχωση, έκρηξη, πυρκαγιά, ασφυξία. Η εργασία αυτή, άλλοτε εκούσια αλλά πολύ συχνά καταναγκαστική, από τη μια μεριά εξασφαλίζει στους ανθρώπους αυτούς τα (έστω και στοιχειώδη) προς το ζην, ενώ από την άλλη παρέχει σε όλους εμάς τους πιο ‘εκλεπτυσμένους’ ποικίλα αγαθά, χρήσιμα και περιττά, με τη μορφή π.χ. σπανίων ορυκτών που χρησιμοποιούνται στις πολυάριθμες ηλεκτρονικές συσκευές που ρυθμίζουν τη ζωή μας. Τέλος, για κάποιους σχετικά λίγους, η εργασία αυτή είναι πηγή πλουτισμού και αντικείμενο σκληρής εκμετάλλευσης (ακόμη και η λέξη αυτή προέρχεται από τα μέταλλα και τα μεταλλεία).
     Συνήθως όλος αυτός ο μόχθος περνάει απαρατήρητος, δεν απασχολεί την κοινή γνώμη. Μέχρι που έρχεται μια τραγωδία όπως η προχθεσινή στο τουρκικό ανθρακωρυχείο της Σόμα με τους εκατοντάδες νεκρούς και αγνοουμένους, για να μας αποκαλύψει τις συνθήκες υπό τις οποίες εργάζεται τόσος κόσμος και τους κινδύνους που διατρέχει. Είναι κάτι ανάλογο με τον ανθρώπινο οργανισμό: όσο το σώμα μας λειτουργεί φυσιολογικά, δεν αντιλαμβανόμαστε τις θαυμαστές λειτουργίες του, τις θεωρούμε ‘φυσικές’ και δεδομένες. Μόλις κάτι χαλάσει (αυτί, μάτι, δόντι, χέρι, μέση, καρδιά, πνευμόνι, νύχι...), αμέσως συνειδητοποιούμε ότι υπήρχε και δούλευε αθόρυβα για μας. Κι ακόμη, μόνο τότε καταλαβαίνουμε τη ζημιά που του προκαλούσαμε ζώντας απρόσεχτα, τρώγοντας και πίνοντας ό,τι και όσο έλαχε, καπνίζοντας, χωρίς την απαραίτητη άσκηση, ανάπαυση και φροντίδα. 
     Με ανάλογο τρόπο, και οι τραγωδίες αυτές αναδεικνύουν από τη μια μεριά το εν πολλοίς αφανές έργο τόσων ανθρώπων, από τό οποίο εμείς όλοι άμεσα ή έμμεσα ωφελούμαστε, και από την άλλη τις ευθύνες και τις εγκληματικές παραλείψεις εκείνων που δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για την ασφάλεια και την προστασία τους. Όπως γίνεται στις αρρώστιες, μπαίνουμε σε σκέψεις, παίρνουμε αποφάσεις, κάνουμε τάματα για αλλαγή τρόπου ζωής, υποσχόμαστε στο εξής να προσέχουμε περισσότερο, αλλά... "κάθε θάμα για τρεις μέρες". Όλα ξεχνιούνται μόλις γίνουμε καλά, ακόμη και η ελάχιστη ευγνωμοσύνη στον Θεό για την υγεία μας.
     Κάπως έτσι και με τις τραγωδίες, δυστυχώς.

Υπομονή και κουράγιο

«Ευχαριστώ πολύ, γιατρέ. Να έχετε ένα καλό πρωινό».
     Ο άρρωστός μου χαιρετά και φεύγει. Είναι 11 το πρωί, και η ευχή του, ασυνήθιστη ως διατύπωση, αντηχεί στ’ αυτιά μου σαν ένα είδος καταπραϋντικό. Μου χρειάζεται, κι ελπίζω να πιάσει, γιατί η μέρα ξεκίνησε δύσκολα. Το πρώτο ραντεβού είχε κλεισθεί εξ αποστάσεως χθες βράδυ. Η ασθενής, 42 ετών, από άλλη πόλη, είχε έναν επίμονο βήχα. Μια παθολογική ακτινογραφία την οδήγησε σε αξονική, το πόρισμα της οποίας μου διάβασε η αδελφή της στο τηλέφωνο. Δεν ακουγόταν καλό, και δεν σήκωνε καθυστέρηση. Στις εννιά βρισκόταν απέναντί μου, νέα, συμπαθητική, φοβισμένη σαν το ζωάκι που παγωμένο αντικρίζει το αρπακτικό να ανοίγει το στόμα μπροστά του. Η ακτινολογική εικόνα δυσοίωνη, η συζήτηση φορτισμένη. Εδώ δεν χωρούν υπεκφυγές ή ψέματα. Οπωσδήποτε θα προσπαθήσω να γλυκάνω το πικρό χάπι, αλλά τελικά θα πρέπει να την πονέσω. Οι δύσκολες λέξεις--όγκος, καρκίνος--σίγουρα θα πέσουν στην κουβέντα, έστω και ως υπόνοιες, για να ανοίξουν το δρόμο (μονόδρομο μάλλον) για την πορεία που πρόκειται να ακολουθήσει. Για να μη χαθεί χρόνος με μάταιες εξετάσεις και αναζητήσεις.
      Ώρα για δουλειά. Εξηγώ με απλά λόγια τα μέχρι τώρα ευρήματα και τη διαδικασία της βρογχοσκόπησης. Της υπόσχομαι ότι δεν θα ταλαιπωρηθεί, δείχνει να το πιστεύει. Είναι μεγάλη υπόθεση κερδίσεις την εμπιστοσύνη του αρρώστου σε μια τέτοια ώρα. Τα δύσκολα είναι μπροστά μας, ας μην τα κάνουμε χειρότερα. Απαντώ σε όλες τις ερωτήσεις της, της δίνω όσο χρόνο χρειάζεται για την προετοιμασία, προχωρούμε στην εξέταση. Οι φόβοι επιβεβαιώνονται: η ανώμαλη μάζα που περιγράφει ο ακτινολόγος έχει ήδη εισβάλει στην τραχεία. Φωτογραφίες, βιοψίες, μ’ ένα κάψιμο πίσω από τα βλέφαρα και μια προσευχή στο κλειστό στόμα. Τι να πείς και τι να κρύψεις; Την αφήνω να ξυπνήσει και φεύγω από την αίθουσα για να κρυφτώ εγώ, να μαζέψω δυνάμεις για τη συνέχεια.           
     Κάποιος πρέπει να ξέρει την δυσάρεστη αλήθεια στην πραγματική της διάσταση. Θα πρέπει να πληγώσω τη μικρότερη αδελφή που την συνοδεύει. Της εκθέτω την κατάσταση: δύσκολες οι προοπτικές, και γι’ αυτό θα πρέπει να ενεργήσουμε το συντομότερο. Δεν μπορεί να συγκρατήσει τα δικά της δάκρυα: «Δεν ξέρω τι να νοιώσω. Χθες είχα τη γιορτή μου, έμαθα ότι είμαι έγκυος, και συγχρόνως έμαθα ότι η αδελφή μου...». Η φωνή σβήνει. Μένουμε για λίγο σιωπηλοί. Μέσα σε δυο φράσεις η σύνθετη εικόνα της ζωής μας πάνω στη γη: ‘της ζωής οι καταιγίδες παν’ μαζί με τη χαρά’, όπως έλεγε το παλιό τραγούδι του Νίκου Γκάτσου και του Σταύρου Ξαρχάκου. Με τα λόγια του Ιώβ: «Ει τα καλά εδεξάμεθα εκ χειρός Κυρίου, τα κακά ουχ υποίσωμεν;» Αντέχει η πίστη μας σε τέτοιες δοκιμασίες;
     Γυρίζουμε στον θάλαμο. Η άρρωστη έχει ξυπνήσει. Ευτυχώς δεν κατάλαβε τίποτε από την εξέταση. «Τον λόγο τώρα έχει το εργαστήριο, από σένα θέλουμε μερικές μέρες υπομονή». Σφίγγει τα χείλη. Της σφίγγω το χέρι. Εις το επανιδείν, μόλις έχουμε τα αποτελέσματα. Για την επόμενη πράξη.

Τροπολογίες

Έχουμε αναφερθεί και άλλοτε στην ελληνική αυτή νομοθετική ‘πατέντα’, ένα είδος κοινοβουλευτικής ρωσικής σαλάτας, μέσα στην οποία μπορεί κανείς να βρει ‘πάσης φύσεως υλικά’, βρώσιμα και μη, κάποια ίσως χρήσιμα και πολλά άλλα παντελώς άχρηστα ή και επικίνδυνα για την δημόσια υγεία. Για να πάρουμε ένα μόνο χτυπητό παράδειγμα, τι δουλειά έχει η πρόσφατη πολυσέλιδη τροπολογία του Υπουργείου Παιδείας μέσα στο σχέδιο νόμου για τις λαϊκές αγορές; Υποπτεύομαι ότι η συλλογή τέτοιων τροπολογιών μετά από προσεκτική αναδίφηση και αποδελτίωση της ελληνικής νομοθεσίας των τελευταίων 40 ετών θα μπορούσε να οδηγήσει στη σύνταξη ενός τόμου με νομικά ‘μαργαριτάρια’ που θα αποτελούσε αφενός πηγή αστειρεύτου γέλωτος και αφετέρου μια ογκώδη ‘δικογραφία’ κατά του κοινοβουλευτικού μας συστήματος. 
     Όπως διαβάζω στην Καθημερινή, ‘η κατάχρηση τροπολογιών που κάνουν πολλοί υπουργοί προκάλεσε την αντίδραση του πρωθυπουργού, ο οποίος διεμήνυσε ότι θα πρέπει να προωθούνται προς ψήφιση μόνον εκείνες οι οποίες αφορούν θέματα σχετικά με τις μνημονιακές υποχρεώσεις’. Υποθέτω ότι εδώ θα πρέπει να χειροκροτήσουμε με ενθουσιασμό, ειδικά για το κριτήριο της πρωθυπουργικής επιλογής. 

[Το σκίτσο του Α. Πετρουλάκη (Καθημερινή 10/5/2014) τα λέει πολύ καλύτερα...]

Ευρώπη: συνεταίρος ή σύζυγος;

Χθες ήταν η ημέρα της Ευρώπης. Την εν λόγω κυρία την γνωρίζουμε καλά, μια και ανήκουμε στην οικογένειά της. Ως λαός έχουμε αμφίθυμα αισθήματα απέναντί της: Την θέλουμε ή δεν την θέλουμε; Μέσα ή έξω; Κάθε τόσο ακούγονται τέτοια ερωτήματα, με μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση. Όπως γράφει ο Λέον Τολστόι αρχίζοντας το μυθιστόρημά του ‘Άννα Καρένινα’, «οι ευτυχισμένες οικογένειες όλες μοιάζουν, αλλά οι δυστυχισμένες δυστυχούν καθεμιά με τον δικό της τρόπο». Ποια είναι η δική μας δυστυχία; Ότι, ενώ καρπωνόμαστε οικονομικά και άλλα οφέλη από την ‘οικογένειά’ μας, μαζί με την οικονομία αναγκαζόμαστε, χωρίς ορατές αντιστάσεις, να δεχθούμε και πολιτισμική και θρησκευτική και ηθική αλλοίωση (γράφε ισοπέδωση και αφομοίωση).
     Μια ένωση ανθρώπων μπορεί να είναι συνεταιρισμός (π.χ. εμπορικός) ή γάμος. Διαφορετικοί οι κανόνες και οι απαιτήσεις στην κάθε περίπτωση, άλλα και τα αποτελέσματα. Επειδή κάθε τόσο ακούμε για «περισσότερη Ευρώπη», για «πιο στενή ένωση» και άλλα συναφή, χωρίς να γίνουμε Ευρωφοβικοί, νομίζω ότι είναι σωστό να επιδιώκουμε και να ζητούμε μια Ευρώπη που να λειτουργεί ως κοινωνικός συνεταιρισμός και όχι ως καταναγκαστικός γάμος, με όλες του τις συνέπειες. Το ότι συνεργαζόμαστε με κάποιον (ή κάποιους) δεν σημαίνει ότι υποχρεωτικά πρέπει και να τον παντρευτούμε. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί η οικονομική συνεργασία να οδηγεί στην απώλεια της πολιτιστικής και ηθικής μας ταυτότητας. Θα πρέπει να διεκδικούμε να είμαστε Έλληνες πολίτες της Ευρώπης, και όχι απλώς Ευρωπαίοι πολίτες άχρωμοι, άοσμοι και ομοιόμορφοι. Μπορούμε;

Πλαφόν

Όπως έλεγε ο Αϊνστάιν, δυο πράγματα δεν έχουν όρια, το σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία (και για το πρώτο δεν ήταν απόλυτα σίγουρος). Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα το όριο λέγεται πλαφόν: έτσι, γαλλιστί, καθότι είμαστε Ευρωπαίοι με τα ούλα μας.
     Μιλούμε βέβαια για το ανώτατο όριο συνταγογράφησης ανά ιατρό που επιχειρεί να ξαναεπιβάλει ο επί της υγείας υπουργός, μετά την πρόσφατη απόρριψή του από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Όπως εξηγούσε μια δημοσιογράφος σήμερα στη ΝΕΡΙΤ, οι ασφαλισμένοι θα πρέπει να τηλεφωνούν στο γιατρό τους (ιδίως όσο προχωρεί ο κάθε μήνας) και να τον ρωτούν αν έχει περάσει το όριο συνταγογράφησης πριν ξεκινήσουν να πάνε να γράψουν φάρμακα. Αν ναι, τότε θα πρέπει να αναζητήσουν άλλον συνταγογράφο. Το ίδιο, κατά τον υπουργό, θα γίνει και με τα εργαστήρια: αν έχουν περάσει το όριό τους, δεν θα μπορούν να εκτελούν άλλες αιματολογικές ή ακτινολογικές εξετάσεις.
     Λοιπόν, φαντασθείτε κάτι ανάλογο π.χ. σε ταβέρνες. Πηγαίνετε στην πρώτη και ρωτάτε: «Έχετε περάσει το πλαφόν σερβιρίσματος;» «Δυστυχώς ναι, κύριε, αλλά ρωτήστε και δίπλα μήπως έχουν ακόμη περιθώρια», απαντά περίλυπος ο πορτιέρης. Αν το παράδειγμα ακούγεται αστείο, μεταφέρετέ το στους γιατρούς, τα φάρμακα και τις εξετάσεις, και βάλτε τον εαυτό σας στο ρόλο του ασθενούς. Και τα ξαναλέμε.  

Γράμματα

Διαβάζω τις σαββατιάτικες επιστολές στην Καθημερινή, και αναρωτιέμαι τι να πιάσω και τι να αφήσω. Ενδεικτικοί τίτλοι:

• ‘Χειμερινές διακοπές’ για τα σχολεία αναγγέλλει το Υπουργείο Παιδείας. Και τα μυαλά στα κάγκελα, απαντώ εγώ. Πάθαμε εμείς όλοι τίποτε που δεν σταματούσαμε το σχολείο για να κάνουμε σκι; Για καλύτερη, πιο ουσιαστική παιδεία υπάρχει καμιά σκέψη;
• 'Ο κατήφορος συνεχίζεται’. Πρόσφατα οι πονηροί εισβολείς της Βόρειας Κύπρου επέτρεψαν να γίνει η ακολουθία του Επιταφίου σε ΜΙΑ εκκλησία στα κατεχόμενα, ώστε να ‘παίξει’ στη συνέχεια η σχετική είδηση σε όλα τα Μέσα και να αποκτήσουν ένα ακόμη προπαγανδιστικό όπλο στα διεθνή ‘φόρα’. Κι εμείς να νομίζουμε ότι μας έκαναν την πρώτη μεγάλη παραχώρηση, και θα ακολουθήσουν κι άλλες.
• ‘Άθλιο θέαμα’ η κουρελιασμένη ‘πρώην ελληνική σημαία’ που κυματίζει στον κοντό του Μεγάρου Ραδιοτηλεόρασης, αλλά δεν φαίνεται να απασχολεί κανέναν από τους εισερχοεξερχομένους. Ούτε την προϊσταμένη τους αρχή.
• Τέλος, ‘το μαρτύριο της καφετέριας’ αναφέρεται στην τεχνήεσσα και παράνομη κατάληψη των πεζοδρομίων από τα τραπεζοκαθίσματα των καφετεριών, που φθάνει μέχρι πλήρους αποκλεισμού της διέλευσης των πεζών και της εισόδου των ενοίκων στις οικοδομές. Ενδιαφέρεται κανείς; Ακριβώς τόσο, όσο και για το προηγούμενο φαινόμενο.

     Μετά από όλα αυτά, μια επιστολή για την ‘εκτροπή του Αχελώου’ που απέμεινε μοιάζει με εκπαιδευτικό ντοκυμαντέρ στριμωγμένο σε τηλεοπτικό πρόγραμμα ανάμεσα σε σήριαλ της κακιάς ώρας.

Οδησσός

Μια πόλη με παρελθόν, με ιστορικούς δεσμούς με την Ελλάδα, με τη Φιλική Εταιρεία και τον Αλέξανδρο Υψηλάντη να αχνοφαίνονται στη μνήμη της. Και τώρα, περνάει στη δημοσιότητα της σύγχρονης ιστορίας με τον πιο ανεπιθύμητο, τον πιο βάρβαρο τρόπο: μέσα στην κορνίζα του εμφυλίου πολέμου που ακήρυκτος μαίνεται στην Ουκρανία εδώ και τόσους μήνες. Ακόμη ένα σύμπτωμα της δαιμονικής διαμάχης για την παγκόσμια κυριαρχία και εξουσία που μαστίζει ολόκληρο τον κόσμο, κι αλλού λέγεται Αίγυπτος, αλλού Συρία, αλλού Τσετσενία, αλλού Αφγανιστάν, αλλού... μην ανησυχείτε, θα βρούμε κι  άλλους ‘ταξιδιωτικούς προορισμούς’. Υπομονή να έχετε.
     Πριν τριάντα χρόνια ο Αλέξανδρος Σολζενίτσιν άρχισε μια ομιλία του στην Αμερική με τα ακόλουθα λόγια:  «Πριν από μισό αιώνα και πλέον, όταν ήμουν ακόμη παιδί, θυμάμαι ότι άκουγα πολλούς ηλικιωμένους να δίνουν την ακόλουθη εξήγηση για τις μεγάλες συμφορές που είχαν βρει τη Ρωσία: οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό, γι’ αυτό έγιναν όλα αυτά... Κι αν μου ζητούσαν να επισημάνω με συντομία το κύριο χαρακτηριστικό ολόκληρου του εικοστού αιώνα, κι εδώ δεν θα μπορούσα να βρω κάτι πιο ακριβές και κοφτό από το να επαναλάβω: οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό». Ελπίζουμε μόνο να μη μας ξεχάσει Εκείνος.
     Είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ την Οδησσό πριν μερικά χρόνια. Οι φωτογραφίες που πήρα τότε δυστυχώς αποκτούν σήμερα δυσάρεστη επικαιρότητα.

Το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας

Ο πρώτος τάφος του Πατριάρχη Αγ. Γρηγορίου Ε΄

Το λιμάνι παγωμένο (Ιανουάριος γαρ...)