Μωρίας εγκώμιον

Μπαίνοντας σήμερα στο γραφείο μου στην κλινική είδα κάτω από το τραπέζι ένα πράσινο ορθογώνιο πλαστικό κουτί, κάτι σαν μεγάλο τάπερ ή λεκάνη. Ήταν άδειο κι έδειχνε καινούργιο. Παραξενεύτηκα. Είχα συνηθίσει από καιρό να βρίσκω διάφορα μικροαντικείμενα, δείγματα της παρουσίας κάποιου συναδέλφου σε άλλες ώρες (χαρτιά, ξεχασμένα κλειδιά, κέρματα, μισογεμάτα μπουκάλια με νερό, εφημερίδες ή περιοδικά), αλλά μια πράσινη τετράγωνη λεκάνη ήταν κάτι ασυνήθιστο, που δεν μπορούσα εύκολα να το ταιριάσω ακόμη και με μια κάπως ιδιόρρυθμη προσωπικότητα. Σκεφτόμουν να του τηλεφωνήσω για να κάνουμε λίγο χιούμορ, όταν η λύση του μυστηρίου ήρθε από ένα δακτυλογραφημένο σημείωμα που είδα κολλημένο με σελοτέιπ σε περίοπτη θέση στην επιφάνεια εργασίας. Το αντιγράφω verbatim, διατηρώντας τις χρωματικές επιλογές του πρωτοτύπου: «Έγγραφα που περιέχουν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα να τοποθετούνται μέσα στο πράσινο κουτί, χωρίς να σκιστούν ή να τσαλακωθούν και ΟΧΙ στους κάδους απορριμμάτων. Τα έγγραφα αυτά θα τα συλλέγουμε για καταστροφή σε τακτά διαστήματα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του GDPR». Μάλιστα.
     Για όσους δεν γνωρίζουν τα αρχικά, ο GDPR είναι ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων που ισχύει από το περασμένο Μάιο. Όσοι από τους αναγνώστες πιστεύουν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί πρωτίστως έναν γραφειοκρατικό μπαμπούλα που αποστολή έχει να καταδυναστεύει τους πολίτες της υποτάσσοντας τις εθνικές νομοθεσίες (και την κοινή λογική) σε κανονισμούς που θυμίζουν Μεγάλο Αδελφό, μπορούν στον GDPR να βρουν το ιδανικό επιχείρημα για τον ευρωσκεπτικισμό τους. Το κείμενο αυτό με τις παραφυάδες και τις διακλαδώσεις του αποτελεί ένα μνημείο νομικής αυθαιρεσίας και παραλογισμού (έχω σκεφθεί ένα πολύ πιο ταιριαστό όνομα, αλλά θα μου βάλουν πιπέρι στο στόμα αν το πω).
     Το αρχικό σκεπτικό του κανονισμού είναι η προστασία των ‘προσωπικών δεδομένων’ από την ανεξέλεγκτη έκθεση στο ευρύ κοινό. Σε μια εποχή που τα ψηφιακά μέσα έχουν μετατρέψει τον κόσμο σε ανοιχτό βιβλίο, όπου μπορεί κανείς να βρει πρακτικά τα πάντα για τον καθένα (σχήμα υπερβολής, αλλά προς τα εκεί βαδίζουμε, και κάποιοι το έχουν αυτό ως επιδίωξη), επιχειρεί να βάλει ένα όριο και ένα φράγμα σ’ αυτή την απόλυτη διαφάνεια που δεν επιτρέπει μυστικά, προσωπικές σκέψεις, ιδιωτικές συζητήσεις, τέλος πάντων καταργεί το ‘ταμιείον’, εκείνο το μικρό κλειστό δωμάτιο, μέσα στο οποίο μπορεί κανείς να είναι μόνος με τον εαυτό του και με τις επιλογές του. Μέχρι εδώ καλά. Ωστόσο, όπως και με κάθε νομοθεσία, τα προβλήματα και οι συγχύσεις αρχίζουν όταν προσπαθεί να ερμηνεύσει κανείς και να εφαρμόσει τον νόμο.
     Η εφαρμογή του κανονισμού αυτού (όπως και πολλών άλλων) αποσκοπεί κυρίως στο φαίνεσθαι (να δείχνουμε ότι κάνουμε κάτι lege artis) και όχι στην ουσία. Έτσι π.χ. αν καταστρέφω (σε βαθμό μη αναγνωρισιμότητος) τα χαρτιά με τα προσωπικά στοιχεία των ασθενών μου, τηρώ το ιατρικό απόρρητο και συμμορφώνομαι με το πνεύμα του νόμου, χωρίς όμως να έχω στα χέρια μου κανένα αποδεικτικό μέσο γι‘ αυτό. Από την άλλη, αν η κλινική, το ιατρείο, το γραφείο, η όποια άλλη υπηρεσία, μπορεί να αποδεικνύει με πρωτόκολλο καταστροφής ότι κάθε 15 μέρες εξαφανίζει τα χαρτιά από το γραφείο του κ. Τάδε, συμμορφώνεται με το γράμμα του νόμου και ικανοποιεί τις ορέξεις των γραφειοκρατών. Και γλιτώνει το πρόστιμο. Διότι εδώ έγκειται η κακοήθεια των κανονισμών: στο ότι έχουν την εξουσία (μόνοι τους την πήραν) να τιμωρούν τους παραβάτες του γράμματος του νόμου. Στη θεολογική γλώσσα αυτό λέγεται φαρισαϊσμός.
     Μου έρχεται στο νου ένα ανάλογο παράδειγμα από τον ιατρικό χώρο. Τα μεγάλα ξένα ιατρικά περιοδικά εδώ και πολλά χρόνια έχουν αναγάγει τη συγκατάθεση των ασθενών για δημοσίευση κάποιου περιστατικού σε ένα είδος θεότητας. Όχι μόνο για φωτογραφίες ή για το ιστορικό του, αλλά ακόμη και για μεμονωμένες ακτινογραφίες ή άλλες εργαστηριακές εξετάσεις πρέπει κανείς να έχει ενυπόγραφη δήλωση του υποκειμένου ότι  συμφωνεί να χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα του (πάλι αυτή η κακιά λέξη!) για επιστημονικό ή διδακτικό σκοπό. Κάποτε έστειλα ένα περιστατικό για δημοσίευση σε ξένο περιοδικό. Οι υπεύθυνοι επέμεναν να πάρω τη συγκατάθεση του αρρώστου ή του πλησιέστερου συγγενούς, υπήρχε όμως ένα πρόβλημα: ο ασθενής είχε πεθάνει πριν είκοσι χρόνια. Το επιχείρημα αυτό δεν έγινε δεκτό, μια και δεν περιλαμβανόταν στις διατάξεις του αντιστοίχου κανονισμού. Μετά την οριστική άρνηση της δημοσίευσης έγραψα στο περιοδικό ότι το άρθρο θα μπορούσε να έχει τη μορφή: «Κάποτε κάποιος έπαθε κάτι, έκανε κάποιες εξετάσεις και κάποια θεραπεία, αλλά τελικά πέθανε». Ένα τέτοιο κείμενο έχει μηδενική επιστημονική αξία, αλλά τουλάχιστον δεν παραβιάζει τη Βίβλο των κανονισμών.
     Κάποτε λέγαμε ότι εκεί που τελειώνει η λογική αρχίζει ο στρατός, και βέβαια αυτό βασιζόταν στο ότι η στρατιωτική ζωή διέπεται από κάθε λογής κανονισμούς (ποιος δεν θυμάται τον γνωστό «20-1»;). Ε λοιπόν, εκτός από τον στρατό υπάρχει και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Όσο μεγαλύτερο είναι το εύρος των αρμοδιοτήτων ενός φορέα, τόσο αυξάνει και το μέγεθος της αυθαιρεσίας, και της συνεπαγόμενης βλακείας. Κι αλίμονο στους υποτελείς της.