Παραπληροφόρηση

Διαβάζω στη Guardian μια βιβλιοπαρουσίαση. Το βιβλίο λέγεται ‘Attack from Within’ (= επίθεση εκ των έσω) και υπογράφεται από την Barbara McQuade, που είναι καθηγήτρια πανεπιστημίου και πρώην εισαγγελέας εθνικής ασφάλειας (αν αποδίδω σωστά το ‘national security prosecutor’). Ασχολείται με το φαινόμενο της παραπληροφόρησης στην εποχή μας και επισημαίνει κάποια πράγματα που είναι τουλάχιστον ανησυχητικά και δυνητικά επικίνδυνα.

     Γράφει μεταξύ άλλων: «Ο Χίτλερ έγραψε στο ‘Mein Kampf’ ότι υπάρχουν δυο πράγματα απαραίτητα για την αποτελεσματική προπαγάνδα. Το ένα είναι ένα απλό, επαναλήψιμο μήνυμα, διότι όταν ο κόσμος ακούει κάτι να επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά – και αρχίζει να το ακούει από διαφορετικές πηγές – αρχίζει να πιστεύει ότι είναι αλήθεια. Το δεύτερο είναι ότι όσο μεγαλύτερο είναι το ψέμα, τόσο πιο πιθανό είναι να το πιστέψουν… Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα φαντάζονταν ποτέ ότι κάποιος θα είχε το θράσος να ψεύδεται για κάτι τόσο σημαντικό».

     Χρησιμοποιεί παραδείγματα από την εποχή μας, όπως τους ισχυρισμούς του Τραμπ ότι οι εκλογές του 2020 στις ΗΠΑ ήταν νοθευμένες. Ακριβώς επειδή το ψέμα είναι πολύ μεγάλο, ένας σημαντικός αριθμός Αμερικανών το πιστεύει ακόμη. Οι άνθρωποι δεν ξέρουν πλέον τι να πιστέψουν, και δεν τους ενδιαφέρουν οι διαφορετικές γνώμες. Η πρώτη αντίδρασή τους είναι η οργή, στη συνέχεια έρχεται ο κυνισμός και τέλος η πλήρης αδιαφορία προς την πολιτική, κάτι επικίνδυνο για τη δημοκρατία. Πολλοί φτάνουν να πιστεύουν ότι η αλήθεια είναι μόνο για τα κορόιδα, ότι όλοι είναι διεφθαρμένοι, και συνεπώς επιλέγουν αυτό που θεωρούν προσωπικό τους συμφέρον. Κι έτσι ‘νομιμοποιείται’ η διαφθορά (Σημ. Αυτό που έχουμε γράψει και άλλοτε εδώ, ότι όταν τους βάφεις όλους με μαύρη μπογιά, τότε τελικά κανείς δεν είναι ένοχος).

     Η McQuade επισημαίνει ως βασικό παράγοντα τον τρόπο διασποράς της παραπληροφόρησης. Επί αιώνες ο απατεώνας βασιζόταν στον προφορικό λόγο ή σε φυλλάδια ή σε δημοσίευση σε μια εφημερίδα, με την ελπίδα ότι κάποιοι θα την πρόσεχαν και θα την διέδιδαν ευρύτερα. Τώρα ένα ψέμα μπορεί να διασπαρεί σε όλο τον κόσμο με ένα κλικ. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά για τον σκοπό αυτό καθώς είναι εύκολα προσβάσιμα και τελείως ανεύθυνα. Επιπλέον, ελέγχονται από λίγους μεγαλοεπιχειρηματίες, που έχουν κατά νουν τα δικά τους συμφέροντα και όχι απαραίτητα το κοινό καλό.

     Λέει επίσης ότι οι ΗΠΑ βιώνουν την χειρότερη πολιτική πόλωση από την εποχή του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου (1861-1865). Οι εκλογές παριστάνονται ως υπαρξιακή μάχη μεταξύ καλού (= δικού μας) και κακού (= του άλλου), και πολύς κόσμος επιλέγει το ‘δικό του’, ακόμη κι αν δεν πιστεύει ότι είναι αλήθεια. Με το άγχος που υπάρχει για μεγάλα θέματα όπως η κλιματική κρίση, οι πρόσφυγες και η ανεργία, βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι δημαγωγοί που υπόσχονται ότι μόνο αυτοί έχουν λύσεις για όλα. Βασιζόμενοι στις προωθημένες τεχνικές του μάρκετινγκ σερβίρουν ανυπόστατες φήμες που εξυπηρετούν τα προσωπικά πολιτικά τους συμφέροντα. Και τα Μέσα Ενημέρωσης, που πάντα κυνηγούν και αναδεικνύουν τις πιο εντυπωσιακές δηλώσεις, αποφεύγουν να χαρακτηρίζουν ως ψεύτες αυτούς που τις διαδίδουν, λέγοντας απλώς ότι αυτές δεν είναι τεκμηριωμένες.  

     Δεν έχω διαβάσει από το βιβλίο παρά μόνο τα παραπάνω αποσπάσματα. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί το παράδειγμα των ΗΠΑ, μια και είναι έτος εκλογών εκεί. Ωστόσο, όσα αναφέρει έχουν γενικότερη εφαρμογή, σε ποικίλο βαθμό, και σε όλες τις πολιτικές διεργασίες. Στην εποχή που ζούμε καλό είναι να ξέρουμε και να σκεφτόμαστε κάποια πράγματα για το πώς χειραγωγείται η κοινή γνώμη και τι αντίκτυπο μπορεί να έχει στη ζωή όλων μας.