Μια παχιά άσπρη γραμμή

«Ο αναισθησιολόγος ζήτησε να δείτε την ακτινογραφία του κυρίου Π. που θα χειρουργηθεί αύριο--κάτι δεν του αρέσει».
     Συνηθισμένο το αίτημα, ιδίως όταν πρόκειται για ανθρώπους κάποιας ηλικίας. Κοιτάζω τον φάκελλο: 87 ετών, όγκος κοιλίας. Υπάρχει υπόνοια μετάστασης; Κάποιο ανεξάρτητο πνευμονικό πρόβλημα; Αναζητώ την ακτινογραφία. Τίποτε από αυτά, και η γενική εικόνα καλή για ασθενή που πέρασε τα ογδόντα. Εκτός απο την παχιά άσπρη γραμμή, τραβηγμένη λες με κιμωλία, που φαίνεται να διατρέχει γύρω-γύρω τον αριστερό πνεύμονα, που δείχνει μια ιδέα πιο θαμπός από τον δεξιό. Χαμογελάω, και πηγαίνω να δω τον άρρωστο.
     Αν δεν είχα διαβάσει την ηλικία του, θα με ξεγελούσε. Ένας πολύ αξιοπρεπής, καλοστεκούμενος κύριος, με φρεσκοσιδερωμένη πυζάμα, μαλλιά στο χρώμα του ατσαλιού και αντίστοιχο κομψό, ευθυγραμμισμένο μουστάκι, δεν δείχνει πάνω από εβδομήντα. Συστήνομαι και του λέω τον λόγο της επίσκεψης.
     «Η ακτινογραφία σας κρύβει ένα αρχαιολογικό εύρημα. Θέλω να μάθω την ιστορία του».
     Χαμογελάει με τη σειρά του. «Πέρασα έναν πνευμοθώρακα», μου λέει.
     «Τον περάσατε ή σας τον προκάλεσαν;» επιμένω. Έχει διαφορά το πράγμα.
     «Μου τον έκαναν για να θεραπεύσουν την άλλη αρρώστια», είναι η αναμενόμενη απάντηση. Δεν την κατονομάζουν εύκολα οι άνθρωποι της εποχής εκείνης.
     «Γύρω στα 1950;»
     «Κάπου εκεί».
     Ένα κομμάτι ιατρικής ιστορίας βγαίνει στο φως μέσα από τον σύντομο αυτό διάλογο. Πριν βρεθεί η στρεπτομυκίνη και τα άλλα δραστικά φάρμακα κατά της φυματίωσης, η αντιμετώπιση της νόσου περιλάμβανε και επεμβάσεις σύγκλεισης του πνεύμονα που έπασχε. Μια από τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν για να ‘αναπαύουν’ προσωρινά τον πνεύμονα ήταν ο τεχνητός πνευμοθώρακας. Με ειδικές συσκευές διοχέτευαν αέρα γύρω από τον πάσχοντα πνεύμονα, ο οποίος έκλεινε μέχρι να επουλωθεί το σπήλαιο. Η διαδικασία επαναλαμβανόταν για όσο διάστημα χρειαζόταν για τη θεραπεία. Υπήρχαν και άλλες τεχνικές, όπως με έγχυση παραφινελαίου (ελαιοθώρακας), με εισαγωγή πλαστικών σφαιρών (σαν μπάλες του πινγκ πονγκ), με αφαίρεση πλευρών (θωρακοπλαστική) και με διατομή του νεύρου του διαφράγματος στη μία πλευρά. ‘Συμπτυξιοθεραπεία’ ήταν ο γενικός όρος που περιέγραφε τη φιλοσοφία των μεθόδων αυτών.
     Όλες αυτές οι τεχνικές πέρασαν στα μουσείο της ιστορίας με την εισαγωγή των αντιφυματικών φαρμάκων. Σήμερα κανείς δεν τις χρησιμοποιεί, όμως εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη στον ηλεκτρονικό κατάλογο ιατρικών πράξεων που ισχύει στην Ελλάδα του 2013: προβλέπεται και ανάλογη αμοιβή (κάπου 5 ευρώ για κάθε συνεδρία τεχνητού πνευμοθώρακα). Οπωσδήποτε ήταν πολύ αποτελεσματικές, όπως πιστοποιείται από το γεγονός ότι συναντούμε αρρώστους που υποβλήθηκαν σ’ αυτές πριν 50-60 χρόνια, και έζησαν μια ζωή χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Όπως ο τωρινός κύριος: η κλινική του εξέταση είναι φυσιολογική («Μειωμένο αναπνευστικό ψιθύρισμα αριστερά, μου λένε πάντοτε», μου εκμυστηρεύεται), το οξυγόνο του το ίδιο. Τα συζητούμε όλα αυτά για λίγο, και τον διαβεβαιώνω ότι μπορεί να χειρουργηθεί.
     «Έχω κι εγώ μια ανάμνηση από την ιστορία αυτή», του λέω. «Όταν έδινα πτυχιακές εξετάσεις στη χειρουργική, ο καθηγητής, μακαρίτης εδώ και χρόνια, μου έκανε μια τελευταία ερώτηση, μια και είχα απαντήσει ικανοποιητικά όλες τις προηγούμενες. ‘Δεν έχω την απαίτηση να το γνωρίζετε’, με ρώτησε, ‘αλλά κάποτε χρησιμοποιούσαν χειρουργικές τεχνικές για τη φυματίωση. Ποιες ήταν;’ Του απαρίθμησα αυτές που είπαμε και μερικές ακόμη, και μου έβαλε ένα στρογγυλό δεκάρι στο μάθημά του». Σφίγγουμε τα χέρια, και του εύχομαι καλή επιτυχία με την επέμβασή του.
     Ας είναι η μικρή αυτή αφήγηση ένα ‘φιλολογικό μνημόσυνο’ για τον αείμνηστο Αλέξανδρο Μαρσέλο.