Ταξίδια

Ανέκαθεν το κάθε είδους ταξίδι έκρυβε μια έλξη, μια γοητεία. Η μετάβαση ‘από τόπου εις τόπον’, είτε από ανάγκη, για δουλειές ή άλλες υποχρεώσεις, είτε από απλή περιέργεια (αυτό που σήμερα ονομάζουμε τουρισμό), μπορεί πάντα να είχε τις πρακτικές της δυσκολίες και τα προβλήματα, αλλά δεν έπαυε να είναι αφορμή για νέες εμπειρίες. Άλλωστε, μαθαίναμε από την ιστορία ότι οι αρχαίοι ταξίδευαν ‘κατ’ εμπορίαν και θεωρίαν’. Κι εμείς οι νεώτεροι δεν κάνουμε τίποτε διαφορετικό απ’ ό,τι έκαναν τόσο εκείνοι όσο και όλοι όσοι μεσολάβησαν από τότε.

     Σήμερα όμως έχουμε και την ευκολία να ταξιδεύουμε… ακίνητοι όντες, από την πολυθρόνα μας. Η σύγχρονη τεχνολογία έρχεται να δώσει τροφή στην όρεξή μας για εμπειρία, και η φαντασία μας συμπληρώνει τα κενά. Δυο τέτοια ‘ταξίδια’ συνέπεσαν πρόσφατα σε μια μόνο μέρα, για να πιστοποιήσουν το γεγονός ότι χωρίς ν’ αφήσουμε το δωμάτιό μας μπορούμε να πετούμε με άνεση όχι μόνο στον χώρο αλλά και στον χρόνο, το άπιαστο όνειρο των συγγραφέων.

     Το ένα ταξίδι ήταν στο Βυζάντιο, χίλια χρόνια πίσω. Έτυχε να διαβάζω μια νέα (αγγλική) βιογραφία της Άννας Κομνηνής (που έγραψε την περίφημη ‘Αλεξιάδα’ για να απαθανατίσει τον πατέρα της Αλέξιο Α΄ Κομνηνό) και παράλληλα να διορθώνω το βιβλίο μιας φίλης και συναδέλφου για τα παραλειπόμενα της βυζαντινής ιστορίας. Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποτελεί έναν από τους πιο αδικημένους ιστορικούς χωροχρόνους, τόσο από τους Δυτικούς που τη βλέπουν με περιφρόνηση και συνήθως μέσα από τα προκατειλημμένα μάτια δικών τους συγγραφέων, όσο και από πολλούς σύγχρονους Έλληνες που δυσανασχετούν με το πνευματικό της υπόβαθρο (την Ορθόδοξη πίστη) και προτιμούν να τη βλέπουν ως ένα σκοτεινό μεσαίωνα. Μωροί και τυφλοί, και οι μεν και οι δε! Η Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν ήταν (από κοσμικής πλευράς) καθόλου χειρότερη από όλες τις ‘συναδέλφους’ της στην ιστορία: όποιος έχει διαβάσει στοιχειωδώς κάποια πράγματα, θα συναντήσει σε όλες τις εποχές και σε όλα τα έθνη και πολιτεύματα τις δολοπλοκίες, τις συνωμοσίες, τις αδελφοκτονίες, τις ίντριγκες και την προδοσία που οι Δυτικοί υποδηλώνουν όταν μιλούν για ‘βυζαντινισμό’. Ακόμη και η σύγχρονη πολιτική ζωή σε παγκόσμιο και εγχώριο επίπεδο δεν είναι τίποτε άλλο παρά απομίμηση αυτών των πρακτικών με τα μέσα που παρέχει η εποχή μας. Αν κάτι θα είχε να προσάψει κανείς στους Βυζαντινούς είναι ότι πολλές από αυτές τις ενέργειες παρέσυραν και ενέπλεξαν και εκκλησιαστικά πρόσωπα, με αποτέλεσμα να σπιλώσουν την ιστορική εικόνα και την εν γένει προσφορά της εκκλησίας σε πάμπολλους άλλους τομείς (παιδεία, πολιτισμό, τέχνες, πνευματική καλλιέργεια, φιλανθρωπία κτλ.). Έτσι έδωσαν αφορμή (σε όσους αναζητούν τέτοιες αφορμές) να ‘βλασφημείται εν τοις έθνεσι το όνομα του Χριστού’. Αλλά μήπως και σήμερα δεν γίνεται κάτι ανάλογο;

     Μερικές ώρες αργότερα η τηλεόραση της ΕΡΤ μας ταξιδεύει ακόμη πιο παλιά. Το ντοκυμαντέρ ‘Το αίνιγμα της Κέρου’ μας πηγαίνει τρεις χιλιάδες χρόνια προ Χριστού, στην εποχή του χαλκού, σ’ ένα ακατοίκητο ξερονήσι των Κυκλάδων, που όμως φιλοξενεί έναν περίεργο και γοητευτικό για τους αρχαιολόγους οικισμό με εβδομήντα κτίσματα καλά σχεδιασμένα και χωροθετημένα πάνω σ’ έναν άγονο βράχο, γεμάτο κυκλαδικά ειδώλια και ποικίλα άλλα λείψανα ενός αρχαίου πολιτισμού. Η εκτεταμένη ανασκαφική προσπάθεια, με επικεφαλής τον αειθαλή Colin Renfrew που επισκέπτεται και μελετά τον χώρο από το 1963 μέχρι και σήμερα, είναι εντυπωσιακή. Κάθε πετραδάκι, κάθε κόκκος άμμου του νησιού, στην κυριολεξία, έχει περάσει από ψιλό κόσκινο, έχει φωτογραφηθεί, μετρηθεί, ζυγισθεί, καταγραφεί, και το παζλ των εκατομμυρίων μικρών και μεγάλων θραυσμάτων συναρμολογείται σιγά-σιγά, δίνοντας μια εικόνα του παρελθόντος, ανοίγοντας ένα παράθυρο στον τρόπο ζωής, την κοινωνία και τα αρχέγονα λατρευτικά έθιμα των ανθρώπων πριν πέντε χιλιάδες χρόνια, που ολοένα διευρύνεται. Όσο κι αν αναγκαστικά ζούμε στο παρόν και προσδοκούμε το μέλλον, με ό,τι αυτό μας επιφυλάσσει, δεν μπορεί παρά να μαγευόμαστε από τα μυστικά που κρύβει το χώμα που πατούμε γύρω μας, αλλά και να θαυμάζουμε τον σχολαστικό και επιμελή τρόπο, με τον οποίο η συνδυασμένη και επίμονη κοπιαστική εργασία τόσων ανθρώπων επί τόσα χρόνια βγάζει στο φως τα μυστικά αυτά. Την επόμενη φορά που θα βρεθούμε σ’ ένα αρχαιολογικό μουσείο ή χώρο, ας αναλογισθούμε πόσος κόπος, φυσικός και πνευματικός, κρύβεται πίσω από κάθε έκθεμα, κάθε πέτρα και κτέρισμα που βλέπουμε μπροστά μας, έχοντας καταβάλει ένα συνήθως συμβολικό αντίτιμο. Κι ας πούμε ένα νοερό ‘ευχαριστώ’ σ’ αυτούς που μόχθησαν για να το βρουν και να το αναδείξουν.