Αλήθεια

Κάποτε, ζώντας μέσα σε μια ατμόσφαιρα παιδιάστικης απλότητας και ‘ἐν ἀφελότητι καρδίας’, βλέπαμε τον κόσμο σε χτυπητό άσπρο και μαύρο. Ή μάλλον, η ‘δική μας’ πλευρά ήταν πάντα ζωγραφισμένη με ωραία πολύχρωμα ιμάτια, σαν εκείνο που ο πατριάρχης Ιακώβ δώρισε στον αγαπημένο του γιο τον Ιωσήφ, ενώ οι ‘άλλοι’ ήταν μαύροι, κάρβουνα, χωρίς χαρά, χαμόγελο ή χρώμα. Τα ονόματα των δυο πλευρών δεν είχαν σημασία: η διάκριση ήταν το ζητούμενο, η χτυπητή διαφορά που δεν σου άφηνε ενδοιασμούς και αμφιβολίες για το τι θα προτιμήσεις.
     Μεγαλώνοντας, και περνώντας από ποικίλες περιπέτειες και εμπειρίες, δικές μας και όλων των άλλων, έπεφταν σιγά-σιγά τα λέπια από τα μάτια μας. Αρχίσαμε να βλέπουμε όχι μόνο τα χρώματα, αλλά και τους παραμορφωτικούς καθρέπτες και τους φακούς και τα πρίσματα, μέσα από τα οποία αυτά δημιουργούνταν. Και αντιληφθήκαμε, στην αρχή με έκπληξη και στη συνέχεια με τρόμο που κατέληξε στον κυνισμό, ότι το ‘χρώμα’ και το ‘μαύρο’ είναι και τα δυο φτιαχτά, ότι δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα, και ότι εξαρτώνται αποκλειστικά από την οπτική μας γωνία και τα Μέσα (με κεφαλαίο Μ) που τη φωτίζουν.
     Κι έτσι ακούμε για εγκλήματα που διαπράχθηκαν και η μόνη υγιής αντίδραση μοιάζει να είναι η αμφιβολία για το αν έγιναν όπως περιγράφονται και ποιοι πραγματικά ήταν οι δράστες. Και ακούμε για ενέργειες που σχεδιάζονται ως αντίδραση στα εγκλήματα, και φοβόμαστε τη ‘θεραπεία’ περισσότερο από την αρρώστια, αφού η πείρα μας έχει διδάξει ότι αυτές οι ‘χειρουργικές’ επιδιορθώσεις μόνο καταστροφές αφήνουν πίσω τους. Κι ακόμη, πόσες φορές δεν μάθαμε εκ των υστέρων ότι οι δήθεν πληροφορίες ήταν ελλιπείς, ανακριβείς ή και σκόπιμα παραπειστικές, για να ντύσουν απλώς με περίβλημα νομιμότητας μια στρατιωτική επιχείρηση που είχε συγκεκριμένους στόχους οικονομικούς, γεωπολιτικούς, ή και απλώς φιλόδοξα εγωιστικούς; 
     Ο μακαρίτης Umberto Eco περιέγραψε πολύ χαρακτηριστικά την κατάσταση αυτή στο βιβλίο του ‘Εφευρίσκοντας τον εχθρό’: «Το να έχουμε έναν εχθρό είναι σημαντικό όχι μόνο για να ορίζουμε την ταυτότητά μας, αλλά για να υπάρχει ένα εμπόδιο απέναντι στο οποίο θα μετρήσουμε το σύστημα των αξιών μας, και στην προσπάθεια να το υπερνικήσουμε να αποδείξουμε την αξία μας. Έτσι, όταν δεν υπάρχει εχθρός, πρέπει να τον εφεύρουμε». Ας προσέξουμε ότι δεν απαιτείται το δικό μας σύστημα αξιών να είναι καλύτερο από το άλλο: το ζητούμενο είναι ποιος θα έχει το πάνω χέρι.        
     Όχι, ο κόσμος μας δεν διοικείται από αγγέλους, ούτε και περιμένουμε συμπεριφορές αγίων από σπιθαμιαία ηθικά αναστήματα. Ο Ιπποκράτης δίδασκε στην αντιμετώπιση των νόσων να επιδιώκουμε να ωφελούμε ή τουλάχιστον να μη βλάπτουμε. Οι αντιδράσεις που εξαγγέλλονται στο τραγικό μέτωπο της Συρίας δεν αναμένεται να ωφελήσουν κανέναν και σίγουρα θα επιφέρουν σοβαρές βλάβες και καταστροφές. Αλλά τι είναι ωφέλεια και τι βλάβη; Με τα κατάλληλα επικοινωνιακά ‘γυαλιά’ μπορείς ακόμη και τον σατανά να τον δεις να ‘μετασχηματίζεται εἰς ἄγγελον φωτός’ και τους διακόνους του ‘ὡς διακόνους δικαιοσύνης, ὧν τὸ τέλος ἔσται κατὰ τὰ ἔργα αὐτῶν’. Το ερώτημα του Πιλάτου προς τον Ιησού που ακούσαμε το εσπέρας της Μεγάλης Πέμπτης («Τί ἐστιν ἀλήθεια;») ως προς τα ανθρώπινα πράγματα παραμένει αναπάντητο. Ο Θεός να μας ελεήσει όλους.
     Υστερόγραφο. Κι ένα ακόμη απόσπασμα από το ίδιο δοκίμιο του Eco: «Οι άνθρωποι που γίνονται εχθροί μας συχνά δεν είναι εκείνοι που άμεσα μας απειλούν [...] αλλά εκείνοι που κάποιος έχει συμφέρον να παραστήσει ως πραγματική απειλή ακόμη κι όταν δεν είναι».