Σάββατο 25 Αυγούστου 2018

Καπιταλιστικά

Η Βενεζουέλα είναι το πιο πρόσφατο οικονομικό ‘φαινόμενο’ στο στερέωμα της επικαιρότητος. Διαβάζαμε προ καιρού ότι ο πληθωρισμός στη χώρα αυτή αναμένεται να φτάσει στο αστρονομικό ύψος του 1.000.000 τοις εκατό -- τι ακριβώς σημαίνει ένα τέτοιο μέγεθος; Ήδη είναι μερικές χιλιάδες εκατοστιαίες μονάδες, και είδαμε πρόσφατα παραδείγματα για το πόσα εκατομμύρια μπολιβάρ χρειάζονται για να αγοράσεις ένα ρολό χαρτί υγείας ή ένα κοτόπουλο. Το παράδοξο είναι ότι η χώρα αυτή έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα μαύρου χρυσού στον κόσμο, αλλά πεθαίνει της πείνας: άλλωστε κι ο μυθικός Μίδας μετέτρεπε σε χρυσό ό,τι άγγιζε, αλλά έτσι δεν μπορούσε να φάει τίποτε.
     Οι περισπούδαστες αναλύσεις των οικονομολόγων που καταγράφουν τέτοια φαινόμενα θυμίζουν επιστήμονες που παρακολουθούν πειραματόζωα μέσα σε κλουβιά για να διαπιστώσουν τη συμπεριφορά τους, την πορεία της υγείας τους, το αν θα πεθάνουν και πόσο γρήγορα και από ποια αιτία με ή χωρίς το νέο φάρμακο που τους δίνουν. Μόνο που στην περίπτωση των οικονομολόγων τα ‘πειραματόζωα’ είναι ολόκληρες κοινωνίες εκατομμυρίων ανθρώπων, η συνεχιζόμενη επιβίωση των οποίων εξαρτάται από τα πορίσματα και τις εκθέσεις και τις προβλέψεις τους. Με άλλα λόγια, κάποιοι λίγοι χορτάτοι αποφασίζουν για το αν πολλοί άλλοι θα πεινάνε και πόσο και για πόσο διάστημα. Αν βέβαια περιμένετε λύσεις από αυτούς τους ανθρώπους, πολλά ζητάτε: αυτοί είναι ειδικοί μόνο στη διάγνωση. Κι εκεί ακόμη συχνά πέφτουν τελείως έξω.
     Η οικονομία όμως έχει και τους αντίποδές της. Δεν υπάρχει μόνο η ανείπωτη ανέχεια, αλλά και η χυδαία χλιδή. Δυο σχετικές ειδήσεις μου έκαναν εντύπωση τελευταία. Η μία: «Ένα τεράστιο απόθεμα από ρούχα, αξεσουάρ, αρώματα και τσάντες αξίας 32 εκατ. ευρώ που δεν είχαν πουληθεί κατέστρεψε πέρυσι o οίκος μόδας Burberry για να αποφύγει μια πτώση των τιμών των προϊόντων του ή οποιαδήποτε άλλη κίνηση που θα μπορούσε να πλήξει το γόητρό του». Μάλιστα. Μπροστά στις τιμές και το γόητρο του ‘οίκου’ το γεγονός ότι πάρα πολλοί άνθρωποι στον πλανήτη δεν έχουν ένα ρούχο να ρίξουν επάνω τους είναι μάλλον αμελητέα υποσημείωση.
     Η δεύτερη είναι ότι οι γνωστοί Financial Times εκδίδουν ιδιαίτερο περιοδικό και διατηρούν μια ειδική ιστοσελίδα με τον σεμνό τίτλο «Πώς να τα ξοδεύετε» (How to spend it), που έχει αποκλειστικό λόγο ύπαρξης να παρέχει έγκυρες και αναλυτικές πληροφορίες στους έχοντες και κατέχοντες για το πώς να ξοδέψουν τα περισσεύματα των αποθεμάτων τους (ο άφρων πλούσιος της ευαγγελικής παραβολής θα έβρισκε σημαντική βοήθεια εκεί μέσα...). Έτσι τους προτείνει πανάκριβα φαγητά, ποτά, ρολόγια, ρούχα, αυτοκίνητα, γιώτ, αεροπλάνα, ταξίδια, σπίτια και ό,τι άλλο τραβάει η καρδούλα τους, λύνοντας τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι αυτοί στην καθημερινότητά τους. Όπως θα έλεγε ο Απόστολος Παύλος, «ὃς μὲν πεινᾷ, ὃς δὲ μεθύει».
     Δεν πιστεύω βέβαια στις επαναστατικές λύσεις Γαλλικού ή Σοβιετικού τύπου, που νομίζουν ότι με κομμένα τα κεφάλια κάποιων υπευθύνων θα λυθεί το κοινωνικο-οικονομικό πρόβλημα του κόσμου. Ούτε θαυμάζω όσους υπόσχονται μαγικές συνταγές βασισμένες σε ιδεολογικά στερεότυπα. Μόνο ο συνδυασμός του αρχαίου ελληνικού μέτρου με την Αποστολική και πατερική ολιγάρκεια («ἔχοντες διατροφὰς καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα») μπορεί να μας προφυλάξει «ἀπὸ πάσης πλεονεξίας, ὅτι οὐκ ἐν τῷ περισσεύειν τινὶ ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐστιν ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῦ». Και από την αλόγιστη και γι' αυτό αμαρτωλή σπατάλη.

Τετάρτη 22 Αυγούστου 2018

Οδύσσεια

Επειδή ξαφνικά ήρθε στη μόδα η Ιθάκη, και επειδή το ομώνυμο ποίημα του Καβάφη έχει υποστεί ποικίλες φιλολογικές, και πλέον και πολιτικές αναλύσεις, ας πάμε λίγο πιο πίσω και ας αφήσουμε να μας μιλήσει ο πρώτος διδάξας, ο Όμηρος, στον οποίο τα χρωστάμε όλα. Ας δούμε δυο μικρά αποσπάσματα από την Οδύσσεια που έχουν τη σημασία τους [η μετάφραση είναι των Καζαντζάκη-Κακριδή που δεν μου αρέσει ιδιαίτερα, αλλά τη βρήκα πρόχειρη στο διαδίκτυο]:
     «Aλλ᾿ ὅτε δὴ ἔτος ἦλθε περιπλομένων ἐνιαυτῶν, τῷ οἱ ἐπεκλώσαντο θεοὶ οἶκόνδε νέεσθαι εἰς Ἰθάκην, οὐδ᾿ ἔνθα πεφυγμένος ἦεν ἀέθλων καὶ μετὰ οἷσι φίλοισι» [Οδύσσεια α: 16-19]. [«Όμως τα χρόνια πια σα γύρισαν κι ήρθε ο καιρός που του 'χαν κλώσει οι θεοί να ιδεί το σπίτι του φτασμένος στην Ιθάκη, ουδέ κι εκεί μαθές του απόλειψαν οι αγώνες, κι ας βρισκόταν μες στους δικούς του πια»]. Αυτό που λέγαμε προχθές: δεν βγήκαμε σε καθαρό ξέφωτο, ακόμη κι αν δεχθούμε το χρονικό ορόσημο του τέλους της ‘Εντατικής’.
     «Oἷον δή νυ θεοὺς βροτοὶ αἰτιόωνται: ἐξ ἡμέων γάρ φασι κάκ᾿ ἔμμεναι, οἱ δὲ καὶ αὐτοὶ
σφῇσιν ἀτασθαλίῃσιν ὑπὲρ μόρον ἄλγε᾿ ἔχουσιν» [α: 32-34] [«Με τους θεούς τα βάζουνε πάντα οι θνητοί, πως τάχα τις συφορές εμείς τους στέλνουμε· μα κι οι αδικίες τους είναι που πάνω απ᾿ το γραφτό σε βάσανα τους ρίχνουν»].
     Όπου ‘θεοί’ διαβάστε οι ‘ξένοι’, οι ‘άλλοι’, οι ‘προηγούμενοι’, πάντως όχι ‘εμείς’, που ποτέ δεν βλέπουμε τις δικές μας ατασθαλίες. Οι ‘εμείς’ μπορεί να είμαστε είτε οι εκάστοτε πολιτικοί ή άλλοι άρχοντες είτε οι πολίτες, που αρνούμαστε να αποδεχθούμε τις προσωπικές μας ευθύνες και τα φορτώνουμε όλα στους ‘θεούς’, στους ‘άλλους’. Βλέπετε, εκτός από τον Όμηρο έχει λόγο και ο Αίσωπος με τις πήρες του.
     Ηθικό και πρακτικό δίδαγμα: όσοι δεν θέλησαν να διαβάσουν Όμηρο (και Αίσωπο) στην πρέπουσα ηλικία αναγκάζονται εκ των πραγμάτων να ανατρέξουν σ’ αυτόν με μερικές δεκαετίες καθυστέρηση. Από την παιδεία (ή την έλλειψή της) αρχίζουν όλα τα στραβά μας.

Τρίτη 21 Αυγούστου 2018

Πράγα

Η ‘κοκκινόμαυρη βίβλος’ των κομμουνιστικών κατορθωμάτων έχει πολλές σκληρές σελίδες, τις περισσότερες από τις οποίες τις ξέρουμε μόνο από τα κείμενα της ιστορίας ή τις αναμνήσεις των παλαιοτέρων. Την ‘Άνοιξη της Πράγας’ όμως τη ζήσαμε από πρώτο χέρι: έγινε στις μέρες μας, πριν ακριβώς πενήντα χρόνια. Η προσπάθεια του Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ για φιλελευθεροποίηση ενός κράτους-μέλους του ανατολικού συνασπισμού προκάλεσε την στρατιωτική επέμβαση της μαμάς Σοβιετίας του Μπρέζνιεφ (Επιχείρηση Δούναβις είχε ονομασθεί η εισβολή) και την κατάπνιξη των ελπίδων του τσεχικού λαού για μια ανάσα ελευθερίας. Τις μέρες εκείνες αναβιώνει μια συλλογή φωτογραφιών ενός Τσέχου, του Milan Linhart, που εκτίθεται στην πλατεία Wenceslas της Πράγας τις μέρες αυτές, και που κάποιες αναδημοσιεύει η Guardian. Ο πατέρας του φωτογράφου τις είχε κρύψει τότε για να μη γίνουν αφορμή σύλληψης του γιου του (και ολόκληρης της οικογένειας), και μόλις πρόσφατα ξαναβγήκαν στο φως.  
     Την επομένη της εισβολής το κύριο άρθρο της Guardian (μιας κάθε άλλο παρά δεξιάς εφημερίδας) άρχιζε ως εξής: «Θυμός, φρίκη, και περιφρόνηση, αλλά κυρίως ένα αίσθημα βαθιάς θλίψης. Μετά από 50 χρόνια [τότε] κομμουνισμός ακόμη σημαίνει, στα Σοβιετικά μάτια, την κυριαρχία του τανκ και της αρβύλας». Επειδή η παγκόσμια ιστορία έχει την κακή συνήθεια να ανακυκλώνεται, και επειδή η προσπάθεια κάθε ολοκληρωτικής ιδεολογίας είναι να μας πείσει ότι μόνο με το δικό της χρώμα γυαλιών μπορούμε να βλέπουμε τον κόσμο, καλό είναι να θυμόμαστε κάποιες τέτοιες επετείους, ώστε να μη μας ξεγελούν οι ‘καλές προθέσεις’ των εκάστοτε ‘πατερούληδων’.

Δευτέρα 20 Αυγούστου 2018

Έξοδος κινδύνου

Ακούμε από καιρό, και θα ακούμε για πολύ καιρό ακόμη, για την πολυδιαφημισμένη ‘καθαρή έξοδο’ από τα μνημόνια. Δεν προτίθεμαι να δικαιώσω ούτε να καταδικάσω κανέναν από τους προαπελθόντες (από την εξουσία, όχι από την παρούσα ζωή) για την συμβολή τους στη μνημονιακή ζωή της χώρας με τις πράξεις, τις παραλείψεις ή τις ολιγωρίες τους. Ωστόσο δεν μπορώ να μην επισημάνω ότι η σημερινή κυβέρνηση πανηγυρίζει και θριαμβολογεί για κάτι που αναμενόταν να συμβεί (έτσι προέβλεπε το τότε πρόγραμμα) τρία χρόνια νωρίτερα, στο τέλος του 2014, αν η ίδια δεν είχε κάνει ως αντιπολίτευση ό,τι περνούσε από το χέρι της για να το τορπιλλίσει. Από τις έξαλλες διαμαρτυρίες των δήθεν αγανακτισμένων μέχρι τις κοινοβουλευτικές αλχημείες και κομπίνες γύρω από την εκλογή προέδρου δημοκρατίας, αλλά και τους οικονομικούς ερασιτεχνισμούς (χρησιμοποιώ την πιο αθώα έκφραση) επί ένα εξάμηνο μετά την εκλογή της. Επειδή ως λαός εύκολα ξεχνούμε τις αθλιότητες του παρελθόντος μας, δεν βλάπτει να τις θυμίζουμε πότε-πότε.
     Φυσικά οι θριαμβολογίες έχουν τα όριά τους. Για να κάνουμε μια ιατρική παρομοίωση, το ότι ένας βαριά τραυματίας βγαίνει από την Εντατική δεν σημαίνει ότι έγινε καλά. Οι αυξημένες ανάγκες φροντίδας παραμένουν, ο χρόνος αποκατάστασης συνήθως προβλέπεται μακρός και δύσκολος, και οι προοπτικές για τον βαθμό της τελικής αποκατάστασης είναι αβέβαιες, πάντα με το ενδεχόμενο κάποιας επιπλοκής. Επομένως, μικρό το καλάθι των προσδοκιών, ό,τι κι αν υπόσχονται οι ‘θεράποντες ιατροί’, εντός και εκτός Ελλάδος.
     Και κάτι τελευταίο, αλλά όχι ασήμαντο. Με βάση τα όσα γράψαμε παραπάνω, μπορούμε τουλάχιστο να ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα έχουμε καλύτερη συνεννόηση μεταξύ των πολιτικών, τώρα που και οι μεν και οι δε ‘πείραν έλαβον’ της καυτής καρέκλας; Προσωπικά το εύχομαι αλλά δεν το βλέπω, κι έτσι κατανοώ κάθε επιφύλαξη.
     ΥΓ. Διαβάστε και το σχετικό άρθρο της Μ. Κατσουνάκη για συμπληρωματικές πληροφορίες.

 [Σκίτσο του Ηλ. Μακρή, Καθημερινή 18-08-2018]

Πέμπτη 16 Αυγούστου 2018

Αστρονομικά

Κάθε τόσο σταχυολογώ από την ειδησεογραφία κάποια στοιχεία σχετικά με επιστημονικά ευρήματα που εντυπωσιάζουν. Αν καμιά φορά τα σχολιάζω με τρόπο που ίσως φαίνεται απαξιωτικός, αυτό δεν αναφέρεται στην φύση τους αλλά στο πόσο δυσανάλογα μας απασχολούν σε σχέση με το πόσο μπορούν ή όχι να μας επηρεάσουν. Ο θαυμασμός γι’ αυτά είναι δεδομένος, και βέβαια είναι ακόμη μεγαλύτερος για τον ‘πλάσαντα’, αφού «πᾶς οἶκος κατασκευάζεται ὑπὸ τινος, ὁ δὲ τὰ πάντα κατασκευάσας Θεός». Ιδού μερικά πρόσφατα.
     Σε απόσταση περίπου 650 έτη φωτός μακριά μας βρίσκεται ένας γιγάντιος εξωπλανήτης που έχει διάμετρο διπλάσια του ‘δικού μας’ Δία και θερμοκρασία επιφανείας 4300 βαθμούς Κελσίου. Το μητρικό του άστρο (ο ‘ήλιος’ του) είναι γνωστό ως KELT-9 και έχει θερμοκρασία πάνω από 10.000 βαθμούς. Ο πλανήτης αυτός περιστρέφεται γύρω από το άστρο του σε 36 ώρες. Μπορούμε να φαντασθούμε έναν τέτοιο συνδυασμό φωτιάς και ταχύτητος;
     Λίγο... παραέξω, στα 26.000 έτη φωτός, λαμβάνει (ή μάλλον έλαβε προ πολλών αιώνων) χώρα ένα άλλο εντυπωσιακό φαινόμενο, που καταγράφηκε τον περασμένο μήνα. Στο κέντρο του Γαλαξία υπάρχει μια τεράστια ‘μαύρη τρύπα’ που έχει διάμετρο δέκα φορές σαν τον Ήλιο μας και μάζα 4 εκατομμύρια φορές τη μάζα του Ηλίου. Γύρω από τον πυρήνα αυτόν περιστρέφεται σε ελλειπτική τροχιά ένα άστρο που λέγεται S2, που χρειάζεται 16 χρόνια για μια περιφορά. Όταν φτάνει στο πλησιέστερο σημείο του προς τη μαύρη τρύπα (που ασκεί μια ασύλληπτη δύναμη βαρύτητος επάνω του), κάπου 120 φορές την απόσταση Γης-Ηλίου, το άστρο έχει ταχύτητα 8000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, ή 2,7% της ταχύτητος του φωτός. 
     Τέλος, για να ξεζαλιστούμε κάπως από τα αστρονομικά αυτά νούμερα, ας σκεφθούμε ότι μέσα στο δίμηνο Ιουνίου-Ιουλίου 2018 έπεσαν στην Ελλάδα πάνω από 196 χιλιάδες κεραυνοί. Ποιο είναι άραγε το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας που αντιπροσωπεύουν οι τεράστιες αυτές εκκενώσεις;
     Είχε άραγε άδικο ο Δαβίδ όταν έψαλλε: «Αἰνεῖτε αὐτὸν ἥλιος καὶ σελήνη, αἰνεῖτε αὐτὸν πάντα τὰ ἄστρα καὶ τὸ φῶς. Αἰνεῖτε αὐτὸν οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν... Πῦρ, χάλαζα, χιών, κρύσταλλος, πνεῦμα καταιγίδος, τὰ ποιοῦντα τὸν λόγον αὐτοῦ»; Όλα αυτά τα άπιαστα από την ανθρώπινη διάνοια εκτελούν ‘τόν λόγον αὐτοῦ’, τις διαταγές Του. Εμείς, απλώς παρατηρούμε και θαυμάζουμε.

Τετάρτη 15 Αυγούστου 2018

Ελευθερία

«ὡς Μητέρα Θεοῦ ἀνυμνοῦντες βοῶμεν καὶ λέγομεν· 
Σῶσον ἡμᾶς, τοὺς ὁμολογοῦντας σε Θεοτόκον, ἀπὸ πάσης περιστάσεως, 
καὶ λύτρωσαι κινδύνων τὰς ψυχὰς ἡμῶν».
     Αν όλοι μας και σε κάθε περίσταση νιώθουμε την ανάγκη να ευχαριστούμε την Παναγία που εορτάζουμε σήμερα, έναν ιδιαίτερο λόγο έχουν οι δυο Έλληνες στρατιωτικοί, Δημήτρης Κούκλατζης και Άγγελος Μητρετώδης, που απελευθερώθηκαν χθες από τις φυλακές της Αδριανούπολης όπου κρατούνταν χωρίς λόγο από την 1η Μαρτίου. Η επάνοδός τους «εις τα οικεία μετά χαράς» μόνο αισθήματα χαράς και ευγνωμοσύνης μπορεί να δημιουργεί σε όλους τους Έλληνες. Χρόνια πολλά, και πάντα ελεύθερα!


Τρίτη 14 Αυγούστου 2018

Δημόσια ζωή

Κύριε διευθυντά, 
Με αφορμές την μακροχρόνια πολιτική ατμόσφαιρα στη χώρα μας και το άρθρο σας ‘Το ορόσημο 2021’ (Καθημερινή 5/8) θυμήθηκα μια αρκετά παλαιότερη είδηση. Το 1996 η Επιτροπή του Λόρδου Nolan στη Βρετανία ερεύνησε τα πρότυπα της δημόσιας ζωής στη χώρα αυτή και έβγαλε μια σημαντική έκθεση (υπάρχει στο Διαδίκτυο με την ονομασία Nolan Committee's First Report on Standards in Public Life). Απ' αυτήν αντιγράφω σε δική μου απόδοση τις Επτά Αρχές της Δημόσιας Ζωής, που βέβαια δεν ισχύουν μόνο για το Ηνωμένο Βασίλειο:
     Ανιδιοτέλεια: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων θα πρέπει να παίρνουν αποφάσεις μόνο με βάση το δημόσιο συμφέρον, και όχι με σκοπό να κερδίσουν οικονομικά ή άλλα υλικά οφέλη για τους ίδιους, τους συγγενείς ή τους φίλους τους.
     Ακεραιότητα: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων δεν θα πρέπει να δημιουργούν οικονομικές ή άλλες υποχρεώσεις προς εξωτερικά πρόσωπα ή οργανισμούς που θα μπορούσαν να τους επηρεάσουν στην άσκηση των υπηρεσιακών καθηκόντων τους.
     Αντικειμενικότητα: Στη διεξαγωγή των υπηρεσιακών ασχολιών τους, που περιλαμβάνουν δημόσιους διορισμούς, αναθέσεις συμβάσεων ή πρόταση ατόμων για αμοιβές και ευεργετήματα, οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων θα πρέπει να κάνουν αξιοκρατικές επιλογές.
     Υπευθυνότητα: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων είναι υπεύθυνοι για τις αποφάσεις και τις ενέργειές τους απέναντι στο κοινό και θα πρέπει να υπόκεινται σε οποιονδήποτε έλεγχο που αρμόζει στο αξίωμά τους.
     Διαφάνεια: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ανοικτοί ως προς όλες τις αποφάσεις και ενέργειές τους. Θα πρέπει να αιτιολογούν τις αποφάσεις τους και να περιορίζουν την παροχή πληροφοριών μόνο όταν αυτό σαφώς απαιτεί το ευρύτερο δημόσιο συμφέρον.
     Εντιμότητα: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων έχουν καθήκον να δηλώνουν κάθε ιδιωτικό συμφέρον που σχετίζεται με τα δημόσια καθήκοντά τους και να λαμβάνουν μέτρα για την επίλυση οποιασδήποτε σύγκρουσης που αναφύεται με τρόπο που να προστατεύει το δημόσιο συμφέρον.
     Ηγεσία: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων θα πρέπει να προάγουν και να προασπίζουν τις αρχές αυτές με την ηγεσία και το παράδειγμά τους.
     Μήπως και στο θέμα αυτό δεν είναι ανάγκη να ανακαλύψουμε ξανά τον τροχό; Οι παραπάνω Επτά Αρχές θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια αφετηρία για κάποιου είδους αναμόρφωση της δημόσιας ζωής στη χώρα μας. Γιατί δεν πρωτοστατείτε σε μια εκστρατεία προς την κατεύθυνση αυτή;

[Το κείμενο είχε αναρτηθεί για πρώτη φορά το 2009. Δημοσιεύεται σήμερα στην Καθημερινή]

Δευτέρα 13 Αυγούστου 2018

Ανταύγειες

Μετά τις πρόσφατες τραγωδίες που συνεχίζουν να κατακλύζουν τα πρωτοσέλιδα και τους ιστότοπους, ευτυχώς τις τελευταίες μέρες προέκυψε μια σειρά από μεγάλες αθλητικές επιτυχίες σε διεθνείς διοργανώσεις που μας άλλαξαν κάπως τη διάθεση. Στίβος (Τεντόγλου, Στεφανίδη, Κυριακοπούλου, Παπαχρήστου, Μπελημπασάκη), κολύμβηση (Χρήστου, Γκολομέεβ), ιστιοπλοΐα (Μπόζη, Κλωναρίδου, Καραχάλιου), τέννις (Τσιτσιπάς), ενόργανη γυμναστική (Πετρούνιας), χρυσά και ασημένια και χάλκινα μετάλλια πήραν κι έδωσαν. Μόνο ‘μπράβο’ μπορεί κανείς να πει σε όλους τους αθλητές, άνδρες και γυναίκες, που με τις προσπάθειές τους ανέβασαν ξανά και ξανά την ελληνική σημαία στον ιστό της νίκης.
     Δεν μπορεί, κάτι θα βρει για να γκρινιάσει αυτός, θα λένε κάποιοι μέσα τους. Ε ναι, θα βρω γιατί νομίζω ότι χρειάζεται. Σε ποια χώρα του κόσμου αποτελεί είδηση άξια λόγου ότι η πολιτική και πολιτειακή ηγεσία εξέφρασε τα συγχαρητήριά της στον Α ή την Β για την επιτυχία τους; Η τακτική αυτή μου θυμίζει ένα πραγματικό ανέκδοτο. Πριν πολλά χρόνια σε μια επιστημονική διάλεξη ο ομιλητής κάθε 3-4 διαφάνειες μας έδειχνε τον εαυτό του σε διάφορα στιγμιότυπα, σχολιάζοντας: «Εδώ είμαι με τον καθηγητή Τάδε στη Νέα Υόρκη. Εδώ με τον διευθυντή Δείνα στο Τόκυο», και πάει λέγοντας. Μετά από αρκετές τέτοιες επισημάνσεις, γυρίζει και λέει σε όλους εμάς με τελείως σοβαρό ύφος: «Αν σας δείχνω όλα αυτά τα πρόσωπα είναι γιατί πιστεύω ότι ακόμη και η οπτική επαφή με τους μεγάλους μας δίνει κάτι από το μεγαλείο τους». Το τι έγινε στην αίθουσα μπορεί ο καθένας να το φαντασθεί.
     Έτσι κι εδώ. Καλή είναι η νίκη, η όποια νίκη: μας δίνει μια ακόμη ευκαιρία να ωφεληθούμε πολιτικά. Εμπρός λοιπόν, να μη χάσουμε τις ανταύγειες από τη δόξα των αθλητών μας!

Σάββατο 11 Αυγούστου 2018

Τέχνες παράλληλες

Γραφή και απεικόνιση είναι τέχνες παράλληλες. Και οι δυο, με διαφορετικά εργαλεία, προσπαθούν να αποδώσουν μια μορφή ζωής, πραγματική ή φανταστική, από την οπτική γωνία του δημιουργού. Ας τις δούμε δίπλα-δίπλα.
     Και πρώτα η εικόνα. Κάποιοι γυρίζουν ταινίες, μικρού ή μεγάλου μήκους. Άλλοι, πολύ περισσότεροι, βγάζουν φωτογραφίες ή ζωγραφίζουν πίνακες. Οι πρώτοι δεν αρκούνται στη στιγμιαία εικόνα· θέλουν αφήγηση, κίνηση, διάρκεια, βάθος χρόνου. Οι δεύτεροι αποτυπώνουν τη στιγμή, μικρή ή μεγαλύτερη, δίνοντας σημασία στο χρώμα, την έκφραση του προσώπου, το σκηνικό, και αφήνοντας τον θεατή να ‘διαβάσει’ πίσω από την ακίνητη εικόνα σκέψεις, συναισθήματα, ανησυχίες, προσδοκίες, ιστορία και προοπτική, τι προηγήθηκε και τι πρόκειται να ακολουθήσει μετά από εκείνο το ‘πάγωμα’ του χρόνου. Πολλή μελάνη έχει καταναλωθεί για το μυστηριώδες χαμόγελο της Μόνα Λίζα, και ο κάθε θαυμαστής της το ερμηνεύει διαφορετικά. Και κανένας δεν μπορεί να πει ότι η ερμηνεία του είναι σωστή ή λανθασμένη, όσο αλλιώτικη κι αν είναι από κάποια άλλη. Αυτό άλλωστε φαντάζομαι πως ήθελε και ο καλλιτέχνης: να μας κάνει να σταθούμε μπροστά στο δημιούργημά του και να αναρωτηθούμε. Και όπου φτάσουμε.
     Κάπως έτσι και με το γράψιμο. Άλλοι συνθέτουν μυθιστόρημα: στήνουν σκηνικά, δημιουργούν πολύπλοκους χαρακτήρες με φυσιογνωμία, προσωπικότητα, πάθη και προτερήματα, τους βάζουν να δουλέψουν, να χτίσουν, να γκρεμίσουν, να ταξιδέψουν, να αγαπήσουν, να αγωνιστούν και να πεθάνουν, φτιάχνουν ολόκληρους φανταστικούς κόσμους, ζουν μέσα σ’ αυτούς και καλούν και τον αναγνώστη να τους ακολουθήσει. Άλλοι προτιμούν τη ‘βραχεία φόρμα’, το διήγημα ή ακόμη το πιο σύντομο flash fiction. Την περιγραφή μιας σκηνής ή ενός επεισοδίου με βραχυλογία, οικονομία σκηνικών, αφαίρεση, κάτι σαν μοντέρνα ζωγραφική. Και αφήνουν τον αναγνώστη να κάνει τις προεκτάσεις που θέλει, τους συνειρμούς που του γεννά το στιγμιότυπο, να παλέψει με τον προβληματισμό, με τα ερωτηματικά και τα ίσως που κρύβονται ή όχι πίσω από τη σύντομη σκηνή. Όπως κάνει ο θεατής της ακίνητης φωτογραφίας.

Πέμπτη 9 Αυγούστου 2018

Ύφεση

Όταν πρωτογνώρισα τον Ανδρέα, ήμουν όσων ετών είναι εκείνος σήμερα. Χρόνιος καπνιστής χωρίς άλλο ιστορικό, είχε μερικούς μήνες που λαχάνιαζε και τελευταία πονούσε και λίγο στο στήθος. Οι ακτινολογικές του εξετάσεις ήταν απογοητευτικές και η βρογχοσκόπησή του έδειξε έναν ανεγχείρητο καρκίνο στον δεξιό πνεύμονα. Τον παρέπεμψα στους ογκολόγους και ξεκίνησε τον μονόδρομο της χημειοθεραπείας, με κρατημένη την ανάσα από όλους μας. Αποδείχθηκε σωστός ασθενής: δεν ξανακάπνισε, ήταν συνεπής στις εξετάσεις και τα φάρμακά του, ανέφερε όλα τα τυχόν προβλήματα που παρουσιάζονταν. Πήγε καλά, και συνέχισε να πηγαίνει καλά. Κάθε επίσκεψη του, είτε με ενοχλήματα είτε χωρίς, ήταν αφορμή για ευχαριστίες στον Θεό: η ύφεση της νόσου ήταν διαρκής, δεν είχαμε πουθενά ενδείξεις ότι κάτι πάει να χαλάσει. Στην ογκολογία ο χρόνος είναι αυτός που βάζει τη σφραγίδα του αποτελέσματος, και όσο ξεμακραίνουμε από την αφετηρία τόσο πιο άνετα νιώθουμε όλοι. Σήμερα ήρθε να με δει με συμπληρωμένη την πενταετία από τη διάγνωση, ένα συμβατικό ορόσημο που σχεδόν ισοδυναμεί με ίαση. Άριστη γενική κατάσταση, καθαρές αξονικές, κι ένα πλατύ χαμόγελο στο πρόσωπο. «Μη ξεχάσεις μια μεγάλη λαμπάδα στην Παναγία», του λέω αποχαιρετώντας τον. Μεγάλη υπόθεση η καλή πορεία ενός καρκίνου. Είθε να βλέπουμε όλο και περισσότερες τέτοιες εικόνες.
     Δεν περνούν λίγα λεπτά και εμφανίζεται ο κυρ-Γιάννης. Μεγαλύτερός μας αυτός, και γνωριζόμαστε πολλά χρόνια, από τότε που παρακολουθούσα τη γυναίκα του (μακαρίτισσα πλέον) με καρκίνο στον πνεύμονα και πολλά προβλήματα. Στις αρχές του έτους είχε την ατυχία να εκδηλώσει και ο ίδιος τη νόσο, σε διαφορετική μορφή όμως. Ο λοιπός έλεγχός του ήταν φυσιολογικός και πήγε για επέμβαση, που έγινε καλά. Τώρα, έξι μήνες αργότερα, έχει αποκατασταθεί πλήρως. Είναι νωρίς ακόμη, αλλά δικαιούμαστε να ελπίζουμε. Δίνουμε ακόμη ένα ραντεβού για το μέλλον, με ευχές και χαμόγελο και πάλι. Δόξα τω Θεώ!

Δευτέρα 6 Αυγούστου 2018

Κοντάκιον

Η θεολογική και υπαρξιακή ομορφιά της Ορθόδοξης νεκρώσιμης ακολουθίας είναι γνωστή σε όλους μας. Η ποίησή της ‘άγει εις επίγνωσιν’, έστω και προσωρινά, όσους την ακούνε, και περιέχει όλη τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας μας για τον θάνατο και το επέκεινα. Η μουσική της, που διατρέχει όλους τους ήχους, στολίζει τον λόγο και την καταγράφει στη μνήμη μας με έναν ιδιαίτερο τρόπο.
     Είχα την ευκαιρία να ακούσω για πρώτη φορά την αγγλική εκδοχή του Κοντακίου «Μετὰ τῶν Ἁγίων ἀνάπαυσον, Χριστέ» (βασισμένη στη ρωσική μουσική παράδοση) στο μοναστήρι του Έσσεξ. Το ψάλαμε όλο το πολυπληθές εκκλησίασμα μαζί στην εξόδιο ακολουθία του Γέροντος Σωφρονίου. Είναι απλώς μαγευτικό, και προκαλεί δάκρυα συγκίνησης σε οποιονδήποτε το ακούει, ανεξάρτητα από την πίστη του. Το ξαναθυμήθηκα σήμερα και το έψαλα και εν Ελλάδι, μια και η ασθενής μου που προπέμψαμε ήταν μεν Ορθόδοξη, αλλά η οικογένειά της δεν μιλούσε ελληνικά. Μπορείτε να το ακούσετε (όχι από μένα...) στο παρακάτω βίντεο. Καλόν Παράδεισο να έχει!
Μετὰ τῶν Ἁγίων ἀνάπαυσον, Χριστέ, τὴν ψυχὴν της δούλης σου, 
ἔνθα οὐκ ἔστι πόνος, οὐ λύπη, οὐ στεναγμός, ἀλλὰ ζωὴ ἀτελεύτητος.’