Νίπτειν τας χείρας

Η πράξη που περιγράφει ο τίτλος συνήθως παραπέμπει στον Πόντιο Πιλάτο και την αποποίηση των ευθυνών που συμβολίζει. Στα πλαίσια της παγκόσμιας επιδημίας που περνούμε αυτές τις μέρες το πλύσιμο των χεριών δεν είναι απλά συμβολικό, αλλά ουσιαστικό μέρος της προσωπικής συμβολής του καθενός στην συλλογική άμυνα απέναντι στον αόρατο αντίπαλο. Σήμερα το θεωρούμε φυσιολογικό, αλλά δεν ήταν πάντα αυτονόητο. Με αφορμή την επιδημία η εφημερίδα Guardianανασκοπεί την πρακτική αυτή  και μας θυμίζει πρόσωπα και γεγονότα από την ιστορία της ιατρικής που άλλαξαν ριζικά την έκβαση των νόσων. Μπορεί η αφήγηση να είναι κάπως μακάβρια, αλλά το μήνυμά της τελικά αποδείχθηκε σωτήριο.

     Πρωτοπόρος στον τομέα αυτό ήταν ο Ούγγρος χειρουργός Ignaz Semmelweis που εργαζόταν στη Βιέννη τη δεκαετία του 1840. Την εποχή εκείνη ο επιλόχειος πυρετός, μια βαριά λοίμωξη που συνόδευε τον τοκετό, ήταν μεγάλη αιτία θνησιμότητας στις νέες μητέρες. Ο Semmelweis παρατήρησε ότι στο μαιευτικό τμήμα που οι τοκετοί γίνονταν από μαίες οι θάνατοι των μητέρων ήταν πολύ λιγότεροι απ’ ό,τι στο τμήμα που οι τοκετοί γίνονταν από γιατρούς. Έσπασε το κεφάλι του να βρει την αιτία, και κατέληξε σε μια ιδέα. Οι γιατροί συχνά πήγαιναν από το νεκροτομείο, όπου έκαναν νεκροτομές σε πτώματα για να βρουν την αιτία θανάτου, στο τμήμα τοκετών, όπου ξεγεννούσαν γυναίκες, χωρίς να πλένουν τα χέρια τους. Ένας νέος γιατρός κόπηκε με νυστέρι στη διάρκεια μιας νεκροτομής, στη συνέχεια ανέπτυξε τον επίφοβο επιλόχειο πυρετό και πέθανε. Με την αφορμή αυτή ο Semmelweis έκανε τη σκέψη ότι ίσως κάποιο ‘μίασμα’ (αυτόν τον όρο χρησιμοποιούσαν πριν από την ανακάλυψη των μικροβίων) από τους νεκρούς ιστούς του πτώματος ήταν υπεύθυνο για τις μολύνσεις εκείνες. Για να ελέγξει την υπόθεση αυτή ζήτησε από τους γιατρούς να πλένουν τα χέρια και τα εργαλεία τους με διάλυμα χλωρίου ανάμεσα στις ιατρικές πράξεις. Η θνησιμότητα στο τμήμα τοκετών έπεσε από 18% στο 1% με την εφαρμογή της πρακτικής αυτής.

     Παρά την θεαματική αυτή επιτυχία, οι γιατροί της εποχής, που γενικά προέρχονταν από την ανώτερη κοινωνική τάξη, αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό και εχθρότητα την εισήγηση του Semmelweis για γενική χρήση του μέτρου. Ήταν περίπου σαν να τους έλεγε ότι «Ξέρετε, οι γυναίκες πεθαίνουν επειδή τα χέρια σας είναι βρώμικα». Μια τέτοια προσβολή δεν μπορούσαν εύκολα να αποδεχθούν οι σοφές κεφαλές. Ο Semmelweis έχασε τη θέση του, έπαθε κατάθλιψη και πέθανε σε ψυχιατρείο σε ηλικία 47 ετών. Με θεολογική ορολογία, στο ‘συναξάρι’ της Ιατρικής κατατάσσεται μεταξύ των ‘ομολογητών αγίων’.

     Η μετέπειτα ανακάλυψη των μικροβίων και της σημασίας της απολύμανσης και των άσηπτων τεχνικών και των αντιβιοτικών και όλων των άλλων μέσων που διαθέτουμε σήμερα για την πρόληψη των λοιμώξεων δεν ακυρώνει την αξία και τη σημασία του πλυσίματος των χειρών ως πρώτης γραμμής αμυντικού μέσου για την παρεμπόδιση της διασποράς. Αν μέχρι τώρα το αγνοούσαμε ή το θεωρούσαμε ως υπερβολή και ψυχολογικό ‘καταναγκασμό’, σήμερα το ξαναβάζουμε στην καθημερινή μας ζωή. Ανάβουμε με τον τρόπο αυτό ένα μικρό ‘κεράκι’ στον Ignaz Semmelweis. Χιλιάδες ασθενείς, και βέβαια όχι μόνο νέες μητέρες, του χρωστούν τη ζωή τους.