Θεός και θεωρίες δημιουργίας

Κατά καιρούς, δυο επιστημονικές θεωρίες έχουν προκαλέσει ‘σάλον μέγα’ σε Χριστιανούς και μη: η δαρβινική θεωρία περί εξέλιξης στην οντολογία και το Big Bang στην κοσμολογία. Ας κάνουμε μερικές σκέψεις πάνω στο θέμα αυτό· κάποια πράγματα ίσως τα έχουμε ξαναπεί.

     Ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο, εκτός των άλλων, και νόηση. Συνεπώς ο άνθρωπος μπορεί, έχει υποχρέωση, να χρησιμοποιήσει ‘τὸ δοθὲν αὐτῷ τάλαντον’ για να γνωρίσει και να ερμηνεύσει τον κόσμο γύρω του, έμβιο και άψυχο. Το έργο αυτό είναι πράγματι τιτάνιο. Σε μια εντελώς πρόχειρη και αδρή αναλογία, ας φαντασθούμε ένα μυρμήγκι με νοημοσύνη να επιχειρεί να γνωρίσει και να κατανοήσει ολόκληρο τον πλανήτη μας (για να μη πάμε και πιο μακριά). Και όμως, το ‘νοήμον μυρμήγκι’ που λέγεται άνθρωπος έχει φθάσει σε σχετικά σύντομο (για το μέγεθος του έργου) χρονικό διάστημα να μελετά αφενός τις εσχατιές του Σύμπαντος και αφετέρου το ‘εσωτερικό Σύμπαν’ που λέγεται βιολογικός οργανισμός. Όλα αυτά είναι αξιοθαύμαστα, αξιέπαινα και ευπρόσδεκτα.

     Και κάπου εδώ αρχίζει η πνευματική ταλαιπωρία του ανθρώπου. Ο πιστός, που έχει γαλουχηθεί με την βιβλική εικόνα της εξαήμερης δημιουργίας του κόσμου και του ανθρώπου, βλέπει να του παρουσιάζουν οι επιστήμονες ένα μοντέλο κοσμογένεσης που θέλει δισεκατομμύρια χρόνια για να συντελεσθεί και δεν ‘χωράει’ στις έξι μέρες της Γενέσεως. Διαβλέπει και υποψιάζεται μια επίθεση αθεΐας στα ‘πιστεύω’ του και αντιδρά απορρίπτοντας ασυζητητί το μοντέλο αυτό. Ουσιαστικά, εκδηλώνει μια πίστη επιπόλαια, αλλά και τον φόβο του μήπως την χάσει κι αυτή.

     Από την άλλη μεριά, εξίσου ταλαίπωρος πνευματικά αναδεικνύεται κι εκείνος που, κραδαίνοντας θριαμβευτικά την (όποια) θεωρία, επιτίθεται στην πίστη και απορρίπτει κάθε ιδέα θεϊκής υπάρξεως και παρεμβάσεως στο νοητικό οικοδόμημα που με τόσο κόπο και προσπάθεια σχημάτισε. Προσοχή: δεν το δημιούργησε, αλλά το συναρμολόγησε μέσα από μια μακρά σειρά παρατηρήσεων, μελετών και ανακαλύψεων για πράγματα, καταστάσεις και φαινόμενα που προϋπήρχαν γύρω του.

     Κοινό το σφάλμα, ο ‘λίθος προσκόμματος’, και των δύο πλευρών: η προσπάθεια της μιας να επιλύσει το πρόβλημα της δημιουργίας με λάθος εργαλεία, ο φόβος της άλλης μήπως η δημιουργία αποδειχθεί κάτι άλλο από αυτό που πιστεύει. Μα, αν ο Θεός χρειάζεται την στήριξη κάποιας επιστημονικής απόδειξης, ή αν η ύπαρξή του κινδυνεύει να ακυρωθεί με επιστημονικά μέσα, τότε μάλλον είναι κάτι λιγότερο από… θεός. Αν όντως πιστεύουμε «εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων», τότε καμία θεωρία δεν μπορεί να απειλήσει ή να τροποποιήσει την πίστη αυτή. Ο Παντοκράτωρ δεν χρειάζεται συνηγόρους για την ύπαρξή Του.

     Το να οχυρωνόμαστε πίσω από μια σχολαστική, κατά λέξιν ερμηνεία της βιβλικής διηγήσεως για την δημιουργία είναι αφελές, και δίνει αφορμή στους ‘απέναντι’ να χλευάζουν την πίστη. Οποιαδήποτε θεωρία για την προέλευση, δημιουργία και εξέλιξη του Σύμπαντος, υλικού και εμβίου, δεν μπορεί να μας πει τίποτε απολύτως για τον Δημιουργό του. Και πώς να πει; «Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε» [Ιω. 1:18]. Από την άλλη όμως, αν θέλουμε να είμαστε τίμιοι και ειλικρινείς με την επιστήμη μας, ας σκεφθούμε πολύ απλά: αν εμείς οι άνθρωποι χρειασθήκαμε τόσους αιώνες, τόση έρευνα, τόσα κεφάλια και κεφάλαια, τόση συλλογική σκέψη για να εξιχνιάσουμε τα θαυμάσια του κόσμου (που, σαν τη μυθική Λερναία Ύδρα, δεν φαίνονται να έχουν τέλος…), πώς καταδεχόμαστε (δεν υπάρχει πιο κατάλληλη λέξη) να αρνούμαστε την ύπαρξη Οδηγού Νοός, που είναι μεν απρόσιτος στην επιστημονική έρευνα και απόδειξη, μας δίνει όμως άφθονα τα τεκμήρια της παρουσίας του μέσα από τα δημιουργήματά του; Με τα λόγια του Αποστόλου Παύλου, «τὰ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα καθορᾶται, ἥ τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις καὶ θειότης» [Ρωμ. 1:20]. Σε μια εντελώς πρόχειρη αναλογία, μπορεί να μη γνωρίσαμε π.χ. τον Μπαχ ή τον Μότσαρτ, η μελέτη όμως των έργων τους μας αποδεικνύει περίτρανα τη μουσική τους ιδιοφυΐα. Και όπως γράφει ο Μέγας Βασίλειος στους λόγους του στην Εξαήμερο, «οὐκ ἐλαττοῦται ἡ ἐπὶ τοῖς μεγίστοις ἔκπληξις, ἐπειδὰν ὁ τρόπος καθ᾿ ὃν γίνεταί τι τῶν παραδόξων ἐξευρεθῇ».

      Εν κατακλείδι, καμιά θεωρία δεν μπορεί να γκρεμίσει την όντως πίστη. Με ανθρώπινους όρους, είναι σαν να επιχειρούμε να λύσουμε μαθηματικά προβλήματα με κανόνες π.χ. της γλωσσολογίας ή της χημείας (τα λάθος εργαλεία που είπαμε παραπάνω): οδηγούμαστε σε λογικό άτοπο (absurdum). Συνεπώς, ούτε ο πιστός πρέπει να φοβάται ή να αποστρέφεται την επιστήμη, αλλά ούτε και ο άπιστος να επιχειρεί με την επιστήμη να κατεδαφίσει την ‘πέτραν τῆς πίστεως’. Κανένα επιστημονικό μοντέλο για τον κόσμο δεν είναι έξω από τις δυνάμεις και την δικαιοδοσία του Παντοκράτορος. Το κύριο ζητούμενο είναι να έχουμε μάτια καθαρά για να βλέπουμε πίσω από τα φαινόμενα και να αναγόμαστε, δια της πίστεως, «ἀπὸ την κτίσιν πρὸς τὸν κτίσαντα», τον «πάντα ἐν σοφίᾳ ποιήσαντα».