Επινόηση και κατανάλωση

 Κάθε τεχνολογικό προϊόν είναι αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης διεργασίας. Υπάρχει μια ερευνητική ιδέα ή η επιθυμία για κάλυψη μιας ανάγκης (ας τη θεωρήσουμε καταρχήν αληθινή, αν και πολλές ‘ανάγκες’ είναι επίπλαστες, με σκοπό το εμπορικό κέρδος). Οι εμπνευστές της σχεδιάζουν πιθανούς τρόπους πραγμάτωσης της ιδέας και τους δοκιμάζουν σε μικρή κλίμακα στα εργαστήριά τους. Εφόσον η ιδέα αποδειχθεί τεχνολογικά εφικτή, παίρνει τον δρόμο της παραγωγής και φθάνει στην προώθησή της στην αντίστοιχη αγορά. Και αν πρόκειται για κάποιο προϊόν, συσκευή, εργαλείο ή άλλο αντικείμενο ευρείας κατανάλωσης, η προώθηση βασίζεται στη διαφήμιση με τα ποικίλα τεχνάσματά της που θα πείσουν τους καταναλωτές ότι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς κάτι που μέχρι χθες αγνοούσαν την ύπαρξή του. Αν αυτό το κάτι είναι πραγματικά χρήσιμο, ο χρόνος και η διάδοσή του εξασφαλίζουν την εμπορική του επιτυχία και δικαιώνουν τη ιδέα, που περνάει στην ιστορία των εφευρέσεων και ανακαλύψεων. Αν πρόκειται απλώς για μια περαστική καταναλωτική μόδα, ξεχνιέται μόλις επινοηθεί το διάδοχο προϊόν.
     Υπάρχουν όμως και ιδέες και προϊόντα που ο μόνος λόγος υπάρξεώς τους είναι η θανάτωση, η καταστροφή, η εξόντωση ανθρώπων ή εγκαταστάσεων. Πρόκειται για τα διάφορα όπλα και οπλικά συστήματα. Εδώ κατασκευαστές και πελάτες δεν είναι κάποιοι μεμονωμένοι εφευρέτες και εύπιστοι καταναλωτές, αλλά κυβερνήσεις και κράτη και μεγάλες βιομηχανίες. Η συνεργασία τους έχει περιγραφεί διεθνώς με τον όρο military-industrial complex (στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα), που υποδηλώνει την αχώριστη διαπλοκή των κατασκευαστών με τους χρήστες των όπλων. Οι πρώτοι σχεδιάζουν όλο και πιο φονικά όπλα, τα οποία πληρώνουν αδρά οι δεύτεροι. Και επειδή τα όπλα σκουριάζουν όταν μένουν αχρησιμοποίητα, είναι απαραίτητοι κάθε τόσο οι πόλεμοι για την κατανάλωσή τους (πριν από την ημερομηνία λήξης), αλλά και για να δοκιμάζονται στην πράξη ως προς τα διαφημιζόμενα αποτελέσματά τους. Όσο μεγαλύτερη η καταστροφή, τόσο καλύτερο το ‘προϊόν’.
     Τα πράγματα όμως δεν σταματούν εκεί. Ένα κράτος Α βλέπει ότι το κράτος Β,  ο ιστορικός αντίπαλός του, διαθέτει ένα όπλο που το Α δεν έχει. Σπεύδει λοιπόν να το αποκτήσει κι αυτό, φοβούμενο ότι σε μια μελλοντική σύγκρουση με το Β θα βρεθεί σε μειονεκτική θέση. Η σύγκρουση μπορεί να μη συμβεί ποτέ, αλλά δεν ξέρεις τι γίνεται, οπότε ας έχουμε κάνει τις ετοιμασίες μας. Αυτές δεν μένουν απαρατήρητες από την πλευρά Β, που κάνει ανάλογες σκέψεις και προμήθειες, αναζητώντας την υπεροπλία. Κι έτσι το παζάρι του θανάτου έχει εξασφαλισμένη την αγοραστική του κίνηση. Και η ευφημιστικώς ονομαζόμενη ‘αμυντική βιομηχανία’ [βλ. την πολύ εύστοχη επιστολή του πλοιάρχου Ματθ. Δημητρίου] τρίβει τα χέρια της για τις καλές δουλειές της.
     Έκανα τις σκέψεις αυτές καθώς διάβαζα για τους υπερηχητικούς πυραύλους ‘στιλέτο’ που φημολογείται ότι χρησιμοποίησαν οι Ρώσοι στην Ουκρανία και που δεν τους πιάνει κανένα αντιπυραυλικό σύστημα. Στον βομβαρδισμό της Σερβίας είχαμε μάθει για τα βλήματα απεμπλουτισμένου ουρανίου. Δυο μόνο δείγματα της πραγματικότητας ότι ο άνθρωπος είναι ιδιαίτερα ευφυής στην επινόηση μέσων καταστροφής, χωρίς καμιά διάθεση αυτοπεριορισμού.