Ένας πρίγκηπας της μουσικής

Σημείωση: Το κείμενο γράφτηκε από τον φίλο Σάββα ως προσωπική ανάμνηση τον Ιούλιο 2018, με τα μάτια της ψυχής ενός χορωδού της παιδικής χορωδίας ΧΜΟ της δεκαετίας του 1960. Δημοσιεύεται με την ευκαιρία της πρόσφατης εκδημίας του μαέστρου Αντώνη Κοντογεωργίου, του οποίου σήμερα τελείται το 40ήμερο μνημόσυνο.

Στη μνήμη του πρίγκηπα της μουσικής Αντώνη Κοντογεωργίου

Η ΘΕΙΑ ΠΡΟΝΟΙΑ

      Αντώνης Κοντογεωργίου. Το ορφανό φτωχόπαιδο της νεαρής χήρας με τα τρία μικρά παιδιά, που μεγάλωσε τα δύσκολα χρόνια μετά τον πόλεμο μέσα στην στέρηση και την ανέχεια στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης, ήθελε ο Θεός να εξελιχθεί σε ένα προικισμένο πολυτάλαντο μουσικό. Συνεχείς ήταν οι εμφανίσεις της Θείας Πρόνοιας στη ζωή του, είτε υπό τη μορφή ανθρώπων ή περιστάσεων που τον βοηθούσαν συνεχώς στο να γνωρίσει τη σοβαρή μουσική και να τη σπουδάσει σε όλα τα επίπεδα, ώστε να πετύχει αργότερα τη μεγάλη καταξίωση τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

      Τίποτε όμως δεν ήταν τυχαίο, όλα είχαν τη σφραγίδα της Πρόνοιας του Θεού, ώστε να δοξασθεί το Όνομά Του με την παιδική χορωδία την οποία ανασυγκρότησε και διεύθυνε ο Αντώνης την δεκαετία του ’60, την χρυσή εποχή της χορωδίας, που εκτός των άλλων προσέφερε αγωνιστικό φρόνημα και πολιτισμό. Η χορωδία αυτή «όργωσε» την πατρίδα μας φθάνοντας μέχρι την Κύπρο. Σε κάθε της εμφάνιση έστελνε μηνύματα-βιώματα σαν ακτίνες που διαπερνούσαν τις διψασμένες ψυχές των ακροατών της που ξανάστελναν πάλι πίσω αγάπη, χαρά, συγκίνηση και ενθουσιασμό.

       Ακόμη, μέσα στο σχέδιο του Θεού ήταν να βρεθούν και να πλαισιώσουν τη χορωδία μία δεκάδα από ξεχωριστούς συνεργάτες, όπως ήταν ο γενικός υπεύθυνος της χορωδίας Ιωάννης Καλέτσαρης, που συνδύαζε μεγάλες ικανότητες στα τεχνικά και καλλιτεχνικά θέματα, με σπάνια οργανωτικά και διοικητικά προσόντα. Επίσης φωνάρχες, στιχουργοί και ο πιανίστας, συνεργάσθηκαν αρμονικά με τον μαέστρο επιλέγοντας κατ’ αρχήν μουσικά έργα από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό, διασκευάζοντάς τα με υπέροχους στίχους που μιλούσαν στις καρδιές. Έτσι, δημιουργήθηκαν μοναδικά μουσικοποιητικά ηχοκεντήματα, που πρώτη φορά ακουγόταν στη χώρα μας από μια αγγελική παιδική χορωδία. 

Ο ΜΑΕΣΤΡΟΣ

     Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από τη χορωδία αυτή; Κατ’ αρχήν υπήρχε μεγάλη αυστηρότητα στην επιλογή των χορωδών από τον ίδιο τον μαέστρο, που εξέταζε τον ενδιαφερόμενο παίζοντας κάτι στο πιάνο. Ακόμη, ατελείωτες ήταν και εξαντλητικές οι δίωρες πρόβες, δύο φορές την εβδομάδα στην αρχή χωριστά κατά φωνή με τον φωνάρχη (πρωτοτυπία σε επίπεδο χώρας την εποχή εκείνη απ’ τον Αντώνη) και μετά όλες οι φωνές με τον μαέστρο. Υπήρχε αυστηρότητα στον χρόνο προσέλευσης των χορωδών στις πρόβες, ενώ τρείς αδικαιολόγητες απουσίες σήμαιναν την αποβολή από την χορωδία. Σε περίπτωση εμφάνισης είχαμε και έκτακτες πολύωρες πρόβες.

    Αλλά παρόλο το πιεστικό πρόγραμμα που υπήρχε ώστε να μπορούμε να ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας ως χορωδοί, ο Αντώνης με την ετοιμότητα που τον διέκρινε στο λόγο του, μπορούσε με μεγάλη ευχέρεια και μαεστρία να μπαίνει στη ψυχολογία μας και να μας χαλαρώνει ευχάριστα με τον τρόπο του, παίρνοντας αφορμή από τυχαία περιστατικά κατά τη διάρκεια της πρόβας ή στα διαλείμματα. Έτσι, με μεγαλύτερο κέφι παρά την κούραση συνεχίζαμε την πρόβα.

        Λεπτομέρειες, όπως το ευχάριστο ύφος των χορωδών, η ακριβής είσοδος και έξοδος της χορωδίας, το ομοιόμορφο κράτημα, άνοιγμα και κλείσιμο της πάρτας και τόσα άλλα, ήταν συγχρονισμένα απόλυτα. Έπρεπε ακόμη όλα τα τραγούδια ή ύμνοι να «βγαίνουν» φυσικά, αβίαστα, χωρίς σφίξιμο, με άνεση. Γι’ αυτό μαθαίναμε απέξω σχεδόν όλα τα κομμάτια και απλώς πότε-πότε ρίχναμε μια ματιά στις πάρτες.

       Παρ’ όλες τις πρόβες όμως, μέχρι να φθάσουμε στη συναυλία, υπήρχε πάντα διάχυτη η αγωνία σε όλους τους χορωδούς και τα στελέχη για την εμφάνιση. Ευτυχώς, που ο μαέστρος μας ενέπνεε σιγουριά και εμπιστοσύνη με τη ψύχραιμη συμπεριφορά του, γι’ αυτό και στο τέλος «έβγαινε» το τραγούδι υπέροχα.

      Επιτέλους, η ώρα της εμφάνισης ήρθε. Καρδιοχτύπια, ιδρώτας και τρακ πάνω στα βάθρα που στεκόμασταν, για να είμαστε σωστοί φωνητικά, ιδιαίτερα σε μεγάλες επίσημες εμφανίσεις. Μετά από λίγο, εμφανιζόταν με έναν αέρα σιγουριάς, με γρήγορα και νευρικά βήματα ο μαέστρος μας. Υποκλινόταν στον κόσμο και τα πλούσια, όμορφα μαλλιά του, έπεφταν με χάρη μπροστά στο πρόσωπό του. Μετά γύριζε σε εμάς, ίσιαζε τα μαλλιά του, μας χαμογελούσε όλους πάντοτε για να μας εμψυχώσει, κι εμείς λυτρωμένοι ανταποδίδαμε το χαμόγελο. Έτσι μας τόνωνε το ηθικό και νιώθαμε αυτοπεποίθηση. Με μια κίνηση των χεριών του ανοίγαμε αστραπιαία τις πάρτες και ακούγαμε με μεγάλη προσοχή τα ίσα για κάθε φωνή χωριστά, ενώ με άλλη κίνησή του αρχίζαμε όλοι μαζί αμέσως το τραγούδι.

       Ο Αντώνης είχε μια ιδιαίτερη μαγνητική ακτινοβολία πάνω στη σκηνή, γι’ αυτό ήμασταν απόλυτα ενωμένοι μαζί του, αποδίδοντας με μεγάλη επιτυχία τα τραγούδια, αφού κάθε κίνηση ή μορφασμός του αμέσως εφαρμοζόταν από εμάς. Με τις μαγευτικές, άλλοτε απαλές και άλλοτε νευρώδεις κινήσεις των χεριών του, «χρωμάτιζε» ανάλογα τα τραγούδια ή τους ύμνους, σαγηνεύοντας τόσο το ακροατήριο όσο κι εμάς. Με το διαπεραστικό του βλέμμα, τις αλλαγές στις εκφράσεις του προσώπου και τις ανάλογες κινήσεις των χεριών, του κεφαλιού και του σώματος, μπορούσε και μετέδιδε καταπληκτικά σε εμάς τους χορωδούς για όλες τις φωνές και κάθε μια χωριστά, ό,τι έπρεπε να προσέξουμε, προσαρμόζοντας ανάλογα την ένταση της φωνής μας και αποδίδοντας τα ηχοχρώματα και τις ιδιαιτερότητες κάθε τραγουδιού ή ύμνου. Ήταν απόλυτη η συγκέντρωση και η προσοχή μας στον μαέστρο. Έτσι, αυτά τα μικρά παιδιά και τα λίγο μεγαλύτερα τραγουδούσαν με καταπληκτική δύναμη ψυχής. Γι’ αυτό μπορούσαν και μετέδιδαν στο ακροατήριο το περίσσεμα της καρδιάς τους, που συνέπαιρνε κάθε φορά τον κόσμο, που ξεσπούσε σε χειροκροτήματα, ζητωκραυγές, «μπιζαρίσματα», αλλά και δάκρυα χαράς και ευγνωμοσύνης, ξυπνώντας τους, ό,τι πιο ευγενικό και ωραίο είχαν μέσα τους. Και αυτό ήταν κάτι αμοιβαίο, δίναμε και παίρναμε. Ανεπανάληπτες οι στιγμές. Ήταν μια ανάβαση των ψυχών στον ουρανό. Πέρασαν τόσα χρόνια κι όμως δεν ξεχάστηκε αυτό το έντονο βίωμα που νιώθαμε τότε.

      Μετά την εκτέλεση, εισπράτταμε με ανακούφιση στο ύφος του μαέστρου την ικανοποίησή του από την απόδοσή μας, ενώ στο τέλος της συναυλίας το πλατύ του χαμόγελο, η υπόκλισή του σε μάς και η στον αέρα χειραψία του σε όλους μας χαροποιούσαν ιδιαίτερα. Γι’ αυτό και μέχρι σήμερα παραδεχόμαστε και εκτιμάμε βαθειά τον μαέστρο μας Αντώνη Κοντογεωργίου, που έγραψε μαζί με εμάς, τη χρυσή ιστορία της παιδικής χορωδίας των ΧΜΟ, που ήταν η καλύτερη παιδική χορωδία στην εποχή της και η πρώτη με διεθνές ρεπερτόριο στην Ελλάδα.

       Νιώθουμε πραγματικά υπερήφανοι που συνεργασθήκαμε μαζί του. Θα πρέπει να τονισθεί, ότι όταν ο Αντώνης διέπρεπε σαν μαέστρος της χορωδίας μας, ακόμη δεν είχε πάρει μαθήματα διεύθυνσης χορωδίας σε ανώτατο βαθμό στο εξωτερικό και κατά συνέπεια, ό,τι πέτυχε, ήταν από το μουσικό του ένστικτο και τα τάλαντα που του είχε δώσει ο Θεός.

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ

           

      Πολύπλευρη ήταν η προσφορά της χορωδίας αυτής. Κατ’ αρχήν η καλλιέργεια των μελών της. Από την παιδική και εφηβική μας ηλικία μάθαμε να είμαστε υπεύθυνοι και πειθαρχημένοι, με συνέπεια στις υποχρεώσεις μας. Επίσης, μας καλλιέργησε αισθητικά και καλλιτεχνικά, αφού μπορούσαμε πλέον να διακρίνουμε την καλή από την κακή μουσική και εκτέλεση, αλλά και να μάθουμε να αγαπάμε και τα άλλα είδη τέχνης, όπως την ποίηση, τη ζωγραφική κλπ. Δεν είναι τυχαίο ότι ωφελήθηκε και η επόμενη γενιά. Τα παιδιά μας τα καμαρώσαμε να ασχολούνται με διάφορα είδη τέχνης, όπως και με τη μουσική, συμμετέχοντας ως μαέστροι ή χορωδοί σε σύνολα που παρουσίαζαν σοβαρή, παραδοσιακή ή βυζαντινή μουσική.

       Η χορωδία βοήθησε ακόμη, να δημιουργηθούν πραγματικές φιλίες με βαθιές ρίζες μεταξύ των συγχορωδών που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, με αξέχαστες εμπειρίες σε εκδρομές, συναντήσεις, κατασκηνώσεις κλπ. Γι’ αυτό και τόσο πρόθυμα και με ευχαρίστηση ανταποκρίθηκαν οι χορωδοί, στην τρελή ιδέα του γράφοντος να ξανασυσταθεί η χορωδία εκείνη της δεκαετίας του ’60 δύο φορές. Έτσι το 1994, μετά από 25 χρόνια σιγής από την τελευταία εμφάνιση της χορωδίας το 1969, με μαέστρο τον Αντώνη, που παρέμεινε απλός και καταδεκτικός όπως τότε που τον γνωρίσαμε, εμφανίστηκε η χορωδία στον ΦΑΡΟ, παρουσιάζοντας μερικά τραγούδια απ’ το πλούσιο ρεπερτόριο της, στα πλαίσια του εορτασμού των 50 χρόνων από την ίδρυσή της το 1944. Ακόμη, το 2004 σε συνάντηση μνήμης, η χορωδία έψαλε με τον Αντώνη στον Ι.Ν. Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης την τετράφωνη Θ. Λειτουργία που επεξεργάστηκε ο αξέχαστος Ρούλης Παπακωνσταντίνου. Ήταν πράγματι συγκινητικές οι στιγμές για όλους μας. Ευλογημένη απ’ το Θεό στ’ αλήθεια ήταν η περίοδος εκείνη της ζωής μας.

            Αξιόλογη ήταν και η θρησκευτική, εθνική και κοινωνική προσφορά της χορωδίας, αφού εκτός από τις συναυλίες της, στις εκδηλώσεις της υπήρχαν πάντα εξορμήσεις σε πόλεις και χωριά και ακριτικά φυλάκια, όπως και επισκέψεις σε ιδρύματα και νοσοκομεία. Η χορωδία με τις κρυστάλλινες φωνές που έβγαιναν μέσα από γελαστά, χαρούμενα, αγνά παιδικά και νεανικά πρόσωπα (χαρακτηριστική αφίσα της χορωδίας με τα παπιγιόν), εμψύχωνε τους νέους της δεκαετίας του 60 στον πνευματικό τους αγώνα, αλλά και στήριζε  και «δρόσιζε» τους μεγαλύτερους, που είχαν ζήσει δύσκολα χρόνια τόσο στον πόλεμο όσο και τη μεταπολεμική περίοδο.

       Η χορωδία ηχογράφησε στην Columbia και κυκλοφόρησε τρείς δίσκους με 12 τραγούδια που έγιναν ανάρπαστοι. Οι εκτελέσεις άψογες και μοναδικές, μάγευαν τις χιλιάδες των θαυμαστών της, ανεβάζοντας ποιοτικά το ελληνικό χορωδιακό τραγούδι και μουσική.

       Εξαιτίας αυτής της χορωδίας αρκετά από τα μέλη της έγιναν πετυχημένοι μουσικοί, ενώ προέκυψαν και άλλες χορωδίες που παρουσιάζουν μέχρι και σήμερα αρκετά κομμάτια από το ρεπερτόριό της. Μια από αυτές είναι η χορωδία του Ι.Ν. Αγ. Τριάδας Θεσ/νίκης, που ίδρυσε ο φωνάρχης της χορωδίας Θεόδωρος Παπακωνσταντίνου. Ο ίδιος επεξεργάστηκε υπέροχα και προσάρμοσε τη Θ. Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τετράφωνη χορωδία. Ήταν θεία σύλληψη το έργο αυτό, αν σκεφθεί κανείς την ηλικία του αξέχαστου Ρούλη (20-21 ετών) όταν ασχολήθηκε με αυτήν. Σε ανέβαζε στα ουράνια, εκεί δηλαδή που πήγε πολύ νωρίς ο δημιουργός της, ώστε να μη χάσει την αγνότητά του και να ζει με τους αγγέλους, συμψάλλοντας τη Λειτουργία αυτή για τη δόξα του Θεού. Έτσι έμεινε πολύτιμη κληρονομιά στις επόμενες γενεές, αφού μέχρι σήμερα έχει παρουσιασθεί σε αρκετά μέρη της χώρας, ενώ ψάλλεται σταθερά μέχρι σήμερα στην δεύτερη Θ. Λειτουργία στον Ι.Ν. Αγ. Τριάδας με μαέστρο τον άξιο συνεχιστή αδελφό του Ρούλη, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου.

      Η χορωδία των ΧΜΟ της χρυσής εποχής της δεκαετίας του ’60 έγραψε τη δική της μοναδική ιστορία. Χάρις ιδιαίτερα στον πολυτάλαντο και ιδανικό της μαέστρο Αντώνη Κοντογεωργίου, τα προικισμένα στελέχη και τους καλλίφωνους χορωδούς της, έφθασε σε υψηλά επίπεδα απόδοσης, τόσο στην μουσική εκτέλεση, όσο και την διάδοση του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού που τόσο είχε ανάγκη η πατρίδα μας. Γι’ αυτό και πιστεύω ακράδαντα, ότι τίποτε δεν ήταν τυχαίο. Ακόμη και τα όποια λάθη που έγιναν από ανθρώπινες αδυναμίες, έδειξαν ακόμη περισσότερο ότι ήταν ένα ανθρώπινο δημιούργημα και όλα εξαρτώνταν από την Θεία Πρόνοια, που τελικά έδινε την καλύτερη λύση σε κάθε περίπτωση, ώστε να πετύχει στη αποστολή της η χορωδία με την βοήθεια του Θεού.

Να είναι δοξασμένο το Όνομά Του.

Θεσσαλονίκη Ιούλιος 2018

                                                                            Δρ. Σάββας Κοτζαμανίδης

                                                                                          Γεωπόνος