Φρενίτιδα

 Ανάμεσα στα πολλά δραματικά που λαμβάνουν χώρα σε όλο τον πλανήτη γύρω μας το μάτι μου πιάνει και μια ιδιάζουσα φρενίτιδα. Με τον όρο αυτό περιγράφουν οι ειδήσεις τη συμπεριφορά εκατοντάδων ή χιλιάδων ανθρώπων ανά τον κόσμο που έσπευσαν να κάνουν ουρές στα σχετικά καταστήματα για να προμηθευτούν το νέο ρολόι Swatch Omega. Δεν νομίζω ότι κάποιος από αυτούς δεν είχε ήδη ένα ή και περισσότερα ρολόγια. Γιατί άραγε να δώσει 250 ευρώ για ένα ακόμη; Διαφορετική ώρα θα δείχνει το καινούργιο; Ή μήπως το ‘γενόσημο’ του αυθεντικού Omega (το οποίο αρχίζει από τα 6.500 ευρώ) θα δώσει στον καρπό του χεριού τους μια πρόσθετη αίγλη; Επειδή οι ουρές σημειώθηκαν και στην Αθήνα, φαντάζομαι ότι ουκ ολίγοι από αυτούς που παρατάχθηκαν με αδημονία αύριο θα κλαίγονται για την αυξημένη τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος ή του αερίου. Προφανώς καθένας κάνει τις επιλογές του, και τις πληρώνει.

Παρορμήσεις

 Είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να είσαι ουδέτερος σε καταστάσεις με παγκόσμιο αντίκτυπο όπως η τρέχουσα και εξελισσόμενη ‘ειδική στρατιωτική επιχείρηση’ (= εισβολή) της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η ουδετερότητα (ή αντίθετα η κριτική και των δύο πλευρών) εύκολα ερμηνεύεται ως τακτική ίσων αποστάσεων, και συνεπώς ως δικαίωση ή ελαφρυντικό για τον επιτιθέμενο. Με την απαραίτητη αυτή επισήμανση, και αφού δηλώσω την κατηγορηματική αντίθεσή μου στην καταστροφική ρωσική επίθεση, ας καταγράψω μια σημερινή σκέψη, ελπίζοντας να μη παρερμηνευθεί.
     Πριν μερικά χρόνια είχα θυμηθεί εδώ την ακόλουθη ιστορία. Μια παρέα παιδιών περπατούσε σ’ ένα πάρκο, όπου υπήρχε μια μικρή διακοσμητική λίμνη με έναν βράχο στη μέση. Ο τολμηρός της παρέας έβαλε στοίχημα ότι μπορούσε να φτάσει τον βράχο μ’ ένα άλμα. Πράγματι, πήρε φόρα, έτρεξε και πήδησε και πέτυχε τον στόχο. Όταν όμως θέλησε να επιστρέψει, διαπίστωσε ότι ο μόνος τρόπος ήταν να πέσει στο νερό, αφού δεν υπήρχε χώρος πάνω στο βράχο για να τρέξει.
     Το δίδαγμα της ιστορίας είναι βέβαια ότι θα πρέπει να σκεφτόμαστε καλά τις πιθανές συνέπειες των πράξεών μας, που μπορεί να είναι επιζήμιες είτε για μας είτε για άλλους. Και όσο μεγαλύτερη είναι η θέση μας, η δύναμή μας, η εξουσία μας, τόσο πιο επικίνδυνες μπορεί να είναι κάποιες απερίσκεπτες ενέργειές μας. Δεν ξέρω αν ο Ρώσος πρόεδρος κάνει τώρα δεύτερες σκέψεις για το εγχείρημά του, ούτε το θεωρώ απλή απερισκεψία: το κακό είναι ότι ανεξάρτητα από το αρχικό του κίνητρο δεν μπορεί εύκολα να κάνει πίσω, έχει φτάσει σ’ αυτό που οι αγγλόφωνοι χαρακτηρίζουν ως ‘point of no return’ (σημείο μη επιστροφής). Κι αυτό κάνει την όλη κατάσταση ακόμη πιο επικίνδυνη, μια και δεν ξέρει κανείς τι άλλο μπορεί να τολμήσει.
     Ωστόσο το ίδιο δίδαγμα ισχύει και για τα λόγια μας. Κάθε τόσο ακούμε από χείλη πολιτικών, είτε εντός είτε εκτός Ελλάδος, να ξεστομίζουν κουβέντες (ή να γράφουν σχόλια, κατά τη μόδα της εποχής) που τις μετανιώνουν σχεδόν μόλις τις προφέρουν (ή αφού δεχθούν τη σχετική αρνητική κριτική) και προσπαθούν να τις μαζέψουν ή να τις εξωραΐσουν με διευκρινίσεις και επεξηγήσεις («Δεν με καταλάβατε καλά, δεν εννοούσα ακριβώς αυτό» κτλ.) που τους ευτελίζουν απέναντι στο ακροατήριό τους. Κάτι τέτοιο έκανε και ο Αμερικανός πρόεδρος με τους χαρακτηρισμούς του για τον Πούτιν. Όταν αντιμετωπίζεις ένα άγριο σκυλί, δεν το προκαλείς να σου αγριέψει περισσότερο. Αυτό δεν σημαίνει ότι το καλοπιάνεις, ούτε ότι επιδοκιμάζεις τη συμπεριφορά του. Κι αν σε ένα σωρό ελάσσονα ζητήματα χρησιμοποιούμε διπλωματική ή ‘πολιτικά ορθή’ γλώσσα για να μη ρίξουμε λάδι στη φωτιά, ακόμη περισσότερο είναι αυτό απαραίτητο σε μείζονα θέματα.
     Κακά τα ψέματα. Η παρορμητική συμπεριφορά, η εξωτερίκευση των διαθέσεων ή της γνώμης μας εν βρασμώ ψυχής, δεν έχει καμία σχέση με την καλώς νοούμενη ειλικρίνεια. Μπορεί ο άλλος να είναι όντως επικίνδυνος εγκληματίας. Αν όμως τον αποκαλείς δημόσια χασάπη, απλώς τον εξωθείς να συμπεριφερθεί ανάλογα. Δεν είναι καλύτερα να σκέφτεσαι τις συνέπειες των λόγων σου και να μην επιδεινώνεις την κατάσταση με αυθόρμητες δηλώσεις; Τουλάχιστον έτσι γλιτώνεις το ‘μουσκίδι’ της κοινής γνώμης.

Μάθημα ζωής

 Προχθές ο ‘Γαστρονόμος’ της Καθημερινής φιλοξενούσε ένα Κρητικό 90χρονο παππού, τον κυρ-Αλέκο Φραγκιαδάκη, που διηγιόταν τα της ζωής και της μαγειρικής του (βοσκός και στη συνέχεια ταβερνιάρης και τώρα απόμαχος). Έμεινα σε δυο φράσεις του:
     «Όλα ήταν ωραία τότε, γιατί εμείς επεινούσαμε στην Κατοχή. Το ’44 που φύγανε από εδώ οι Γερμανοί, εμείς επεινούσαμε και τρώγαμε ό,τι είχαμε. Το καλύτερό μας φαγητό ήταν να βρούμε να φάμε. Άλλο τίποτα δεν είχαμε».
     Μου θύμισε κάτι που γράφει ο ιερός Χρυσόστομος, ότι το καλύτερο ορεκτικό είναι η πείνα και η δίψα. Η πατερική διδαχή και η λαϊκή σοφία συναντήθηκαν.

Επινόηση και κατανάλωση

 Κάθε τεχνολογικό προϊόν είναι αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης διεργασίας. Υπάρχει μια ερευνητική ιδέα ή η επιθυμία για κάλυψη μιας ανάγκης (ας τη θεωρήσουμε καταρχήν αληθινή, αν και πολλές ‘ανάγκες’ είναι επίπλαστες, με σκοπό το εμπορικό κέρδος). Οι εμπνευστές της σχεδιάζουν πιθανούς τρόπους πραγμάτωσης της ιδέας και τους δοκιμάζουν σε μικρή κλίμακα στα εργαστήριά τους. Εφόσον η ιδέα αποδειχθεί τεχνολογικά εφικτή, παίρνει τον δρόμο της παραγωγής και φθάνει στην προώθησή της στην αντίστοιχη αγορά. Και αν πρόκειται για κάποιο προϊόν, συσκευή, εργαλείο ή άλλο αντικείμενο ευρείας κατανάλωσης, η προώθηση βασίζεται στη διαφήμιση με τα ποικίλα τεχνάσματά της που θα πείσουν τους καταναλωτές ότι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς κάτι που μέχρι χθες αγνοούσαν την ύπαρξή του. Αν αυτό το κάτι είναι πραγματικά χρήσιμο, ο χρόνος και η διάδοσή του εξασφαλίζουν την εμπορική του επιτυχία και δικαιώνουν τη ιδέα, που περνάει στην ιστορία των εφευρέσεων και ανακαλύψεων. Αν πρόκειται απλώς για μια περαστική καταναλωτική μόδα, ξεχνιέται μόλις επινοηθεί το διάδοχο προϊόν.
     Υπάρχουν όμως και ιδέες και προϊόντα που ο μόνος λόγος υπάρξεώς τους είναι η θανάτωση, η καταστροφή, η εξόντωση ανθρώπων ή εγκαταστάσεων. Πρόκειται για τα διάφορα όπλα και οπλικά συστήματα. Εδώ κατασκευαστές και πελάτες δεν είναι κάποιοι μεμονωμένοι εφευρέτες και εύπιστοι καταναλωτές, αλλά κυβερνήσεις και κράτη και μεγάλες βιομηχανίες. Η συνεργασία τους έχει περιγραφεί διεθνώς με τον όρο military-industrial complex (στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα), που υποδηλώνει την αχώριστη διαπλοκή των κατασκευαστών με τους χρήστες των όπλων. Οι πρώτοι σχεδιάζουν όλο και πιο φονικά όπλα, τα οποία πληρώνουν αδρά οι δεύτεροι. Και επειδή τα όπλα σκουριάζουν όταν μένουν αχρησιμοποίητα, είναι απαραίτητοι κάθε τόσο οι πόλεμοι για την κατανάλωσή τους (πριν από την ημερομηνία λήξης), αλλά και για να δοκιμάζονται στην πράξη ως προς τα διαφημιζόμενα αποτελέσματά τους. Όσο μεγαλύτερη η καταστροφή, τόσο καλύτερο το ‘προϊόν’.
     Τα πράγματα όμως δεν σταματούν εκεί. Ένα κράτος Α βλέπει ότι το κράτος Β,  ο ιστορικός αντίπαλός του, διαθέτει ένα όπλο που το Α δεν έχει. Σπεύδει λοιπόν να το αποκτήσει κι αυτό, φοβούμενο ότι σε μια μελλοντική σύγκρουση με το Β θα βρεθεί σε μειονεκτική θέση. Η σύγκρουση μπορεί να μη συμβεί ποτέ, αλλά δεν ξέρεις τι γίνεται, οπότε ας έχουμε κάνει τις ετοιμασίες μας. Αυτές δεν μένουν απαρατήρητες από την πλευρά Β, που κάνει ανάλογες σκέψεις και προμήθειες, αναζητώντας την υπεροπλία. Κι έτσι το παζάρι του θανάτου έχει εξασφαλισμένη την αγοραστική του κίνηση. Και η ευφημιστικώς ονομαζόμενη ‘αμυντική βιομηχανία’ [βλ. την πολύ εύστοχη επιστολή του πλοιάρχου Ματθ. Δημητρίου] τρίβει τα χέρια της για τις καλές δουλειές της.
     Έκανα τις σκέψεις αυτές καθώς διάβαζα για τους υπερηχητικούς πυραύλους ‘στιλέτο’ που φημολογείται ότι χρησιμοποίησαν οι Ρώσοι στην Ουκρανία και που δεν τους πιάνει κανένα αντιπυραυλικό σύστημα. Στον βομβαρδισμό της Σερβίας είχαμε μάθει για τα βλήματα απεμπλουτισμένου ουρανίου. Δυο μόνο δείγματα της πραγματικότητας ότι ο άνθρωπος είναι ιδιαίτερα ευφυής στην επινόηση μέσων καταστροφής, χωρίς καμιά διάθεση αυτοπεριορισμού.       

Αντοχές

Ένα από τα πράγματα που μαθαίνουμε στην ιατρική, όχι από τα βιβλία αλλά μόνο με τα χρόνια της επαφής με τους ασθενείς, και που δεν παύει να μας ξαφνιάζει ευχάριστα, είναι η αντοχή του ανθρώπου σε κάθε είδους δυσκολίες και ταλαιπωρίες, όπως είναι οι σοβαρές περιπέτειες της υγείας. Καμιά διαγνωστική εξέταση, κανένας βιολογικός δείκτης, καμία απεικόνιση, όσο λεπτομερής και εξελιγμένη κι αν είναι, δεν μπορεί να προδικάσει την πορεία ενός ασθενούς, ανεξάρτητα από το όνομα της πάθησής του ή την γενική του κατάσταση.

     Έχω την ευκαιρία να το ξαναθυμηθώ αυτό με τον σημερινό άρρωστο. Σχεδόν ογδόντα ετών, με σοβαρή αναπνευστική ανεπάρκεια, έρχεται να με δει μετά από μια πρόσφατη κρίση βρογχίτιδος, που του επιδείνωσε την συνηθισμένη του δύσπνοια. Οριακό οξυγόνο, που πέφτει πολύ εύκολα με λίγα μόνο βήματα στο σπίτι, και μια ψυχολογία απαισιόδοξη, καθώς βλέπει τις δυνάμεις του να τον εγκαταλείπουν. Η σπιρομέτρησή του δείχνει ότι του έχει απομείνει ένα τέταρτο της φυσιολογικής αναπνοής. Σε μια προσπάθεια να του τονώσω το ηθικό, ανασκοπώ το ιστορικό του. Τον βλέπω σχεδόν επτά χρόνια, και είχε ξεκινήσει με μετρήσεις γύρω στο 30 τοις εκατό. Τότε είχε μόλις κάνει ανοικτή επέμβαση καρδιάς και αγγειοπλαστική, είχε μεγάλη συλλογή υγρού και χρειάσθηκε επανειλημμένες παρακεντήσεις. Οι εξετάσεις του έδειξαν φυματιώδη πλευρίτιδα, και πήρε πλήρη αντιφυματική θεραπεία με καλό αποτέλεσμα. Μερικούς μήνες μετά τη λήξη της θεραπείας διαπιστώθηκε καρκίνος στον πνεύμονα και έκανε θωρακοσκοπική εκτομή. Ανέχθηκε καλά την επέμβαση, παρά την χαμηλή αναπνευστική του λειτουργία, και επανήλθε σε φυσιολογική σχεδόν δραστηριότητα, μόνο με τις συνηθισμένες παροξύνσεις βρογχίτιδος. Πριν ένα χρόνο πέρασε Covid, νοσηλεύθηκε και πήγε καλά. Τέσσερεις μήνες αργότερα διαπιστώθηκε ακτινολογικά υποτροπή του καρκίνου και έκανε ακτινοβολίες και στη συνέχεια ανοσοθεραπεία. Εδώ βρισκόμαστε τώρα.

     Εκθέτω την αναδρομή αυτή στον άρρωστό μου. Καθεμία από τις παθήσεις που πέρασε θα μπορούσε, με δεδομένες τις πολύ χαμηλές εφεδρείες του, να είναι και η τελευταία. Δεν είναι παράδοξο που δυσπνοεί, με 25 τοις εκατό λειτουργική ικανότητα. Και όμως, μ’ αυτήν πορεύεται εφτά χρόνια τώρα. Η αντοχή του ανθρωπίνου οργανισμού είναι ένα μυστήριο, ένα ακόμη θαύμα κοντά στα τόσα που βλέπουμε κάθε μέρα. Αυτό που χρειάζεται είναι και το ψυχικό σθένος για να ξεπερνάει κανείς τις δυσκολίες. Η απογοήτευση και η παραίτηση είναι κακό προγνωστικό σημάδι, και ένα από τα πιο σημαντικά καθήκοντα ημών των ιατρών είναι να προσπαθούμε να τη διαλύουμε, πάντα με ρεαλιστικό τρόπο και όχι προσφέροντας ανεδαφικές ελπίδες. Τα δεδομένα συνήθως μας βοηθούν. Ο άρρωστος με χαιρετά και φεύγει, με φανερά καλύτερη διάθεση.

     Καθώς βγαίνω από το γραφείο με χαιρετάει μια κυρία στην αναμονή της κλινικής. Ανάλογο ιστορικό πολλών ετών, με διάφορες επεμβάσεις και επιπλοκές και άλλα προβλήματα στη διαδρομή αυτή. Πριν μερικούς μήνες νοσηλευόταν σε δύσκολη κατάσταση, με χαμηλές προσδοκίες για την έκβαση. Ομολογώ ότι δεν περίμενα να την ξαναδώ. Και να τώρα που βρίσκεται πάλι εδώ, περιπατητική, για μια διαδικασία ρουτίνας. Ακόμη μια επαλήθευση της ανθρώπινης αντοχής. Δόξα τω Θεώ. 

Χωρίς σχόλια

 Μου το έστειλαν και το αναρτώ χωρίς σχόλια. Εξαιρετικά εύστοχο.

Αλυσίδες

 Όπως πληροφορούμαστε, ετοιμάζεται υπουργική απόφαση που θα προβλέπει ότι όλα τα οχήματα θα υποχρεούνται να είναι εφοδιασμένα με αλυσίδες ή χιονολάστιχα κατά τους μήνες Οκτώβριο έως Απρίλιο. Επίσης λέγεται ότι η τοποθέτηση των αλυσίδων θα είναι υποχρεωτικό μάθημα για τους υποψηφίους οδηγούς, που θα εξετάζονται δειγματοληπτικά σ’ αυτό για να πάρουν το δίπλωμά τους.
     Σε μια χώρα που οι μέρες σοβαρής χιονόπτωσης (τέτοιας που να χρειάζεται αλυσίδες) μπορούν να μετρηθούν στα δάχτυλα του ενός χεριού (σπάνια και των δύο) τα παραπάνω ακούγονται ως πολιτικές υπερβολές. Κι ας πούμε ότι οι αλυσίδες απλώς πιάνουν χώρο στο πορτ μπαγκάζ του αυτοκινήτου (όπως και το φαρμακείο, ο πυροσβεστήρας και ο γρύλος). Ως προς την εξέταση όμως έχω σοβαρές επιφυλάξεις. Αφενός θα πρέπει και οι εξεταστές να ξέρουν πώς τοποθετούνται οι αλυσίδες, και αφετέρου πολλοί υποψήφιοι οδηγοί, γυναίκες και άνδρες, δεν έχουν τις φυσικές δυνάμεις να κάνουν μόνοι τους την εργασία αυτή (προσωπικά δεν θα εμπιστευόμουν τον εαυτό μου, μετά από 45 χρόνια οδήγησης). Και μια και ανέφερα παραπάνω τον γρύλο και το φαρμακείο, γιατί δεν εξετάζονται οι υποψήφιοι και στην τοποθέτηση της ρεζέρβας ή τις πρώτες βοήθειες; Αυτές οι δεξιότητες μπορεί να τους χρειασθούν περισσότερο από την τοποθέτηση αλυσίδων.
     Από την άλλη βέβαια, ξέροντας πώς δίνονται τα διπλώματα οδήγησης στην Ελλάδα, διαβλέπω ήδη στο φημολογούμενο σύστημα έναν προσοδοφόρο τρόπο αποφυγής της... δειγματοληψίας για εξέταση. Δυστυχώς έχουμε μάθει να είμαστε καχύποπτοι σε τέτοια θέματα.

Αναμνήσεις

 Διατρέχοντας προ ημερών από συνήθεια τη λίστα ασθενών στον υπολογιστή της κλινικής (κάθε τόσο βρίσκω τυχαία κάποιον γνωστό) βλέπω ένα επώνυμο που κάτι μου θυμίζει. Λες να είναι από το χωριό; Πηγαίνω στην καρτέλα με τα στοιχεία του: Δουμπιά Χαλκιδικής. Πρέπει να τον χαιρετίσω. Μπορεί να μη τον γνωρίζω προσωπικά, αλλά εκεί υπηρέτησα για δυο χρόνια ως αγροτικός γιατρός. Ευκαιρία να μάθω τα τοπικά νέα, μια και έχουν περάσει από τότε… πόσα; Σαράντα χρόνια κλείνουν φέτος από τη μέρα που πρωτογνώρισα την πατρίδα του Μανώλη Μητσιά (μια φορά συνάντησα και τον ίδιο, σε μια επίσκεψή του εκεί).
     Ήταν Νοέμβριος του 1982, σαράντα μέρες μετά την απόλυσή μου από το στρατό, όταν κατέβηκα από το Πεζώ του θείου Γρηγόρη στην πλατεία του χωριού. Με την ‘καλησπέρα’ με πλησιάζει ένας ηλικιωμένος κύριος – γύρω στα εβδομήντα θα ήταν – με τη δεξιά παλάμη τυλιγμένη σ’ ένα ματωμένο μαντήλι. «Ο γιατρός είσαι;» με ρωτάει, μια και η άφιξή μου είχε προαναγγελθεί από μια αναγνωριστική επίσκεψη μερικές μέρες νωρίτερα. «Έπιασα κατά λάθος ένα τσεκούρι και μού ’κοψε τη χούφτα». Αφήνοντας τη διευθέτηση των αποσκευών στον θείο Γρηγόρη και τη σπιτονοικοκυρά μου, τον πήρα στο ιατρείο που μόνο στοιχειωδώς γνώριζα. Είχε ένα αρκετά βαθύ και μακρύ τραύμα στην παλάμη, φαίνονταν και οι τένοντες, αλλά χωρίς να έχουν κοπεί: η κίνηση των δακτύλων ήταν φυσιολογική. Ανασκαλεύοντας τον άγνωστο εξοπλισμό του ιατρείου βρήκα τα στοιχειώδη (γάζες, αντισηπτικό, σύριγγες, τοπικό αναισθητικό, βελονοκάτοχο, ψαλίδι και ράμματα) και έκανα την πρώτη ιατρική πράξη στη νέα θέση μου, συμπληρωμένη με τον απαραίτητο αντιτετανικό ορό. Παρά τις ‘συνθήκες εκστρατείας’ και τη δική μου απειρία το αποτέλεσμα ήταν καλό, και όταν μετά από τις ανάλογες ημέρες του αφαίρεσα τα ράμματα, το χέρι έδειχνε και δούλευε μια χαρά. Μόνο πολύ αργότερα αναλογίσθηκα ότι θα ήταν πιο σωστό να τον είχα στείλει στο νοσοκομείο για σωστή αντιμετώπιση. Πάντως μέχρι τη μέρα που έφυγα από το χωριό, δυο χρόνια αργότερα, ο τραυματίας είχε να λέει για το ‘κατόρθωμά’ μου.
     Όλα αυτά πέρασαν από το μυαλό μου εκ των υστέρων. Μιλώντας με τον άρρωστο διαπίστωσα ότι με τον αδελφό του, τον μακαρίτη πλέον Θανάση, ψάλαμε τότε μαζί στην Αγία Παρασκευή του χωριού. Θυμηθήκαμε κοινούς γνωστούς – πολλοί έχουν φύγει από τη ζωή – και χαρακτηριστικά επεισόδια από τη διετία εκείνη. Πώς κύλησαν τα χρόνια…   

Προφητείες

 Ο Π. Μπουκάλας, τακτικός αρθρογράφος της Καθημερινής, προ ημερών (Προφητειών το ανάγνωσμα, 2/3) ασχολήθηκε με τον Όσιο Παΐσιο, και με τις διάφορες ‘προφητείες’ οι οποίες αναγράφονται κάθε τόσο σε εφημερίδες και ιστοσελίδες με το όνομά του. Επειδή ο ίδιος τις θεωρεί και τις σχολιάζει ως αυθεντικές, έστειλα στην εφημερίδα την ακόλουθη επιστολή που δημοσιεύθηκε χθες:   
     «Ας μου επιτραπεί να κάνω μια ουσιαστική (πιστεύω) παρατήρηση σχετικά με το κείμενο του Π. Μπουκάλα με τίτλο ‘Προφητειών το ανάγνωσμα’ (2/3/2022). Έχω δει κι εγώ τους πρωτοσέλιδους τίτλους των εφημερίδων που αναφέρει, με τις δήθεν προφητείες του Αγίου Παϊσίου. Δυστυχώς οι εν λόγω ‘εφημερίδες’ κάνουν κατάχρηση του ονόματος ενός γνωστού και αγαπητού στους Έλληνες συγχρόνου αγίου (πάρα πολλοί από μας τον γνωρίσαμε και συνομιλήσαμε μαζί του) και εμπορεύονται το όνομά του για δικούς τους σκοπούς, που δεν έχουν καμία σχέση με όσα θα δίδασκε και θα συμβούλευε ο άγιος στην τρέχουσα δεινή κατάσταση. Συνεπώς ας μην του αποδίδουμε όσα γράφουν οι διάφορες φυλλάδες στο όνομά του. Συνήθως πρόκειται για μεμονωμένες λέξεις ή φράσεις που απλώς ταιριάζουν (ή τις προσαρμόζουν) στη ‘γραμμή’ της φυλλάδας. Άλλωστε, η κάθε είδους προπαγάνδα σε επιλεκτική παρουσίαση στοιχείων στηρίζεται».

Στάδιο αρετών

Αντί για νηστεία, ανθρωποφαγία.
Αντί για μετάνοια, αμοιβαίο μίσος.
Αντί για συγχώρηση, αλληλοκατηγορίες και απειλές.
Αντί για πνευματική άσκηση, πολεμικές επιχειρήσεις.
Καλή Σαρακοστή...

Το πρώτο θύμα

 Έχει ειπωθεί κατά καιρούς και από πολλούς ότι το πρώτο θύμα ενός πολέμου είναι η αλήθεια. Μάλιστα το 1946 ο Αμερικανός συγγραφέας Neil Smith το έθεσε λίγο διαφορετικά: «Όταν αρχίζουν οι περισσότεροι πόλεμοι, η αλήθεια έχει θυσιασθεί πολύ νωρίτερα», κάτι που απηχεί με ακρίβεια τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η παραποίηση, η απόκρυψη και η επιλεκτική παρουσίαση της αλήθειας (με μια λέξη, το ψέμα) είναι απαραίτητα για να δικαιολογήσει η επιτιθέμενη πλευρά τις ενέργειές της. Από εκεί και πέρα, όταν γίνει η αρχή δεν περιμένουμε ολόκληρες αλήθειες από πουθενά. Καθένας, ακόμη και οι ουδέτεροι παρατηρητές (αν υπάρχουν ακόμη τέτοιοι στην εποχή μας), έχει τη δική του οπτική γωνία και βλέπει ένα μέρος της συνολικής εικόνας, την οποία ερμηνεύει και μεταφέρει ανάλογα με τις προσωπικές του πεποιθήσεις και συμπάθειες. Η κάθε γνώμη ή πληροφορία περνάει μέσα από διάφορα φίλτρα και κανάλια πριν φθάσει στον μέσο αποδέκτη, που δέχεται αυτό που του σερβίρεται. Γι’ αυτό και μια δόση καχυποψίας είναι ίσως η μόνη υγιής αντίδραση απέναντι στις πληροφορίες που μας έρχονται.

     Δεν μπορούμε όμως να αγνοήσουμε και μια άλλη πραγματικότητα. Σ’ ένα κοινό έγκλημα υπάρχει ο φυσικός αυτουργός, αυτός που κράτησε και χρησιμοποίησε το φονικό όπλο. Τα αίτια και οι συνθήκες του εγκλήματος, αν δηλ. το φονικό έγινε από προμελέτη, εν βρασμώ ψυχής ή πάνω σ’ έναν καυγά που ξεκίνησε από άλλη αφορμή, μπορούν να εξετασθούν σε δεύτερο χρόνο και να δώσουν μια καλύτερη εικόνα και ίσως να ελαφρύνουν τη θέση του δράστη. Αυτά στο ποινικό δίκαιο. Στο διεθνές όμως πρακτικά τίποτε δεν δικαιολογεί την εισβολή, τον αδιάκριτο βομβαρδισμό και την ισοπέδωση πόλεων και χωρών από κανέναν. Εδώ ο επιτιθέμενος έχει ακέραια την ευθύνη για τις πράξεις του. Κι όταν αρχίσει ένας τέτοιος κατήφορος, είναι πολύ δύσκολο να σταματήσει αν δεν πιάσει πάτο.

Δίκαιο και ηθική του πολέμου

Στη ζοφερή ατμόσφαιρα που ζούμε, ακούμε μεταξύ άλλων και για έρευνα από το Διεθνές Δικαστήριο για τυχόν διάπραξη εγκλημάτων πολέμου κατά την εισβολή στην Ουκρανία. Κατά τη γνώμη μου αυτές οι δυο λέξεις αποτελούν έναν οξύμωρο πλεονασμό, αφού ο πόλεμος είναι από μόνος του Έγκλημα, που όμως φαίνεται να έχουμε αποδεχθεί και υιοθετήσει ως μέρος μιας ‘φυσιολογικής’ πραγματικότητας. Δεν ξέρω τι ακριβώς προβλέπει το διεθνές δίκαιο, αλλά αντιγράφω από τη Wikipedia: ‘Το δίκαιο για διεξαγωγή πολέμου (jus ad bellum) υπαγορεύει ποιες περιστάσεις δικαιολογούν μια αρμόδια εξουσία να κηρύξει πόλεμο σε ένα άλλο έθνος. Υπάρχουν έξι κύρια κριτήρια για την κήρυξη ενός δικαίου πολέμου: (1) ένας δίκαιος πόλεμος πρέπει να κηρύττεται από μια νόμιμη εξουσία, (2) πρέπει να υπάρχει μια δίκαια αιτία αρκετά σοβαρή ώστε να δικαιολογεί τη βία σε μεγάλη κλίμακα, (3) ο δίκαιος εμπόλεμος πρέπει να έχει νόμιμες προθέσεις, δηλ. να επιδιώκει να προαγάγει το καλό και να περιστείλει το κακό, (4) ένας δίκαιος εμπόλεμος πρέπει να έχει μια λογική πιθανότητα επιτυχίας, (5) ο πόλεμος πρέπει να είναι το έσχατο μέσο, και (6) ο επιδιωκόμενος σκοπός πρέπει να είναι ανάλογος προς τα μέσα που χρησιμοποιούνται’. Ακόμη και με αυτά τα συμβατικά κριτήρια μπορεί κανείς σοβαρά να αμφισβητήσει τη νομιμότητα και το δίκαιο του πολέμου που παρακολουθούμε αυτές τις μέρες.

 

[Η αποθέωση του πολέμου, Vasily Vereschagin 1871]

     Πολλά θα μπορούσε κανείς να σκεφθεί και να γράψει πάνω στο θέμα, αλλά βρίσκω ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα λόγια του αστρονόμου Carl Sagan, που μιλώντας στο πανεπιστήμιο Cornell της Νέας Υόρκης (1994) περιέγραψε τη Γη ως μια ‘χλωμή μπλε κουκίδα’ στο Σύμπαν:

     «Το σύνολο της χαράς και του πόνου μας, οι χιλιάδες θρησκείες, ιδεολογίες και οικονομικά δόγματα, κάθε κυνηγός και συλλέκτης, κάθε ήρωας και δειλός, κάθε δημιουργός και καταστροφέας πολιτισμών, κάθε βασιλιάς και χωριάτης, κάθε νεαρό ερωτευμένο ζευγάρι, κάθε παιδί με ελπίδες, κάθε μητέρα και πατέρας, κάθε εφευρέτης και εξερευνητής, κάθε ηθικοδιδάσκαλος, κάθε διεφθαρμένος πολιτικός, κάθε σούπερσταρ, κάθε μεγάλος ηγέτης, κάθε άγιος και αμαρτωλός στην ιστορία τους είδους μας, έζησαν εκεί, πάνω σ’ ένα μόριο σκόνης που αιωρείται πάνω σε μια ηλιαχτίδα… Σκεφθείτε τους ποταμούς αιμάτων που έχυσαν όλοι εκείνοι οι στρατηγοί και αυτοκράτορες, ώστε με δόξα και θρίαμβο να γίνουν στιγμιαίοι κύριοι ενός κλάσματος αυτής της κουκίδας» [δική μου η υπογράμμιση]. Το απόγειο της ανθρώπινης ματαιοδοξίας.