Κρίση ταυτότητος

Εδώ και μήνες αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και ανησυχίας το θέμα των νέων ταυτοτήτων που εκδίδει το ελληνικό κράτος. Μείζον για μια μερίδα πολιτών, αμελητέο και στόχος χλευασμού και περιφρόνησης για άλλους, που το κατατάσσουν ασυζητητί στις ποικίλες θεωρίες συνωμοσίας. Ας καταθέσω κάποιες προσωπικές σκέψεις, χωρίς διάθεση πόλωσης.

     Απ’ όσο γνωρίζω, ο μακαρίτης ο πατέρας μου είχε ένα δελτίο ταυτότητος από το 1959 (όταν χειροτονήθηκε) μέχρι το τέλος (θυμούμαι ακόμη τον αριθμό του). Προσωπικά έχω αλλάξει μέχρι τώρα τρεις ταυτότητες ‘κλασικού’ τύπου. Τι καθιστά απαραίτητη (κατά τους συνηγόρους της) μια ακόμη αλλαγή; Με δυο λέξεις, η εκτεταμένη ψηφιοποίηση των πάντων, με όλες τις ευκολίες της. Κάθε μέρα μαθαίνουμε, με ανάλογο εντυπωσιασμό, για κάποιο καινούργιο επίτευγμα, και δεν προλαβαίνουμε να τα παρακολουθούμε όλα. Η άνεση με την οποία κάνουμε συναλλαγές με το δημόσιο, με την εφορία, με τράπεζες και άλλους οργανισμούς, κλείνουμε εισιτήρια και κάνουμε check-in για πτήσεις, γράφουμε και εκτελούμε συνταγές, ψηφίζουμε για τα επαγγελματικά μας όργανα κ.ο.κ. δεν έχει καμία σχέση με την αντίστοιχη ταλαιπωρία και το χάσιμο χρόνου που συνεπαγόταν κάθε τέτοια διαδικασία στην π.ψ. (προ ψηφιοποίησης) εποχή. Όλα αυτά διευκολύνουν τη ζωή, μας ικανοποιούν και μας ‘αναπαύουν’.

     Ωστόσο, κάθε νέο τεχνολογικό βήμα ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο προβληματισμού και αμφιβολίας. Καλές οι ευκολίες, αλλά τι γίνεται αν το ψηφιακό μέσον βρεθεί σε λάθος χέρια; Μαζί με τα επιτεύγματα κάθε τόσο ακούμε για αθέμιτες παρεμβάσεις και ‘χακαρίσματα’ όχι μόνο σε μεμονωμένα άτομα, αλλά και σε μεγάλους οργανισμούς, ακόμη και σε κρατικές υπηρεσίες μικρών και μεγάλων χωρών, τόσο από αντίπαλες χώρες όσο και από αγνώστους χάκερς, για ποικίλους σκοπούς, κάθε άλλο παρά σύννομους και ευεργετικούς. Ποιος μπορεί να προστατεύσει τους πολίτες από την κακόβουλη χρήση της τεχνολογίας; Υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας;

     Οι θιασώτες της καθολικής ψηφιοποίησης έχουν έτοιμη την ένσταση: ξέρουμε καλά ότι πλέον κάθε κίνησή μας στο Διαδίκτυο, κάθε ενέργεια από το smartphone μας, καταγράφεται από πάμπολλους φορείς, επίσημους και ανεπίσημους, συνήθως για εμπορικούς σκοπούς, αλλά όχι μόνο. Τι χειρότερο μπορεί να μας κάνει η εισαγωγή ενός ακόμη ψηφιακού εργαλείου (της ταυτότητας) στην καθημερινότητά μας; Η κυβέρνηση μας διαβεβαιώνει ότι τα μόνα στοιχεία που θα περιλαμβάνονται στο μικροτσίπ του δελτίου είναι αυτά που θα βλέπουμε κι εμείς στο φυσικό μέρος. Ωστόσο, ακούσαμε ήδη ότι στο εγγύς μέλλον θα προστεθεί και ο ‘αριθμός του πολίτη’, που δεν ξέρουμε σε ποια και πόσα στοιχεία μας θα δίνει πρόσβαση. Εφόσον η δυνατότητα αυτή υπάρχει, σε μια επόμενη φάση μπορεί να προστεθούν και άλλες πληροφορίες, είτε εν γνώσει είτε εν αγνοία μας. Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι κάθε νέα προσθήκη θα υπόκειται σε επίσημο έλεγχο από το εθνικό κοινοβούλιο ή από κάποιο θεσμικό όργανο: η εμπιστοσύνη στους πολιτικούς, κάθε χρώματος, δυστυχώς έχει εκλείψει. Και αν το πρόγραμμα της ψηφιοποίησης περιλαμβάνει την διασύνδεση διαφόρων βάσεων δεδομένων (οικονομικών, καταναλωτικών, υγειονομικών, ακόμη και προσωπικών συνηθειών του καθενός), δεν είναι δύσκολο να φαντασθούμε πόση αξία θα έχουν αυτά τα μεγα-δεδομένα (megadata) για τους ψηφιακούς εμπόρους. Όλα αυτά δεν είναι θεωρία συνωμοσίας, αλλά υπαρκτή πραγματικότητα.

     Υπάρχει άμυνα απέναντι στην κατάσταση αυτή; Φοβούμαι πως όχι. Ξέρουμε ότι πρακτικά είναι αδύνατο να καταπολεμήσει κανείς ριζικά π.χ. την διαδικτυακή παιδική πορνογραφία ή το ψηφιακό οικονομικό έγκλημα. Η παρανομία βρίσκεται πάντα ένα βήμα πιο μπροστά από τη νομιμότητα. Οι κανονισμοί προστασίας προσωπικών δεδομένων (π.χ. ο περιώνυμος ευρωπαϊκός GDPR) αποτελούν ένα σύγχρονο ανέκδοτο: αυτό που κάνουν είναι να προσθέτουν περιττές στρώσεις γραφειοκρατικών απαιτήσεων σε νομοταγείς πολίτες και επίσημους φορείς, ενώ οι κάθε είδους παράνομοι (άτομα ή φορείς) τους αγνοούν, χαμογελώντας ειρωνικά για την αφέλεια ημών των υπολοίπων.

     Στις δικές μου μη ειδικές σκέψεις προσθέτω την έγκυρη γνώμη του καθηγητή Διομήδη Σπινέλλη, που διετέλεσε στο παρελθόν Γενικός Γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων του Υπουργείου Οικονομικών. Σε άρθρο του στην Καθημερινή με τίτλο ‘Το κράτος και τα προσωπικά μαςδεδομένα’ γράφει: «Η συγκέντρωση όλων των δεδομένων μας σε μία υπηρεσία του Δημοσίου τα κάνει ελκυστικά σε κάθε λογής κακοποιούς και ευάλωτα στο σύνολό τους. Είναι προτιμότερο το κράτος να φυλάσσει τα δεδομένα μας αποκεντρωμένα σε διαφορετικές υπηρεσίες (π.χ. ΑΑΔΕ, ΕΦΚΑ, Κτηματολόγιο, υπουργεία Εσωτερικών, Υγείας, Προστασίας του Πολίτη, Μεταφορών, Δικαιοσύνης, Ψηφιακής Διακυβέρνησης), με τη μεταβίβαση των ελάχιστων απαιτούμενων δεδομένων να πραγματοποιείται μόνο τη στιγμή και για το διάστημα που αυτό απαιτείται».

     Στα παραπάνω δεν χρησιμοποίησα πουθενά θεολογικά ή μεταφυσικά επιχειρήματα του τύπου ‘χάραγμα’ ή ‘666’ (χωρίς να τα παραβλέπω). Σκοπός μου δεν είναι να υποστηρίξω κάποια θεωρία συνωμοσίας. Με την επίγνωση όμως των δυνατοτήτων – γνωστών και αγνώστων – της σύγχρονης τεχνολογίας, κατανοώ και συμμερίζομαι τις επιφυλάξεις πολλών συνανθρώπων μας. Ο μυθικός Λαοκόων είπε στους Τρώες που θαύμαζαν τον Δούρειο ίππο: «Φοβούμαι τους Δαναούς και δώρα φέροντας». Εκείνοι δεν τον άκουσαν, με τα γνωστά αποτελέσματα για την πόλη τους. Οι σύγχρονοι Δαναοί μας προσκομίζουν συνεχώς νέα ‘δώρα’. Είναι ανάγκη να πάθουμε πρώτα για να σκεφθούμε τις πιθανές συνέπειες από την αποδοχή τους; Τότε θα είναι πολύ αργά.