Λόγος μετά θράσους

Θόρυβος πολύς έγινε αυτές τις μέρες στα Μέσα διότι η αξιωματική αντιπολίτευση κήρυξε ‘εμπάργκο’ στην ΕΡΤ (της απαγόρευσε να παρουσιάζει στις εκπομπές της βουλευτές και στελέχη της) μετά από έναν υβριστικό χαρακτηρισμό κάποιου δημοσιογράφου για τον επικεφαλής της. Δεν είδα τη σχετική εκπομπή, ούτε έχω ιδιαίτερη περιέργεια να την αναζητήσω. Το θέμα όμως είναι ευρύτερο και έχει να κάνει με το επίπεδο δημόσιου λόγου που έχουμε φθάσει να αποδεχόμαστε ως ‘φυσιολογικό’, άρα πρακτικά να επικυρώνουμε και να υιοθετούμε (η απόσταση από το «δεν αντιδρώ» μέχρι το «κάνω τα ίδια» δεν είναι τόσο μεγάλη όσο νομίζουμε).

     Ο αρχαίος ρήτορας Ισοκράτης συμβούλευε μεταξύ άλλων τον Δημόνικο: «Μήτε γέλωτα προπετῆ στέργε, μήτε λόγον μετὰ θράσους ἀποδέχου· τὸ μὲν γὰρ ἀνόητον, τὸ δὲ μανικόν». Η προπέτεια (αναίδεια) και το θράσος έχουν γίνει στην εποχή μας πρακτικά κανόνας στον δημόσιο βίο: δεν έχει κανείς παρά να διαβάσει τις καθημερινές ανακοινώσεις και τα σχόλια των κομμάτων (ας όψεται και το Twitter) και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν, για να το επιβεβαιώσει. Αν οι λέξεις είχαν κόψη, θα μετρούσαμε πλέον αναρίθμητα θύματα. Τώρα απλώς έχουμε εθισθεί στην πολιτική ‘αργκό’, την οποία ασμένως αναπαράγουν και καλλιεργούν και οι δημοσιογράφοι. Υπάρχει ελπίδα να δούμε διαφορετικές μέρες;

Αυτονόητο

Πόσες φορές (τη μέρα) ακούμε ή διαβάζουμε τη λέξη αυτή στον δημόσιο λόγο, ιδίως τα χρόνια της κρίσης; Δεν χρειάζεται να τις μετρήσω. Συχνά-πυκνά στην επιχειρηματολογία προσώπων ή φορέων ή πολιτικών κομμάτων ξεφυτρώνει ως ‘μαϊντανός’ (ή άλλο ευώδες καρύκευμα) το ‘αυτονόητο’ και η ανακάλυψη ή επανεφεύρεσή του. Πάντοτε ως ζητούμενο, άλλοτε με ειλικρίνεια και άλλοτε προσχηματικά. Υποπτεύομαι μάλιστα ότι η δεύτερη περίπτωση είναι συχνότερη. Πού βασίζω την υποψία μου; Μα, στο γεγονός ότι αν οι ομιλούντες ή γράφοντες ενδιαφέρονταν πραγματικά για την επίτευξη του αυτονοήτου, θα είχαν κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να το υλοποιήσουν, ιδίως μάλιστα όταν βρίσκονται στα πράγματα και ‘περνάει από το χέρι τους’ να κινηθούν προς την κατεύθυνση αυτή.
     Φοβούμαι ωστόσο ότι το ‘αυτονόητο’ είναι ένα κάποιο ιδανικό και άπιαστο όνειρο. Χρήσιμο για επίκληση, αλλά πρακτικά ανέφικτο, διότι έρχεται σε αντίθεση ή και σύγκρουση με αυτό που υπό ευρεία έννοια θα ονομάζαμε ‘κατεστημένο’ ή ‘κατάκτηση’ ή ‘κεκτημένο δικαίωμα’ ή ‘έτσι μάθαμε’ ή ‘έτσι θέλω’. Παραδείγματα υπάρχουν άφθονα και πρόχειρα: αυτονόητο είναι ότι ο κάθε μαθητής διδάσκεται, ο κάθε εκπαιδευτικός διδάσκει, ο κάθε υπάλληλος ασκεί υπηρεσία/διεκπεραιώνει υποθέσεις, ο κάθε πολίτης σέβεται τους νόμους και τη δημόσια περιουσία, ο κάθε υπεύθυνος αξιωματούχος αναλαμβάνει τις ευθύνες που απορρέουν από το αξίωμά του. Αν ο μαθητής κάνει ‘κοπάνα’ ή κατάληψη, ο εκπαιδευτικός δεν διδάσκει, ο υπάλληλος καθυστερεί, κωλυσιεργεί ή απεργεί, ο πολίτης γράφει τους νόμους και τη δημόσια περιουσία στις παλιές του σαγιονάρες, ο υπεύθυνος πετάει το μπαλάκι στον παραπάνω, στην αντιπολίτευση, στον ξένο παράγοντα, στους δημοσιογράφους, ουσιαστικά περιφρονεί/καταργεί το αυτονόητο και ασκεί το ‘κατακτημένο’ δικαίωμά του, το ‘έτσι θέλω’ του. Αν όμως τον ρωτήσουν σχετικά, θα προστρέξει στην επίκληση του ‘αυτονοήτου’ (με τη δική του έννοια).
     Πόσο αλλιώτικα θα ήταν τα πράγματα αν το αυτονόητο λειτουργούσε και εφαρμοζόταν στην κυριολεξία…  

[Απεστάλη στην Καθημερινή]

Παιδιαρίσματα

Τις μέρες αυτές η Ρωσία διεξάγει τα μεγαλύτερα στρατιωτικά γυμνάσια από το 1981, σε συνεργασία με την Κίνα και τη Μογγολία. Συμμετέχουν σ’ αυτά 297.000 άνθρωποι, πάνω από 1000 αεροπλάνα, 36.000 τανκς και άλλα οχήματα και 80 πολεμικά πλοία. Αν μια στρατιωτική παρέλαση ελληνικού μεγέθους κοστίζει από 400 ως 800 χιλιάδες ευρώ [στοιχεία 2010], μπορεί κανείς να φαντασθεί πόσο αναλογικά είναι το οικονομικό φορτίο μιας τέτοιας επιχείρησης, πέρα από άλλες επιβαρύνσεις (π.χ. περιβαλλοντικές, από την εκτεταμένη κατανάλωση καυσίμων και από τα πυρομαχικά που χρησιμοποιούνται). Με ποιο σκοπό; Την επίδειξη ισχύος, αυτό που ονομάζουν οι άγγλοι sabre rattling, το χτύπημα των σπαθιών πάνω στις ασπίδες που έκαναν οι αρχαίοι πολεμιστές για να εκφοβίζουν τους αντιπάλους τους. «Κοιτάξτε μας, έχουμε τη δύναμη να σας καταστρέψουμε», φωνάζει ο ένας στρατός στον άλλο, που απαντά με ανάλογο τρόπο. Σαν τα μικρά παιδιά που δείχνουν περήφανα τα παιχνίδια τους και τα ‘ποντίκια’ των μπράτσων τους, κι όταν δεν φτάνουν αυτά καταφεύγουν στο «Εμένα όμως ο μπαμπάς μου είναι πιο δυνατός απ’ τον δικό σου».

     Πρόκειται για παιδιαρίσματα ευρείας κλίμακος, που θα ήταν για γέλια αν δεν είχαν ως συχνή συνέπεια τον αμοιβαίο ανταγωνισμό και τις... πρακτικές εφαρμογές έναντι τρίτων (π.χ. Συρία), που πληρώνουν ακριβά σε αίμα και πόνο τον υπερφίαλο εγωισμό των πλανητικών ηγετών. Πόσο διαφορετικά θα ήταν τα ανθρώπινα πράγματα αν προσέχαμε λίγο τη λακωνική ρήση του Δαβίδ: «Oὐ σῴζεται βασιλεὺς διὰ πολλὴν δύναμιν, καὶ γίγας οὐ σωθήσεται ἐν πλήθει ἰσχύος αὐτοῦ. Ψευδὴς ἵππος εἰς σωτηρίαν, ἐν δὲ πλήθει δυνάμεως αὐτοῦ οὐ σωθήσεται» [Ψαλμ. 32]. Κι αν ο κάθε ηγέτης, μικρός ή μεγάλος, σκεφτόταν για λίγο το δικό του τέλος...

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Παρά τις διορθωτικές προσπάθειες, δεν είχα ενημέρωση για τα σχόλια που εκκρεμούσαν εδώ και μέρες. Τα δημοσιεύω σήμερα με καθυστέρηση, και τη σχετική συγγνώμη.

Ζητούνται εργάται

Αναδιφώντας το αρχείο του πατέρα μου βρήκα χθες ένα φύλλο της ‘Φωνής Κυρίου’ με ημερομηνία 17/6/1962. Στην πίσω σελίδα του, κάτω από τον παραπάνω τίτλο, διάβασα τα ακόλουθα:

     ‘Ακούονται παράπονα από τας επαρχιακάς πόλεις, ότι δεν έμειναν πλέον ικανά εργατικά χέρια, δια τας ανάγκας των επαρχιών.
     Εκ πρώτης όψεως φαίνεται παράξενη κάπως η πληροφορία. Κι όμως πρόκειται περί μιας ωμής πραγματικότητος. «Ζητούμεν οικοδόμους, τεχνίτας, ακόμη κι εργάτας απλούς», παρεπονείτο εργολάβος, «και δεν βρίσκονται». Η Ελληνική επαρχία έχει κυριολεκτικώς αποδεκατισθεί! Ο Μινώταυρος της μεταναστεύσεως παρέσυρεν στο άντρο του την ελληνική Νεότητα. Τα γερά και άλκιμα νειάτα απουσιάζουν από τον τόπο μας. Ζητούνται κτίσται, επαγγελματίαι, ειδικευμένοι σε διάφορους πρακτικούς κλάδους, γεωπόνοι κτλ., αλλά πού θα ευρεθούν; Κι άλλο κακό λοιπόν από την εθνικήν ‘αιμορραγίαν’.
     Διατρέχομεν τον κίνδυνον μήπως με την σύνδεσίν μας με την Κοινήν Ευρωπαϊκήν Αγοράν δεν θα έχωμεν εις έμψυχον υλικόν επαρκή κεφάλαια, οπότε η εσχάτη πλάνη θα είναι χείρων της πρώτης!’

     Σήμερα, μετά 56 χρόνια, συνεχίζουμε να βιώνουμε ως χώρα την ‘αιμορραγία’ εγκεφάλων (σπουδασμένων, καταρτισμένων και ικανών επιστημόνων) προς το εξωτερικό, διότι τους σπουδάζουμε και τους (παρα)μορφώνουμε χωρίς να τους δίνουμε προοπτικές αξιοποίησης των σπουδών τους εντός συνόρων. Παράλληλα, όσοι απομένουν, με ή χωρίς μορφωτικά εφόδια, δεν καταδέχονται να ασχοληθούν με διάφορες χειρωνακτικές εργασίες, στις οποίες άλλωστε κανείς δεν τους μύησε ποτέ. Κι έτσι ευδοκιμούν – στην κυριολεξία – οι αλλοδαποί εργαζόμενοι που ‘πιάνουν τα χέρια τους’, ενώ οι ιθαγενείς γνωρίζουν να χειρίζονται κυρίως το ποτήρι με το καλαμάκι του φραπέ. Για τι είδους επαγγελματικό προσανατολισμό μιλούμε;

Ατμομηχανή

Στον απόηχο του περασμένου Σαββάτου με τα συλλαλητήρια και τα δακρυγόνα του και της πρωθυπουργικής συνέντευξης της Κυριακής με τις αναμενόμενες δηλώσεις και ερμηνείες για το πόσο καλή είναι η συμφωνία των Πρεσπών για την εκχώρηση του ονόματος της Μακεδονίας, έμεινα με μια απορία. Άκουσα ότι η συμφωνία θα κάνει τη Θεσσαλονίκη ‘ατμομηχανή της ανάπτυξης’, ‘πρωτεύουσα των Βαλκανίων’ και άλλα υπερθετικά (εδώ παραδόξως η υπέρθεση είναι συνώνυμη της υπόθεσης – ΑΝ και ΘΑ, προσφιλή λεκτικά μόρια των πολιτικών). Αλήθεια; Με ποιον τρόπο; Για τόσο ανόητους μας περνούν μερικοί υψηλά ιστάμενοι; Μας εμποδίζει κανείς τώρα να επικοινωνούμε και να συναλλασσόμαστε με τους βόρειους γείτονες και να αναπτύσσουμε τις μεταξύ μας σχέσεις; Απ’ όσο ξέρω, και εκείνοι έρχονται σε μας για τουρισμό και εμείς πάμε σ’ εκείνους για τα καζίνα (τρομάρα μας) και τους οδοντιάτρους τους. Και πώς ξαφνικά θα αλλάξουν όλα ΑΝ εμείς τους παραδώσουμε επίσημα το όνομα που ως τώρα χρησιμοποιούν ανεπίσημα; Η μόνη λύση που μπορώ να σκεφθώ είναι να τυλίξουμε το χαρτί της συμφωνίας και να το κάνουμε προσάναμμα για το καζάνι της ατμομηχανής: τουλάχιστον να πιάσει τόπο.

Υ.Γ. Κάπως έτσι φαντάζεται τη… Θεσσαλονίκη του μέλλοντος η κυβέρνηση.

Εμπειρίες

Δεν ξέρω ακόμη -- είναι αργά το βράδυ -- πώς θα παρουσιάσουν τα Μέσα τη σημερινή συγκέντρωση για τη Μακεδονία. Δεν θα την συγκρίνω μ’ εκείνη την πρώτη του Ιανουαρίου: δεν ήταν το ίδιο πράγμα, ούτε σε όγκο ούτε σε διοργάνωση. Η σημερινή ήταν μια καταρχήν ειρηνική παρουσία και διαμαρτυρία, κοντά σε πολλές άλλες ταυτόχρονες σε άλλα σημεία λόγω Έκθεσης και παρουσίας του Ανεπιθύμητου πολιτικού προσωπικού στην πόλη μας, χωρίς ομιλίες ή χαιρετισμούς. Αυτό όμως που καταγράφω ως προσωπική εμπειρία είναι ότι, ανεξάρτητα από επεισόδια που έγιναν αλλού, η αστυνομία έρριξε χημικά μέσα στον κόσμο που αποχωρούσε ήσυχα και χωρίς θόρυβο από την παραλία προς την κατεύθυνση του Μακεδονία Παλάς. Αυτό έκανε το πλήθος να στραφεί προς τον Λευκό Πύργο, όπου συνεχίσθηκαν και πήραν έκταση τα επεισόδια: ο συνωστισμός σε μικρογραφία. Η ζωή μας επιφύλαξε και την εμπειρία αυτή: φαίνεται ότι όσα δεν δοκιμάσεις σε νεώτερη ηλικία (όπως η εισπνοή των δακρυγόνων) είσαι προορισμένος να τα υποστείς στα πιο ώριμα χρόνια. Έτσι για να γηράσκουμε διδασκόμενοι ότι η αστυνομία υπάρχει πρωτίστως για την προστασία των ‘από πάνω’. Οι υπόλοιποι... ό,τι αρπάξουν.

 

 

 

Εδώ είναι η Μακεδονία!

Όλοι στο Πανεθνικό Συλλαλητήριο, το Σάββατο 8 Σεπτεμβρίου 2018, στις 7 το απόγευμα στο άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, δίπλα στον Λευκό Πύργο.

    Επειδή θα  κλείσουν oi δρόμοι, προσεγγίζουμε τον χώρο παραλιακά και διατρανώνουμε την αντίθεσή μας στην επαίσχυντη συμφωνία των Πρεσπών που παραδίδει την ιστορία, τη γλώσσα και την ταυτότητα της Μακεδονίας μας. Τίποτα δεν έχει τελειώσει.

       Ο ελληνικός λαός δεν υπέγραψε και δεν παρέδωσε τίποτα.

     Υ.Γ. Ο πρόεδρος Τραμπ σε χθεσινό μήνυμά του συγχαίρει τη FYROM για τη συμφωνία των Πρεσπών, χρησιμοποιώντας έξι φορές το όνομα ‘Μακεδονία’ σκέτο, χωρίς γεωγραφικούς προσδιορισμούς. Αυτό για όσους πιστεύουν σε σύνθετες ονομασίες.

Λατινικά

Δεν διδάχθηκα ποτέ μου στο γυμνάσιο τη γλώσσα του Κικέρωνα. Είχα επιλέξει θετική κατεύθυνση κι έτσι έχασα κάποια από τα λεγόμενα θεωρητικά μαθήματα. Παρένθεση: νομίζω ότι ο προσδιορισμός ‘κλασικό’ και ‘πρακτικό’ που χρησιμοποιούσαμε στην εποχή μας ήταν πιο δόκιμος – τα ‘θετικά’ μαθήματα έχουν πολύ περισσότερη θεωρία από τα ‘θεωρητικά’. Κλείνει η παρένθεση. Ωστόσο συνάντησα τα Λατινικά στο δρόμο μου στις ιατρικές σπουδές: η ξένη ορολογία (ιδίως στην ανατομία και τη μικροβιολογία) βρίθει από λατινικές ρίζες, και οι άγγλοι (σε μικρότερο βαθμό οι αμερικανοί) επιμένουν να διατηρούν τους λατινικούς πληθυντικούς (π.χ. hilum – hila, οι πύλες των πνευμόνων) και τις γενικές (π.χ. sulcus nervi ulnaris, η αύλακα του ωλενίου νεύρου). Έτσι έμαθα κάποια βασικά με αντίστροφο τρόπο (από τα αγγλικά), σε βαθμό που να μπορώ να διαβάζω με άνεση τα βιβλία της επιστήμης μου και να διορθώνω τα σχετικά λάθη. Δεύτερη παρένθεση: όταν κάποτε είπα σε φίλο καθηγητή της φιλοσοφικής ότι θα ήθελα να είχα διδαχθεί Λατινικά στο σχολείο, μου είπε γελώντας: «Δεν έχασες και τίποτε».
     Η γνώση βέβαια δεν πάει χαμένη, και όποιος τη χρειάζεται βρίσκει και τον τρόπο να την αποκτήσει είτε επίσημα (με σφραγίδα του υπουργείου) είτε ανεπίσημα (και συχνά πληρέστερα) ως ερασιτέχνης. Παρόλο που η ανακοίνωση της κοσμητείας της φιλοσοφικής Αθηνών σχετικά με την προτεινόμενη κατάργηση του μαθήματος στο νέο Λύκειο έχει ένα λεπτό συντεχνιακό άρωμα, νομίζω ότι το μάθημα θα πρέπει να διατηρηθεί τουλάχιστον ως επιλεγόμενο για λόγους γενικής παιδείας. Ίσως μάλιστα (αν επιτρέπεται να συμβάλω κι εγώ στην δια βίου και ad infinitum εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της χώρας μας) θα πρέπει να καθιερωθεί ένα μικτό υποχρεωτικό μάθημα όπου θα διδάσκονται μόνο γνωμικά και παροιμιακές φράσεις (ελληνικές και λατινικές), για να καταλαβαίνουμε τι σημαίνει ‘moratorium’ και ‘casus belli’ και ‘erga omnes’ και ‘o tempora o mores’ και ‘morituri te salutant’ και να μη μας δουλεύουν οι εκάστοτε ιθύνοντες.

Παραινέσεις

Αισίως εισήλθαμε στο νέο εκκλησιαστικό έτος, που το υποδεχόμαστε με υστέρηση λόγω απουσίας. Το έτος αυτό βρίσκει επισήμως τεταγμένο στα Δίπτυχα τον Άγιο Αμφιλόχιο (Μακρή) της Πάτμου, η κατάταξη του οποίου ανακοινώθηκε την περασμένη εβδομάδα. Τιμώντας την αναγνώρισή του, παραθέτουμε συμβουλές του προς ιατρούς όπως τις καταγράφει ο επί πολλά έτη μαθητής και υποτακτικός του γέρων Γρηγόριος, ηγούμενος της Ι. Μ. Δοχειαρίου, στο βιβλίο του ‘Πνευματική συμπόρευσις’ όπου τον βιογραφεί, μαζί με τον άλλο μεγάλο Γέροντα Φιλόθεο Ζερβάκο [σελ. 145]:

     «Παιδιά μου, ο Θεός σας δώρησε κάτι δικό του: να είστε κοντά στον άνθρωπο. Τον Χριστό, ιατρό των ψυχών και των σωμάτων τον ονομάζουμε. Όπως αγαπάτε τον Χριστό και τον εαυτό σας, να αγαπάτε και τον ασθενή. Ο άρρωστος είναι ο ίδιος ο Χριστός. Ποτέ μη προσπαθήτε να τον ξεφορτωθήτε. Δεν θα σας τιμωρήση ο Θεός γιατί πέθανε ο ασθενής ούτε θα σας βραβεύση γιατί έζησε (άλλος είναι ο αρχηγός της ζωής και του θανάτου), αλλά θα μετρήση, στον πόνο του αν σταθήκατε βάλσαμο και παρηγοριά ή αδιάφορα και σκληρά. Κανένα μην εξετάσετε πρόχειρα και βιαστικά. Πατρικά και υιικά σταθήτε στο προσκέφαλο του ασθενούς. Τα περισσότερα χρόνια της ζωής μου έκανα άρρωστος και γνωρίζω πολύ καλά την ψυχολογία του ασθενούς. Βλέπει το γιατρό θεό και παρακολουθεί την ώρα της εξέτασης κάθε σπασμό και μορφασμό του προσώπου του. Και καταλαβαίνει πιο καλά από τον ιατρό την πάθησή του. Να είστε φιλάνθρωποι και οικτίρμονες όπως ο επουράνιος Πατέρας. Ποτέ μην αγγίξετε ασθενή χωρίς να σταυροσημειωθήτε και να ψελλίσετε του Θεού τη βοήθεια. Ξεύρω ότι πρέπει να ζήσετε, αλλά την αμοιβή ζητήστε την με σπλάγχνα ελέους. Μη του προσθέσετε πόνο πάνω στον πόνο: «έχεις αυτήν την βαρειά αρρώστια, δώσε μου και χρήματα». Σεβαστικά να εξετάσης τον άρρωστο, για να μη σε πολεμήση ο πειρασμός της σάρκας. Το να μείνης απείραστος και πονετικός είναι Χάρις Θεού. Προσεύχεσθε στους αγίους Ιατρούς, γιατί χωρίς αυτούς ουδέν θα ποιήσετε. Όχι αναισθησία ούτε ευαισθησία, αλλά δύναμις Θεού να σας επισκιάζη».

     Την ευχή του να έχουμε, και οι γιατροί και όλοι μας.

Καπιταλιστικά

Η Βενεζουέλα είναι το πιο πρόσφατο οικονομικό ‘φαινόμενο’ στο στερέωμα της επικαιρότητος. Διαβάζαμε προ καιρού ότι ο πληθωρισμός στη χώρα αυτή αναμένεται να φτάσει στο αστρονομικό ύψος του 1.000.000 τοις εκατό -- τι ακριβώς σημαίνει ένα τέτοιο μέγεθος; Ήδη είναι μερικές χιλιάδες εκατοστιαίες μονάδες, και είδαμε πρόσφατα παραδείγματα για το πόσα εκατομμύρια μπολιβάρ χρειάζονται για να αγοράσεις ένα ρολό χαρτί υγείας ή ένα κοτόπουλο. Το παράδοξο είναι ότι η χώρα αυτή έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα μαύρου χρυσού στον κόσμο, αλλά πεθαίνει της πείνας: άλλωστε κι ο μυθικός Μίδας μετέτρεπε σε χρυσό ό,τι άγγιζε, αλλά έτσι δεν μπορούσε να φάει τίποτε.
     Οι περισπούδαστες αναλύσεις των οικονομολόγων που καταγράφουν τέτοια φαινόμενα θυμίζουν επιστήμονες που παρακολουθούν πειραματόζωα μέσα σε κλουβιά για να διαπιστώσουν τη συμπεριφορά τους, την πορεία της υγείας τους, το αν θα πεθάνουν και πόσο γρήγορα και από ποια αιτία με ή χωρίς το νέο φάρμακο που τους δίνουν. Μόνο που στην περίπτωση των οικονομολόγων τα ‘πειραματόζωα’ είναι ολόκληρες κοινωνίες εκατομμυρίων ανθρώπων, η συνεχιζόμενη επιβίωση των οποίων εξαρτάται από τα πορίσματα και τις εκθέσεις και τις προβλέψεις τους. Με άλλα λόγια, κάποιοι λίγοι χορτάτοι αποφασίζουν για το αν πολλοί άλλοι θα πεινάνε και πόσο και για πόσο διάστημα. Αν βέβαια περιμένετε λύσεις από αυτούς τους ανθρώπους, πολλά ζητάτε: αυτοί είναι ειδικοί μόνο στη διάγνωση. Κι εκεί ακόμη συχνά πέφτουν τελείως έξω.
     Η οικονομία όμως έχει και τους αντίποδές της. Δεν υπάρχει μόνο η ανείπωτη ανέχεια, αλλά και η χυδαία χλιδή. Δυο σχετικές ειδήσεις μου έκαναν εντύπωση τελευταία. Η μία: «Ένα τεράστιο απόθεμα από ρούχα, αξεσουάρ, αρώματα και τσάντες αξίας 32 εκατ. ευρώ που δεν είχαν πουληθεί κατέστρεψε πέρυσι o οίκος μόδας Burberry για να αποφύγει μια πτώση των τιμών των προϊόντων του ή οποιαδήποτε άλλη κίνηση που θα μπορούσε να πλήξει το γόητρό του». Μάλιστα. Μπροστά στις τιμές και το γόητρο του ‘οίκου’ το γεγονός ότι πάρα πολλοί άνθρωποι στον πλανήτη δεν έχουν ένα ρούχο να ρίξουν επάνω τους είναι μάλλον αμελητέα υποσημείωση.
     Η δεύτερη είναι ότι οι γνωστοί Financial Times εκδίδουν ιδιαίτερο περιοδικό και διατηρούν μια ειδική ιστοσελίδα με τον σεμνό τίτλο «Πώς να τα ξοδεύετε» (How to spend it), που έχει αποκλειστικό λόγο ύπαρξης να παρέχει έγκυρες και αναλυτικές πληροφορίες στους έχοντες και κατέχοντες για το πώς να ξοδέψουν τα περισσεύματα των αποθεμάτων τους (ο άφρων πλούσιος της ευαγγελικής παραβολής θα έβρισκε σημαντική βοήθεια εκεί μέσα...). Έτσι τους προτείνει πανάκριβα φαγητά, ποτά, ρολόγια, ρούχα, αυτοκίνητα, γιώτ, αεροπλάνα, ταξίδια, σπίτια και ό,τι άλλο τραβάει η καρδούλα τους, λύνοντας τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι αυτοί στην καθημερινότητά τους. Όπως θα έλεγε ο Απόστολος Παύλος, «ὃς μὲν πεινᾷ, ὃς δὲ μεθύει».
     Δεν πιστεύω βέβαια στις επαναστατικές λύσεις Γαλλικού ή Σοβιετικού τύπου, που νομίζουν ότι με κομμένα τα κεφάλια κάποιων υπευθύνων θα λυθεί το κοινωνικο-οικονομικό πρόβλημα του κόσμου. Ούτε θαυμάζω όσους υπόσχονται μαγικές συνταγές βασισμένες σε ιδεολογικά στερεότυπα. Μόνο ο συνδυασμός του αρχαίου ελληνικού μέτρου με την Αποστολική και πατερική ολιγάρκεια («ἔχοντες διατροφὰς καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα») μπορεί να μας προφυλάξει «ἀπὸ πάσης πλεονεξίας, ὅτι οὐκ ἐν τῷ περισσεύειν τινὶ ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐστιν ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῦ». Και από την αλόγιστη και γι' αυτό αμαρτωλή σπατάλη.

Οδύσσεια

Επειδή ξαφνικά ήρθε στη μόδα η Ιθάκη, και επειδή το ομώνυμο ποίημα του Καβάφη έχει υποστεί ποικίλες φιλολογικές, και πλέον και πολιτικές αναλύσεις, ας πάμε λίγο πιο πίσω και ας αφήσουμε να μας μιλήσει ο πρώτος διδάξας, ο Όμηρος, στον οποίο τα χρωστάμε όλα. Ας δούμε δυο μικρά αποσπάσματα από την Οδύσσεια που έχουν τη σημασία τους [η μετάφραση είναι των Καζαντζάκη-Κακριδή που δεν μου αρέσει ιδιαίτερα, αλλά τη βρήκα πρόχειρη στο διαδίκτυο]:
     «Aλλ᾿ ὅτε δὴ ἔτος ἦλθε περιπλομένων ἐνιαυτῶν, τῷ οἱ ἐπεκλώσαντο θεοὶ οἶκόνδε νέεσθαι εἰς Ἰθάκην, οὐδ᾿ ἔνθα πεφυγμένος ἦεν ἀέθλων καὶ μετὰ οἷσι φίλοισι» [Οδύσσεια α: 16-19]. [«Όμως τα χρόνια πια σα γύρισαν κι ήρθε ο καιρός που του 'χαν κλώσει οι θεοί να ιδεί το σπίτι του φτασμένος στην Ιθάκη, ουδέ κι εκεί μαθές του απόλειψαν οι αγώνες, κι ας βρισκόταν μες στους δικούς του πια»]. Αυτό που λέγαμε προχθές: δεν βγήκαμε σε καθαρό ξέφωτο, ακόμη κι αν δεχθούμε το χρονικό ορόσημο του τέλους της ‘Εντατικής’.
     «Oἷον δή νυ θεοὺς βροτοὶ αἰτιόωνται: ἐξ ἡμέων γάρ φασι κάκ᾿ ἔμμεναι, οἱ δὲ καὶ αὐτοὶ σφῇσιν ἀτασθαλίῃσιν ὑπὲρ μόρον ἄλγε᾿ ἔχουσιν» [α: 32-34] [«Με τους θεούς τα βάζουνε πάντα οι θνητοί, πως τάχα τις συφορές εμείς τους στέλνουμε· μα κι οι αδικίες τους είναι που πάνω απ᾿ το γραφτό σε βάσανα τους ρίχνουν»].
     Όπου ‘θεοί’ διαβάστε οι ‘ξένοι’, οι ‘άλλοι’, οι ‘προηγούμενοι’, πάντως όχι ‘εμείς’, που ποτέ δεν βλέπουμε τις δικές μας ατασθαλίες. Οι ‘εμείς’ μπορεί να είμαστε είτε οι εκάστοτε πολιτικοί ή άλλοι άρχοντες είτε οι πολίτες, που αρνούμαστε να αποδεχθούμε τις προσωπικές μας ευθύνες και τα φορτώνουμε όλα στους ‘θεούς’, στους ‘άλλους’. Βλέπετε, εκτός από τον Όμηρο έχει λόγο και ο Αίσωπος με τις πήρες του.
     Ηθικό και πρακτικό δίδαγμα: όσοι δεν θέλησαν να διαβάσουν Όμηρο (και Αίσωπο) στην πρέπουσα ηλικία αναγκάζονται εκ των πραγμάτων να ανατρέξουν σ’ αυτόν με μερικές δεκαετίες καθυστέρηση. Από την παιδεία (ή την έλλειψή της) αρχίζουν όλα τα στραβά μας.

Πράγα

Η ‘κοκκινόμαυρη βίβλος’ των κομμουνιστικών κατορθωμάτων έχει πολλές σκληρές σελίδες, τις περισσότερες από τις οποίες τις ξέρουμε μόνο από τα κείμενα της ιστορίας ή τις αναμνήσεις των παλαιοτέρων. Την ‘Άνοιξη της Πράγας’ όμως τη ζήσαμε από πρώτο χέρι: έγινε στις μέρες μας, πριν ακριβώς πενήντα χρόνια. Η προσπάθεια του Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ για φιλελευθεροποίηση ενός κράτους-μέλους του ανατολικού συνασπισμού προκάλεσε την στρατιωτική επέμβαση της μαμάς Σοβιετίας του Μπρέζνιεφ (Επιχείρηση Δούναβις είχε ονομασθεί η εισβολή) και την κατάπνιξη των ελπίδων του τσεχικού λαού για μια ανάσα ελευθερίας. Τις μέρες εκείνες αναβιώνει μια συλλογή φωτογραφιών ενός Τσέχου, του Milan Linhart, που εκτίθεται στην πλατεία Wenceslas της Πράγας τις μέρες αυτές, και που κάποιες αναδημοσιεύει η Guardian. Ο πατέρας του φωτογράφου τις είχε κρύψει τότε για να μη γίνουν αφορμή σύλληψης του γιου του (και ολόκληρης της οικογένειας), και μόλις πρόσφατα ξαναβγήκαν στο φως.  
     Την επομένη της εισβολής το κύριο άρθρο της Guardian (μιας κάθε άλλο παρά δεξιάς εφημερίδας) άρχιζε ως εξής: «Θυμός, φρίκη, και περιφρόνηση, αλλά κυρίως ένα αίσθημα βαθιάς θλίψης. Μετά από 50 χρόνια [τότε] κομμουνισμός ακόμη σημαίνει, στα Σοβιετικά μάτια, την κυριαρχία του τανκ και της αρβύλας». Επειδή η παγκόσμια ιστορία έχει την κακή συνήθεια να ανακυκλώνεται, και επειδή η προσπάθεια κάθε ολοκληρωτικής ιδεολογίας είναι να μας πείσει ότι μόνο με το δικό της χρώμα γυαλιών μπορούμε να βλέπουμε τον κόσμο, καλό είναι να θυμόμαστε κάποιες τέτοιες επετείους, ώστε να μη μας ξεγελούν οι ‘καλές προθέσεις’ των εκάστοτε ‘πατερούληδων’.

Έξοδος κινδύνου

Ακούμε από καιρό, και θα ακούμε για πολύ καιρό ακόμη, για την πολυδιαφημισμένη ‘καθαρή έξοδο’ από τα μνημόνια. Δεν προτίθεμαι να δικαιώσω ούτε να καταδικάσω κανέναν από τους προαπελθόντες (από την εξουσία, όχι από την παρούσα ζωή) για την συμβολή τους στη μνημονιακή ζωή της χώρας με τις πράξεις, τις παραλείψεις ή τις ολιγωρίες τους. Ωστόσο δεν μπορώ να μην επισημάνω ότι η σημερινή κυβέρνηση πανηγυρίζει και θριαμβολογεί για κάτι που αναμενόταν να συμβεί (έτσι προέβλεπε το τότε πρόγραμμα) τρία χρόνια νωρίτερα, στο τέλος του 2014, αν η ίδια δεν είχε κάνει ως αντιπολίτευση ό,τι περνούσε από το χέρι της για να το τορπιλλίσει. Από τις έξαλλες διαμαρτυρίες των δήθεν αγανακτισμένων μέχρι τις κοινοβουλευτικές αλχημείες και κομπίνες γύρω από την εκλογή προέδρου δημοκρατίας, αλλά και τους οικονομικούς ερασιτεχνισμούς (χρησιμοποιώ την πιο αθώα έκφραση) επί ένα εξάμηνο μετά την εκλογή της. Επειδή ως λαός εύκολα ξεχνούμε τις αθλιότητες του παρελθόντος μας, δεν βλάπτει να τις θυμίζουμε πότε-πότε.

     Φυσικά οι θριαμβολογίες έχουν τα όριά τους. Για να κάνουμε μια ιατρική παρομοίωση, το ότι ένας βαριά τραυματίας βγαίνει από την Εντατική δεν σημαίνει ότι έγινε καλά. Οι αυξημένες ανάγκες φροντίδας παραμένουν, ο χρόνος αποκατάστασης συνήθως προβλέπεται μακρός και δύσκολος, και οι προοπτικές για τον βαθμό της τελικής αποκατάστασης είναι αβέβαιες, πάντα με το ενδεχόμενο κάποιας επιπλοκής. Επομένως, μικρό το καλάθι των προσδοκιών, ό,τι κι αν υπόσχονται οι ‘θεράποντες ιατροί’, εντός και εκτός Ελλάδος.

     Και κάτι τελευταίο, αλλά όχι ασήμαντο. Με βάση τα όσα γράψαμε παραπάνω, μπορούμε τουλάχιστο να ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα έχουμε καλύτερη συνεννόηση μεταξύ των πολιτικών, τώρα που και οι μεν και οι δε ‘πείραν έλαβον’ της καυτής καρέκλας; Προσωπικά το εύχομαι αλλά δεν το βλέπω, κι έτσι κατανοώ κάθε επιφύλαξη.

     ΥΓ. Διαβάστε και το σχετικό άρθρο της Μ. Κατσουνάκη για συμπληρωματικές πληροφορίες.

 [Σκίτσο του Ηλ. Μακρή, Καθημερινή 18-08-2018]

Αστρονομικά

Κάθε τόσο σταχυολογώ από την ειδησεογραφία κάποια στοιχεία σχετικά με επιστημονικά ευρήματα που εντυπωσιάζουν. Αν καμιά φορά τα σχολιάζω με τρόπο που ίσως φαίνεται απαξιωτικός, αυτό δεν αναφέρεται στην φύση τους αλλά στο πόσο δυσανάλογα μας απασχολούν σε σχέση με το πόσο μπορούν ή όχι να μας επηρεάσουν. Ο θαυμασμός γι’ αυτά είναι δεδομένος, και βέβαια είναι ακόμη μεγαλύτερος για τον ‘πλάσαντα’, αφού «πᾶς οἶκος κατασκευάζεται ὑπὸ τινος, ὁ δὲ τὰ πάντα κατασκευάσας Θεός». Ιδού μερικά πρόσφατα.
     Σε απόσταση περίπου 650 έτη φωτός μακριά μας βρίσκεται ένας γιγάντιος εξωπλανήτης που έχει διάμετρο διπλάσια του ‘δικού μας’ Δία και θερμοκρασία επιφανείας 4300 βαθμούς Κελσίου. Το μητρικό του άστρο (ο ‘ήλιος’ του) είναι γνωστό ως KELT-9 και έχει θερμοκρασία πάνω από 10.000 βαθμούς. Ο πλανήτης αυτός περιστρέφεται γύρω από το άστρο του σε 36 ώρες. Μπορούμε να φαντασθούμε έναν τέτοιο συνδυασμό φωτιάς και ταχύτητος;
     Λίγο... παραέξω, στα 26.000 έτη φωτός, λαμβάνει (ή μάλλον έλαβε προ πολλών αιώνων) χώρα ένα άλλο εντυπωσιακό φαινόμενο, που καταγράφηκε τον περασμένο μήνα. Στο κέντρο του Γαλαξία υπάρχει μια τεράστια ‘μαύρη τρύπα’ που έχει διάμετρο δέκα φορές σαν τον Ήλιο μας και μάζα 4 εκατομμύρια φορές τη μάζα του Ηλίου. Γύρω από τον πυρήνα αυτόν περιστρέφεται σε ελλειπτική τροχιά ένα άστρο που λέγεται S2, που χρειάζεται 16 χρόνια για μια περιφορά. Όταν φτάνει στο πλησιέστερο σημείο του προς τη μαύρη τρύπα (που ασκεί μια ασύλληπτη δύναμη βαρύτητος επάνω του), κάπου 120 φορές την απόσταση Γης-Ηλίου, το άστρο έχει ταχύτητα 8000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, ή 2,7% της ταχύτητος του φωτός. 
     Τέλος, για να ξεζαλιστούμε κάπως από τα αστρονομικά αυτά νούμερα, ας σκεφθούμε ότι μέσα στο δίμηνο Ιουνίου-Ιουλίου 2018 έπεσαν στην Ελλάδα πάνω από 196 χιλιάδες κεραυνοί. Ποιο είναι άραγε το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας που αντιπροσωπεύουν οι τεράστιες αυτές εκκενώσεις;
     Είχε άραγε άδικο ο Δαβίδ όταν έψαλλε: «Αἰνεῖτε αὐτὸν ἥλιος καὶ σελήνη, αἰνεῖτε αὐτὸν πάντα τὰ ἄστρα καὶ τὸ φῶς. Αἰνεῖτε αὐτὸν οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν... Πῦρ, χάλαζα, χιών, κρύσταλλος, πνεῦμα καταιγίδος, τὰ ποιοῦντα τὸν λόγον αὐτοῦ»; Όλα αυτά τα άπιαστα από την ανθρώπινη διάνοια εκτελούν ‘τόν λόγον αὐτοῦ’, τις διαταγές Του. Εμείς, απλώς παρατηρούμε και θαυμάζουμε.

Ελευθερία

«ὡς Μητέρα Θεοῦ ἀνυμνοῦντες βοῶμεν καὶ λέγομεν· 

Σῶσον ἡμᾶς, τοὺς ὁμολογοῦντας σε Θεοτόκον, ἀπὸ πάσης περιστάσεως, 

καὶ λύτρωσαι κινδύνων τὰς ψυχὰς ἡμῶν».

     Αν όλοι μας και σε κάθε περίσταση νιώθουμε την ανάγκη να ευχαριστούμε την Παναγία που εορτάζουμε σήμερα, έναν ιδιαίτερο λόγο έχουν οι δυο Έλληνες στρατιωτικοί, Δημήτρης Κούκλατζης και Άγγελος Μητρετώδης, που απελευθερώθηκαν χθες από τις φυλακές της Αδριανούπολης όπου κρατούνταν χωρίς λόγο από την 1η Μαρτίου. Η επάνοδός τους «εις τα οικεία μετά χαράς» μόνο αισθήματα χαράς και ευγνωμοσύνης μπορεί να δημιουργεί σε όλους τους Έλληνες. Χρόνια πολλά, και πάντα ελεύθερα!

Δημόσια ζωή

Κύριε διευθυντά, 

Με αφορμές την μακροχρόνια πολιτική ατμόσφαιρα στη χώρα μας και το άρθρο σας ‘Το ορόσημο 2021’ (Καθημερινή 5/8) θυμήθηκα μια αρκετά παλαιότερη είδηση. Το 1996 η Επιτροπή του Λόρδου Nolan στη Βρετανία ερεύνησε τα πρότυπα της δημόσιας ζωής στη χώρα αυτή και έβγαλε μια σημαντική έκθεση (υπάρχει στο Διαδίκτυο με την ονομασία Nolan Committee's First Report on Standards in Public Life). Απ' αυτήν αντιγράφω σε δική μου απόδοση τις Επτά Αρχές της Δημόσιας Ζωής, που βέβαια δεν ισχύουν μόνο για το Ηνωμένο Βασίλειο:

     Ανιδιοτέλεια: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων θα πρέπει να παίρνουν αποφάσεις μόνο με βάση το δημόσιο συμφέρον, και όχι με σκοπό να κερδίσουν οικονομικά ή άλλα υλικά οφέλη για τους ίδιους, τους συγγενείς ή τους φίλους τους.

     Ακεραιότητα: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων δεν θα πρέπει να δημιουργούν οικονομικές ή άλλες υποχρεώσεις προς εξωτερικά πρόσωπα ή οργανισμούς που θα μπορούσαν να τους επηρεάσουν στην άσκηση των υπηρεσιακών καθηκόντων τους.

     Αντικειμενικότητα: Στη διεξαγωγή των υπηρεσιακών ασχολιών τους, που περιλαμβάνουν δημόσιους διορισμούς, αναθέσεις συμβάσεων ή πρόταση ατόμων για αμοιβές και ευεργετήματα, οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων θα πρέπει να κάνουν αξιοκρατικές επιλογές.

     Υπευθυνότητα: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων είναι υπεύθυνοι για τις αποφάσεις και τις ενέργειές τους απέναντι στο κοινό και θα πρέπει να υπόκεινται σε οποιονδήποτε έλεγχο που αρμόζει στο αξίωμά τους.

     Διαφάνεια: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ανοικτοί ως προς όλες τις αποφάσεις και ενέργειές τους. Θα πρέπει να αιτιολογούν τις αποφάσεις τους και να περιορίζουν την παροχή πληροφοριών μόνο όταν αυτό σαφώς απαιτεί το ευρύτερο δημόσιο συμφέρον.

     Εντιμότητα: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων έχουν καθήκον να δηλώνουν κάθε ιδιωτικό συμφέρον που σχετίζεται με τα δημόσια καθήκοντά τους και να λαμβάνουν μέτρα για την επίλυση οποιασδήποτε σύγκρουσης που αναφύεται με τρόπο που να προστατεύει το δημόσιο συμφέρον.

     Ηγεσία: Οι κάτοχοι δημοσίων θέσεων θα πρέπει να προάγουν και να προασπίζουν τις αρχές αυτές με την ηγεσία και το παράδειγμά τους.

     Μήπως και στο θέμα αυτό δεν είναι ανάγκη να ανακαλύψουμε ξανά τον τροχό; Οι παραπάνω Επτά Αρχές θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια αφετηρία για κάποιου είδους αναμόρφωση της δημόσιας ζωής στη χώρα μας. Γιατί δεν πρωτοστατείτε σε μια εκστρατεία προς την κατεύθυνση αυτή;

[Το κείμενο είχε αναρτηθεί για πρώτη φορά το 2009. Δημοσιεύεται σήμερα στην Καθημερινή]

Ανταύγειες

Μετά τις πρόσφατες τραγωδίες που συνεχίζουν να κατακλύζουν τα πρωτοσέλιδα και τους ιστότοπους, ευτυχώς τις τελευταίες μέρες προέκυψε μια σειρά από μεγάλες αθλητικές επιτυχίες σε διεθνείς διοργανώσεις που μας άλλαξαν κάπως τη διάθεση. Στίβος (Τεντόγλου, Στεφανίδη, Κυριακοπούλου, Παπαχρήστου, Μπελημπασάκη), κολύμβηση (Χρήστου, Γκολομέεβ), ιστιοπλοΐα (Μπόζη, Κλωναρίδου, Καραχάλιου), τέννις (Τσιτσιπάς), ενόργανη γυμναστική (Πετρούνιας), χρυσά και ασημένια και χάλκινα μετάλλια πήραν κι έδωσαν. Μόνο ‘μπράβο’ μπορεί κανείς να πει σε όλους τους αθλητές, άνδρες και γυναίκες, που με τις προσπάθειές τους ανέβασαν ξανά και ξανά την ελληνική σημαία στον ιστό της νίκης.
     Δεν μπορεί, κάτι θα βρει για να γκρινιάσει αυτός, θα λένε κάποιοι μέσα τους. Ε ναι, θα βρω γιατί νομίζω ότι χρειάζεται. Σε ποια χώρα του κόσμου αποτελεί είδηση άξια λόγου ότι η πολιτική και πολιτειακή ηγεσία εξέφρασε τα συγχαρητήριά της στον Α ή την Β για την επιτυχία τους; Η τακτική αυτή μου θυμίζει ένα πραγματικό ανέκδοτο. Πριν πολλά χρόνια σε μια επιστημονική διάλεξη ο ομιλητής κάθε 3-4 διαφάνειες μας έδειχνε τον εαυτό του σε διάφορα στιγμιότυπα, σχολιάζοντας: «Εδώ είμαι με τον καθηγητή Τάδε στη Νέα Υόρκη. Εδώ με τον διευθυντή Δείνα στο Τόκυο», και πάει λέγοντας. Μετά από αρκετές τέτοιες επισημάνσεις, γυρίζει και λέει σε όλους εμάς με τελείως σοβαρό ύφος: «Αν σας δείχνω όλα αυτά τα πρόσωπα είναι γιατί πιστεύω ότι ακόμη και η οπτική επαφή με τους μεγάλους μας δίνει κάτι από το μεγαλείο τους». Το τι έγινε στην αίθουσα μπορεί ο καθένας να το φαντασθεί.
     Έτσι κι εδώ. Καλή είναι η νίκη, η όποια νίκη: μας δίνει μια ακόμη ευκαιρία να ωφεληθούμε πολιτικά. Εμπρός λοιπόν, να μη χάσουμε τις ανταύγειες από τη δόξα των αθλητών μας!

Τέχνες παράλληλες

Γραφή και απεικόνιση είναι τέχνες παράλληλες. Και οι δυο, με διαφορετικά εργαλεία, προσπαθούν να αποδώσουν μια μορφή ζωής, πραγματική ή φανταστική, από την οπτική γωνία του δημιουργού. Ας τις δούμε δίπλα-δίπλα.
     Και πρώτα η εικόνα. Κάποιοι γυρίζουν ταινίες, μικρού ή μεγάλου μήκους. Άλλοι, πολύ περισσότεροι, βγάζουν φωτογραφίες ή ζωγραφίζουν πίνακες. Οι πρώτοι δεν αρκούνται στη στιγμιαία εικόνα· θέλουν αφήγηση, κίνηση, διάρκεια, βάθος χρόνου. Οι δεύτεροι αποτυπώνουν τη στιγμή, μικρή ή μεγαλύτερη, δίνοντας σημασία στο χρώμα, την έκφραση του προσώπου, το σκηνικό, και αφήνοντας τον θεατή να ‘διαβάσει’ πίσω από την ακίνητη εικόνα σκέψεις, συναισθήματα, ανησυχίες, προσδοκίες, ιστορία και προοπτική, τι προηγήθηκε και τι πρόκειται να ακολουθήσει μετά από εκείνο το ‘πάγωμα’ του χρόνου. Πολλή μελάνη έχει καταναλωθεί για το μυστηριώδες χαμόγελο της Μόνα Λίζα, και ο κάθε θαυμαστής της το ερμηνεύει διαφορετικά. Και κανένας δεν μπορεί να πει ότι η ερμηνεία του είναι σωστή ή λανθασμένη, όσο αλλιώτικη κι αν είναι από κάποια άλλη. Αυτό άλλωστε φαντάζομαι πως ήθελε και ο καλλιτέχνης: να μας κάνει να σταθούμε μπροστά στο δημιούργημά του και να αναρωτηθούμε. Και όπου φτάσουμε.
     Κάπως έτσι και με το γράψιμο. Άλλοι συνθέτουν μυθιστόρημα: στήνουν σκηνικά, δημιουργούν πολύπλοκους χαρακτήρες με φυσιογνωμία, προσωπικότητα, πάθη και προτερήματα, τους βάζουν να δουλέψουν, να χτίσουν, να γκρεμίσουν, να ταξιδέψουν, να αγαπήσουν, να αγωνιστούν και να πεθάνουν, φτιάχνουν ολόκληρους φανταστικούς κόσμους, ζουν μέσα σ’ αυτούς και καλούν και τον αναγνώστη να τους ακολουθήσει. Άλλοι προτιμούν τη ‘βραχεία φόρμα’, το διήγημα ή ακόμη το πιο σύντομο flash fiction. Την περιγραφή μιας σκηνής ή ενός επεισοδίου με βραχυλογία, οικονομία σκηνικών, αφαίρεση, κάτι σαν μοντέρνα ζωγραφική. Και αφήνουν τον αναγνώστη να κάνει τις προεκτάσεις που θέλει, τους συνειρμούς που του γεννά το στιγμιότυπο, να παλέψει με τον προβληματισμό, με τα ερωτηματικά και τα ίσως που κρύβονται ή όχι πίσω από τη σύντομη σκηνή. Όπως κάνει ο θεατής της ακίνητης φωτογραφίας.

Ύφεση

Όταν πρωτογνώρισα τον Ανδρέα, ήμουν όσων ετών είναι εκείνος σήμερα. Χρόνιος καπνιστής χωρίς άλλο ιστορικό, είχε μερικούς μήνες που λαχάνιαζε και τελευταία πονούσε και λίγο στο στήθος. Οι ακτινολογικές του εξετάσεις ήταν απογοητευτικές και η βρογχοσκόπησή του έδειξε έναν ανεγχείρητο καρκίνο στον δεξιό πνεύμονα. Τον παρέπεμψα στους ογκολόγους και ξεκίνησε τον μονόδρομο της χημειοθεραπείας, με κρατημένη την ανάσα από όλους μας. Αποδείχθηκε σωστός ασθενής: δεν ξανακάπνισε, ήταν συνεπής στις εξετάσεις και τα φάρμακά του, ανέφερε όλα τα τυχόν προβλήματα που παρουσιάζονταν. Πήγε καλά, και συνέχισε να πηγαίνει καλά. Κάθε επίσκεψη του, είτε με ενοχλήματα είτε χωρίς, ήταν αφορμή για ευχαριστίες στον Θεό: η ύφεση της νόσου ήταν διαρκής, δεν είχαμε πουθενά ενδείξεις ότι κάτι πάει να χαλάσει. Στην ογκολογία ο χρόνος είναι αυτός που βάζει τη σφραγίδα του αποτελέσματος, και όσο ξεμακραίνουμε από την αφετηρία τόσο πιο άνετα νιώθουμε όλοι. Σήμερα ήρθε να με δει με συμπληρωμένη την πενταετία από τη διάγνωση, ένα συμβατικό ορόσημο που σχεδόν ισοδυναμεί με ίαση. Άριστη γενική κατάσταση, καθαρές αξονικές, κι ένα πλατύ χαμόγελο στο πρόσωπο. «Μη ξεχάσεις μια μεγάλη λαμπάδα στην Παναγία», του λέω αποχαιρετώντας τον. Μεγάλη υπόθεση η καλή πορεία ενός καρκίνου. Είθε να βλέπουμε όλο και περισσότερες τέτοιες εικόνες.
     Δεν περνούν λίγα λεπτά και εμφανίζεται ο κυρ-Γιάννης. Μεγαλύτερός μας αυτός, και γνωριζόμαστε πολλά χρόνια, από τότε που παρακολουθούσα τη γυναίκα του (μακαρίτισσα πλέον) με καρκίνο στον πνεύμονα και πολλά προβλήματα. Στις αρχές του έτους είχε την ατυχία να εκδηλώσει και ο ίδιος τη νόσο, σε διαφορετική μορφή όμως. Ο λοιπός έλεγχός του ήταν φυσιολογικός και πήγε για επέμβαση, που έγινε καλά. Τώρα, έξι μήνες αργότερα, έχει αποκατασταθεί πλήρως. Είναι νωρίς ακόμη, αλλά δικαιούμαστε να ελπίζουμε. Δίνουμε ακόμη ένα ραντεβού για το μέλλον, με ευχές και χαμόγελο και πάλι. Δόξα τω Θεώ!

Κοντάκιον

Η θεολογική και υπαρξιακή ομορφιά της Ορθόδοξης νεκρώσιμης ακολουθίας είναι γνωστή σε όλους μας. Η ποίησή της ‘άγει εις επίγνωσιν’, έστω και προσωρινά, όσους την ακούνε, και περιέχει όλη τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας μας για τον θάνατο και το επέκεινα. Η μουσική της, που διατρέχει όλους τους ήχους, στολίζει τον λόγο και την καταγράφει στη μνήμη μας με έναν ιδιαίτερο τρόπο.

     Είχα την ευκαιρία να ακούσω για πρώτη φορά την αγγλική εκδοχή του Κοντακίου «Μετὰ τῶν Ἁγίων ἀνάπαυσον, Χριστέ» (βασισμένη στη ρωσική μουσική παράδοση) στο μοναστήρι του Έσσεξ. Το ψάλαμε όλο το πολυπληθές εκκλησίασμα μαζί στην εξόδιο ακολουθία του Γέροντος Σωφρονίου. Είναι απλώς μαγευτικό, και προκαλεί δάκρυα συγκίνησης σε οποιονδήποτε το ακούει, ανεξάρτητα από την πίστη του. Το ξαναθυμήθηκα σήμερα και το έψαλα και εν Ελλάδι, μια και η ασθενής μου που προπέμψαμε ήταν μεν Ορθόδοξη, αλλά η οικογένειά της δεν μιλούσε ελληνικά. Μπορείτε να το ακούσετε (όχι από μένα...) στο παρακάτω βίντεο. Καλόν Παράδεισο να έχει!

‘Μετὰ τῶν Ἁγίων ἀνάπαυσον, Χριστέ, τὴν ψυχὴν της δούλης σου, 

ἔνθα οὐκ ἔστι πόνος, οὐ λύπη, οὐ στεναγμός, ἀλλὰ ζωὴ ἀτελεύτητος.’