Ιοί και αεροπλάνα

Η πανδημία Covid-19 δείχνει με ανάγλυφο τρόπο τις διάφορες πιθανές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης. Με τον όρο αυτό δεν εννοείται μόνο η οικονομική διάσταση, με τα τεράστια επιχειρηματικά συμφέροντα που ξεπερνούν όρια κρατών και ηπείρων και συχνά υπαγορεύουν πολιτικές και προκαλούν πολέμους στον ξέφρενο αγώνα δρόμου για μεγιστοποίηση των κερδών. Με την ευκολία των αεροπορικών ταξιδιών λέμε συχνά ότι ο κόσμος έγινε μια γειτονιά, όπου το βράδυ κοιμάσαι εδώ και το πρωί βρίσκεσαι στο άλλο ημισφαίριο, και το επόμενο βράδυ κάπου αλλού (κλασικά παραδείγματα οι πολιτικοί και οι επιχειρηματίες, αλλά και οι επιστήμονες, ενώ μια ακραία μορφή του φαινομένου αποτελούν κάποιοι ‘εκλεκτοί’ που επιχειρούν να παίξουν μέσα σε ένα 24ωρο μια παρτίδα γκολφ σε κάθε ήπειρο, πετώντας από γήπεδο σε γήπεδο). Ή τουλάχιστον έτσι γινόταν μέχρι την εμφάνιση του επίφοβου ιού, η εξάπλωση του οποίου μεγιστοποιήθηκε με τις πτήσεις από την Κίνα σε όλο τον κόσμο πριν γίνει αντιληπτό το πρόβλημα. Και τώρα φτάσαμε στο άλλο άκρο: όπως διαβάζω, οι επιβατικές πτήσεις έχουν μειωθεί παγκόσμια μέχρι και 95%, με πολλές αεροπορικές εταιρείες να έχουν αναστείλει όλα τα δρομολόγιά τους μέχρι το καλοκαίρι, και με χιλιάδες ανθρώπους που δούλευαν σ’ αυτές να βρίσκονται σε διαθεσιμότητα μέχρι νεωτέρας, με προοπτική πολλοί από αυτούς να μη ξαναβρούν τις δουλειές τους.

     Τα αεροπορικά ταξίδια είναι ένας από τους προσφιλείς στόχους των οικολόγων, που τα θεωρούν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνα για την υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή. Όχι χωρίς λόγο βέβαια, μια και οι καύσεις τόσων πανίσχυρων κινητήρων προσθέτουν κάθε μέρα χιλιάδες τόννους διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, με ανάλογη ζημία. Υπολογίζεται ότι τα τελευταία χρόνια η αύξηση των πτήσεων ήταν 4-5% κατ’ έτος, ενώ εκτιμάται ότι μέχρι το 2050 οι πτήσεις θα είναι υπεύθυνες για το 25% των ρύπων της ατμόσφαιρας. Ως τώρα οι ταξιδιωτικές συμπεριφορές δεν άλλαζαν παρά τις δυσοίωνες οικολογικές προβλέψεις. Τώρα φαίνεται πολύ πιθανό ότι αυτό μπορεί να συμβεί με την απειλή της εξάπλωσης της πανδημίας. Φίλοι από το εξωτερικό μου γράφουν ότι μάλλον δεν θα επισκεφθούν ποτέ την Ελλάδα, όπως ονειρεύονταν, διότι έπαψαν πλέον να ταξιδεύουν με αεροπλάνο.

     Όταν εφευρέθηκαν οι πρώτες υφαντικές μηχανές στην Αγγλία τον 19ο αιώνα, δημιουργήθηκε το κίνημα των λουδιτών (Luddites) που κατέστρεφαν τους μηχανικούς αργαλειούς διότι τους έβλεπαν ως απειλή για την συνεχιζόμενη επαγγελματική επιβίωσή τους. Από τότε, πολλές νέες τεχνολογίες έχουν κατά καιρούς αντιμετωπισθεί με παρόμοιο πνεύμα, και η ονομασία ‘λουδίτες’ επεκτάθηκε στους κάθε λογής αντιπάλους της τεχνικής προόδου. Ο κόσμος όμως δεν μπορεί να γυρίσει προς τα πίσω. Κάπου ανάμεσα στην ανεξέλεγκτη και απερίσκεπτη κατάχρηση των πτήσεων (με πλήρη αδιαφορία για τις περιβαλλοντικές συνέπειες) και την πλήρη δαιμονοποίηση των αεροπορικών ταξιδιών υπάρχει μια χρυσή τομή: αποφεύγουμε τα περιττά (ή όσα έχουν εναλλακτικές λύσεις, όπως οι τηλεδιασκέψεις), αποδεχόμαστε τα αναγκαία για τις μεταφορές και για άλλες απαραίτητες ανθρώπινες διαδικασίες (στις οποίες βέβαια δεν περιλαμβάνονται π.χ. οι πόλεμοι και οι διάφορες στρατιωτικές επιχειρήσεις ή τα τεράστια συνέδρια των δεκάδων χιλιάδων ατόμων). Οι στοιχειώδεις γνώσεις της Φυσικής μας λένε ότι η φθορά είναι ο αναπόφευκτος προορισμός του υλικού κόσμου (δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα), και συνεπώς η πλήρης αποφυγή της είναι ουτοπία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας, με τις πεπερασμένες ανθρώπινες δυνάμεις, για να τη μειώσουμε. Οι Άγγλοι όμως έχουν μια παραστατική έκφραση: “Don’t throw out the baby with the bath water” (μην πετάτε το μωρό μαζί με το νερό του μπάνιου), εννοώντας να μην απορρίπτουμε τα χρήσιμα μαζί με τα άχρηστα. Το μεγάλο ζητούμενο είναι να μπορούμε να διακρίνουμε τα μεν από τα δε: «Ὧδε ἡ σοφία ἐστίν».