"Κατηγορώ"

Ο τακτικός επιστολογράφος της ‘Καθημερινής’ Αντώνης Βενέτης γράφει (Το «κατηγορώ» του Εδμόνδου Αμπού, 15/5) κάποια πολύ ενδιαφέροντα για τους Έλληνες:

     «Στους Έλληνες η αγάπη της ελευθερίας αντισταθμίζεται από την περιφρόνηση των νόμων και κάθε κανονικής εξουσίας. Η αγάπη της ισότητας εκδηλώνεται συχνά με έναν άγριο φθόνο εναντίον εκείνων που ανεβαίνουν. Ο στενός πατριωτισμός γίνεται εγωισμός και το εμπορικό πνεύμα αγγίζει τα όρια της κατεργαριάς. Τα παλικάρια διδάχθηκαν απ’ τα μικράτα τους να παραβιάζουν τους νόμους, οι Φαναριώτες τους αποφεύγουν. Η μάζα του λαού ποτέ δεν υπάκουσε παρά μόνο στη δύναμη και δεν θεωρεί ότι είναι υποχρεωμένη σε τίποτα απέναντι σε μια ανίσχυρη κυβέρνηση (…). Η Εξουσία δεν ξέρει να γίνεται σεβαστή και μοιάζει να αμφιβάλλει για τον εαυτό της. Με δυο λόγια όλα συμβάλλουν για να γίνεται ο ελληνικός λαός ο πιο απείθαρχος λαός της γης».

     Τα παραπάνω διαπίστωσε ο νεαρός τότε Γάλλος αρχαιολόγος και ύστερα δημοσιογράφος, συγγραφέας, ιστοριογράφος και ακαδημαϊκός Εδμόνδος Αμπού (1828-1885) για την Ελλάδα του Όθωνα. Είχε προηγηθεί η δίχρονη παραμονή του στην Ελλάδα (1852 και 1853). Το βιβλίο εκδόθηκε το 1854 στο Παρίσι με τον τίτλο «Σύγχρονη Ελλάς» και κυκλοφόρησε αρχικά από τις εκδόσεις Τολίδη, σε μετάφραση Α. Σπήλιου, με τον τίτλο «Η Ελλάδα του Όθωνα». Νομίζω ότι οι σκέψεις ή μάλλον οι διαπιστώσεις του Εδμόνδου Αμπού, διατυπωμένες με σπάνια οξυδέρκεια στα μέσα του 19ου αιώνα, διατηρούν ακόμα και σήμερα μια δυστυχώς δραματική επικαιρότητα και μια φρεσκάδα, την οποία ο αδυσώπητος χρόνος δεν μπαγιάτεψε και εκπλήσσουν τον αναγνώστη του 2024. Όσο για τους πολιτικούς, θα τους υπενθυμίσω από τους θησαυρούς της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας τη διαπίστωση ότι «αἱ γὰρ ὑπερβολαὶ τῶν φιλονεικιῶν χαλεπαὶ ταῖς πόλεσι καὶ μεγάλους κινδύνους ἔχουσι».

Μεταπολίτευση

Άκουσα αυτές τις μέρες στο ραδιόφωνο ότι, με αφορμή την συμπλήρωση φέτος πενήντα ετών από την πτώση της δικτατορίας, έγινε μια εκδήλωση για τη Μεταπολίτευση με συμμετοχή πολιτικών, δημοσιογράφων και άλλων. Ένα από τα ερωτήματα  που συζητήθηκαν ήταν αν η μεταπολίτευση ολοκληρώθηκε ή συντελείται ακόμη. Θεώρησα το ερώτημα μάλλον άνευ νοήματος, αλλά με την ευκαιρία αυτή σκέφθηκα κάτι γλωσσικό που και άλλοτε με είχε απασχολήσει. Κάθε τόσο στα ελληνικά χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη με δυο έννοιες, κάτι που μπορεί να προκαλεί, αν όχι σύγχυση, τουλάχιστον ανακριβολογία. Τι θέλω να πω; Όταν λέμε π.χ. δημιουργία, εννοούμε τόσο το γίγνεσθαι (την δημιουργική εργασία) όσο και το τελικό αποτέλεσμα (το δημιούργημα). Το ίδιο και με την μεταμόρφωση, την μεταπολίτευση και με άλλα ουσιαστικά που αναφέρονται σε κάποια μεταβολή καταστάσεως. Έτσι, αν ως μεταπολίτευση εννοούμε την διαδικασία της μετάβασης από ένα πολίτευμα σε άλλο, τότε αυτή έλαβε χώρα το 1974. Αν την εννοούμε ως τετελεσμένο γεγονός, ως ένα χρονικό ιστορικό ορόσημο, τότε μπορούμε να λέμε ότι ζούμε στην περίοδο της μεταπολίτευσης (όπως λέμε σε άλλες περιπτώσεις Μεσαίωνας, Τουρκοκρατία, Μεσοπόλεμος κλπ.), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η πολιτειακή μεταβολή είναι ακόμη σε εξέλιξη. Βέβαια κάποτε πρέπει να πάρει τέλος η περίοδος αυτή, όπως και κάθε άλλη. Η μετάβαση σε μια άλλη ιστορική φάση δεν είναι πάντα εμφανής, αλλά συνήθως ορίζεται από κάποιο άλλο μείζον γεγονός, είτε εσωτερικό είτε διεθνές. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι η έλευση της νέας χιλιετίας ή πιο πρόσφατα η πανδημία Covid ή η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Σε κάθε περίπτωση, ας μη ξεχνούμε ότι οι φάσεις αυτές είναι συμβατικές και καθαρά ανθρώπινες, σταγόνες χρόνου μέσα στον ωκεανό της αιωνιότητας.