Προβλέψεις

Έχω ξαναγράψει ότι οι σύγχρονοι επιστήμονες μας παρουσιάζουν μεν πολλές ενδιαφέρουσες, ακόμη και συναρπαστικές ανακαλύψεις, αλλά κάθε τόσο μας προσφέρουν και αφορμές για πηγαίον γέλωτα. Σ’ αυτές θα πρέπει να κατατάξουμε και την πρόσφατη είδηση, σχετικά με μια πρόβλεψη μιας επιστημονικής ομάδας για το μέλλον του πλανήτη μας. Σύμφωνα λοιπόν με ένα προγνωστικό μοντέλο που έγινε με τη βοήθεια ενός υπερυπολογιστή, κάποια στιγμή από την συνένωση των ηπείρων θα σχηματισθεί μια ‘υπερήπειρος’, που την έχουν βαφτίσει Παγγαία Ούλτιμα (Pangea Ultima= εσχάτη, καμία σχέση με το δικό μας Παγγαίον όρος). Λόγω αυξημένης ηφαιστειακής δραστηριότητος και ηλιακής ακτινοβολίας, οι συνθήκες που θα επικρατούν θα εξαλείψουν κάθε είδος ζωής, ακόμη και τον άνθρωπο. Η δραματική αυτή εξέλιξη αναμένεται να συμβεί σε περίπου… 250 εκατομμύρια χρόνια.

     Και πού είναι το αστείο; θα αναρωτηθεί κάποιος. Μα, εδώ δεν ξέρουμε αν θα προλάβουμε να δούμε το τέλος του τρέχοντος αιώνος (όχι προσωπικά, αλλά ως ανθρώπινο γένος). Οι πιο ρεαλιστικές προβλέψεις μιλούν για επιδείνωση της κλιματικής κρίσης σε πολύ πιο σύντομη χρονική κλίμακα. Για να μη μιλήσουμε για την ανθρώπινη αφροσύνη, που μπορεί πάνω σε έναν παροξυσμό εγωισμού να επιταχύνει την εξέλιξη αυτή πατώντας κάποιο κόκκινο κουμπί. Καλή η επιστήμη, αλλά να χρησιμοποιεί πότε-πότε και την κοινή λογική, που φαίνεται ότι μάταια πασχίζει να επιβιώσει στον σύγχρονο κόσμο.

Παλιά ιστορία...

 Μεγάλη συζήτηση γίνεται εδώ και πολύν καιρό για την αργοπορία στην απονομή της δικαιοσύνης, τα αίτιά της και τα προβλήματα που αυτή δημιουργεί. Ακούσαμε πρόσφατα και εξαγγελίες μέτρων για την αντιμετώπιση του φαινομένου, και μακάρι κάτι ουσιαστικό να γίνει προς την κατεύθυνση αυτή. Ωστόσο φαίνεται ότι το πρόβλημα δεν είναι και τόσο νέο. Δεν εξηγείται αλλιώς το ότι ο Κων. Σκόκος (1854-1929) έγραφε εν έτει 1894: «Ουδέν ομοιάζει τόσον προς την αδικίαν, όσον η βραδέως αποδιδομένη δικαιοσύνη». Μήπως θα πρέπει το επίγραμμα αυτό να τοποθετηθεί στα υπέρθυρα όλων των δικαστικών αιθουσών ή πάνω από τις έδρες;

Καινά και παράδοξα

 Δεν ψήφισα βέβαια ΣΥΡΙΖΑ (αυτό έλειπε…) και συνεπώς δεν έχω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα εσωκομματικά του. Ωστόσο, τα τεκταινόμενα ‘καινά και παράδοξα’ στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης δημιουργούν κάποια γενικά ερωτήματα. Αφήνω επί του παρόντος κατά μέρος τις προσωπικές προτιμήσεις του εξ Αμερικής ‘αλεξιπτωτιστή’ υποψηφίου και την ιδιάζουσα επικοινωνιακή του τακτική, που έφθασε να τον αναγάγει από παντελώς άγνωστο άτομο σε φαβορί για την αρχηγία του κόμματος (αυτό από μόνο του κάτι λέει για τα κριτήρια των ψηφοφόρων…). Ας δούμε λιγάκι πολιτικά το ζήτημα.

     Όταν ο Ν. Ανδρουλάκης, ευρωβουλευτής ων, εξελέγη πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, έγινε πολλή συζήτηση για το πώς θα μπορούσε να ηγείται του κόμματος χωρίς να είναι εκλεγμένος στο ελληνικό κοινοβούλιο. Κάποια φόρμουλα βρέθηκε και κάλυψε τις τότε ανάγκες μέχρι τις εκλογές. Τώρα έρχεται κάποιος που δεν είναι καν πολιτικό πρόσωπο. Τι ρόλο ακριβώς θα έχει ένας πρόεδρος εκτός βουλής; Τι είδους αξιωματική αντιπολίτευση θα ασκεί; Δι’ αντιπροσώπου; Και ποιες θα είναι οι θέσεις του για ζητήματα καίρια για το έθνος και την επιβίωσή του; Όσα είδαμε και ακούσαμε μέχρι τώρα δεν μας κάνουν ιδιαίτερα αισιόδοξους--το αντίθετο μάλιστα.

     Θα μπορούσε κανείς να κάνει διάφορες υποθέσεις, πολλές από τις οποίες έχουν ήδη εκφρασθεί. Όπως π.χ. ότι σκόπιμα εισάγεται (όχι εισέρχεται) έξωθεν στην ελληνική πολιτική σκηνή για να ανατρέψει τα παραδοσιακά δεδομένα κατά το συμφέρον και τις ορέξεις των παρασκηνιακών πατρώνων του. Ίσως το πιο θετικό σενάριο που μπορεί να σκεφθεί κανείς είναι μετά την δεύτερη εσωκομματική κάλπη να υπάρξουν δυο κόμματα στη θέση του ΣΥΡΙΖΑ, που όμως δεν θα μπορούν πλέον να αποτελούν αξιωματική αντιπολίτευση. Για να δούμε.

Προτεραιότητες

 Ζούμε σε μια χώρα που ειδικά φέτος μαστίζεται από διαδοχικές πρωτοφανείς θεομηνίες και άλλα τραγικά γεγονότα, πολλά από τα οποία οφείλονται σε ανθρώπινες αστοχίες και παραλείψεις. Αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία αυξανόμενο πρόβλημα βίας με διάφορες μορφές. Δεν έχουμε ακόμη συνέλθει από προηγούμενες οικονομικές και υγειονομικές κρίσεις, και το μέλλον, ιδίως μετά τον πρόσφατο κατακλυσμό στη Θεσσαλία, δεν διαγράφεται ιδιαίτερα αισιόδοξο.

     Μέσα στην πολύ δύσκολη αυτή κατάσταση αναρωτιέται κανείς: το προέχον πρόβλημα της χώρας μας είναι ο γάμος ομοφύλων ζευγαριών και η τεκνοθεσία από αυτά; Ο αρθρογράφος Απ. Λακασάς μας λέει (Καθημερινή 14/9/23) ότι «πολύ μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας είναι ώριμο να δει μία κυβέρνηση που δεν κάμπτεται από τις οπισθοδρομικές τρικλοποδιές της Εκκλησίας». Πώς το ξέρει άραγε; Έχει αριθμητικά στοιχεία; Για την Ορθόδοξη Εκκλησία και τους πιστούς της οι εντολές του Θεού έχουν διαχρονική ισχύ και δεν επιδέχονται ανθρώπινες επεμβάσεις και παρερμηνείες. Το σύμφωνο συμβίωσης θεσπίσθηκε για να καλύψει νομικά και τα ομόφυλα ζευγάρια. Η επιδίωξη της θεσμοθέτησης του γάμου γι’ αυτά αποσκοπεί στο να τους προσδώσει μια επίφαση ‘κανονικότητας’: θυμίζει την Αισωπική αλεπού που έχασε την ουρά της και προσπαθούσε να πείσει και τις άλλες αλεπούδες να κάνουν το ίδιο (το έχουμε ξαναπεί αυτό). Αλήθεια, δεν είναι παράδοξο αυτό σε μια εποχή που ετερόφυλα ζευγάρια στρέφονται από τον γάμο προς το σύμφωνο συμβίωσης;

     Όσο για το ζήτημα της τεκνοθεσίας, η πρόσφατη επιστολή του κ. Δ. Βανδώρου (Καθημερινή 8/9/23) ήταν πολύ εύγλωττη και προσυπογράφεται. Θα επαναλάβω μόνο ένα ερώτημα που είχα θέσει και προ ετών: Θα έδινε κάποιος από τους βουλευτές μας δικό του παιδί για αναδοχή ή τεκνοθεσία από ομόφυλο ζευγάρι; Η ένσταση αυτή δεν πηγάζει από κάποια ‘φοβία’ αλλά από σεβασμό προς την ανθρώπινη φυσιολογία και τις ψυχικές ανάγκες των παιδιών. 

[Απεστάλη στην Καθημερινή]

Άρχοντες

Υπάρχει στην ιστορία της Αγγλίας ένα επεισόδιο (ίσως θρύλος) ιδιαίτερα διδακτικό. Το 1017, μετά από εισβολή των Δανών στη Βρετανία, έγινε βασιλιάς ο Κανούτος (Canute ή Knut). Στην ακμή της εξουσίας του οι αυλικοί του τον κολάκευαν λέγοντας: «Είσαι ο μεγαλύτερος βασιλιάς που υπήρξε ποτέ. Όχι μόνο κυβερνάς την Αγγλία, τη Σκωτία, τη Δανία και τη Σουηδία, αλλά ακόμη και η θάλασσα υπακούει στις προσταγές σου».

     Ο Κανούτος δεν έλεγε τίποτε, αλλά μια μέρα που βρισκόταν στην ακροθαλασσιά με τη συνοδία του είπε στους αυλικούς να τοποθετήσουν τον θρόνο του στο χείλος της θάλασσας, ενώ ανέβαινε η παλίρροια. Έπειτα κάθησε εκεί και είπε στη θάλασσα: «Μην πλησιάζεις! Εγώ ο Κανούτος, βασιλιάς της γης και της θάλασσας, σε διατάζω». Η θάλασσα βέβαια ανέβηκε και έβρεξε τα πόδια και τη στολή του. Τότε εκείνος σηκώθηκε, έκανε πίσω και είπε: «Ας μάθουν όλοι πόσο κενή και ανίσχυρη είναι η δύναμη των βασιλέων, διότι δεν υπάρχει κανένας που να αξίζει αυτό το όνομα, εκτός από Εκείνον που γη και θάλασσα υπακούουν σύμφωνα με αιώνιους νόμους». Έπειτα κρέμασε το χρυσό του στέμμα πάνω σ’ έναν σταυρό και δεν το ξαναφόρεσε, «προς τιμήν του Θεού, του παντοδυνάμου Βασιλέως» όπως είπε.

     Στα ανθρώπινα πράγματα υπάρχουν άρχοντες για να εφαρμόζουν τους νόμους, να διασφαλίζουν την τάξη και γενικά να ρυθμίζουν τη δημόσια ζωή. Πολλά έχουν γραφεί για τα επιθυμητά προσόντα του άρχοντος. Ας θυμηθούμε εκείνο που έλεγε ο αρχαίος Αγάθων, ότι ο άρχοντας πρέπει να θυμάται τρία πράγματα: «ὅτι ἀνθρώπων ἄρχει, ὅτι κατὰ νόμους ἄρχει, καὶ ὅτι οὐκ ἀεί ἄρχει», αλλά και την απάντηση του Κυρίου στον Πιλάτο: «οὐκ εἶχες ἐξουσίαν οὐδεμίαν […], εἰ μὴ ἦν σοι δεδομένον ἄνωθεν» [Ιωάν. 19:11]. Αν ο κάθε άρχοντας (ανεξάρτητα από τον τίτλο του) αναγνωρίζει την Άνωθεν προέλευση της εξουσίας του, θα αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα για τους πολίτες.

Το άγαλμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου έξω από τον καθεδρικό ναό του York, στην Αγγλία, 

όπου ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας το 306 μ. Χ.

 

Αναβίωση βρυκολάκων

 Διαβάσαμε πρόσφατα ότι οι μυστικές υπηρεσίας της Ρωσίας έστησαν ξανά άγαλμα του Φέλιξ Ντζερζίνσκι, που ως ιδρυτής της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας ήταν ο αρχιτέκτονας της λεγόμενης ‘Κόκκινης Τρομοκρατίας’, που καταδίωξε αλύπητα όσους θεωρούσε ως ‘αντιφρονούντες’ την εποχή του Λένιν και στη συνέχεια του Στάλιν. Το άγαλμά του είχε καταστραφεί μετά την κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος το 1989, αλλά τώρα οι διάδοχοί του έφτιαξαν ένα νέο, σχεδόν ίδιο με το παλιό. Όπως δήλωσε κατά τα αποκαλυπτήρια ο Σεργκέι Ναρίσκιν, επικεφαλής της Υπηρεσίας Εξωτερικής Κατασκοπείας της Ρωσίας, «η εικόνα του προέδρου της Πανρωσικής Έκτακτης Επιτροπής έχει γίνει ένα από τα σύμβολα της εποχής του, το πρότυπο της κρυστάλλινης εντιμότητας, της αφοσίωσης και της πίστης στο καθήκον. Παρέμεινε πιστός στα ιδανικά του μέχρι τέλους – τα ιδανικά της καλοσύνης και της δικαιοσύνης».  

     Δεν ξέρω ρωσικά, και ίσως οι λέξεις ‘κρυστάλλινη εντιμότητα’, ‘καλοσύνη’, ‘δικαιοσύνη’ να έχουν διαφορετική έννοια στη γλώσσα αυτή. Πάντως τώρα που γνωρίζουμε επιτέλους ποια είναι τα ιδανικά που πρεσβεύουν οι άνθρωποι του σημερινού τσάρου μπορούμε να κοιμόμαστε λίγο πιο ήσυχοι…

Παιδαγωγία

 Στην κλασική αφήγηση του Πελοποννησιακού Πολέμου ο Θουκυδίδης περιγράφει επιγραμματικά την κατάληξη της εκστρατείας των Αθηναίων στη Σικελία: «Οὐδέν ἐστιν ὃ,τι οὐκ ἀπώλετο». Όλα χάθηκαν. Μια φράση που θα μπορούσε να αποδώσει και άλλες καταστροφές, φυσικές ή ανθρωπογενείς. Έχει εφαρμογή και στις πρωτάκουστες πλημμύρες που καταπόντισαν μεγάλο μέρος της Θεσσαλίας τις τελευταίες μέρες.

     Όπως σε κάθε παρόμοια συμφορά, πολλά γράφονται και λέγονται για αίτια, παράγοντες που συνήργησαν στην καταστροφή, έργα που δεν είχαν γίνει στην ώρα τους, ευθύνες αρμοδίων και μη. Είναι ίσως φυσική πρώτη αντίδραση του ανθρώπου να αναζητεί απτές απαντήσεις σε δύσκολα ερωτήματα για θέματα που έχουν τραγικές συνέπειες στη ζωή του: ένα είδος εκτόνωσης της απελπισίας που τον κατέχει όταν βρίσκεται επί ξύλου κρεμάμενος, με χαμένο όλο το βιός του. Ωστόσο δεν πρέπει να περιοριζόμαστε στις κατ’ άνθρωπον διαπιστώσεις. Όταν ο κατακλυσμός μας έρχεται από ψηλά, όταν η γη σείεται κάτω από τα πόδια μας (όπως πρόσφατα στο Μαρόκο), θα πρέπει να σκεφτόμαστε έξω από τα δικά μας μέτρα. Δεν νομίζω ότι η λέξη ‘θεομηνία’, που συχνά χρησιμοποιούμε για τέτοιες καταστάσεις, έχει αντίστοιχο σε άλλη γλώσσα. Και πάλι ανθρωπίνως, μιλάμε για ‘μήνιν’ (= οργή) του Θεού. Ο Θεός όμως είναι απαθής: δεν έχει τα δικά μας κίνητρα και αντιδράσεις. Και όπως γράφαμε προ ημερών, οι ενέργειές Του έχουν παιδαγωγικό και προειδοποιητικό χαρακτήρα.

     Ο Ευαγγελιστής Λουκάς [κεφ. 13] διασώζει ένα στιγμιότυπο από τη δράση του Χριστού, όπου τον ρωτούν για κάποιους Γαλιλαίους που τους σκότωσε ο Πιλάτος ενώ πρόσφεραν θυσία. Η απάντησή του: «Νομίζετε ότι εκείνοι ήταν πιο αμαρτωλοί από τους υπόλοιπους και το έπαθαν αυτό; Όχι, αλλά αν δεν μετανοήσετε, όλοι θα χαθείτε με τον ίδιο τρόπο. Ή μήπως εκείνοι οι δεκαοκτώ που σκοτώθηκαν όταν γκρεμίσθηκε ο πύργος του Σιλωάμ χρωστούσαν περισσότερα από όλους τους κατοίκους της Ιερουσαλήμ; Σας λέω όχι, αλλά αν δεν μετανοήσετε, όλοι θα πάθετε το ίδιο». Ο αββάς Ισαάκ ο Σύρος λέγει: «Μή ελέγξης τινά εν τινι παραπτώματι, αλλά σεαυτόν ηγού πάσιν υπεύθυνον και του πταίσματος αίτιον» [Ασκητικά, λόγος ζ΄]. Η αναζήτηση ευθυνών και ενόχων μπορεί να χρειάζεται, κατά περίπτωση. Ας σκεφτόμαστε όμως σε τι μπορεί να φταίμε εμείς όλοι οι υπόλοιποι, άρχοντες και αρχόμενοι, σε προσωπικό ή δημόσιο επίπεδο, και ας μη ξεχνάμε ότι, κατά τον πνευματικό νόμο, «ἐν ἄλλοις πταίομεν καί ἐν ἄλλοις παιδευόμεθα».

Περί ανορθοφωνίας

 Δεν ξέρω ποιες δοκιμασίες περνούν ή με τι κριτήρια προσλαμβάνονται οι υποψήφιοι εκφωνητές στο ραδιόφωνο (δεν μιλάω για τους δημοσιογράφους που παρουσιάζουν ενημερωτικές εκπομπές, αλλά ειδικά για εκείνους που διαβάζουν τα δελτία των ειδήσεων). Αναφέρομαι κυρίως στον επίσημο κρατικό φορέα, την ΕΡΤ, από την οποία και περιμένω κάτι ποιοτικά περισσότερο. Επειδή ακούω συχνά ειδήσεις στο αυτοκίνητο, καταγράφω κάποιες προσωπικές παρατηρήσεις για τους εκφωνητές των ωριαίων δελτίων.

     Πρώτο ατόπημα είναι η βιασύνη. Κατανοώ ότι υπάρχει πίεση χρόνου για τα σύντομα δελτία, αλλά αυτός δεν είναι λόγος για να διαβάζονται αυτά απνευστί, με πλήρη μερικές φορές περιφρόνηση των σημείων στίξης. Αποτέλεσμα είναι να συνδέονται προτάσεις, ακόμη και διαφορετικές ειδήσεις, λες και δεν υπάρχουν τελείες μεταξύ τους.

     Έπειτα, συχνά κάποιοι εκδηλώνουν κακό χρωματισμό του λόγου, με τονισμό και αναβίβαση της φωνής σε άσχετες συλλαβές (π.χ. «ΚΑτα την προανάκριση διαπιστώθηκε…»), ωσάν να πρόκειται για απαγγελία κάποιου θεατρικού μονολόγου. Στο άλλο άκρο, μερικοί κάθε τόσο καταπίνουν συλλαβές ή τις εκφωνούν με μισή φωνή, με αποτέλεσμα να μη βγαίνει νόημα. Επίσης στην σύνταξη των δελτίων όχι σπάνια υπάρχουν ατελείς προτάσεις, χωρίς ρήματα, λες και πρόκειται για τίτλους εφημερίδων.

     Και κάτι για τα σύντομα δελτία καιρού. Ακούμε τα γενικά για όλη τη χώρα, τα ειδικά για τον καιρό της Αθήνας και στο τέλος, ως κάποια απόφυση, τη φράση «ίδιο το σκηνικό και στη Θεσσαλονίκη, με θερμοκρασίες…». Δυο συγκεκριμένες λέξεις παραπάνω για την πόλη μας, έστω και ως επανάληψη, δεν θα έβλαπταν.

Ακραία

 Τη φετινή χρονιά (και έχουμε διανύσει μόνο τα δύο τρίτα της) μπορούμε άνετα να τη χαρακτηρίσουμε ως έτος των ακραίων φαινομένων. Είχαμε ακραία πολιτικά φαινόμενα (άνοδο της Νέας Δημοκρατίας και καταποντισμό του ΣΥΡΙΖΑ), ακραίες οικονομικές καταστάσεις (παγκόσμια άνοδο στις τιμές των αγαθών) και έχουμε ακόμη (όχι μόνο στην Ελλάδα) ακραία φυσικά φαινόμενα: καύσωνες διαρκείας, παρατεταμένη ξηρασία, καταστροφικές πυρκαγιές και πλέον καταιγίδες και πλημμύρες πρωτοφανούς έντασης, με συνεπακόλουθα αποτελέσματα για το έδαφος, τις καλλιέργειες, τις ζωές των ανθρώπων εν γένει. Και έπεται συνέχεια.

     Εν μέσω αυτής της παγκόσμιας κρίσης, δεν φαίνεται πουθενά να καταλάβαμε κάτι ως άνθρωποι, ως χώρες και συστήματα. Έτσι οι εμπόλεμοι συνεχίζουν να αλληλοσκοτώνονται, οι κερδοσκόποι να εκμεταλλεύονται, οι άνθρωποι να γίνονται εχθροί για ασήμαντες αφορμές, χωρίς να σκέφτονται εκείνο το ρεαλιστικό «ὅτε τὸν κόσμον κερδήσωμεν, τότε τῷ τάφῳ οἰκήσωμεν» της Ορθόδοξης υμνογραφίας (όρθρος Σαββάτου Γ΄ εβδομάδος Νηστειών). Και το ελληνικό κράτος να θέτει στις προτεραιότητές του τον… ‘γάμο για όλους με τεκνοθεσία’ και την ψηφιακή του πρόοδο.

     Αν ρωτήσει κανείς γιατί γίνονται όλα αυτά, η πρώτη και εύκολη απάντηση είναι ότι φταίει η κλιματική κρίση. Από καθαρώς φυσιοκρατικής πλευράς αυτό είναι σωστό. Όμως αυτό που ονομάζουμε απλά ‘φύση’ (λες και πρόκειται είτε για την μυθική Γαία των αρχαίων προγόνων μας είτε για κάτι άψυχο, απρόσωπο και άβουλο), για όσους ασπάζονται την Χριστιανική πίστη αποτελεί Δημιουργία, είναι έργο του Θεού και υπόκειται στην δική Του βούληση και πρόνοια. Στον χώρο και τον χρόνο της Παλαιάς Διαθήκης ο Θεός πήρε κάποτε την δραματική απόφαση: «Οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις εἰς τὸν αἰῶνα διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας […] ἀπαλείψω τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἐποίησα ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς, ἀπὸ ἀνθρώπου ἕως κτήνους καὶ ἀπό ἑρπετῶν ἕως πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι μετεμελήθην ὅτι ἐποίησα αὐτούς» [Γεν. 6:3,7]. Ακολούθησε ο καθολικός Κατακλυσμός, αλλά και η υπόσχεση του Θεού ότι δεν θα ξαναγίνει κάτι τέτοιο πάνω στη γη.

     Φυσικά συνέχισαν να εκδηλώνονται καταστροφικά φαινόμενα ανά τους αιώνες, έχοντας πάντα τον χαρακτήρα της προειδοποίησης, όπως περιγράφεται αναλυτικά στην Αποκάλυψη, σε μια σειρά κλιμακούμενης έντασης. Το συνηθισμένο αποτέλεσμα βέβαια είναι αυτό που διαπιστώνει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: «Καὶ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, οἳ οὐκ ἀπεκτάνθησαν ἐν ταῖς πληγαῖς ταύταις, οὐ μετενόησαν ἐκ τῶν ἔργων τῶν χειρῶν αὐτῶν […], καὶ οὐ μετενόησαν ἐκ τῶν φόνων αὐτῶν οὔτε ἐκ τῶν φαρμακειῶν αὐτῶν οὔτε ἐκ τῆς πορνείας αὐτῶν οὔτε ἐκ τῶν κλεμμάτων αὐτῶν» [Αποκ. 9:20-21].

     Αν καταλάβουμε και αποδεχθούμε τον προειδοποιητικό χαρακτήρα των φυσικών καταστροφών, τότε υπάρχει ακόμη ελπίδα.