Κόπος και κόστος

Διαβάζοντας τους λόγους του Μ. Βασιλείου στην Εξαήμερο συναντώ την ακόλουθη επισήμανση: «Τὸ γὰρ πόνῳ κτηθὲν, περιχαρῶς ὑπεδέχθη καὶ φιλοπόνως διεφυλάχθη· ὧν μέντοι πρόχειρος ὁ πορισμὸς, τούτων ἡ κτῆσις εὐκαταφρόνητος». [Λόγος γ΄]. Με απλά λόγια, αυτό που αποκτήθηκε με κόπο και πόνο, το δέχεται κανείς με χαρά και το φυλάγει με προσοχή, ενώ εκείνα που τα βρίσκει κανείς πρόχειρα, εύκολα τα περιφρονεί όταν τα έχει. Ο μακαρίτης ο παππούς Γιάννης δεν έπαυε να μας λέει ότι «τῆς παιδείας αἱ μὲν ρίζαι πικραί, οἱ δὲ καρποὶ γλυκεῖς» και ότι «τὰ ἀγαθὰ κόποις κτῶνται». Αυτό το μεγάλο παιδαγωγικό αξίωμα, που οι αρχαίοι ημών είχαν ως οδηγό και κανόνα για την ανατροφή και την παίδευσή τους, οι σύγχρονοι ‘προοδευτικοί’ όχι μόνο δεν το γνωρίζουν, αλλά κάνουν ό,τι μπορούν για να το αντιστρέψουν. Όχι μόνο στην παιδεία, αλλά σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής. Έτσι π.χ., αν σου παρέχεται δωρεάν οποιοδήποτε αγαθό (‘δικαίωμα’ γαρ), δεν το εκτιμάς ούτε εσύ που το απολαμβάνεις ούτε εκείνος που το προσφέρει. Ξέρουμε δα πολύ καλά και από άμεση πικρή πείρα στη χώρα μας, πόση αξία έχει η ‘δωρεάν’ παιδεία και η ‘δωρεάν’ υγεία. Το ‘δικαίωμα’ οδηγεί σε κατάχρηση και κατασπατάληση, χωρίς κανόνες και χωρίς έλεγχο για την αποδοτικότητα και την αναγκαιότητά του. Ακόμη, το ‘δωρεάν δικαίωμα’ δεν δημιουργεί καμία αίσθηση υποχρέωσης και ευθύνης απέναντι στο προσφερόμενο αγαθό. Πόσο σεβασμό δείχνουμε όλοι μας προς τα δωρεάν σχολεία και νοσοκομεία, προς τη δημόσια (κοινή όλων μας) περιουσία, προς τα βιβλία που δεν πληρώνουμε και τα φάρμακα που γράφουμε αλόγιστα; Τα παραδείγματα μπορούν να συνεχισθούν χωρίς τέλος.

     Όλη αυτή η συζήτηση δεν αποτελεί πολεμική εναντίον των κοινωνικών αγαθών. Αντίθετα, αποβλέπει στο να αναδείξει την αξία τους, αλλά και το πραγματικό τους κόστος, που δεν εξαφανίζεται με την δωρεάν παροχή τους στους αποδέκτες. Δυστυχώς όμως στην πολιτική πραγματικότητα αυτό καλλιεργείται. Όταν ακούμε συνθήματα του τύπου ‘Δημόσια και δωρεάν παιδεία για όλους’, αυτό που υποβόσκει και υπονοείται είναι ότι δεν μας ενδιαφέρει το πραγματικό κόστος. Εφόσον ‘εμείς’ (όποιοι κι αν είμαστε) διακηρύξαμε το ‘δωρεάν’, έπαψε να υπάρχει κόστος: τα λεφτά φυτρώνουν στα δέντρα. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Κι όταν ο λογαριασμός έρχεται από άλλη πόρτα (π.χ. με αυξήσεις στα τιμολόγια των υπηρεσιών ή με ανάγκη δανεισμού και αύξηση του δημόσιου χρέους [λέγε με μνημόνιο]), τότε πάντα φταίνε κάποιοι άλλοι που μας έχουν στο μάτι και μας επιβουλεύονται και θέλουν το κακό μας.    

     Και ποια είναι η λύση στο πρόβλημα; Δεν είμαι ειδικός, αλλά κάνω μια πρόχειρη σκέψη. Οι δημόσιες υπηρεσίες και τα αγαθά που (καλώς) προσφέρει δωρεάν το κράτος στους πολίτες του μπορούν και πρέπει να κοστολογούνται, και να γνωρίζει ο καθένας ποια είναι η δαπάνη που επωμίζεται το κράτος για την παροχή τους. Πόσο κοστίζει ένα σχολείο, σε υποδομή, εγκαταστάσεις, προσωπικό, συντήρηση, λειτουργικά έξοδα; Πόσο ένα κέντρο υγείας ή νοσοκομείο ή αστυνομικό τμήμα; Πόσο κοστίζει κάθε πτήση πυροσβεστικού αεροπλάνου ή κίνηση ασθενοφόρου ή αποστολή ελικοπτέρου για διάσωση; Η γνώση τέτοιων μεγεθών, και η διδασκαλία τους στα πλαίσια μιας σοβαρής και πρακτικής αγωγής του πολίτη από τις μικρές ακόμη ηλικίες, μπορεί να καλλιεργήσει μια εκτίμηση κι έναν σεβασμό προς τα αντίστοιχα μεγέθη, και σίγουρα αποτελεί μια γνώση πολύ πιο χρήσιμη π.χ. από τις έμφυλες ταυτότητες και τις οδηγίες χρήσης της καφετιέρας. Σίγουρα δεν μπορούν τα πάντα να αποτιμηθούν με χρήματα. Ωστόσο αυτά μπορούν να αποτελέσουν μια μεζούρα για να ξέρουμε πόσο στοιχίζει κάθε ζημιά στο σχολείο ή το νοσοκομείο της γειτονιάς μας, κάθε καταστροφή σε κάδους απορριμμάτων ή σε πεζοδρόμια, και να καταλογίζουμε την ανάλογη δαπάνη στους άμεσα εμπλεκομένους στις αντίστοιχες πράξεις. Ίσως έτσι να μάθουμε κάποια μέρα το αρχαίο εκείνο μάθημα.