Λογοτεχνία

 Πριν αρκετά χρόνια, το 2013, σε βιτρίνα προσφοράς κλασικού βιβλιοπωλείου της Θεσσαλονίκη που έκλεινε, το μάτι μου έπεσε στον ‘Quentin Durward’ του Sir Walter Scott. Σκληροδεμένη παραδοσιακή αγγλική έκδοση του 1960, σε μικρό σχήμα (12x18), θα πρέπει να βρισκόταν στα αζήτητα του καταστήματος από την εποχή εκείνη. Μόνο πέντε ευρώ ζητούσε το καρτελάκι πάνω στο εξώφυλλο -- ξεπούλημα γαρ. Το άνοιξα με ένα κάποιο δέος: λίγη σκόνη συνόδεψε την χαρακτηριστική οσμή ώριμου χαρτιού, κάτι σαν κρασί εσοδείας. Έδωσα τα πέντε, και το πρόσθεσα στα προς ανάγνωσιν αναμένοντα. Κάποια στιγμή θα ερχόταν η σειρά του…, όταν θα έβρισκα το κουράγιο να αντιμετωπίσω την πολύπλοκη γλώσσα του συγγραφέα.
     Και πριν μερικές εβδομάδες, ανάμεσα σε άλλα μεταχειρισμένα βιβλία που είχαν φθάσει στο σπίτι από το φιλανθρωπικό παζάρι γειτονικού ναού, είδα και μια παλιά έκδοση των ‘Παιδικών της Αγκύρας’. Τίτλος: ‘Η Πολυάννα μεγαλώνει’, της Eleanor Porter. Θα ήταν στην έκτη Δημοτικού που το πρωτοδιάβασα και είχα γνωρίσει το ‘παιχνίδι της χαράς’. Αναπολώντας με συγκίνηση τη μακρινή εκείνη εποχή του περασμένου αιώνα το πρόσθεσα στο κομοδίνο μαζί με τις περιπέτειες του σκωτσέζου ήρωα του Walter Scott στη Γαλλία του Λουδοβίκου ΧΙ. Συντροφιά μια με τον ένα, μια με την άλλη, τελείωσα προχθές και τα δυο βιβλία. Διαφορετικά είδη γραφής και θεματολογίας, αλλά το καθένα με τους δικούς πρωταγωνιστές, τη δική του πλοκή, το δικό του ενδιαφέρον, τη δική του περιπλάνηση σε χώρες και εποχές αλλοτινές, με διαφορετικά ήθη και κοινωνικές νόρμες. Ταξίδια μακρινά σε χώρο και χρόνο, χωρίς σύνορα, εισιτήρια, διαβατήρια και υγειονομικά πιστοποιητικά. Η αξία της καλής λογοτεχνίας.  

Ατομική ευθύνη

 Ανάμεσα στις νέες λέξεις και εκφράσεις που ακούσαμε και μάθαμε τον τελευταίο χρόνο είναι και η παραπάνω. Προβλήθηκε επανειλημμένα από τους αρμόδιους για τη διαχείριση της πανδημίας, αλλά και ‘πυροβολήθηκε’ επανειλημμένα από την κάθε χροιάς αντιπολίτευση. Τι σημαίνει, και γιατί τόση ζέση υπέρ και τόσο μένος κατά;
     Θα έλεγα απλά ότι η ατομική ευθύνη είναι μια βασική εκδήλωση αυτού που συχνά ονομάζουμε ‘φιλότιμο’: η προσωπική αίσθηση καθήκοντος απέναντι στους άλλους, αλλά και συμμόρφωσης με νόμους και κανόνες που αποσκοπούν στο να προστατεύουν ένα δημόσιο αγαθό (υγεία, ασφάλεια, κοινωνική συνοχή κ.τ.λ.). Η αίσθηση αυτή είναι καθαρά προσωπική υπόθεση, ανεξάρτητη από το τι κάνει ο κάθε άλλος δίπλα μας ή και το σύνολο ακόμη. Έτσι π.χ. δεν έχει σημασία πόσοι άλλοι γύρω μας φορούν μάσκες, πλένουν τα χέρια τους, ελέγχονται τακτικά ή πηγαίνουν να εμβολιασθούν. Αν εγώ πιστεύω ότι αυτό είναι το ορθό, πράττω ανάλογα.
     Το μένος εναντίον της ατομικής ευθύνης στηρίζεται στην περίεργη και στενόμυαλη αντίληψη ότι όλα τα μεγάλα προβλήματα μπορούν να αντιμετωπισθούν με ευθύνη και ενέργειες ενός υπερπροσωπικού (και απροσώπου) κράτους, χωρίς να συμμετέχει ή να θίγεται με κανένα τρόπο το «έτσι μ’ αρέσει» του καθενός από τους πολίτες. Για παράδειγμα, όλοι οι τιμητές μιλούν για αυξημένη χρηματοδότηση και περισσότερες προσλήψεις στο ΕΣΥ (που αναμφίβολα χρειάζονται). Αν όμως το προσωπικό και οι πολίτες αποποιηθούν την ατομική ευθύνη της προστασίας τους, το μόνο τελικό αποτέλεσμα, όσα λεφτά και άνθρωποι κι αν επιστρατευθούν, θα είναι αυξημένος  αριθμός κρουσμάτων, εισαγωγών και θανάτων.
     Το άθροισμα των ατομικών ευθυνών των πολιτών αποτελεί το πιο αποτελεσματικό τείχος προστασίας, μέχρι να δράσουν τα υπόλοιπα ιατρικά και φαρμακευτικά μέτρα. Αυτός είναι και ο λόγος που τονίζεται η ατομική ευθύνη ως τρόπος συμβολής του καθενός στην αντιμετώπιση της κρίσης. Χωρίς αυτήν οποιοδήποτε μέτρο θα ήταν εντελώς ανεπαρκές και αναποτελεσματικό. Αν αφαιρούσαμε την ατομική ευθύνη, η εναλλακτική λύση θα ήταν μια δικτατορική επιβολή μέτρων τύπου στρατιωτικού νόμου, όπως έγινε στο Wuhan πέρυσι. Πολύ αποτελεσματικό μέσο, αλλά αυτό θέλουμε ως ελεύθερη κοινωνία;

Ανάγκες και απαιτήσεις

 «Γιατρέ, μπορείτε να μας γράψετε μια συσκευή οξυγόνου για να την έχουμε για περίπτωση ανάγκης;»
     Το τηλεφωνικό αίτημα της κυρίας αφορά τον πατέρα της. Ο άνθρωπος διανύει ήδη την δέκατη δεκαετία της ζωής και δεν έχει αναπνευστικό πρόβλημα. Νοσηλεύθηκε για λίγες μέρες με μια δύσπνοια που υποχώρησε αμέσως με την αγωγή, και τώρα το οξυγόνο του έχει πιάσει το άριστα με τον αέρα της ατμόσφαιρας. Το εξηγώ στην ανήσυχη κόρη. «Μα αν πάθει κάτι σαν το προηγούμενο;» Το οξυγόνο δεν είναι η λύση για κάθε δύσπνοια: αν πάθει κάτι, θα χρειασθεί πάλι ιατρική φροντίδα ή και νοσηλεία για την αιτία του προβλήματος. Ιατρικά δεν αναγράφουμε οξυγόνο για κάθε ενδεχόμενο, αλλά μόνο όταν υπάρχει σαφής ένδειξη, ιδίως σε μια εποχή που λόγω του κορωνοϊού και των πνευμονικών επιπλοκών του η χορήγηση συσκευών οξυγόνου έχει ξεπεράσει σχεδόν τη διαθεσιμότητα. Η επόμενη ερώτησή της: «Αν σας το ζητάει ο άρρωστος;» Εδώ μπαίνουμε σε χωράφια δεοντολογίας: ο γιατρός δεν υποχρεούται να ικανοποιεί κάθε επιθυμία του αρρώστου χωρίς να συντρέχει ιατρικός λόγος. Ο ασθενής ή οι άνθρωποί του μπορεί να ζητούν οτιδήποτε, αλλά αν δεν υπάρχει συγκεκριμένη ένδειξη δεν δικαιολογούμαστε να υπογράψουμε για μια περιττή ιατρική δαπάνη, που επιβαρύνει τον προϋπολογισμό του συνόλου.
      Θα με ρωτήσει βέβαια κανείς, ίσως λίγο ειρωνικά: «Καλά, εσύ δεν έχεις γράψει ποτέ παραπανίσιες συνταγές για αντιβιοτικά ή για άλλα φάρμακα που δεν ήταν απαραίτητα; Δεν έγραψες καταχρηστικά βεβαίωση ασθενείας για να δικαιολογήσεις μια απουσία αρρώστου από τη δουλειά ή το σχολείο;» Αμφιβάλλω αν υπάρχει κλινικός γιατρός που να μην έκανε κάποτε το ‘χατίρι’ κάποιου ασθενούς με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Όπως θεολογικά δεν υπάρχει άνθρωπος αναμάρτητος, το ίδιο συμβαίνει και στην ιατρική. Σημασία όμως έχει κυρίως η επίγνωση των ατελειών και των σφαλμάτων μας και η προσπάθεια για την μείωση, τη διόρθωση και την αποφυγή τους. Και την ταυτόχρονη ενημέρωση των ασθενών ότι άλλο είναι η ανάγκη και άλλο η απαίτηση.

Ιοί και άνθρωποι

Διαβάζω την ακόλουθη φράση σε πρόσφατο κείμενο του Παντελή Μπουκάλα (Καθημερινή 5/5/2021): «Ο ιός, επιβιωτικά πονηρότατος, εξακολουθεί να βρίσκεται λίγο πιο μπροστά από τις επιστημονικές επιτεύξεις και την κοινωνική άμυνα». Μου φέρνει στη σκέψη κάτι που αναλογιζόμουν παλιά για το κράτος δικαίου και την κάθε είδους παρανομία. Με λίγα λόγια, ο παράνομος έχει ελευθερία κινήσεων και μπορεί να ενεργεί όποτε θελήσει, να κάνει ό,τι θέλει, να έχει εμπόδιο μόνο τις εξωτερικές περιστάσεις που ευνοούν λιγότερο ή περισσότερο τα σχέδιά του. Αντίθετα, ο Νόμος (αστυνομία, δικαιοσύνη, δημόσιες υπηρεσίες) έχει δεδομένους μηχανισμούς και γραμμές πορείας που πρέπει υποχρεωτικά να ακολουθήσει για να εκπληρώσει την αποστολή του, που μεταξύ άλλων είναι και η αποτροπή της παρανομίας. Οι διαδικασίες αυτές, που προβλέπονται από το Σύνταγμα και αναπτύσσονται σε πολυάριθμους νόμους, διατάγματα και επίσημες αποφάσεις, υπάρχουν για να αποφεύγουν τις καταχρήσεις εξουσίας και τις υπερβάσεις των αρμοδίων οργάνων, να προστατεύουν τους αθώους, να παρέχουν ακόμη και στους ενόχους το ευεργέτημα της αμφιβολίας μέχρις αποδείξεως της ενοχής. Όλα αυτά απαιτούν χρόνο, υπόκεινται σε γραφειοκρατικές καθυστερήσεις, ακόμη και σε εξωθεσμικές παρεμβάσεις ανωτέρων ή άλλων παραγόντων. Είναι φανερό από τη σύγκριση ότι στον αγώνα δρόμου η παρανομία προηγείται. Παρένθεση: αυτός είναι και ο λόγος που κάθε τόσο εμφανίζονται ταινίες με ‘ήρωες’ που ενεργούν αντισυμβατικά και παίρνουν τον νόμο στα χέρια τους και ξεκαθαρίζουν μέσα σε λίγα λεπτά κακοήθεις καταστάσεις που ταλαιπωρούν την κοινωνία επί δεκαετίες, χωρίς να δίνουν πεντάρα για το γράμμα του νόμου. Αυτά στον κινηματογράφο.

     Κι ερχόμαστε στις αρρώστιες και τους ιούς. Κι αυτοί, τηρουμένων των αναλογιών, μας προσπερνούν στο τρέξιμο. Ζωντανοί οργανισμοί, πλασμένοι να υπάρχουν, να επιζούν και να εξελίσσονται με προσαρμογή στο περιβάλλον, έχουν εκατομμύρια χρόνια ιστορίας και ‘εμπειρίας’ πίσω τους. Απέναντί τους η ανθρώπινη επιστήμη έχει να αντιπαρατάξει γνώση και έρευνα κάποιων εκατοντάδων ετών (και κυρίως του τελευταίου αιώνα), η οποία γνώση έχει τη βασική ιδιότητα της μυθικής Λερναίας Ύδρας: για κάθε νέο πράγμα που γνωρίζουμε ανακύπτουν περισσότερα ερωτηματικά που ζητούν απάντηση. Ακόμη, η εφαρμογή της γνώσης σε κλινικό επίπεδο πρέπει να γίνεται με αυστηρούς κανόνες ασφαλείας, να υπακούει σε πολυάριθμες ρυθμίσεις, να περνάει από επιτροπές και συμβούλια, να πληροί κριτήρια και προδιαγραφές αυστηρές, να υπόκειται ακόμη και σε εξωθεσμικές παρεμβάσεις ή σε πιέσεις πολιτικής ή οικονομικής σκοπιμότητας. Όλα αυτά χρειάζονται χρόνο. Στο μεταξύ βέβαια ο τυχών ιός δεν περιμένει: αλλάζει μορφή και ιδιότητες, φτιάχνει ένα νέο στέλεχος και συνεχίζει το έργο της επιβίωσής του, αγνοώντας τελείως τόσο τις δικές μας προσπάθειες όσο και την ανθρώπινη δυστυχία που αφήνει στο πέρασμά του. 

     Τα παραπάνω γράφονται από ανθρώπινη σκοπιά, εντελώς φυσιοκρατικά, χωρίς να βάζουμε στην εξίσωση την Πρόνοια του Θεού Δημιουργού, που δεν παύει να υπάρχει και να έχει στα σχέδιά του τόσο τους ιούς όσο και τους ανθρώπους. Και περιμένει την λογική ανταπόκριση των λογικών πλασμάτων του.

Γραφή και αναγνώστες

 Εδώ και πολλά χρόνια ασχολούμαι με το γράψιμο, και προϊόν της ενασχόλησης αυτής είναι και το παρόν ιστολόγιο. Κάποτε στην αρχή του εγχειρήματος είχα παραθέσει ένα απόσπασμα του George Orwell για τα κίνητρα του (κάθε) γράφοντος. Υπό τύπον αυτοεξέτασης, ας ανασκοπήσω λίγο τη διαδικασία της γραφής και τη σχέση με τους αναγνώστες.
     Γιατί γράφει κανείς; Εξαρτάται βέβαια από πολλούς παράγοντες. Αν είναι έμμισθος αρθρογράφος, πρέπει να παραδίδει κάθε τόσο ένα κείμενο. Αν είναι επαγγελματίας συγγραφέας, μπορεί να πρέπει να ανταποκριθεί σε κάποιο συμβόλαιο με τον εκδότη του. Αν είναι ‘ελεύθερος σκοπευτής’, προβάλλει και υπηρετεί τη δική του φιλοσοφία, ιδεολογία, όπως θέλετε πέστε την. Μπορεί απλώς να εκτονώνει την εσωτερική του πίεση, επαγγελματική ή ψυχολογική, να δίνει διέξοδο σε επώδυνες ή αγχογόνες καταστάσεις. Με το γιατί συναρτάται και το πώς γράφει κανείς. Αν έχει μια ‘ατζέντα’ που υπαγορεύεται έξωθεν (εργοδότης, εκδότης, αναγνωστικό κοινό), προσπαθεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ή τις προσδοκίες άλλων, ώστε να κρατεί τη θέση του, να αυξάνει τις πωλήσεις του, να κερδίσει ευρύτερη αναγνώριση κτλ. Αν γράφει πρωτίστως για το δικό του κέφι, δεν έχει την υποχρέωση να ικανοποιήσει κανέναν άλλο εκτός από τον εαυτό του. Το ύφος και το περιεχόμενο είναι δική του επιλογή, κι αν βάζει κάποιους κανόνες, αυτοί θα έχουν να κάνουν με το αν θέλει να είναι δηκτικός ή διαλλακτικός, συντηρητικός ή ρηξικέλευθος, ευθύς ή ‘πολιτικά ορθός’. Το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να αρέσει σε λίγους ή περισσότερους, αλλά ενδεχομένως να απωθεί ή να εξοργίζει άλλους τόσους. Δεν μπορεί κανείς να αρέσει πάντα και σε όλους.
     Περνάμε τώρα στην πλευρά του αναγνώστη. Αποτελεί ‘κλισέ’ ότι για να γράφεις πρέπει οπωσδήποτε και να διαβάζεις, και συνεπώς να έχεις την ανάλογη εμπειρία, να ξέρεις τι σου αρέσει και τι σε δυσαρεστεί. Όλοι έχουμε συγκεκριμένα ονόματα, στήλες, σελίδες που διαβάζουμε τακτικά γιατί μας αρέσει το ύφος τους, η χρήση της γλώσσας, οι ιδέες που αναπτύσσουν, και άλλοτε μένουμε ικανοποιημένοι (αυτά που διαβάζουμε συμφωνούν με τα δικά μας πιστεύω), άλλοτε βρίσκουμε θέματα που δεν έχουμε σκεφθεί (βασικό κίνητρο για ανάγνωση), ενώ κάποτε διαφωνούμε ριζικά, ίσως και διατυπώνουμε τις ενστάσεις μας (π.χ. με επιστολές σε εφημερίδες). Εδώ έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε τη γνώμη του Francis Bacon (1561-1626): «Διάβαζε όχι για να αντιλέγεις και να τσακώνεσαι, όχι για να πιστεύεις και να δέχεσαι αβασάνιστα, όχι για να βρίσκεις αφορμή για κουβέντα, αλλά για να ζυγίζεις και να συλλογίζεσαι».  
     Πρέπει ο γράφων να επηρεάζεται από τη γνώμη των αναγνωστών του; Αν γράφει εμπορικά, δεν μπορεί να τους αγνοήσει, μια και από την ‘πελατεία’ τους βγάζει το ψωμί του (αν και όχι σπάνια οι φτασμένοι συγγραφείς επωφελούνται της δημόσιας αναγνώρισής τους και γράφουν ό,τι θέλουν). Αν όμως γράφει ελεύθερος από το άγχος του κέρδους και τον πειρασμό της κολακείας, τους θέλει μεν ως σχολιαστές ή και επικριτές, αλλά δεν εξαρτάται από αυτούς. Τα κείμενά του μπορεί να λειτουργούν ως ‘δολώματα’ αλλά όχι ως αγκίστρια: μπορεί να προσκαλούν και να προσελκύουν αλλά δεν δεσμεύουν κανέναν. Στο ιστολόγιό μας ελεύθερη είναι η προσέλευση, εξίσου ελεύθερη και η αποχώρηση, αλλά και η ενδεχόμενη μελλοντική επιστροφή. Δεν πρόκειται να ζητήσουμε τον λόγο ούτε στη μία ούτε στην άλλη περίπτωση. Δεν παίρνουμε παρουσίες ούτε καταγράφουμε εισόδους και εξόδους.
     Αφορμή για τις σκέψεις αυτές υπήρξε η πρόσφατη αναγγελία, σε μάλλον αρνητικό ύφος, της αποχώρησης ενός περιστασιακού (κατά την δήλωσή του) αναγνώστη. Τον ευχαριστώ για την (άγνωστη σε μένα) μέχρι τώρα παρουσία του, αλλά και για το σχετικό έναυσμα για να γράψω τα παραπάνω. Οπωσδήποτε η πόρτα ήταν και θα είναι πάντοτε ανοιχτή, για εισόδους και εξόδους.

Ακουστικά

 Με την έλευση της άνοιξης είδαμε και το κοινωνικώς ποθούμενο άνοιγμα της εστίασης. Δεν θα σπεύσουμε να προδικάσουμε τις πιθανές συνέπειές του για την εξέλιξη της κορωνίασης. Ας σταθούμε όμως λίγο στην απαγόρευση της μουσικής στους χώρους εστίασης, η οποία αποδεδειγμένα αναγκάζει τους συνδαιτυμόνες να μιλούν φωναχτά και επομένως αυξάνει την παραγωγή σταγονιδίων και ευνοεί τη μεταφορά του ιού στα πέριξ. Θα είναι ευχής έργο να διατηρηθεί ένας ανάλογος περιορισμός και όταν με το καλό λήξει η ‘κατάσταση συναγερμού’, για άλλους λόγους. Δεν είμαι αντίθετος στη μουσική· απεναντίας την απολαμβάνω, όταν όμως πρόκειται για μουσική και όχι για ηχορύπανση. Η μουσική υπόκρουση πρέπει να είναι ακριβώς αυτό: υπό-κρουση, να μη συγκαλύπτει δηλαδή την λεκτική επικοινωνία των θαμώνων και να μη τραυματίζει τα τύμπανα των εργαζομένων στους χώρους αυτούς, που επί πολλές ώρες καθημερινά βομβαρδίζονται με δεκάδες ντεσιμπέλ πάνω από το επιτρεπόμενο όριο, κάτι που σε άλλους χώρους εργασίας θα αποτελούσε παράβαση των κανονισμών υγιεινής και ασφαλείας. Επιτέλους ας εφαρμοσθούν οι σχετικοί κανονισμοί και ως προς την ένταση της μουσικής στα εστιατόρια και τις καφετέριες. Διότι όταν πλέον χαθεί η ακοή, δεν ανακτάται.

[Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή] 

Υστερόγραφο: Βλέπω με ικανοποίηση ότι με την πρότασή μου συντάσσεται και ο τακτικός αρθρογράφος της Καθημερινής Τ. Θεοδωρόπουλος (Όχι μουσική στην εστίαση).

Πάθη και ανάσταση

 Ολοκληρώθηκε η Εβδομάδα των Παθών και φτάσαμε στην λαμπροφόρο Ανάσταση, που μας δίνει τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουμε με άλλη προοπτική τα πάθη των συνανθρώπων μας, που τα βλέπουμε ως καθημερινά στιγμιότυπα στην άσκηση της Ιατρικής. Έτσι, Μεγάλη Πέμπτη πρωί, απρογραμμάτιστα εμφανίζονται μια σειρά από τέτοια βάσανα:
     Μια γυναίκα που χρειάζεται μια ανακουφιστική παρακέντηση, για τρίτη φορά μέσα σε δεκαπέντε μέρες.
     Μια εγκεφαλική μετάσταση ‘από το πουθενά’ σε άρρωστη με ιστορικό καρκίνου στο απώτερο παρελθόν: πρόκειται για την παλιά ιστορία, ή κάτι καινούργιο κρύβεται πίσω της;
     Κι ένας συνάδελφος μεγάλης ηλικίας, με τον οποίο συνεργασθήκαμε κατά καιρούς στο παρελθόν, εισάγεται με μια δυσοίωνη ακτινολογική εικόνα, και μέχρι το βράδυ έχουμε επιβεβαιωμένη τη διάγνωση της κακοήθειας.
     Τρεις άνθρωποι που ξεκίνησαν την ανάβαση στον προσωπικό τους Γολγοθά. Και σήμερα, στην αναστάσιμη μνήμη του Αγίου του, αναχώρησε από τον κόσμο αυτό πλήρης ημερών ο Γιώργος Μπλάτζας, από τους πιο καταξιωμένους χειρουργούς, άνθρωπος συνειδητά πιστός και βαθιά φιλοσοφημένος και στενός προσωπικός και οικογενειακός φίλος μιας ζωής. Ως διευθυντής χειρουργός στο Θεαγένειο επί πολλά χρόνια είχε βοηθήσει και σώσει κυριολεκτικά χιλιάδες ανθρώπων, ενώ είχε την ιδιαίτερη ευλογία να χειρουργήσει δυο φορές και τον Άγιο Παΐσιο [ΕΔΩ οι αναμνήσεις του]. Ευχόμαστε οι άγιοι να τον καλοδεχθούν και να τον έχουν κοντά τους στα άνω βασίλεια.

Χριστός ανέστη!

 «Αὕτη ἡ κλητὴ καὶ ἁγία ἡμέρα,

ἡ μία τῶν σαββάτων ἡ βασιλὶς καὶ κυρία,

ἑορτῶν ἑορτή καὶ πανήγυρίς ἐστι πανηγύρεων,

ἐν ᾗ εὐλογοῦμεν Χριστὸν εἰς τοὺς αἰῶνας»

Αστυνομικά

 Το επίκαιρο περιστατικό που ακολουθεί το άκουσα από τον πρωταγωνιστή του και είναι απόλυτα αληθινό. Πριν αρκετά χρόνια ο ίδιος σπούδαζε στο Αμβούργο, όπου έκανε και τον ψάλτη στην εκεί ελληνική εκκλησία. Βράδυ της Ανάστασης, και μετά τη μεταμεσονύκτια Θεία Λειτουργία οδηγούσε μόνος προς το σπίτι, κρατώντας μαζί με το τιμόνι και την αναμμένη λαμπάδα. Κάποια στιγμή τον σταμάτησε ένα περιπολικό: οι αστυνομικοί παραξενεύτηκαν από το ασυνήθιστο θέαμα. Εκείνος τους εξήγησε ότι αυτό είναι μέρος της εθιμοτυπίας του ελληνικού Πάσχα, οπότε ο οδηγός του περιπολικού του λέει: «Κύριε, δεν είναι ασφαλές να οδηγείτε έτσι. Γι’ αυτό θα έρθει μαζί σας ο συνάδελφός μου για να κρατάει τη λαμπάδα σας μέχρι το σπίτι». Όπερ και εγένετο: ο αστυφύλακας έγινε συνοδηγός του και το περιπολικό τους ακολούθησε και τον παρέλαβε αφού ολοκλήρωσε τη μεταφορά του Αγίου Φωτός.
     Προφανώς η αστυνόμευση μπορεί να παίρνει διάφορες μορφές. Καλή Ανάσταση!

Μεταγλωτττίσεις

 Διαβάζω στην ψηφιακή Καθημερινή για τη διάσωση ενός ταύρου με ελικόπτερο στην Ισπανία. Το κείμενο γράφει: «Ο ταύρος, ονόματι Μπολέρο, τραυματίστηκε ελαφρά χθες, καθώς ενώ περιφερόταν στον βοσκότοπό του, στην περιφέρεια των Αστουριών, στη βόρεια Ισπανία, έπεσε από μια απότομη πλαγιά, από ύψος 100 μέτρων.» Κάτι τέτοια γλωσσικά μαργαριτάρια προκύπτουν όταν ελληνοποιούμε τα ξένα ονόματα. Άραγε το γνωστό έργο για κιθάρα ‘Asturias’ του Isaac Albeniz στο εξής θα λέγεται ‘Αστουρίαι’;
     Συνειρμικά θυμήθηκα ότι πριν αρκετά χρόνια σε πρόγραμμα συναυλίας που περιλάμβανε την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν ο στίχος του Φρειδερίκου Σίλλερ ‘Tochter aus Elysium’ (= κόρη από τα Ηλύσια) που αναφέρεται στη Χαρά είχε μεταφρασθεί ανερυθρίαστα ως ‘κόρη του Ελισαίου’. Αναρωτήθηκα αν ο προφήτης ήξερε ότι είχε τέτοια διάσημη κόρη...

Ψυχή αδούλωτη

 Ας προσπαθήσουμε να αρθούμε για λίγο πάνω από τα ρέοντα και να προσεγγίσουμε τα γεγονότα και τα πρόσωπα που τιμούμε από σήμερα, αρχή της Μεγάλης Εβδομάδας.
     Στον Οίκο της Μ. Δευτέρας διαβάζουμε για τον «Ἰωσὴφ τὸν ἀοίδιμον καὶ σώφρονα, τὸν δουλωθέντα μὲν τῷ σώματι, τὴν ψυχὴν δὲ ἀδούλωτον συντηροῦντα, καὶ Αἰγύπτου παντὸς κυριεύσαντα». Μπορεί κανείς να είναι δούλος εξωτερικά (είτε φυλακισμένος είτε εκτός φυλακής αλλά υπό διαφόρους περιορισμούς και δεσμευτικά μέτρα και διατάξεις), χωρίς να χάνει την εσωτερική του ελευθερία και την σωφροσύνη και την αυτοκυριαρχία του. Στην περίπτωση του Παγκάλου Ιωσήφ η άδικη δουλεία κράτησε δεκατρία ολόκληρα χρόνια, αλλά είχε ως κατάληξη την κυριαρχία του σε όλη την Αίγυπτο. Χωρίς ο ίδιος να χρησιμοποιήσει ούτε ‘μέσα’ ούτε άλλους τρόπους για να επιτύχει τη δικαίωση, παρά μόνο την υπομονή του ως το τέλος. Ας το σκεφθούμε λιγάκι.

Ακαταδίωκτο

Μάθαμε και μια νέα λέξη. Πρόσφατη τροπολογία κατοχυρώνει τα μέλη της επιστημονικής επιτροπής των ειδικών για την πανδημία από τυχόν νομικές διώξεις εναντίον τους με αφορμή τις εισηγήσεις τους προς την πολιτεία για τα προβλήματα της δημόσιας υγείας. Σχεδόν φυσικά, θα έλεγε κανείς, εξανέστησαν οι αντιπολιτευόμενοι για τη διάταξη αυτή (υπήρχε περίπτωση να την υποδεχθούν όρθιοι με χειροκροτήματα;). Με τη σειρά του, και απόλυτα σωστά, το υπουργείο απάντησε ότι οι εμπειρογνώμονες δεν ασκούν πολιτική αλλά ενεργούν ως σύμβουλοι, και δεν μπορεί να ενοχοποιηθεί η επιστημονική άποψη που εκφέρουν για τις όποιες συνέπειες των μέτρων που η πολιτεία λαμβάνει. Δεν έχουμε ακούσει ανάλογες διαμαρτυρίες των κομμάτων για την ευθύνη υπουργών και βουλευτών και άλλων πολιτικών προσώπων, που έχουν νομικά κατοχυρωμένο το δικαίωμα του ασύλου. Για να πούμε όμως και του στραβού το δίκαιο, αν δεν υπήρχε η κατοχύρωση αυτή, φοβούμαι ότι η ελληνική δικαιοσύνη δεν θα ασχολούνταν με κανένα άλλο θέμα. Και όχι μόνο με την αφορμή της πανδημίας.

Κατά φαντασίαν ιατροί

 Από την εμφάνιση της πανδημίας Covid, εκτός από την ίδια την ιογενή νόσο με τις χιλιάδες των θανάτων μέχρι τώρα, υποφέρουμε και από μια ιδιαίτερα επικίνδυνη ψυχική νόσο. Τα συμπτώματά της είναι αυθαιρεσία σκέψης και λόγου και πεισματική ανοησία. Καθημερινά σχεδόν παρακολουθούμε ρεσιτάλ ημιμάθειας και παραπληροφόρησης με πρωταγωνιστές και καταλύτες κάθε είδους πειραγμένους, «ανθρώπους αδοκίμους τον νουν». Κάθε λογής επιχείρημα έχει επιστρατευθεί για να δικαιολογήσει την αντίδραση, μια στη νόσο, μια στο εμβόλιο, μια στο τεστ. Πιο πρόσφατο σύμπτωμα: η απόφανση μιας μητέρας που υποστηρίζει στην τηλεόραση ότι τα self-test θα βλάψουν την υγεία του παιδιού της, και για τον λόγο αυτό αρνείται να τα κάνει και ωθεί σε κατάληψη του σχολείου τους μαθητές (πώς ακριβώς η χρήση μιας μπατονέτας στη μύτη βλάπτει την υγεία, αφήνεται στη φαντασία του καθενός).
     Αυτά συμβαίνουν όταν όλοι νομίζουν ότι μπορούν να γίνουν ειδικοί σε οποιοδήποτε θέμα απλώς βλέποντας βίντεο στο YouTube ή διαβάζοντας αναλύσεις και συμβουλές άγνωστης πηγής και κύρους. Ας σκεφθούμε λιγάκι: θα εμπιστευόμασταν ποτέ τη ζωή μας σε έναν αυτόκλητο ‘πιλότο’ που η μόνη του γνώση για τα αεροπλάνα ήταν όσα διάβασε στο Διαδίκτυο; Και αυτά όχι σε εξειδικευμένη ιστοσελίδα, αλλά σε ιστότοπο… μεταφυσικής, που μπορεί να υποστήριζε π.χ. ότι η χρήση αλεξιπτώτου είναι δεσμευτική της ελευθερίας και η πτώση από το αεροπλάνο πρέπει να γίνεται με απόλυτα ελεύθερους όρους και με ρυθμικές κινήσεις των βραχιόνων. Και πώς θα μας φαινόταν αν ένας φιλόσοφος έβγαινε και έλεγε δημόσια ότι οι πτυχιούχοι πιλότοι δεν ξέρουν τι τους γίνεται και ότι αρκεί και πρέπει να εμπιστευόμαστε στο Διαδίκτυο και τα μαθήματά του για να κυβερνούμε αεροπλάνο με ασφάλεια;
     Αν τα παραπάνω ακούγονται εξωφρενικά, το ίδιο ισχύει κατά μείζονα λόγο για τους ισχυρισμούς και τις διακηρύξεις ποικίλων μη ειδικών για ιατρικά θέματα που είναι έξω από το γνωστικό τους πεδίο. Έχουμε ξαναγράψει ότι η ιατρική και η άσκησή της εμπεριέχει ένα στοιχείο αβεβαιότητας και ανασφάλειας, που προσπαθεί να το μειώσει με τις μελέτες, την διαχρονική παρατήρηση και την κλινική εμπειρία. Όσοι επεχείρησαν κατά καιρούς να ασκήσουν ιατρική με από καθέδρας αφορισμούς και διακηρύξεις, διαψεύσθηκαν με παταγώδη τρόπο. Κατά την διατύπωση του ιερού Χρυσοστόμου, «σεσίγηνται και λήθη παραδέδονται». Ειδικά η τρέχουσα νόσος έχει αποδείξει τη μεταβλητότητα και το απρόβλεπτό της, που μας κάνει να αλλάζουμε τακτικές και γραμμές πλεύσης εκεί που νομίσαμε ότι την κατανοήσαμε. Αυτό που μπορούμε ανθρωπίνως να κάνουμε είναι να εφαρμόζουμε την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση σε κάθε περίπτωση χωρίς καμία ψευδαίσθηση παντογνωσίας και παντοδυναμίας, προσπαθώντας να ελαχιστοποιούμε τα λάθη μας, με την ελπίδα και την ευχή η χάρη και ο φωτισμός του Θεού να θεραπεύει τα ασθενή και να αναπληρώνει τα ελλείποντα.

Παραμύθια

 Με τον τίτλο ‘Εικονικά κόλλυβα’ η Καθημερινή δημοσίευσε χθες ένα σχόλιο της Τασούλας Επτακοίλη για τη ζωή, τις συνήθειες, τον θάνατο και τους επικηδείους που γράφτηκαν στο Facebook για κάποια Μ.Τ., που αποδείχθηκε ότι δεν ήταν πραγματικό πρόσωπο αλλά ένα φτιαχτό προφίλ. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της εικονικής πραγματικότητας, αναπόφευκτη εξέλιξη της μυθοπλασίας. Πιθανώς στο προσεχές μέλλον να συναντούμε όλο και περισσότερα τέτοια ‘μυθικά’ πρόσωπα.
     Απορεί άραγε κανείς γιατί ασχολούμαστε τόσο πολύ με μύθους; Εδώ και δεκαετίες περιοδικά ολόκληρα είναι αφιερωμένα όχι σε πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα, αλλά στο τι συνέβη/συμβαίνει/θα συμβεί προσεχώς στο τάδε σήριαλ (ελληνικό, ισπανικό, γαλλικό και δυστυχώς πολύ συχνά τούρκικο). Ονόματα πάνε κι έρχονται, πιο γνωστά στους ‘μυημένους’ (και πόσοι είναι αυτοί για τον κάθε φανταστικό κόσμο;) απ’ όσο οι γείτονες ή οι φίλοι τους. Οι ειδήσεις για το τι θα γίνει στο επόμενο επεισόδιο ή τη νέα ταινία (sequel ή prequel) της σειράς συναγωνίζονται την πραγματικότητα και όχι σπάνια την ξεπερνούν σε αναγνωστικό ενδιαφέρον. Καθόλου παράξενο που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ακολουθούν τον ίδιο δρόμο.
     Πριν δυο χιλιάδες χρόνια ο Απόστολος Παύλος έγραφε στον Τιμόθεο ότι θα έρθει καιρός που οι άνθρωποι «ἀπὸ μὲν τῆς ἀληθείας τὴν ἀκοὴν ἀποστρέψουσιν, ἐπὶ δὲ τοὺς μύθους ἐκτραπήσονται» [Β’ Τιμ. 4:4]. Οι μύθοι και τα παραμύθια έχουν βέβαια τη θέση τους στο φολκλόρ, την παράδοση, τη λογοτεχνία. Αποτελούν αυτό που λέει στη ρίζα της η λέξη: παραμυθία, παρηγοριά, φυγή και εκτόνωση από την πίεση των καταθλιπτικών γεγονότων. Με την μορφή αυτή εκπληρώνουν τον ρόλο τους, εφόσον ξέρουμε πού σταματάει η φαντασία και αρχίζει η πραγματικότητα. Αυτή τη διαχωριστική γραμμή τη χάνουμε όλο και περισσότερο στις μέρες μας.
     Και κάτι ακόμη. Παραδοσιακά τα παραμύθια είχαν σκοπό ψυχαγωγικό και διδακτικό, ή τουλάχιστον είχαν ένα αίσιο τέλος. Τα σημερινά ‘παραμύθια’ -- που περιλαμβάνουν και πολλές από τις ψευδείς φήμες για την πανδημία και τα εμβόλια -- συνήθως προκαλούν τον Αριστοτελικό ‘έλεον και φόβον’, δημιουργούν κακής ποιότητος υπαρξιακή αγωνία και γεμίζουν ζόφο και μαυρίλα τις ψυχές των αναγνωστών τους, χωρίς να προσφέρουν κανενός είδους ‘κάθαρσιν των τοιούτων παθημάτων’. Και δυστυχώς βρίσκουν πολλά ευήκοα ώτα.

Υπεραξίες

 Διαβάσαμε τελευταία για έναν πίνακα ζωγραφικής που επρόκειτο να βγει σε δημοπρασία στη Μαδρίτη ως έργο κάποιου μαθητή του Ισπανού ζωγράφου Χοσέ ντε Ριμπέρα, του 17^ου αιώνα. Υπολόγιζαν ότι η αρχική του τιμή θα ήταν κάπου 1500 ευρώ. Την τελευταία στιγμή οι ειδικοί αποφάνθηκαν ότι μπορεί να πρόκειται για ένα άγνωστο έργο του διάσημου Καραβάτζιο, κάτι που αμέσως θα πρόσθετε αρκετά μηδενικά στην τιμή του—για 150 εκατομμύρια μιλούσαν πλέον. Έτσι ο πίνακας αποσύρθηκε από τη δημοπρασία εν αναμονή πληρέστερης εκτίμησης της καλλιτεχνικής του αξίας, του ιστορικού του ενδιαφέροντος και φυσικά της ανακοστολόγησής του.

     Με αφορμή την είδηση ξανακάνω σκέψεις που είχα εκφράσει κατά καιρούς σε ανάλογες περιπτώσεις. Ποια είναι η πραγματική αξία ενός πίνακα (ή άλλου έργου τέχνης); Έχει να κάνει με την αισθητική του ποιότητα, με την παλαιότητα ή με την πατρότητά του; Αν ο καλλιτέχνης δεν λέγεται Καραβάτζιο αλλά Χατζηπαπαδόπουλος (υποθετικό όνομα), αλλάζει η ποιότητα αυτή; Παύει να έχει καλλιτεχνικό ενδιαφέρον; Το πασίγνωστο Adagio του Albinoni έχασε τη μουσική του μαγεία όταν μάθαμε ότι στην πραγματικότητα το συνέθεσε στα μέσα του 20ού αιώνα ο Remo Giazotto; Κι αν τη Μόνα Λίζα δεν την είχε απεικονίσει ο Ντα Βίντσι αλλά κάποιος ανώνυμος ζωγράφος, θα έπαυε να είναι τόσο αινιγματική και περιζήτητη; Ακόμη κι αν δεχθούμε ως ‘αντικειμενικές’ (απαραίτητα τα εισαγωγικά) τις φουσκωμένες τιμές που πιάνουν τέτοια έργα στις δημοπρασίες, αυτές καθόλου δεν πρόκειται να ωφελήσουν τους καλλιτέχνες, που συνήθως έχουν αναχωρήσει από τον κόσμο αυτό και απολαμβάνουν από απόσταση την εικονική ματαιότητα που άφησαν πίσω τους.  

     Ζητώ συγγνώμη από τους ειδικούς και τους φιλότεχνους γι’ αυτή την τόσο πεζή θεώρηση των αριστουργημάτων της τέχνης. Ωστόσο τα ποσά που ακούγονται παραπέμπουν κυρίως σε μια ιδιαίτερη μορφή κερδοσκοπίας. Τουλάχιστον αν ένα μέρος τους πήγαινε σε κάποιο ταμείο στήριξης απόρων εν ζωή καλλιτεχνών ή άλλων αναξιοπαθούντων, ίσως θα μπορούσε να δικαιολογηθεί η τεχνητή υπεραξία των πινάκων και άλλων συναφών αντικειμένων. 

Προς Ρωμαίους

 Προχθές θυμηθήκαμε τον πατέρα μας -- μήπως τον ξεχνάμε ποτέ; Όμως στις 8 Απριλίου έκλεισε το έβδομο έτος από την εκδημία του. Και ως εις μνημόσυνον οι εκδόσεις ‘Περιβόλι της Παναγίας’ κυκλοφόρησαν τις ‘Ομιλίες στην προς Ρωμαίους Επιστολή’ που ήταν υπό επεξεργασία τον προηγούμενο χρόνο. Μια έκδοση επιμελημένη, όπως και όλες οι προηγούμενες, που θα έκανε περήφανο τον μακαρίτη (που τόση προσοχή έδινε όχι μόνο στο περιεχόμενο αλλά και στην μορφή των βιβλίων).
     Παραθέτουμε το κείμενο του εξωφύλλου, με την ευχή η ανάγνωση των ομιλιών να αποβεί προς καταρτισμόν των αναγνωστών:

     Οἱ ἐπιστολὲς τοῦ Παύλου εἶναι σπουδαιότατα καὶ πολυτιμότατα βιβλία τῆς Καινῆς Διαθήκης. Πρώτη ἀπὸ τὶς ἐπιστολὲς τοῦ Παύλου τοποθετεῖται στὴν Καινὴ Διαθήκη ἡ πρὸς Ρωμαίους ἐπιστολή, γιατὶ εἶναι ἡ μεγαλύτερη καὶ σπουδαιότερη. Ο Παῦλος ἐπιθυμοῦσε πολὺ νὰ ἐπισκεφθεῖ τὴ Ρώμη καὶ νὰ κηρύξει καὶ ἐκεῖ τὸ Εὐαγγέλιο. Τὴν ἐπιθυμία του ὅμως αὐτὴ δὲν εἶχε κατορθώσει μέχρι τότε νὰ τὴν πραγματοποιήσει· καὶ ἐπειδὴ δὲν ἤξερε ἂν καὶ πότε θὰ μποροῦσε νὰ τὸ ἐπιτύχει αὐτό, ἀποφάσισε νὰ γράψει τὴν ἐπιστολὴ αὐτή, γιὰ νὰ διδάξει στοὺς Χριστιανοὺς τῆς Ρώμης τὶς βασικὲς χριστιανικὲς ἀλήθειες, ὥστε νὰ ἔχουν τουλάχιστο μιὰ περίληψη τοῦ Εὐαγγελίου ποὺ κήρυττε ὁ Παῦλος. Θὰ μποροῦσε λοιπὸν ἡ ἐπιστολὴ αὐτὴ νὰ ὀνομασθεῖ Εὐαγγέλιο τοῦ Παύλου.
     Ἡ ἐπιστολὴ περιέχει σπουδαιότατα δογματικὰ καὶ ἠθικὰ διδάγματα, ἀναφερόμενη κυρίως στὸ θέμα τῆς δικαιώσεως, δηλαδὴ τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ πολλὲς πρακτικὲς συμβουλὲς γιὰ τὴν ἀληθινὴ χριστιανικὴ ζωή. Ἡ ἀναλυτικὴ μελέτη της θὰ μᾶς βοηθήσει ἀσφαλῶς νὰ ἐμβαθύνουμε καλύτερα στὶς ἀλήθειες τῆς πίστεώς μας, ἀλλὰ καὶ νὰ συνειδητοποιήσουμε τὶς ὑποχρεώσεις ποὺ ἔχουμε ὡς Χριστιανοί, ὥστε ἡ ζωὴ μας νὰ βρίσκεται σὲ ἁρμονία μὲ τὴν πίστη μας, γιὰ νὰ προοδεύουμε ἐμεῖς πνευματικά, νὰ ὠφελοῦνται καὶ ἄλλοι ἄνθρωποι μὲ τὴ δική μας πρόοδο καὶ νὰ δοξάζεται ἀπὸ ὅλους τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ.

Sofagate

 Από την εποχή του προέδρου Νίξον και το σκάνδαλο Watergate κληρονομήσαμε τη χρήση του δευτέρου συνθετικού ‘gate’ για να χαρακτηρίζουμε κάθε είδους υποθέσεις που έχουν ή δεν έχουν χροιά σκανδάλου. Πιο πρόσφατη χρήση το Sofagate του τίτλου (ελληνιστί σκάνδαλο του καναπέ), που αναφέρεται στην άκομψη και καθόλου ιπποτική μεταχείριση της κυρίας Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν από τον οικοδεσπότη Ερντογάν και τον ομόβαθμό της Σαρλ Μισέλ κατά την πρόσφατη επίσκεψη των Ευρωπαίων αξιωματούχων στην Τουρκία. Οι Τούρκοι δεν είχαν προβλέψει ισόβαθμη καρέκλα για την φράου, και μετά από στιγμές δημόσιας αμηχανίας μπροστά στις κάμερες όλου του κόσμου την έβαλαν στον καναπέ. Ακολούθησαν τα ποικίλα σχόλια: άλλοι εναντίον του Ερντογάν, άλλοι εναντίον του Μισέλ (εδώ που τα λέμε, θα μπορούσε να της δώσει την καρέκλα του και να εκθέσει έτσι τον σουλτάνο), καθένας επικαλείται το δικό του πρωτόκολλο για να περισώσει τα προσχήματα και να συμμαζέψει το τραυματισμένο κύρος του, οι φεμινίστριες ξεσπάθωσαν για την υποτιμητική μεταχείριση των γυναικών ακόμη και στα υψηλά αξιώματα, και πάει λέγοντας. Με άλλα λόγια, μας έλειψαν τα σοβαρά θέματα και στρέφουμε και εξαντλούμε το ενδιαφέρον μας στο σαβουάρ βιβρ. 
     Έχω πλάσει μια δική μου θεωρία για την προέλευση όλων αυτών των κανόνων ‘καλής συμπεριφοράς’ (αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν comme il faut)· όχι της στοιχειώδους ευγένειας και ευπρέπειας, αλλά του ποιος κάθεται πρώτος και ποιος δεύτερος, με ποια σειρά προσφωνούμε διάφορους επισήμους και μη, με ποιο χέρι πιάνουμε το πηρούνι και με ποιο το μαχαίρι, και άλλα τέτοια καθημερινά σκύβαλα. Τι λέει η θεωρία μου; Ότι οι πάλαι ποτέ πατρίκιοι του Μεσαίωνα, διαπιστώνοντας ότι δεν είχαν καμιά πρακτική ικανότητα σε σύγκριση με τους πληβείους που ‘έπιαναν τα χέρια τους’ και έκαναν όλες τις δουλειές, επενόησαν έναν σύνθετο κώδικα συμπεριφοράς για να εκφράζουν την κοινωνική ανωτερότητά τους. Όσοι δεν γνώριζαν τον κώδικα ήταν κατώτερης τάξης (‘τσοκαρία’ θα τους αποκαλούσε η μαντάμ Σουσού του Δ. Ψαθά), ανάξιοι να τους συναναστρέφονται οι ‘καθώς πρέπει’ άνθρωποι. Δεν έχω αποδείξεις για την υπόθεση αυτή, κι αν μου υποδείξετε κάποια πιο έγκυρη, τη συζητούμε. Προς το παρόν διασκεδάζουμε με τις εκδηλώσεις κοινωνικής υποκρισίας των μεγάλων, που θυμίζουν κάτι από τον επικήδειο του Μάρκου Αντωνίου για τον Ιούλιο Καίσαρα στην ομώνυμη τραγωδία του Σαίξπηρ. Υπονοώντας τον Βρούτο ως δολοφόνο του Καίσαρα (χωρίς να του αποδίδει ευθέως το έγκλημα), προσθέτει κάθε τόσο: «Αλλά αυτός είναι έντιμος άνθρωπος!». 

Γεωστρατηγική

 Έχει γίνει κι αυτή μέρος της καθημερινής μας εμπειρίας σε ενημερωτικά θεάματα και ακούσματα. Συζητήσεις και αναλύσεις για συμμαχίες, τόξα, στρατηγικές συμπράξεις... πάντα με κάποιον δεδομένο αντίπαλο, πάντα με στόχο την πολιτική, στρατιωτική, οικονομική επικράτηση και υπεροχή μιας πλευράς απέναντι σε μιαν άλλη. Τα κομμάτια του παζλ αναδιατάσσονται από τη μια στιγμή στην άλλη όπως οι ψηφίδες σ’ ένα καλειδοσκόπιο, πρώην σύμμαχοι γίνονται αντίπαλοι και τανάπαλιν, παλιές παρατάξεις διασπώνται και άλλες νέες σχηματίζονται, συχνά χωρίς να προλαβαίνουμε να αντιληφθούμε τις μεταβολές. Το Μεγάλο Παιχνίδι, όπως το ονόμασε ο Κίπλινγκ στον ‘Κιμ’.
       Έχει άραγε κάποιο νόημα όλη αυτή η αέναη ‘χορογραφία’ στην παγκόσμια σκακιέρα; Φυσικά οι πρωταγωνιστές της θα υποστηρίξουν με πάθος την χρησιμότητά της -- υπάρχει περίπτωση να κάνουν το αντίθετο; Τι γίνεται όμως με όλους τους υπολοίπους, τους σιωπηλούς ‘κομπάρσους’  του παιχνιδιού; Κανένας δεν τους ρωτάει αν θέλουν να πάρουν μέρος στο έργο. Η ουδετερότητα πρακτικά αποκλείεται: ή είσαι ‘μαζί μας’ ή με τους ‘άλλους’. Κι αν οι όποιοι ‘εμείς’ αποφασίσουμε ότι πρέπει να αντιπαρατεθείς με τους όποιους ‘άλλους’, δεν μπορείς να φέρεις αντίρρηση: δεν μπορείς να είσαι φίλος και μ’ ‘εμάς’ και με τους ‘άλλους’. Πάντα θα υπάρχει ένας μοχλός πίεσης, ένας μηχανισμός διπλωματικού εκβιασμού, μια υπενθύμιση και απειλή συγχρόνως ότι από ‘εμάς’ εξαρτάται η δική σου συνεχιζόμενη ύπαρξη και ευημερία. Όσο βρίσκεσαι στο ‘δικό μας’ μαντρί είσαι ασφαλής. Αν αποφασίσεις να ξεφύγεις, υπάρχει πάντα κάποιος ‘λύκος’, που μπορούμε να τον κινητοποιήσουμε εναντίον σου.
     Το όνομα του παιχνιδιού λέγεται κυριαρχία, και είναι μια διογκωμένη μορφή του πάθους της φιλαυτίας. Είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο, κάποιοι θέλουν να επικρατούν έναντι των άλλων. Για να το επιτύχουν με τρόπο ‘εύπεπτο’ πρέπει να έχουν ένα σύνθημα, μια ιδέα ή φιλοσοφία (π.χ. δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα κτλ.), που θεωρείται ή προβάλλεται -- ορθά ή εσφαλμένα -- ως ηθικά ανώτερη της αντίστοιχης φιλοσοφίας των ‘άλλων’, σε βαθμό που να δικαιολογεί ακόμη και τον πόλεμο εναντίον εκείνων που δεν την αποδέχονται. Τα μέσα που χρησιμοποιούν συχνά δεν διαφέρουν καθόλου από εκείνα των ‘άλλων’, γι’ αυτό και χρειάζεται ο μανδύας του ‘ηθικού πλεονεκτήματος’ για να τα συγκαλύψει. Αυτός θα έχει τους θεωρητικούς του, τους κήρυκες και τους ρήτορές του, που θα αναλάβουν να προσηλυτίσουν τους ‘πιστούς’, ώστε ανά πάσα στιγμή να μπορούν να τους κινήσουν εναντίον του ‘εχθρού’, που είναι απαραίτητος για τη δική ‘μας‘ ανάδειξη. Όπως γράφει ο Umberto Eco στο δοκίμιό του με τίτλο ‘Εφευρίσκοντας τον εχθρό’: «Οι άνθρωποι που γίνονται εχθροί μας συχνά δεν είναι εκείνοι που άμεσα μας απειλούν [...], αλλά εκείνοι που κάποιος έχει συμφέρον να μας τους παραστήσει ως πραγματική απειλή, ακόμη κι όταν δεν είναι».
     Απέναντι σ‘ αυτή την καταθλιπτική πραγματικότητα, ποια μπορεί να είναι η απάντηση; Ότι υπάρχει κι άλλος δρόμος για κυριαρχία. Τον υπέδειξε ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός όταν στους Μακαρισμούς του είπε: «Μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσι τὴν γῆν». Χωρίς αντιπάλους, χωρίς ανίερες λυκοσυμμαχίες, χωρίς ατέρμονες ανταγωνισμούς για την απόκτηση όλο και πιο καταστροφικών όπλων, χωρίς αιματηρούς πολέμους ή οικονομικούς αποκλεισμούς, χωρίς επινόηση και στοχοποίηση φανταστικών εχθρών. Και η κυριαρχία αυτή δεν θα είναι «τοῦ κόσμου τούτου» αλλά «τῆς γῆς τῶν πραέων» (όπως ψάλλουμε στο απολυτίκιο του Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά), και δεν θα έχει τέλος ούτε θα απειλείται από κανέναν.

Αφροσύνη και φρονιμάδα

 Δεν αναφερθήκαμε εγκαίρως και όσο θα έπρεπε στα διακόσια χρόνια από την εξέγερση του 1821 που οδήγησε στην παλιγγενεσία. Παράλειψη, αλλά παρασυρθήκαμε από την τρέχουσα επικαιρότητα και την τάση μας να γκρινιάζουμε συχνά-πυκνά. Ωστόσο, μια και όλη η χρονιά είναι επετειακή, κάθε τόσο μας ξυπνούν κείμενα που σκαλίζουν λίγο την ουσία των πραγμάτων και μας φέρνουν μπροστά στις ευθύνες της μνήμης μας. Κάτι τέτοιο κάνει ο καθηγητής Χαρίδημος Τσούκας σε προχθεσινό του άρθρο με τίτλο ‘Άφρων Επανάσταση και φρόνιμος ελευθερία’ [Καθημερινή 4/4/2021]. Παραθέτει από τον λόγο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη προς τους νέους της Αθήνας στην Πνύκα το 1838: «Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε “πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα» αλλά ως μία βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και ο κλήρος μας και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση». Το πατριωτικό συναίσθημα και η τρέλα της ελευθερίας δεν σκόνταψαν μπροστά στα μαθηματικά της αριθμητικής ανισότητας με τον εχθρό.

     Και συνεχίζει ο αρθρογράφος: ‘Ο Κολοκοτρώνης όμως μπορεί να είναι αγράμματος, αλλά δεν είναι απλοϊκός. Συνειδητοποιεί ότι αν η άφρων «επιθυμία της ελευθερίας» είναι εκ των ων ουκ άνευ όρος για την Επανάσταση, η κοινωφελής διακυβέρνηση απαιτεί την «φρόνιμον ελευθερία». Έχοντας συμβουλέψει τους νέους να επιδιώκουν διαρκώς τη μόρφωση («να σκλαβωθήτε εις τα γράμματά σας»), κλείνει τη συγκινητική ομιλία του με την εξής προτροπή: «Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, οπού ημείς ελευθερώσαμε· και, διά να γίνη τούτο, πρέπει να έχετε ως θεμέλια της πολιτείας την ομόνοια, την θρησκεία, την καλλιέργεια του Θρόνου και την φρόνιμον ελευθερία».

     Ενώ προηγουμένως παρέκαμψε τους «φρόνιμους» που σκέπτονταν τον Ξεσηκωμό με όρους υπολογιστικούς, τώρα εγκωμιάζει τη «φρόνηση» που απαιτεί η διαχείριση της ελευθερίας. Ο Γέρος του Μοριά ξέρει ότι άλλες είναι οι αρετές της ηγεσίας όταν ξεσηκώνει το έθνος, κι άλλες όταν το κυβερνά. Η αυτοκυβέρνηση προϋποθέτει υπευθυνότητα και φρονιμάδα. Ο λαός που κατακτά την ελευθερία του πρέπει να θέτει τα όριά της. Η φρόνιμη διακυβέρνηση απαιτεί έλλογο αυτοπεριορισμό, διαρκή μέριμνα για το κοινό πλαίσιο αναφοράς της πολιτικής κοινότητας, και την αναζήτηση του ιδίου οφέλους μέσα από το κοινό καλό. «Μέσα εις το καλό της Κοινότητας ευρίσκεται και το δικό σας», λέει ο Γέρος του Μοριά.’

     Φαντάζομαι πως και σήμερα τα ίδια θα μας φώναζε ο μεγάλος πολέμαρχος. Ρίχνοντας ίσως και κανένα χαστούκι εδώ κι εκεί, για έμφαση.

Οι δήθεν

 Ένα χρόνο μετά την εμφάνιση του ιού SARS-CoV2 η κορωνολογία καλά κρατεί. Έχει πολλές μορφές, όπως και τα στελέχη του ιού. Μία είναι η καθαρά επιστημονική: κάθε μέρα μαθαίνουμε καινούργια πράγματα για τη βιολογία και την ανοσολογία του, για τη συμπεριφορά και τις συνήθειες και τον τρόπο της ζωής του, για τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισής του. Μια άλλη είναι η επιδημιολογική-κοινωνική: πόσο επιβαρύνει το σύστημα υγείας, πόσο επηρεάζει τον τρόπο ζωής, την οικονομία, τις κοινωνικές επαφές και σχέσεις, την ψυχολογία του κόσμου. Και μια τρίτη είναι η πεισματικά αρνητική, που επιμένει να μιλάει και να γράφει για ‘δήθεν πανδημία’ και να ανακατώνει -- δια στόματος και γραφίδος αυτοκλήτων επαϊόντων κάθε ιδιότητος -- τους ιούς με τις αιρέσεις και τη νοσολογία με τη συνωμοσιολογία.
     Θα ήταν απώλεια χρόνου και ψυχικής ηρεμίας να προσπαθήσει κανείς να ανασκευάσει τα ποικίλα μυθεύματα που επιστρατεύουν οι εκ πεποιθήσεως αρνητές. Γνωρίζουμε ότι στις βιολογικές επιστήμες υπάρχει η αρχή της αβεβαιότητος και ότι «ἐκ μέρους γινώσκομεν», όσο κι αν το ‘μέρος’ αυτό μεγαλώνει και διευρύνεται με την αυξανόμενη γνώση, και μαγικές λύσεις δεν διαθέτουμε. Γι’ αυτό και οι οδηγίες και οι κανόνες αλλάζουν κάθε τόσο, καθώς διάφορες στρατηγικές αποδεικνύονται περισσότερο ή λιγότερο εσφαλμένες. Αυτό δεν αγγίζει τους ποικίλους ‘επαΐοντες’: δόγμα τους είναι το «οὔ με πείσεις κἄν μὲ πείσῃς». Οι αριθμοί δεν έχουν καμιά σημασία γι’ αυτούς.  Δεν εννοούν να καταλάβουν ότι μ’ εκείνο το ‘δήθεν’ προσβάλλουν και τραυματίζουν τους ασθενείς, τους συγγενείς που αγωνιούν γι’ αυτούς, τους ανθρώπους που τους φροντίζουν μέσα και έξω από τα νοσοκομεία, τους νεκρούς και όσους τους πενθούν.  Έχουν άποψη για τα πάντα, έχουν έτοιμες τις δήθεν απαντήσεις τους σε όλα. Και συνεχίζουν να «ταράσσουν λόγοις» και να «ἀνασκευάζουν ψυχὰς» [Πραξ. 15:24], σπείροντας την αμφιβολία, καλλιεργώντας την σύγχυση και επιτείνοντας την ανησυχία του κόσμου. Τελικά ποιος επιβαρύνει περισσότερο την ψυχική υγεία;
     Είναι λοιπόν ο άνθρωπος μόνο βιολογία; θα ρωτήσει εύλογα κάποιος. Όχι βέβαια. Όμως Εκείνος που ήλθε στον κόσμο για να λύσει τα έργα του διαβόλου και να σώσει ψυχές, όχι μόνο δίδαξε, αλλά και θεράπευσε κάθε είδους ασθενείς, «διῆλθεν εὐεργετῶν καὶ ἰώμενος» [Πραξ. 10:38]. Επίσης φρόντισε και για τη διατροφή όσων τον ακολουθούσαν στην έρημο, «μήποτε ἐκλυθῶσιν ἐν τῇ ὁδῷ» [Ματθ. 15:32], παρόλο που στον πειράζοντα διάβολο είπε ότι «οὐκ ἐπ᾿ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος» [Ματθ.4:4]. Αν εμείς περιοριζόμαστε σε δογματικές και ηθικές συμβουλές προς τους πάσχοντες και «μὴ δῶμεν αὐτοῖς τὰ ἐπιτήδεια τοῦ σώματος, τί τὸ ὄφελος;» [Ιακ. 2:16]. Χωρίς φυσικά να ξεχνούμε και το αντίστροφο. Οι ακραίες θέσεις δεν βοηθούν κανέναν.

Το τέρας και η άμμος

 Πολύ δύσκολο να φαντασθεί κανείς ανθρώπινο κατασκεύασμα μεγαλύτερο και ογκωδέστερο από το φορτηγό πλοίο ‘Ever Given’ που απασχόλησε πρόσφατα τις διεθνείς ειδήσεις. Μήκος: 400 μέτρα, δηλ. τέσσερα αθλητικά στάδια τοποθετημένα το ένα μετά το άλλο. Βάρος: 220.000 τόννοι, μάλλον... ασήκωτο. Θα μπορούσε κανείς να φορτώσει πάνω του ολόκληρες πόλεις. Το κινεί μια μηχανή ντίζελ που αποδίδει 79.500 ίππους και φτάνει ταχύτητα 26 μιλίων την ώρα. Υπήρχε περίπτωση να αντισταθεί κάτι στην προέλαση αυτού του κολοσσού των θαλασσών; Οι ωκεανοί ήταν το φυσικό του στοιχείο, οι ήπειροι τα ορόσημα των μετακινήσεών του. Ένα πραγματικό μεγαθήριο της παγκοσμιοποίησης, που διακινούσε εμπορεύματα κάθε είδους από τη μια γωνιά της γης στην άλλη, σε τεράστιες ποσότητες.
     Και να που το μεγαθήριο αυτό... κόλλησε στην άμμο του Σουέζ, κλείνοντας την ιστορική αυτή διώρυγα για μια εβδομάδα και δημιουργώντας ένα ιδιότυπο ναυτικό μποτιλιάρισμα, με 422 πλοία φορτωμένα με ό,τι μπορεί κανείς να διανοηθεί, από αργό πετρέλαιο μέχρι βοοειδή, να περιμένουν να περάσουν το κανάλι. Άλλα πλοία αναγκάσθηκαν να κάνουν τον γύρο της Αφρικής, που σημαίνει επιπλέον δέκα μέρες και 9.000 χιλιόμετρα ταξίδι, με ανάλογα υψηλότερο οικονομικό κόστος. Για να ξεκολλήσει το πλοίο χρειάσθηκε να ανασκαφθούν 30.000 τόννοι άμμου και να το σύρουν 13 ρυμουλκά. Το κόστος για το παγκόσμιο εμπόριο υπολογίζεται σε 6-10 δισεκατομμύρια δολάρια τη μέρα, ενώ η Αίγυπτος έχασε σε διόδια τις μέρες αυτές 90 εκατομμύρια δολάρια. Ένα ανάγλυφο δίδαγμα για την αντιπαράθεση των ανθρωπίνων μεγεθών και κατασκευών με τον φυσικό κόσμο.

Κι αν είσαι και παπάς...

 Ειδήσεις στις μέρες μας μπορεί να υπάρχουν πολλές, οι εξής μία: η πανδημία. Και τα συνεπακόλουθά της βεβαίως. Που περιλαμβάνουν σε περίοπτη θέση τα εμβόλια με την επιστήμη τους, την θεωρία τους, την φιλοσοφία και την παραμυθολογία τους. Επειδή όμως από όλα τα γεγονότα μπορεί κανείς να αντλήσει κάποιο πρακτικό δίδαγμα, επιλέγω τη σημερινή φωτογραφία από εμβολιαστικό κέντρο της Ρώμης. Σύμφωνα με το συνοδό κείμενο, ο πρωθυπουργός της Ιταλίας Μάριο Ντράγκι και η σύζυγός του πήγαν για εμβολιασμό.  Πήραν σειρά προτεραιότητος και κάθισαν στην αίθουσα αναμονής, στην τελευταία θέση, σαν απλοί πολίτες, χωρίς να τραβούν την προσοχή των παρισταμένων. Και εμβολιάσθηκαν με την ώρα τους. Έπαθαν τίποτε που περίμεναν;
     Συγκρίσεις δεν κάνουμε, δεν χρειάζονται άλλωστε. Η εικόνα είναι ιδιαίτερα εύγλωττη.

[Το πρωθυπουργικό ζεύγος είναι πίσω δεξιά]

Χρωστούμενα

 Διαβάζω στον Observer ότι το Σουδάν, από τις πιο φτωχές χώρες στον κόσμο, χρωστάει στο Ηνωμένο Βασίλειο 861 εκατομμύρια λίρες, από τα οποία τα 684 εκατομμύρια (σχεδόν το 80%) είναι τόκοι που αθροίζονται κάθε χρόνο από το 1984 (με ετήσιο επιτόκιο μέχρι 12%). Αυτό θα πει οικονομική βοήθεια: μια ιδιαίτερα επικερδής επένδυση. Και αυτό δεν είναι το μοναδικό χρέος της Αφρικανικής χώρας, που έχει φορτωθεί και με ‘πακέτα διάσωσης’ από άλλες χώρες και από το γνωστό μας ΔΝΤ, που οφείλει να τα ξεπληρώσει με την εφαρμογή μέτρων σκληρής λιτότητας πάνω στη λιτότητα. Έχοντας γνωρίσει (έστω και σε ασύγκριτα μικρότερο βαθμό) την οικονομική θηλιά στον εθνικό λαιμό μας, ας σκεφθούμε πόσο χειρότερα θα μπορούσαμε να είμαστε. Ας σκεφθούμε ακόμη πόσο κοστίζει ο περίφημος δυτικός ‘πολιτισμός’ στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και ποια είναι η συλλογική του ευθύνη για τα κύματα των ‘λαθραίων’ που εγκαταλείπουν τις φτωχοποιημένες πατρίδες τους και αναζητούν καλύτερη τύχη στις χώρες των πιστωτών τους, οι οποίοι κάνουν ότι δεν τους γνωρίζουν. Πιο φαύλος κύκλος δεν γίνεται.

Μικρές αλήθειες

 Προ καιρού, αναζητώντας κάποια γνωμικά για να γεμίσω τα ‘κενά’ στο περιοδικό του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, βρήκα τα ακόλουθα του σπουδαίου Γάλλου μαθηματικού, φιλοσόφου και στοχαστή Blaise Pascal [1623-1662, Βλάση τον έγραφε ο Φώτης Κόντογλου]: 

·         «Στις μέρες μας η αλήθεια είναι τόσο θολή, και η ψευτιά τόσο διαδεδομένη, ώστε να μη μπορούμε να γνωρίσουμε την αλήθεια παρά μόνο αν την αγαπάμε»
·         «Λέξεις με διαφορετική σειρά έχουν διαφορετικό νόημα, και νοήματα με διαφορετική σειρά έχουν διαφορετικά αποτελέσματα»
·         «Δικαιοσύνη χωρίς ισχύ είναι ανήμπορη· ισχύς χωρίς δικαιοσύνη είναι τυραννία».

     Νομίζω ότι η επικαιρότητά τους είναι αυτονόητη. Τις καταθέτω για σκέψη, χωρίς δικά μου σχόλια.

Παλιγγενεσία

 Επέτειος σημαντική για την ιστορία μας η αυριανή 25η Μαρτίου. Διακόσια χρόνια από τον ξεσηκωμό του ’21, που οδήγησε στη δημιουργία του συγχρόνου ελληνικού κράτους, στο οποίο συνεχίζουμε κι εμείς να ζούμε. Ευκαιρία για αναστοχασμό και για... Παλαιά Διαθήκη. Πώς συνδέονται τα δύο;
     Διαβάζω στην ‘Ιερά Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης’ του πατέρα μας (σ. 376) τα ακόλουθα, ως σχόλια στην περίοδο των Κριτών: «Όταν οι λαοί αποστατούν από τον Θεό και κυριεύονται από τη διαφθορά, ο Θεός επιτρέπει να δοκιμασθούν με πολέμους, ήττες και υποδουλώσεις, για να συνέλθουν και να γυρίσουν σ’ αυτόν μετανοημένοι. Και το έθνος μας έχει περάσει τέτοιες περιπέτειες, που οπωσδήποτε ήταν παιδαγωγικές ενέργειες του Θεού, όπως φαίνεται από τα αποτελέσματά τους... Δυστυχώς οι δεκαετίες της ειρήνης και της ευημερίας δεν χρησιμοποιήθηκαν για τη βελτίωση και την πνευματική μας πρόοδο, αλλά για την απομάκρυνση από τον Θεό και το θέλημά του. Και είναι ανάγκη και συμφέρον μας να μετανοήσουμε εγκαίρως και να επιστρέψουμε στον Θεό, για να μη τον αναγκάσουμε να χρησιμοποιήσει πάλι την παιδαγωγική του ράβδο».
     Οι διαπιστώσεις αυτές δεν καταγράφονται ως ‘κήρυγμα’ αλλά ως υπόμνηση, διότι μας αφορούν όλους. Η παιδαγωγία δεν είναι μόνο πολεμική ήττα ή υποδούλωση, αλλά μπορεί να παίρνει πολλές μορφές, που περιλαμβάνουν και την αρρώστια, είτε σε ατομικό είτε σε συλλογικό επίπεδο, όπως τη βιώνουμε στις ημέρες μας. Αν θελήσουμε να το συνειδητοποιήσουμε και να πράξουμε ανάλογα, δεν είναι αργά για να αναστρέψουμε το αρνητικό κλίμα. Αυτό εκφράζει ο υμνογράφος Ιωσήφ στο τελευταίο τροπάριο του κανόνα του Ακαθίστου Ύμνου ως ευχή και δέηση στο έλεος του Θεού, με τη μεσιτεία της Παναγίας που εορτάζει:
     «Φεῖσαι ὁ Θεός τῆς κληρονομίας σου, τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν πάσας παραβλέπων νῦν, εἰς τοῦτο ἔχων ἐκδυσωποῦσάν σε τὴν ἐπὶ γῆς ἀσπόρως σε κυοφορήσασαν, διὰ μέγα ἔλεος θελήσαντα μορφωθῆναι, Χριστέ, τὸ ἀλλότριον».
     Γένοιτο!

Θάνατος κατά παραγγελία

 Χρονιάρες μέρες έρχονται, επετείους ετοιμαζόμαστε να γιορτάσουμε, ελπίζοντας να δούμε και να ακούσουμε κάτι πιο αισιόδοξο, αλλά πού τέτοια χαρά! Πέρα από τη σκληρή πραγματικότητα της κορωνοδημίας έχουμε και τα έκτακτα συμβαίνοντα, όπως αυτά που πρόσφατα σχολιάσαμε και άλλα τινα που «αἰσχρόν ἐστι καὶ λέγειν». Παίρνει όμως το μάτι μου και μια είδηση από την Ισπανία, που μας πληροφορεί ότι ψηφίσθηκε εκεί σχετικός νόμος που θεσμοθετεί την ευθανασία και την ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία, κάνοντας έτσι την Ισπανία τέταρτη χώρα της Ευρώπης (και έβδομη στον κόσμο) όπου επιτρέπεται η αφαίρεση της ζωής με αίτημα του αρρώστου. Δυστυχώς έχουμε φτάσει στο σημείο η ιατρική ηθική και δεοντολογία -- που κάποτε είχε περίπου ισχύ Δεκαλόγου -- να αποφασίζεται με ψηφοφορία κάποιων σχετικών ή άσχετων με την ιατρική. Ο Ιπποκράτης (για να τον θυμηθούμε ξανά) απαγόρευε στον όρκο, εκτός από τις εκτρώσεις, όχι μόνο το να παρέχει ο γιατρός θανατηφόρο φάρμακο με αίτημα του ασθενούς, αλλά και το να του δίνει σχετική συμβουλή («οὐ δώσω οὐδὲ φάρμακον οὐδενὶ αἰτηθεὶς θανάσιμον, οὐδὲ ὑφηγήσομαι ξυμβουλίην τοιήνδε»). Η εμπειρία της σύγχρονης ανακουφιστικής φροντίδας μας διδάσκει ότι το αίτημα για ευθανασία συνήθως είναι κραυγή για ανθρώπινη συμπαράσταση, ανακούφιση συμπτωμάτων και πνευματική στήριξη του ανίατα αρρώστου. Αυτό είναι σήμερα δυνατό σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις. Αυτό μας το εικονίζει πολύ ωραία ο Αισωπικός μύθος για τον γερο-ξυλοκόπο που απόκαμε να κουβαλά τα ξύλα και ζήτησε τον Θάνατο. Εκείνος εμφανίσθηκε και τον ρώτησε: «Γιατί με φώναξες;» «Ἵνα τὸ φορτίον ἄρῃς», απάντησε ο γέρος. Αυτό ακριβώς θέλουν οι ασθενείς μας, και αυτό τους αρνούμαστε όταν νομιμοποιούμε εναλλακτικές 'εύκολες' λύσεις.

     Τελικά οφείλει τόσα πολλά ο κόσμος στους προγόνους μας...

«Aἵματος πλήρεις»

 Το όνομα του Στέλιου Κυμπουρόπουλου έγινε πασίγνωστο στην Ελλάδα όταν το 2019 αναδείχθηκε πρώτος σε σταυρούς ευρωβουλευτής (πάνω από 577 χιλιάδες, έναν αριθμό που θα ζήλευαν πολλά κόμματα που πήραν πολύ λιγότερες ψήφους σε εθνικές εκλογές). Παρά την εμφανή αναπηρία του (πάσχει από νωτιαία μυϊκή ατροφία, μια σοβαρή νευρομυϊκή πάθηση) τελείωσε την Ιατρική και ασκεί την ειδικότητα της Ψυχιατρικής. Χθες βρέθηκε και πάλι στην επικαιρότητα μετά την ψήφο του σε νόμο του Ευρωκοινοβουλίου για τα δικαιώματα του αγέννητου παιδιού. Άλλο που δεν ήθελε η ‘προοδευτική’ αντιπολίτευση: ξεσηκώθηκαν όλα τα κόμματα γιατί με την ψήφο του, λένε, αρνείται το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση. Η Νέα Δημοκρατία, για να μη μείνει πίσω σε προοδευτικότητα, διαχώρισε τη θέση της από την ψήφο του βουλευτή της, ο οποίος με τη σειρά του είπε ότι υποστηρίζει και το ένα και το άλλο, ‘αραιώνοντας’ έτσι το αρχικό του απλό και στέρεο θετικό επιχείρημα («Αν η μάνα μου ήξερε ότι θα γεννηθώ ανάπηρος, θα με σκότωνε ή όχι;»). Με άλλα λόγια, όλοι οι πολιτικοί αναφανδόν υπέρ των αμβλώσεων, μην τύχει και χάσουμε.
     Πολύς λόγος γίνεται στις μέρες μας για το αν επιλέγονται οι ασθενείς που θα μπουν στην εντατική όταν δεν περισσεύουν κρεβάτια. Έκανε κάποιος τη σύγκριση ανάμεσα στις αμβλώσεις και την κατάσταση αυτή; Από ηθική σκοπιά δεν διαφέρουν: για επιλογή ζωής ή θανάτου πρόκειται και στις δύο. Ακούμε ότι σε χώρες όπως η Ινδία γίνονται επιλεκτικές εκτρώσεις θηλέων εμβρύων διότι οι οικογένειες θέλουν αγόρι, και νιώθουμε αποτροπιασμό για τη ‘ρατσιστική’ αυτή διάκριση. Ακόμη, η σύγχρονη ιατρική της αναπαραγωγής συχνά εμφυτεύει πολλά γονιμοποιημένα ωάρια σε άτεκνες γυναίκες και στη συνέχεια θανατώνει τα ‘περιττά’ έμβρυα που προκύπτουν ώστε να επιζήσει ‘ένα και καλό’. Δυστυχώς τέτοια γεγονότα αποτελούν καθημερινή επίσημη πραγματικότητα, και μόνο να μαντέψουμε μπορούμε τον αριθμό των εμβρύων που καταλήγουν στα χωνευτήρια της ελληνικής κοινωνίας, η οποία ταυτόχρονα κλαίγεται δια των εκπροσώπων της για… το δημογραφικό της πρόβλημα! Ο (μη Χριστιανός) Ιπποκράτης, που τον επικαλούμαστε όταν μας βολεύει και καυχώμαστε που τον έχουμε πρόγονο και τον βάζουμε προμετωπίδα σε ιατρεία και νοσοκομεία, έβαζε τους μαθητές του να ορκίζονται ότι δεν θα δώσουν σε γυναίκα εκτρωτικό φάρμακο. Χρειάζεται να πούμε κι άλλα;
     Ας κάνουμε μια ιστορική παρένθεση. Το 390 μ.Χ. ο επίσκοπος Μεδιολάνων Αμβρόσιος απαγόρευσε στον αυτοκράτορα Θεοδόσιο να μπει στο ναό διότι είχε διατάξει τη σφαγή 7000 Θεσσαλονικέων μετά από στάση που εκδηλώθηκε στην πόλη. Δεν είχε σηκώσει ο ίδιος το ξίφος: με σύγχρονη γλώσσα θα λέγαμε ότι έφερε την πολιτική ευθύνη. Τότε βέβαια δεν υπήρχε αξιωματική αντιπολίτευση για να ζητήσει την παραίτησή του. Ο επίσκοπος όμως στάθηκε στο ύψος του δικού του αξιώματος, προφανώς έχοντας κατά νουν αυτό που λέγει ο Θεός στο προχθεσινό πρώτο ανάγνωσμα της Σαρακοστής από τον προφήτη Ησαΐα: «Οταν ἐκτείνητε τὰς χεῖρας ὑμῶν πρός με, ἀποστρέψω τοὺς ὀφθαλμούς μου ἀφ᾿ ὑμῶν, καὶ ἐὰν πληθύνητε τὴν δέησιν, οὐκ εἰσακούσομαι ὑμῶν· αἱ γὰρ χεῖρες ὑμῶν αἵματος πλήρεις… λούσασθε καὶ καθαροὶ γίνεσθε… καὶ δεῦτε καὶ διαλεχθῶμεν» [Ησαΐας κεφ. 1ο]. Δεν πρόκειται να σας ακούσω, διότι τα χέρια σας είναι βουτηγμένα στο αίμα. Πηγαίνετε πρώτα να μετανοήσετε και να καθαρισθείτε, και μετά ελάτε να μου προσφέρετε θυσίες και να με λατρεύσετε. Και ο αυτοκράτορας συμμορφώθηκε με την απαγόρευση του επισκόπου, πέρασε από το στάδιο της μετανοίας και αποκαταστάθηκε εκκλησιαστικά.
     Επιστρέφοντας στο σήμερα, ας αναλογισθούμε ποια κατ’ αναλογίαν θα έπρεπε να είναι η στάση της Εκκλησίας της Ελλάδος απέναντι στους πολιτικούς, οποιασδήποτε αποχρώσεως, που συμμερίζονται την θέση ότι η ζωή του κυοφορουμένου εμβρύου είναι αναλώσιμη κατ’ επιλογήν. Και ας ευχηθούμε να μη φθάσουμε στην τελική προειδοποίηση στο ίδιο ανάγνωσμα, που αφορά ολόκληρο τον λαό: «Εὰν μὴ θέλητε, μηδὲ εἰσακούσητέ μου, μάχαιρα ὑμᾶς κατέδεται». Δεν είναι ανθρώπινη απειλή: «Τὸ γὰρ στόμα Κυρίου ἐλάλησε ταῦτα», καταλήγει ο προφήτης. Άραγε όσα δεινά μας συμβαίνουν τα χρόνια που περνούμε είναι άσχετα με την πραγματικότητα αυτή;