Γλωσσοκάθαρση

Η ‘κάθαρση’ της λογοτεχνίας γίνεται πλέον μόδα. Έτσι διαβάσαμε τους τελευταίους μήνες για ‘ανάγνωση ευαισθησίας’ παλαιοτέρων βιβλίων του Roald Dahl, του Ian Fleming, και πρόσφατα και της Agatha Christie, με σκοπό να αφαιρεθούν επίθετα και χαρακτηρισμοί που θεωρούνται ρατσιστικοί ή με όποιον άλλο τρόπο προσβλητικοί για μη λευκούς αναγνώστες, γυναίκες ή όποια άλλη κοινωνική ομάδα. Φυσικά υπήρξαν και αντίθετες φωνές, που θεωρούν ανεπίτρεπτη παρέμβαση στο έργο του κάθε συγγραφέα μια τέτοια λογοκρισία.

     Τείνω να συμφωνήσω με τους δεύτερους. Ένας σύγχρονος συγγραφέας καλό θα είναι να δείχνει γλωσσική ευαισθησία στον τρόπο της γραφής του (αν δεν το κάνει, θα είναι υπεύθυνος για τις όποιες συνέπειες αυτό μπορεί να έχει εις βάρος του). Ωστόσο η αλλοίωση παλαιοτέρων βιβλίων τους στερεί το στοιχείο της (τότε) επικαιρότητος: ο συγγραφέας του περασμένου ή όποιου άλλου αιώνα απεικόνιζε την κοινωνία της εποχής του, με τα ήθη, τη γλώσσα και τη συμπεριφορά των τότε ανθρώπων. Ο σύγχρονος αναγνώστης θα σχημάτιζε μια ωραιοποιημένη (δηλαδή ψευδή) εικόνα της τότε πραγματικότητος αν η γραφή περνούσε από ‘πολιτικά ορθό’ κόσκινο. Ο Leslie Charteris (πατέρας του ‘Αγίου’ της αστυνομικής λογοτεχνίας) στον πρόλογο μιας επανέκδοσης των πρώτων του διηγημάτων (του 1930) έγραφε ότι δεν θα είχε νόημα να αναβαθμίσει την αφήγηση για να την κάνει πιο ‘κοντινή’ και ελκυστική στον αναγνώστη του 1970 (π.χ. εκσυγχρονίζοντας τα μέσα μεταφοράς ή ό,τι άλλο). Το ίδιο ισχύει κατ’ αναλογίαν και για τη γλώσσα. Και για να είμαστε και πιο ειλικρινείς: αν κάποιος εκδότης τολμούσε να καθαρίσει (με την πραγματική έννοια του όρου) ποικίλα βιβλία από πράξεις ακραίας βίας και χυδαιότητας και από γλώσσα πεζοδρομίου (δυστυχώς πολύ συχνά φαινόμενα στη σύγχρονη λογοτεχνία), θα γινόταν στόχος ‘προοδευτικής’ κατακραυγής για λογοκρισία. Τι διαφέρει, αλήθεια, η μια μορφή κάθαρσης από την άλλη;     

     Υπάρχει βέβαια και μια καλύτερη λύση. Να μη διαβάζουμε βιβλία που μας δημιουργούν ‘αντισώματα’ για οποιονδήποτε λόγο, είτε με τη γλώσσα είτε με το περιεχόμενό τους. Αυτό δίνει το πιο ηχηρό μήνυμα τόσο στους συγγραφείς όσο και στους εκδότες.