Risus sardonicus

Ξέρω, το παράκανα τελευταία με τα λατινικά, αλλά έλα πού θυμήθηκα τον ‘σαρδόνιον γέλωτα’... Ξαναδιάβαζα πρόσφατα ένα παλαιό αγγλικό βιβλίο κλινικής διαγνωστικής, και η κλασική εικόνα του συσπασμένου προσώπου με τα τραβηγμένα μισάνοιχτα χείλη σ’ ένα μόνιμο, παγωμένο, ειρωνικό χαμόγελο (όπως εκείνο του κινηματογραφικού ‘Τζόκερ’) βρέθηκε κάποια στιγμή μπροστά μου. Η διάγνωση; Τέτανος (αλλά ενδεχομένως και δηλητηρίαση με στρυχνίνη, που προκαλεί τετανικό σπασμό). Σπάνια νόσος στην εποχή μας, χάρη στους εμβολιασμούς και τη χρήση αντιτετανικών ορών σε κάθε επικίνδυνο ή ύποπτο τραύμα. Ωστόσο, την συσχέτισα νοερά με το σημερινό ελληνικό κράτος. Βρίσκεται κι αυτό σε διαρκή τετανικό σπασμό, που γίνεται πιο επώδυνος με κάθε ερέθισμα (νέα μέτρα, απειλητικές ειδήσεις, διαδόσεις και διαρροές). Αντιδρά κι αυτό όπως ο ασθενής με τέτανο, που συσπάται στη χαρακτηριστική στάση ‘δίκην τεταμένου τόξου’ από παραμικρές αφορμές όπως αλλαγή στο φωτισμό ή τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, ελάχιστο άγγιγμα κτλ. Η στάση αυτή περιγράφεται στα παλαιά ιατρικά συγγράμματα ως ‘οπισθότονος’, όρος που απαντάται και στην Παλαιά Διαθήκη («και οπισθότονος ανίατος», Ωδή Μωυσέως, Δευτερονόμιο), και θυμίζει τον άγνωστο στρατιώτη στο ομώνυμο μνημείο της Πλατείας Συντάγματος, εκεί στους πρόποδες της Βουλής των Ελλήνων. Όντως ανίατη κατάσταση: μόνο σε θαύμα μπορεί κανείς να ελπίζει όσο συνεχίζει να χαμογελά σαρδόνια, χωρίς επίγνωση της πραγματικής κατάστασης...