Απορίας άξιον

Συμμερίζομαι τις απορίες του σημερινού επιστολογράφου της Καθημερινής, τις οποίες παραθέτω αυτούσιες και χωρίς άλλο σχολιασμό:


Κύριε διευθυντά
Η εκστρατεία 16/9/2019 των Πρασίνων, αριστεροαναρχικών κ.λπ. εναντίον του τίτλου «Ευρωπαϊκός τρόπος ζωής» που συνοδεύει τον Έλληνα αντιπρόεδρο της Κομισιόν Μαργαρίτη Σχοινά, κυρίως στην Ευρώπη και στα ΜΜΕ, με έχει αφήσει άναυδο.
Κατά συνέπεια, έχω δύο ερωτήσεις να κάνω προς αυτές τις «ευγενικές ψυχές», που τις επιβάλλει η κοινή λογική:
Εάν ο «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής» είναι τόσο απεχθής και κατακριτέος, τότε γιατί τα εκατομμύρια των μεταναστών δίνουν τον υπέρ πάντων αγώνα για να εισέλθουν στην Ευρώπη και στον τρόπο ζωής της, ώστε να απολαύσουν τις αρχές και τα ιδανικά που πρεσβεύει (στην καλύτερη περίπτωση) και για να επωφεληθούν από το κράτος πρόνοιας και τα λεφτά του (στη χειρότερη);
Και γιατί ούτε ένας μετανάστης δεν τρέχει π.χ. προς Αφρική, Ρωσία, Κίνα ή και Ν. Αμερική; Γιατί δεν είναι χαζοί, αυτό θα απαντούσα.
Κωνσταντίνος Λύκας

Αποκρυστάλλωση

Κάθε τόσο μας δίνονται αφορμές να αναρωτηθούμε για τη νοητική επάρκεια των συνανθρώπων μας, για τη λογική που διέπει τις αποφάσεις και τις πράξεις τους, και να καταλήξουμε σε σοβαρές αμφιβολίες.
     Ένα πρόσφατο παράδειγμα. Διαβάζω ένα εκτενές ρεπορτάζ στη Guardian για τους κρυστάλλους. Τι είναι οι ‘κρύσταλλοι’; Με απλά λόγια, κομμάτια πέτρας κάθε λογής (κυρίως ορυκτές ενώσεις πυριτίου όπως ο χαλαζίας) με περίεργα ονόματα, χρώματα και σχήματα, που πωλούνται σε εξωφρενικές τιμές, επενδυμένοι τεχνηέντως με κάθε είδους μαγικές ιδιότητες: θεραπεύουν τα πάντα (ανάλογα με την πέτρα), εγγυώνται ευεξία, διορθώνουν τα στραβά, ομορφαίνουν τα άσχημα, ό,τι θέλετε θα το βρείτε σ’ έναν κρύσταλλο. Ακόμη και ‘εναλλακτική πνευματικότητα’. Πρέσβεις και διαφημιστές της διάφορες διασημότητες (ηθοποιοί, τραγουδιστές και άλλοι) που πληρώνουν και προάγουν κάθε λογής παλαβομάρα (εν προκειμένω η λέξη ‘ψώνιο’ περιγράφει με απόλυτη ακρίβεια τόσο το προϊόν όσο και τους αγοραστές του). Με άλλα λόγια, μια παγκόσμιας κλίμακας οργανωμένη, πανάκριβη και προφανώς κερδοφόρα κομπίνα, με ουκ ολίγα θύματα. Αυτή τη νοοτροπία περιγράφει ο Απόστολος Παύλος στον Τιμόθεο, όταν λέει ότι οι άνθρωποι «ἀπὸ μὲν τῆς ἀληθείας τὴν ἀκοὴν ἀποστρέψουσιν, ἐπὶ δὲ τοὺς μύθους ἐκτραπήσονται». Έτσι κάποιοι μπορεί π.χ. να αντιδρούν στους προληπτικούς εμβολιασμούς και να τους θεωρούν εκμετάλλευση από τις φαρμακευτικές εταιρείες, αλλά κρεμούν ευχαρίστως ‘κρυστάλλους’ στο λαιμό και τις τσέπες τους, αδιαφορώντας για το κόστος.
     Κάτω από την αστραφτερή εμπορική επιφάνεια υπάρχουν οι σκοτεινές και βρώμικες ‘ρίζες’. Τα περισσότερα από τα πετρώματα αυτά εξορύσσονται από τη γη στις φτωχότερες χώρες του κόσμου, όπως στη Μαδαγασκάρη, υπό συνθήκες άθλιες και συνάμα επικίνδυνες για τους εργαζομένους, που σκάβουν με τα χέρια μέσα σε τούνελ ετοιμόρροπα και κάθε τόσο τραυματίζονται ή σκοτώνονται από καθιζήσεις του εδάφους. Η καθημερινή αμοιβή τους είναι πρακτικά η αξία ενός πιάτου ρυζιού για πέτρες που θα πουληθούν στη συνέχεια για εκατοντάδες, χιλιάδες ή και εκατομμύρια δολάρια σε κάποια άλλη γωνιά της γης. Κι από τη μια άκρη ως την άλλη μεσολαβούν οι διάφοροι επιτήδειοι που εκμεταλλεύονται τόσο τους αθλίους χειρώνακτες όσο και τους ηλίθιους αγοραστές που αναζητούν την ψυχική τους ηρεμία σ’ ένα κομμάτι χαλαζία.
     Βέβαια θα μπορούσε κανείς να αντείπει ότι χωρίς το εμπόριο των κρυστάλλων όλοι αυτοί οι πεινασμένοι δεν θα έβγαζαν ούτε το πιάτο με το ρύζι κάθε μέρα. Αυτό όμως είναι μια δικαιολογία και υπεκφυγή από την πραγματική «ρίζαν πάντων των κακῶν», την φιλαργυρία και απληστία που οδηγεί σε άνιση κατανομή του παγκόσμιου πλούτου. Εδώ δυστυχώς δεν υπάρχει εναλλακτική ερμηνεία. Αυτή είναι η... αποκρυσταλλωμένη αλήθεια.

Το ταξί

Οι πρακτικές διηγήσεις, οι καθημερινές ιστορίες, τα απτά παραδείγματα, τα ανέκδοτα ανέκαθεν αποτελούσαν επικοινωνιακό μέσο ιδιαίτερης αξίας για τη μετάδοση ενός μηνύματος. Οι μύθοι του Αισώπου έχουν διαχρονική αξία, ενώ οι παραβολές του Κυρίου είναι από τις πιο ζωντανές και βαθιές διδασκαλίες του. Ας χρησιμοποιήσουμε λοιπόν σήμερα τη μέθοδο της ‘παραβολής’ στη σελίδα μας.
     Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι δυο οδηγοί μοιράζονται ένα ταξί: μισές ώρες ο ένας, μισές ο άλλος. Οδηγούν με διαφορετικό τρόπο, κάνουν διαφορετικές διαδρομές, άλλα προβλήματα τυχαίνουν στο ωράριο του καθενός, χρειάζεται να κάνουν επισκευές, συντηρήσεις, παρεμβάσεις, να βάλουν καύσιμα ή να το ξεχάσουν. Κάθε φορά που παραλαμβάνει ο επόμενος, έχει να αντιμετωπίσει την κατάσταση που αφήνει πίσω του ο προηγούμενος. Θα βρει κάποια πράγματα τακτοποιημένα, κι αν έχει στοιχειώδη καλή διάθεση θα πρέπει να πει έναν καλό λόγο στον συνάδελφο που τα φρόντισε. Κάποια άλλα θα χρειάζονται διόρθωση, που μπορεί να αμέλησε ή απλώς να μη πρόλαβε ή να μην αντιλήφθηκε ο προηγούμενος. Δεν ωφελεί να τσακωθεί με τον συνεταίρο του γι’ αυτό. Η κοινή λογική λέει ότι θα πρέπει να τα κουβεντιάσει μαζί του, να τα επισημάνει ώστε να μη ξαναγίνουν, και να διορθώσει αυτά που πρέπει. Σίγουρα δεν μπορεί να τα αφήσει έτσι: από το ίδιο όχημα και τη συνεχιζόμενη καλή λειτουργία του εξαρτάται ο βιοπορισμός και των δύο.
     Αν ονομάσουμε το ταξί Ελλάδα και τους δυο οδηγούς κυβέρνηση και αντιπολίτευση (δεν χρειάζονται συγκεκριμένα ονόματα· τα ίδια ισχύουν όποια κι αν είναι αυτά), μπορεί κανείς να πιάσει το νόημα. Η εναλλαγή ‘οδηγών’ στο τιμόνι της χώρας πρέπει να αποβλέπει στη συνέχιση της ομαλής πορείας της. Το ‘ταξί’ πρέπει να κινείται με τα λιγότερα δυνατά προβλήματα. Αν οι ‘οδηγοί’ αναλίσκονται στο να κατηγορούν ο ένας τον άλλο και να περιαυτολογούν για τα δικά τους επιτεύγματα, ή να μαλώνουν για το ποιος θα πιάσει το τιμόνι, δουλειά δεν γίνεται, το όχημα δεν κινείται και η χώρα παραμένει στάσιμη ή και διαλύεται, ανάλογα με το ‘στυλ της οδήγησης’ του καθενός.
     Έκανα τις σκέψεις αυτές ακούγοντας στο ραδιόφωνο τις δημοσιογραφικές αναλύσεις και προβλέψεις για το τι θα πει ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη ΔΕΘ. Σταματώ εδώ. Άλλωστε οι παραβολές δίνουν κυρίως τροφή για σκέψη. Η πρόσληψη και η περαιτέρω επεξεργασία τους αφήνεται στ’ αυτιά και τον νου των ακροατών και αναγνωστών. Όπως και το Σύνταγμα στον πατριωτισμό των Ελλήνων.

Άωρες ηλικίες

Την επικαιρότητα σήμερα διεκδικούν δυο βρέφη. Το ένα ήρθε στον κόσμο προφανώς ‘ανεπιθύμητο’, και η νεαρή μητέρα (19 ετών) πάνω στην αμηχανία και την ταραχή της το εγκατέλειψε μέσα σ’ ένα καρότσι σούπερ μάρκετ σε είσοδο οικοδομής. Ευτυχώς τα κλάματά του τράβηξαν την προσοχή, βρέθηκε εγκαίρως και έτυχε της ανάλογης φροντίδας. Η αστυνομία βρήκε και συνέλαβε την μητέρα. Ελπίζουμε η αντιμετώπισή της να είναι όπως αρμόζει σε μητέρα, και όχι σε κάποιον εγκληματία του ποινικού δικαίου. Να της δώσει όχι μια τιμωρία, αλλά την ευκαιρία να αποδεχθεί και να μεγαλώσει το παιδί της με ανάλογη συμπαράσταση και καθοδήγηση. Υπάρχουν τόσοι φορείς που μπορούν να βοηθήσουν σ’ αυτό, αλλά η αστυνομία και η δικαιοσύνη δεν υπάγονται σ’ αυτούς.

     Η δεύτερη περίπτωση δυστυχώς είχε τραγικό τέλος. Μόλις δύο μηνών το κοριτσάκι, έπεσε θύμα του σκυλιού της οικογενείας που έσχισε τη σίτα της μπαλκονόπορτας και το κατασπάραξε (προφανώς από την πολλή αγάπη...). Δεν ξέρω τι θα πουν οι ζωόφιλοι, αλλά από τη στιγμή που υπάρχει μωρό στο σπίτι, τι δουλειά έχει στον ίδιο χώρο το ροτβάιλερ, ένα από τα πιο επιθετικά σκυλιά που υπάρχουν στον κόσμο;  Γενικά, τι δουλειά έχει ένα τέτοιο ζώο σε διαμέρισμα; Εδώ η οικογένεια ήδη έχει υποστεί την απώλεια του παιδιού της, και μεγαλύτερη ποινή δεν μπορεί να της επιβάλει ο νόμος. Ωστόσο, μπορεί να απαγορεύσει την παρουσία συγκεκριμένων ζώων στα σπίτια, πριν φτάσουμε να θρηνήσουμε κάποιο επόμενο θύμα (δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο).

     Σημείωση: Έριξα μια ματιά σε ιστοσελίδα για σκυλιά, που χαρακτηρίζει το ροτβάιλερ απίστευτα φιλικό, ιδιαίτερα προς τα παιδιά, και παιχνιδιάρικο. Αυτό λένε οι άνθρωποι, αλλά το ξέρουν άραγε και τα σκυλιά;

    

Απόγευμα ασύνδετο

Δεν έχω σήμερα κλεισμένα ραντεβού στο ιατρείο, αλλά δεν μπορώ και να λείψω -- ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να προκύψει απρόοπτα. Έτσι στέλνω με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ένα κείμενο για μελέτη και επεξεργασία, ώστε να αξιοποιήσω τον χρόνο κια να προχωρήσω μια ακαδημαϊκή εκκρεμότητα. Φεύγω με άνεση από το σπίτι, αποφασισμένος να κάνω ό,τι δεν έκανα τις προηγούμενες μέρες (πάντοτε τόσα άλλα πράγματα παίρνουν προτεραιότητα). Ευτυχώς η κάψα των προηγουμένων ημερών έχει υποχωρήσει και ο περίπατος από τη στάση του λεωφορείου είναι ευχάριστος. Αλλά τι γίνεται εδώ; Οι γύρω δρόμοι έχουν ανασκαφεί, και τα σχετικά μηχανήματα συνεχίζουν το έργο τους. Το δίκτυο οπτικών ινών επεκτείνεται και στη γειτονιά μας. Το ψηφιακό μέλλον έρχεται καλπάζοντας με ακόμη μεγαλύτερες ταχύτητες. Καλά όλα αυτά, αλλά ανοίγοντας το ιατρείο διαπιστώνω ότι δεν έχω τηλέφωνο: προφανώς οι εργασίες σημαίνουν κάποια προσωρινή διακοπή. Ευτυχώς που δεν έχω ασθενείς. Ναι, αλλά χωρίς το τηλέφωνο δεν δουλεύει και το Ίντερνετ, άρα η εργασία που έστειλα μένει και πάλι όνειρο. Όπως βέβαια και πολλά άλλα θέματα: η ανάγνωση των εφημερίδων, το τακτικό σταυρόλεξο της Guardian, η μουσική περιπλάνηση στο YouTube. Αναγκαστικά ασχολούμαι με την αρχειοθέτηση/μεταφορά παλαιών ιστορικών στον υπολογιστή για καμιά ώρα. Η μουσική βρίσκει τη λύση της μ’ εκείνα τα CD που κράτησα στη γυάλινη βιτρίνα. Τα καλύτερα της Joan Baez, με το ‘Διαμάντια και σκουριά’ σε πρώτη γραμμή. Ακολουθεί Τσαϊκόφσκι, και λίγο διάβασμα (παλιά διηγήματα του φίλου μου Ζάχου) και πασιέντσες και Mahjong στο κομπιούτερ. Το σταθερό τηλέφωνο συνεχίζει να μη δουλεύει, αλλά και το κινητό λες και έχει κηρύξει απεργία συμπαράστασης. Ένας ιατρικός επισκέπτης περνάει για μια καλησπέρα, αυτό είναι όλο. Μια γρήγορα ματιά στις χειρόγραφες σημειώσεις μου, ώρα για δρόμο, με την ελπίδα η σύνδεση να αποκατασταθεί γρήγορα. Πόσο εξαρτημένοι είμαστε τελικά... Ούτε μπορούμε πλέον να διανοηθούμε πώς λειτουργούσαμε στην προ Διαδικτύου εποχή.  Και αντίστροφα, τολμούμε να φαντασθούμε το χάος που θα προκύψει αν κάποια στιγμή όλο αυτό το αξιοθαύμαστο σύστημα επικοινωνίας (και τόσων άλλων πραγμάτων) πάψει για κάποιο λόγο να λειτουργεί; Έχοντας ‘κρεμάσει’ πάνω του όλες τις λειτουργίες των κρατών, των υπηρεσιών, των διεθνών οργανισμών, αλλά και τις ατομικές μας εργασίες και υποθέσεις, δεν είμαστε αυτόματα έκθετοι σε μια μαζική καταστροφή γιγαντιαίου μεγέθους, μια ψηφιακή '11η Σεπτεμβρίου';
     Μ’ αυτές τις ζοφερές σκέψεις φτάνω στο σπίτι, ανοίγω τον υπολογιστή και μπαίνω στο δίκτυο. Ευτυχώς εκείνη η μέρα δεν έφτασε ακόμη. Ας πάρουμε κι απόψε τη ‘δόση’ μας.

Παίδες

Έχουμε όλοι προσωπική πείρα της εικόνας του μικρού, ανώριμου παιδιού που ζητάει κάτι από τον γονέα, εκείνος το αρνείται ή το αναβάλλει για το μέλλον, οπότε το μικρό παιδί ξεσπάει σε κλάματα και φωνές: «Εγώ τώρα το θέλω!», ανακαλύπτοντας και υιοθετώντας έτσι εκ σπαργάνων την τακτική του εκβιασμού, την οποία από εκεί και στο εξής θα χρησιμοποιεί σε κάθε φάση της ζωής του για να επιτυγχάνει το ζητούμενο. Φυσικά η τακτική θα είναι τόσο αποτελεσματική όσο πιο ενδοτικός είναι ο αποδέκτης του εκβιασμού: αν ο ‘δράστης’ βλέπει ότι με μια-δυο προσπάθειες κάμπτονται οι αντιστάσεις, δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να προχωρήσει. Αν αντιμετωπίσει μια σταθερή άρνηση, συνοδευόμενη (ιδίως στη μικρή ηλικία) από παιδαγωγική τιμωρία όπου χρειάζεται, θα μάθει κάποια στιγμή ότι κάθε πράγμα γίνεται στον καιρό του, ότι στη ζωή δεν υπάρχει μόνο το «ναι σε όλα» αλλά και το «όχι», ότι το κάθε θέλημά μας δεν αποτελεί βασιλική διαταγή. 
     Αν όμως στο μικρό παιδί υπάρχει το ελαφρυντικό της ανωριμότητας (και η αντίστοιχη ευθύνη του γονέα για μόρφωση του χαρακτήρα του), τότε τι μπορεί κανείς να καταλογίσει σε – υποτίθεται – ενήλικες και μάλιστα στοιχειωδώς παιδευμένους, που συμπεριφέρονται ανάλογα; «Δεν έδωσε τίποτε ο πρωθυπουργός» είναι το κεντρικό συμπέρασμα σε όλα τα πρωτοσέλιδα της Δευτέρας μετά την ετήσια ομιλία και συνέντευξη στη ΔΕΘ. Λες και δεν πέρασαν δέκα χρόνια ωμής πραγματικότητας, λες και δεν μάθαμε ποτέ ότι δεν ωφελεί να υπόσχεσαι χωρίς δυνατότητα πραγμάτωσης, λες και δεν γνωρίσαμε την ψευτιά και τον λαϊκισμό στις ποικίλες εκδοχές του. «Τώρα τα θέλουμε!» είναι η επίμονη ιαχή των κακομαθημένων παιδιών, άσχετα αν στο μεταξύ έχουν γίνει δημοσιογράφοι, συνδικαλιστές, πολιτικοί. Η λογική του ρεαλισμού και του μέτρου δεν έχει καμιά σημασία: θεωρείται υπεκφυγή και άρνηση υποσχέσεων. Θυμίζει αυτό που γράφει ο Δαβίδ στους Ψαλμούς: «Αὐτοὶ διασκορπισθήσονται τοῦ φαγεῖν· ἐὰν δὲ μὴ χορτασθῶσι, καὶ γογγύσουσιν» (Ψ. 58). Μια διαρκής ανώριμη συμπεριφορά, που ικανοποιείται μόνο με πυροτεχνικές ‘παροχές’ και στιγμιαία οφέλη. Σαν τα παιχνίδια που, μετά από την επίμονη απαίτηση για αγορά τους, διαρκούν μόλις μερικές ώρες ή μέρες στα χέρια των παιδιών πριν τα σπάσουν ή τα πετάξουν, για να διεκδικήσουν τα επόμενα.

Αυτείδωλον

Η αρθρογραφία των ημερών περιλαμβάνει ποικίλα σχόλια και κριτικές για την ταινία ‘Ενήλικοι στην αίθουσα’ του Κώστα Γαβρά που κυκλοφόρησε πρόσφατα [διαβάστε ενδεικτικά τη Μ. Κατσουνάκη]. Πρόκειται, αν δεν το ξέρετε, για κινηματογραφική μεταφορά του ομότιτλου βιβλίου του πάλαι ποτέ υπουργού Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη, που όπως φαίνεται έβλεπε από τότε τον εαυτό του ως ήρωα βιβλίου και ταινίας. Νάρκισσος μόνο ή κάτι περισσότερο; Ο άγιος Ανδρέας Κρήτης χρησιμοποιεί στον Μεγάλο Κανόνα μια πανέμορφη λέξη: «αυτείδωλον εγενόμην». Έγινα ο ίδιος το είδωλο, το αποκλειστικό αντικείμενο λατρείας για τον εαυτό μου. Κάθε λέξη, κίνηση, ενέργεια περιστρέφεται γύρω από τις πτώσεις της προσωπικής αντωνυμίας του πρώτου ενικού προσώπου: εγώ, εμού εμοί, εμέ. Η απουσία του πληθυντικού της μεγαλοπρεπείας δεν  μειώνει, αντίθετα υπογραμμίζει την αυταρέσκεια, τον αυτοθαυμασμό, το «δοξάστε με!» του μακαρίτη Χάρυ Κλυν. Και η ελληνική πολιτεία της περιόδου ΣΥΡΙΖΑ, αποτιμώντας το έργο του σύγχρονου ‘ναρκίσσου’, χρηματοδότησε αδρά το γύρισμα της ταινίας που ‘αγιογραφεί’ το είδωλο που μας βούλιαξε στο χρέος με τις εγωκεντρικές ιδιορρυθμίες του στο δύσκολο πρώτο εξάμηνο του 2015 (630 χιλιάδες ευρώ ήταν η ονομαστική επιδότηση προς τον σκηνοθέτη για την ταινία, αν και λέγεται ότι τελικά του έδωσαν πολύ περισσότερα). Χώρια που ο ‘ήρωας’ εισπράττει δικαιώματα τόσο για το βιβλίο όσο και για την ταινία (θα τα δούμε άραγε στο πόθεν έσχες του τώρα που είναι και αρχηγός κόμματος;).
     Δεν έχω απολύτως κανένα οικονομικό ή άλλο συμφέρον ούτε κάνω διαφήμιση, αλλά διαβάστε την ‘Τελευταία μπλόφα’ για να πάρετε μια ιδέα για το πόσο ερασιτεχνικά και επιπόλαια (λίαν επιεικώς) λειτουργούσε όχι μόνο ο συγκεκριμένος πρωταγωνιστής αλλά και ολόκληρη η κυβέρνηση την κρίσιμη εκείνη εποχή, και πώς γλιτώσαμε από το χάος που απειλεί σήμερα τη Βρετανία με το επικείμενο Brexit.  Κι αν κανείς αντιτείνει ότι «τέλος καλό, όλα καλά», θα έλεγα (με ιατρικούς όρους) ότι δεν χρειάζεται να περάσω ο ίδιος το έμφραγμα για να προσπαθώ στη συνέχεια να το αποφύγω ή να διορθώσω τις συνέπειες. Προτιμώ να πάρω τα μέτρα μου πριν φτάσω στην Εντατική, όσο τουλάχιστον εξαρτάται από μένα. Όμως η πείρα δείχνει ότι πάντα εξαιρούμε τον εαυτό μας («εγώ δεν έχω ανάγκη, δεν θα πάθω τίποτε, όλοι οι άλλοι να προσέχουν!»). Τα ‘νεκροταφεία’ της ιστορίας είναι γεμάτα από τέτοιους ήρωες και σωτήρες διαφόρων εποχών που φρόντισαν, όσο ζούσαν ακόμη, να γράψουν το όνομά τους με κεφαλαία, έστω και στο μαύρο κατάστιχο.

Άχρωμοι, άοσμοι, άγευστοι

Κάποτε υπέβαλα για δημοσίευση σε ξένο ιατρικό περιοδικό ένα ενδιαφέρον περιστατικό. Η εργασία απορρίφθηκε διότι δεν συνοδευόταν από γραπτή συγκατάθεση του ασθενούς, ο οποίος είχε πεθάνει δεκαοκτώ χρόνια νωρίτερα. Οι εξηγήσεις που έδωσα στο περιοδικό δεν έγιναν δεκτές, οπότε τους έγραψα ότι οι μελλοντικές δημοσιεύσεις θα ήταν όλες του τύπου: «Κάποιος κάποτε έκανε κάποια συμπτώματα, υποβλήθηκε σε κάποιες εξετάσεις, και βρέθηκε ότι πάσχει από κάποια νόσο, για την οποία έκανε ανάλογη θεραπεία με άγνωστο αποτέλεσμα». Τέτοιες εργασίες θα είχαν μηδενική επιστημονική αξία, αλλά οπωσδήποτε θα ήταν απόλυτα σύμφωνες με τους κανόνες της πολιτικής ορθότητας.
     Θυμήθηκα το περιστατικό αυτό ενώ διάβαζα την απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (Καθημερινή 4/9/2019) για μη αναγραφή του θρησκεύματος και της ιθαγένειας των μαθητών στα πιστοποιητικά σπουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Όσο κι αν θέλει κανείς να μην είναι καχύποπτος, δεν μπορεί παρά να συμπεράνει ότι η πολτοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, τόσο από εθνική όσο και από θρησκευτική πλευρά, προωθείται κανονικά και με το νόμο, και υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Αλλά γιατί να περιορισθούμε σ’ αυτά; Μπορούμε να αφαιρέσουμε και όλα τα υπόλοιπα στοιχεία ταυτότητος και να πιστοποιούμε μόνο ότι «Ο αριθμός 1234 αποφοίτησε από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση». Και μπορεί να προστεθεί στη μάζα μιας άχρωμης και άγευστης χώρας.

 [Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή 11/9/2019]

     Υστερόγραφο: Οι ‘προοδευτικοί’ έσπευσαν να αλαλάξουν για τον... θρίαμβο και να εγκαλέσουν την κυβέρνηση γιατί δεν φαίνεται διατεθειμένη να συμπλεύσει με την απόφαση της Αρχής (που είναι γνωμοδοτική και όχι δεσμευτική). Μαζί με το απαραίτητο ξύδι, ας τους προσφέρουμε και τη διαβεβαίωσή μας ότι γεννηθήκαμε Έλληνες και είμαστε Έλληνες υπήκοοι και Ορθόδοξοι Χριστιανοί στο θρήσκευμα, και δεν ντρεπόμαστε να το δηλώνουμε επίσημα και υπεύθυνα. Όσοι νιώθουν ότι σε κάτι από αυτά υστερούν, ας το αντιμετωπίσουν ψύχραιμα, ως προσωπικό σύμπλεγμα μειονεξίας, και ας απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό. Υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία, μόνο που δεν επιβάλλεται με το ζόρι.

Διαφορετικές προσεγγίσεις

Η είδηση πέρασε μάλλον απαρατήρητη παρ’ ημίν. Μαθαίνουμε λοιπόν ότι στην Κύπρο το Υπουργείο Παιδείας και οι εκπαιδευτικές οργανώσεις (δασκάλων και καθηγητών) δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην ευπρεπή εμφάνιση των μαθητών και μαθητριών. Έτσι ειδική επιτροπή όλων αυτών των φορέων κάθησε το καλοκαίρι και μελέτησε και αναθεώρησε τους κανονισμούς λειτουργίας των σχολείων (υπάρχουν και τέτοιοι), βάζοντας λεπτομερείς σχετικούς κανόνες. Αντιγράφω από σχετικό δημοσίευμα: «Η εμφάνιση των μαθητών/τριών στα σχολεία τονίστηκε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των συσκέψεων από τις δύο πλευρές (Υπουργείο Παιδείας και εκπαιδευτικούς) και συμφωνήθηκε ότι αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη μαθητική ιδιότητα των παιδιών και πρέπει να στηρίζεται στην καλαισθησία. Μαθητές και μαθήτριες θα πρέπει να παρουσιάζονται στο σχολείο χωρίς υπερβολές».

     Η απόφαση της επιτροπής προσδιορίζει επακριβώς τι αποτελεί υπερβολή. Έτσι ως υπερβολές θεωρούνται για τους μαθητές τα πολύ μακριά ή βαμμένα μαλλιά, το ιδιόρρυθμο κούρεμα, η κοτσίδα, το εμφανές αξύριστο πρόσωπο, τα γένια ή το υπογένειο, τα σκουλαρίκια, τα βραχιόλια, οι διακοσμητικές καδένες και αλυσίδες, τα χαμηλόμεσα παντελόνια και άλλα παρόμοια. Για τις μαθήτριες, η ιδιόρρυθμη κόμμωση (βαμμένα ή φουντωτά μαλλιά ή εξεζητημένες ανταύγειες), το μακιγιαρισμένο πρόσωπο, τα βαμμένα χείλη, οι ψεύτικες βλεφαρίδες, το χαμηλόμεσο παντελόνι ή η κοντή φούστα και τα μακριά ή βαμμένα νύχια. Οι μαθήτριες μπορούν να φέρουν δακτυλίδια (αλλά όχι πολλά ή φανταχτερά) ή βραχιόλια (σε λελογισμένο αριθμό), τα παραδοσιακά σκουλαρίκια και φουλάρια που να ταιριάζουν με τις αποχρώσεις της στολής. Γενικά, τόσο οι μαθητές όσο και οι μαθήτριες θα πρέπει να αποφεύγουν το προκλητικό ντύσιμο και επιλογές που δεν συνάδουν με τη μαθητική ιδιότητα και την ευπρεπή εμφάνιση.

     Η απόφαση ακόμη προσδιορίζει τη στολή του σχολείου, που επιτρέπει το τζην παντελόνι αλλά μόνο σκούρου μπλε χρώματος και όχι ξεβαμμένο, χωρίς τρύπες, σχισίματα, γραμμένα συνθήματα ή άλλα παράταιρα στοιχεία. Και ακόμη, απαγορεύει τη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών, τηλεφώνων, τάμπλετ και φωτογραφικών μηχανών, που θα πρέπει να απενεργοποιούνται και να κλειδώνονται από το σχολείο σε ειδικά ερμάρια για όλη τη διάρκεια των μαθημάτων και των διαλειμμάτων. Αν κάποιος συλληφθεί να έχει τέτοια συσκευή σε ώρες που δεν επιτρέπεται, αυτή θα κατάσχεται και θα παραδίδεται στο τέλος του μαθήματος όχι στον ίδιο αλλά στον κηδεμόνα του.

     Δεν έχω δει αντιδράσεις ή σχόλια των δικών μας εκπαιδευτικών οργανώσεων στην είδηση, αλλά μπορώ να φαντασθώ ότι κάποιοι εγχώριοι συνδικαλιστές θα βγάζουν σπυράκια και μόνο στο άκουσμα των λέξεων ‘στολή’ και ‘κανονισμός σχολείου’ και ‘κηδεμόνας’. Γιατί, διαβάζοντας την αναλυτική αυτή απόφαση, μένω με την αίσθηση ότι κάπως αλλιώς αντιμετωπίζουν, κράτος και εκπαιδευτικοί, το ζήτημα ‘Παιδεία’ στη μεγαλόνησο;

Φωτεινή

Άκουσα σήμερα δυο φορές την ίδια κουβέντα, με διαφορά μισής ώρας: «Χάσαμε τη γιατρό μας». Δυο γυναίκες, από διαφορετικές πόλεις της Μακεδονίας, μου εξέφρασαν τα ίδια συναισθήματα ευγνωμοσύνης, εκτίμησης και αγάπης για τη Φωτεινή, που έφυγε από τον ορατό κόσμο πριν μια εβδομάδα. Συμφοιτήτριά μου, σε άλλη ειδικότητα, με την οποία περιστασιακά συνεργαζόμασταν. Εδώ και χρόνια αντιμετώπιζε την κακοήθη νόσο με μοναδική καρτερία και αποδοχή του θελήματος του Θεού, εργαζόμενη μέχρι το τέλος όσο της επέτρεπαν οι δυνάμεις της και οι απαιτήσεις της θεραπείας. Πληροφορήθηκα εκ των υστέρων την εκδημία της. Όπως και τόσοι από τους αρρώστους μας, «δια παθημάτων ετελειώθη». Και ακούγοντας τα λόγια των πρώην ασθενών της, αναλογίσθηκα, όχι για πρώτη φορά: Τι μπορούμε ως γιατροί να αφήσουμε πίσω μας παρά μόνο την αγαθή ανάμνηση κάποιων ανθρώπων ότι βρεθήκαμε δίπλα τους όταν μας χρειάσθηκαν; Η ίαση – απαλλαγή από τη νόσο – δεν είναι δικό μας κατόρθωμα. Η ‘θεραπεία’ όμως, με την αρχαία της έννοια ως υπηρεσία/διακονία, η ανακούφιση και η συμπαράσταση στον πάσχοντα είναι καθήκον και υποχρέωση και δυνατότητά μας. Η Φωτεινή άφησε αυτό το καλό όνομα στα χείλη, στη σκέψη και την καρδιά των ασθενών της. Καλόν Παράδεισο να έχει!  

Διεθνείς αδικίες

Ο νέο-οθωμανός σουλτάνος γείτονας φωτογραφίσθηκε πρόσφατα μπροστά σε χάρτη της λεγόμενης ‘Γαλάζιας πατρίδας’ (της Τουρκίας με τον μισό θαλάσσιο χώρο γύρω της – Αιγαίο, Εύξεινο Πόντο, Ανατολική Μεσόγειο -- ως διεκδικούμενη περιοχή). Πέραν των ελληνικών αρχών και Μέσων, δεν ξέρω αν ενοχλήθηκε κανείς άλλος στον κόσμο για την προκλητική αυτή χειρονομία.
     Ας υποθέσουμε ότι γινόταν το αντίθετο: ότι δηλ. ένας Έλληνας πρωθυπουργός ή πρόεδρος κρεμούσε πίσω του σε επίσημη εκδήλωση έναν χάρτη με τη μισή Αλβανία, τα Σκόπια, την Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη στα χρώματα της Ελλάδος. Ποιες θα ήταν οι διεθνείς αντιδράσεις; (Πριν χρόνια, όταν βρισκόμουν στην Αγγλία και είχε γίνει κάποια συζήτηση για καταπιεζόμενες ελληνικές μειονότητες σε γειτονικές χώρες, ένας άγγλος δημοσιογράφος είχε σχολιάσει δημόσια: «Πολύ αχόρταγη αυτή η μικρή χώρα», εννοώντας βέβαια ότι η Ελλάδα είχε εδαφικές βλέψεις στις χώρες αυτές).
     Αναρωτιέμαι λοιπόν αν οι λεγόμενοι διεθνείς φορείς, παγκόσμιοι οργανισμοί, τέλος πάντων κάποιοι με κύρος, παρατηρούν και καταγράφουν τις κάθε είδους δημόσιες αυθαιρεσίες μεμονωμένων κρατών και ηγετών σε θέματα διεθνούς δικαίου. Τέτοιες καταγραφές και επισημάνσεις θα μπορούσαν να συνοδεύονται από προειδοποιήσεις για απομόνωση και αποκλεισμό των υπαιτίων χωρών από την παγκόσμια σκηνή. Αλλά βέβαια ξέρω ότι ονειρεύομαι: οι πρώτοι που θα αντιδρούσαν σε μια τέτοια δράση θα ήταν οι ‘κυρίαρχοι του παιχνιδιού’, τα μέλη του λεγομένου συμβουλίου ασφαλείας και οι ευνοούμενές τους χώρες, που συχνά στρεβλώνουν το δίκαιο κατά το δοκούν, ή απλώς αγνοούν τις αποφάσεις όλων των θεσμών, ακόμη και του Διεθνούς Δικαστηρίου.
     Το συμπέρασμα είναι ότι η έκφραση ‘διεθνές δίκαιο’ είναι απλώς ένα οξύμωρο σχήμα. Με απλά λόγια, τα δικαιώματα του κάθε ‘μικρού’ φτάνουν το πολύ μέχρι εκεί που αρχίζουν τα συμφέροντα του κάθε ‘μεγάλου’. Γι’ αυτό και ο Ψαλμωδός, χιλιάδες χρόνια πριν, συμβούλευε: «Μὴ πεποίθατε ἐπ᾿ ἄρχοντας, ἐπὶ υἱοὺς ἀνθρώπων, οἷς οὐκ ἔστι σωτηρία… Μακάριος οὗ ὁ Θεὸς Ἰακὼβ βοηθὸς αὐτοῦ, ἡ ἐλπὶς αὐτοῦ ἐπὶ Κύριον τὸν Θεὸν αὐτοῦ… τὸν φυλάσσοντα ἀλήθειαν εἰς τὸν αἰῶνα, ποιοῦντα κρῖμα τοῖς ἀδικουμένοις… ὀρφανὸν καὶ χήραν ἀναλήψεται καὶ ὁδὸν ἁμαρτωλῶν ἀφανιεῖ». 
     ΣΗΜ. Δείτε και το ενημερωτικό άρθρο του Άγγελου Συρίγου ΕΔΩ.

Παιδειακές αρρώστιες

«Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας», λέει ένας από τους πιο γνωστούς αφορισμούς από τον ‘Άμλετ’ του Σαίξπηρ. Για πολλά ‘σάπια’ θα μπορούσε κανείς να μιλήσει στο νέο ελληνικό κράτος, ανεξαρτήτως πολιτεύματος. Ένα από αυτά οπωσδήποτε είναι και το ‘σύστημα’ (εσκεμμένα τα εισαγωγικά) εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση. Μας έχει απασχολήσει κατά καιρούς, όπως απασχολεί και τόσους άλλους, ειδικούς και μη. Με αφορμή την πρόσφατη αναγγελία των αποτελεσμάτων των φετινών πανελληνίων εξετάσεων ξαναβγαίνει στην επικαιρότητα, προσθέτοντας μια ακόμη νότα απογοήτευσης στη σύγχρονη εμπειρία.
     Αντιγράφω από την χθεσινή Καθημερινή: «Απόφοιτοι Γενικών Λυκείων εισήχθησαν με 16 στη σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ και άλλοι με 7,5 στις Σέρρες, μαθηματικοί του 15 (στην Αθήνα) και του 7 (στη Σάμο), διοικητικοί επιστήμονες και τεχνολόγοι του 18 (στο Οικονομικό Παν. Αθηνών) και του 4,5 (στην Κοζάνη)! Παράλληλα, παιδιά τα οποία στα 16 τους αποφάσισαν να ακολουθήσουν την επαγγελματική εκπαίδευση εισήχθησαν τελικά σε πανεπιστημιακά τμήματα με θολό γνωστικό αντικείμενο, όπως το Περιφερειακής και Διασυνοριακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας στην Κοζάνη, όπου ο τελευταίος εισαχθείς είχε μέσο όρο μικρότερο της μονάδας (εισήχθη με 840 μονάδες, δηλαδή με μέσο βαθμό που αντιστοιχεί στο 0,8)».
     Το δημοσίευμα παραθέτει και πολλά άλλα στοιχεία που δείχνουν το αλαλούμ (δεν υπάρχει πιο κατάλληλος ελληνικός όρος) που έχουν δημιουργήσει οι εκάστοτε μαθητευόμενοι μάγοι που κάθισαν στην καθέδρα του υπουργείου παιδείας, με επιστέγασμα τη σειρά των υπουργών της τελευταίας τετραετίας, στη διάρκεια της οποίας κυριάρχησε η αριστερή ιδεολογική απέχθεια προς την αριστεία, προς το καλύτερο, προς τη (θετική) διάκριση εν ονόματι της (ταξικής) ισοπέδωσης. Αποτέλεσμα είναι αυτά που διαβάζουμε σε δημοσιεύματα συμπερασμάτων όπως το παραπάνω. Εκτός από τα ποικίλα διαδικαστικά θέματα που δημιουργούνται (π.χ. μεταγραφές σε – υποτίθεται – ισοδύναμα τμήματα, αλλά με χαώδεις διαφορές στη βαθμολογία), αναρωτιέται κανείς πώς αισθάνονται οι διδάσκοντες σε σχολές όπου βλέπουν να εισάγονται οι έσχατοι της βαθμολογίας (και μάλιστα χωρίς να τις έχουν επιλέξει: πόσο τους ενδιαφέρει άραγε το σχετικό γνωστικό αντικείμενο;). Το πτυχίο που θα δώσουν όλες αυτές οι σχολές θα έχει το ίδιο εκπαιδευτικό και επαγγελματικό αντίκρυσμα; Και πόση εμπιστοσύνη θα μπορούμε να έχουμε στους αντίστοιχους πτυχιούχους;
     Βέβαια θα μπορούσε κανείς να επισημάνει ότι εκτός από φοιτητές υπάρχουν και καθηγητές πολλών ταχυτήτων (μερικοί που χρησιμοποιούν συνήθως την ‘όπισθεν’ έχουν διαπρέψει κυρίως ως υπουργοί). Και αυτοί αντιμετωπίζονται ισότιμα (!) από τους συναδέλφους τους και την Πολιτεία, αφού η αξιολόγηση είναι κακή λέξη για όλους. Ίσως γι’ αυτό πολλοί Έλληνες επιστήμονες επιλέγουν ως ακαδημαϊκή λύση το εξωτερικό. Εκεί που είναι το μέλλον της Ελλάδας, όπως εύστοχα σχολίαζε πριν πολλά χρόνια ο γνωστός σκιτσογράφος ΚΥΡ.

"Το ελληνικόν εστι"

Το τρέχον έτος 2019 εισέρχεται σήμερα στην ‘τρίτη ηλικία’ του, και ήδη έχουν αρχίσει να εξαγγέλλονται επετειακοί εορτασμοί για τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση του 1821 που σηματοδότησε την αρχή της νεώτερης ιστορίας μας. Μαζί με τις εξαγγελίες ήρθαν και οι σχετικοί σχολιασμοί για ‘νέο αφήγημα’ ή ‘brand name’ του Ελληνισμού, για απαλλαγή από ‘μύθους’ (με δηκτικές αναφορές στην Αγία Λαύρα και το κρυφό σχολειό) και άλλα συναφή θέματα. Ίσως είναι κατάλληλη η στιγμή (αλλά και πότε δεν είναι;) για να αναλογισθούμε και να κωδικοποιήσουμε τα στοιχεία που συγκροτούν την  εθνική μας ταυτότητα. Οι σκέψεις που ακολουθούν είναι προσωπικές: δεν διεκδικούν κανένα αλάθητο, αλλά ούτε και αποτελούν την τελευταία λέξη πάνω στο θέμα. Άλλωστε, η έννοια της αυτεπίγνωσης είναι ρευστή, δυναμική, εξελίσσεται και διαρκεί όσο και η ζωή του καθενός μας.

     Ποιοί θεωρούνται  Έλληνες; Αν θέσουμε σε διάφορους ανθρώπους το ερώτημα, θα αποκομίσουμε ποικίλες απαντήσεις, όπως: Όσοι κατοικούν ή γεννήθηκαν στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, που τα όριά της αυξομειώνονται με τους αιώνες. Όσοι έχουν ελληνικές προγονικές καταβολές, έστω κι αν ζουν στις τέσσερεις γωνίες του πλανήτη. Όσοι «έτυχον της ημετέρας παιδείας», ανεξάρτητα από φυλετική καταγωγή.  Όσοι «κλείνουν στην καρδιά τους την Ελλάδα» (ωσαύτως). Όσοι μιλούν την ελληνική γλώσσα και είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Και ούτω καθεξής.

     Το ωραίο είναι ότι όλες οι απαντήσεις θα είναι λίγο-πολύ ορθές. Όπως στην ινδική ιστορία με τους τυφλούς που ψηλαφούν έναν ελέφαντα και τον περιγράφουν ανάλογα με το αν πιάνουν πόδι, αυτί, προβοσκίδα ή χαυλιόδοντα, έτσι και η κάθε περιγραφή απεικονίζει μια πτυχή του ελληνισμού, αλλά όχι την πλήρη εικόνα. Όπως θα έλεγε στον καθένα ο θρυλικός Νασρεντίν Χότζας, «κι εσύ δίκιο έχεις».

     Μπορούμε να βρούμε κοινό παρονομαστή ανάμεσα στις διάφορες αυτές οπτικές; Πιθανώς δεν θα συμφωνήσουμε ποτέ σε όλα τα γνωρίσματα, με πιθανή εξαίρεση την κοινή γλώσσα. Κάποιοι θα εισαγάγουν σε αντιδιαστολή και την έννοια του ‘γένους’ και του ‘Ρωμιού’, με όλες τις διαφορές (πραγματικές ή φαντασιακές) που αυτή συνεπάγεται [βλ. Το ακριβώς της Δύσης και το περίπου της Ανατολής]. Οποιαδήποτε προσπάθεια τυποποίησης σε ένα (οποιοδήποτε) καλούπι θα χαρακτηρισθεί από κάποια πλευρά ως εθνικισμός, άρα ως κάτι απορριπτέο. Για να μην εκτεθούμε σ’ αυτόν τον κίνδυνο, ίσως είναι ασφαλέστερο, αλλά και πιο εποικοδομητικό, να δούμε τι ΔΕΝ είναι ελληνικό (ή τέλος πάντων δεν θα έπρεπε να είναι).

     Δεν είναι λοιπόν Ελληνισμός η περιφρονητική απαξίωση κάθε άλλης φυλής/γλώσσας/ πολιτισμού. Άλλο είναι η επίγνωση του δικού μας παρελθόντος, όχι ως αφορμή καύχησης αλλά ως ένα πρότυπο που καλούμαστε να έχουμε ως στόχο και μέτρο σύγκρισης, και τελείως άλλο η απόρριψη όλων των άλλων («πας μη Έλλην βάρβαρος»).

     Παρόμοια, δεν είναι Ελληνισμός ούτε προσφέρει κάτι στην ελληνική εικόνα η ανάδειξη φανταστικών ιστοριών και ετυμολογιών για ξένες λέξεις ή η ερμηνεία της μνηστηροφονίας στην Οδύσσεια με τάχα φιλοσοφικούς όρους, που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και, κατά το βιβλικό χωρίο, «ο λόγος αυτών ως γάγγραινα νομήν έχει».

     Δεν είναι Ελληνισμός η δουλοπρεπής αντιγραφή ξένων προτύπων ή η άκριτη αποδοχή τρόπων ζωής, ηθών και εθίμων, χωρίς προσεκτική αξιολόγηση και διαμόρφωση. Αυτό σημαίνει πρακτικά να μη νιώθουμε ‘κομπλεξικοί’ για όσα έχουμε δικά μας, ούτε για τη γλώσσα μας, ούτε για την πίστη μας, ούτε για την ιστορία μας. Με τις καλές και τις κακές τους στιγμές (και ποιος λαός δεν έχει κι απ’ τις δύο;). Με τους θρύλους και τα έπη μας. Εδώ θα μπορούσε να εντάξει κανείς όλες τις συμβολικές ημερομηνίες και γεγονότα που θυμόμαστε και εορτάζουμε. Έτσι, οι ‘αλλεργικού τύπου’ αντιδράσεις κάποιων στην ημερομηνία της 25ης Μαρτίου ή την τοποθεσία της Αγίας Λαύρας ως αφετηρίας της Επανάστασης ουσιαστικά είναι αντιπαλότητα προς την Εκκλησία και τον συμβολισμό του Ευαγγελισμού για την παλινόρθωση του σκλαβωμένου Ελληνισμού. Πολύ περισσότερη σημασία έχει να σκεφθούμε πού οδηγήσαμε την επανάσταση μετά τον πρώτο της χρόνο και για ποιους λόγους. Διακόσια χρόνια μετά, τα διδάγματα από τις εμφύλιες έριδες της εποχής εκείνης έχουν περάσει απαρατήρητα, με αποτέλεσμα στην περίοδο αυτή να ζήσουμε τον ένα μεγάλο Διχασμό μετά τον άλλο.

     Δεν είναι Ελληνισμός η ξενομανία και ξενοδουλεία, η καλλιέργεια αγγλοφίλων, ρωσοφίλων, κινεζοφίλων, αμερικανοφίλων, Ευρωπαϊκών ή αντι-ευρωπαϊκών κομμάτων ή ιδεολογιών (δεν χρειάζεται να φέρουν το όνομα, το περιεχόμενο μετράει). Ελληνισμός είναι το καλώς νοούμενο ‘εθνικό συμφέρον’ που να μη βλάπτει κανέναν απρόκλητα.

     Δεν είναι Ελληνισμός η κάθε λογής μαγκιά, το νταηλίκι, το «έτσι μ’ αρέσει», το «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;», το «τί είπες ρε...;» [ο σχετικός προσδιορισμός παραλείπεται ως ευκόλως εννοούμενος] και τα τούτοις όμοια. Δεν είναι Ελληνισμός η κουτοπονηριά, η κρυψίνοια, η προχειρότητα, η αδιαφορία, η κολακεία και το ‘γλείψιμο’ των ισχυρών, η συνεχής αντιπαλότητα με τους άλλους. Αντίθετα, Ελληνισμός είναι ειλικρίνεια, ευθύτητα, ευαισθησία, φιλότιμο, παρρησία, ευθυκρισία, ενδιαφέρον για τα κοινά, ανάληψη πρωτοβουλιών αλλά και ευθυνών, διάθεση για συνεννόηση και κατανόηση.

     Ελληνισμός σημαίνει αξιοκρατία και όχι ευνοιοκρατία. Τάξη και όχι χάος. Πειθαρχία και όχι ασυδοσία. Φιλοκαλία και όχι ‘κιτσαριό’. Ευτέλεια και όχι πολυτέλεια. Λιτότητα και όχι χλιδή βίου. Αυτάρκεια και όχι απληστία. Νηφαλιότητα και όχι παρορμητισμό. «Χαίρειν μετά χαιρόντων» και όχι ζήλεια και φθόνο για τη χαρά, το καλό, την επιτυχία του γείτονα. Μπορεί κανείς να απαριθμήσει και πολλά ακόμη ζεύγη αντιθέσεων.

     Μπορούμε σε κάθε μας επιλογή να «αποστυγούμεν το πονηρόν» και να «κολλώμεθα τω αγαθώ»; Μπορούμε να είμαστε μέλισσες που συλλέγουν το νέκταρ από κάθε λουλούδι, χωρίς όμως να παύουν να είναι μέλισσες; Να είμαστε Έλληνες στη ρίζα, χωρίς να ζούμε αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και χωρίς να συσχηματιζόμαστε και να πολτοποιούμαστε μέσα του. Δεν χρειάζεται π.χ. να γίνουμε Ευρωπαίοι Έλληνες: μπορούμε κάλλιστα να είμαστε Έλληνες πολίτες της Ευρώπης και του κόσμου ολόκληρου. Όχι με υπεροψία, αλλά με παρρησία και αυθεντικότητα. Ώστε να πείθουμε και να αναγκάζουμε (με την καλύτερη έννοια του όρου) τους άλλους να μας δέχονται ως γνήσιους Έλληνες.

     Οπωσδήποτε δεν εξαντλείται ένα τόσο μεγάλο θέμα σε λίγες λέξεις. Σίγουρα κάποια στιγμή θα επανέλθουμε, προσθέτοντας λογισμούς και προβληματισμούς, είτε ως διαπιστώσεις είτε ως ευχές, πάντως ως συμβολή στη συλλογική μας πρόοδο και προκοπή, για όσα ακόμη χρόνια μας επιφυλάσσει ο Θεός και η ιστορία. 

     Καλή (εκκλησιαστική) χρονιά!

Ματαιότητες

Όλοι γνωρίζουμε εξ ακοής την τακτική δέηση της Εκκλησίας «υπέρ του διαφυλαχθήναι… από οργής, λιμού, λοιμού, σεισμού, καταποντισμού…», από όλα αυτά που ονομάζουμε θεομηνίες, που ξεφεύγουν από τις ανθρώπινες δυνάμεις και απέναντι στα οποία δεν έχουμε αποτελεσματικό μέσον αποτροπής και προστασίας. Ακολουθούν και τα «πυρός, μαχαίρας, επιδρομής αλλοφύλων, εμφυλίου πολέμου», όπου βάζει το χέρι του ο άνθρωπος, κινούμενος από τον εγωισμό και τα πάθη του, για να καταλήξουμε στον «αιφνίδιο θάνατο», την τελευταία απειλή που παραμονεύει δυνητικά για τον καθένα στην επόμενη γωνιά της ζωής του.
     Ζητώ συγγνώμη που θα προσθέσω στις πραγματικές αυτές απειλές και το… συγύρισμα. Πώς αλλιώς όμως μπορώ να αντιμετωπίσω την αδόκητη ‘επιδρομή’ της νοικοκυράς στη βιβλιοθήκη; Όταν τελειώσει (τρόπος του λέγειν, είναι ατέλεστο κι αυτό, σαν την τελειότητα), τίποτε δεν βρίσκεται πλέον στη γνωστή θέση του. Βιβλία, περιοδικά, φάκελοι, κασέτες, CD, διαφάνειες, φωτοτυπίες, ανάτυπα, αποκόμματα εφημερίδων, εκτυπώσεις ομιλιών, φωτογραφίες, χαρτάκια και σημειώματα έχουν παίξει τις ‘μουσικές καρέκλες’. Πράγματα που είχαν ξεχαστεί από χρόνια έχουν βγει στην επιφάνεια, τραβώντας την προσοχή. Το καθένα τους ανοίγει ένα δύσκολο ερωτηματικό: τι το κάνω τώρα; Χρειάζεται ή δεν χρειάζεται; Να μείνει ή να φύγει; Το ελεγχόμενο χάος που μέχρι τώρα λειτουργούσε αποτελεσματικά (για μένα) έχει αντικατασταθεί από την ‘τάξη’ (για κείνη). Πού πήγαν όμως όλα εκείνα τα γνωστά-άγνωστα αντικείμενα του περιβάλλοντος χώρου εργασίας;
     Να εξηγούμαστε. Δεν είναι απαραίτητα κακό πράγμα το συγύρισμα. Κι εγώ το κάνω πότε-πότε, αλλά με άλλους όρους και με άλλο σκοπό. Ανδρικό και γυναικείο συγύρισμα έχουν μεγάλη διαφορά. Όταν εγώ πιάνω να συγυρίσω μια στοίβα χαρτιά στο γραφείο, η άμεση ερώτηση της συζύγου είναι: «Τι έχασες πάλι;» Βλέπετε, το δικό μου συγύρισμα συνήθως έχει έναν άμεσο, χρηστικό αντικειμενικό σκοπό και περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα: μόλις βρω το ζητούμενο, λήγει ο συναγερμός. Το δικό της συγύρισμα είναι αυτοσκοπός: δεν μπορεί να βλέπει διπλές και τριπλές οροσειρές βιβλίων και περιοδικών πάνω στα ράφια, το καθετί πρέπει να πάει σε καινούργια θέση (άρα, επέκταση της επιδρομής). Γιατί; «Για να ανοίξει ο τόπος, να εξοικονομήσουμε χώρο, θα πνιγούμε στη χαρτούρα. Σου χρειάζονται όλα αυτά;». Και ούτω καθεξής.
     Την αγανάκτηση (δικαιολογημένη ως ένα σημείο, αλλά απολύτως αναποτελεσματική στο να αποτρέψει το τσουνάμι) την διαδέχεται μια μοιρολατρική αποδοχή. Και σιγά-σιγά αναδύεται μια βαθιά αίσθηση ματαιότητος. Για όσα είχα αγοράσει, συγκεντρώσει, φυλάξει από διάφορες επισκέψεις, ταξίδια, συνέδρια, άλλες ευκαιρίες, ελπίζοντας να τα αξιοποιήσω με κάποιον τρόπο κάποια στιγμή. Τι έγιναν οι τόμοι που συγκέντρωσα, τα χρήματα που επένδυσα σε βιβλία και περιοδικά, τα δώρα και τα ‘τιμής ένεκεν’, ενδιαφέροντα και μη; Όλα αποδείχθηκαν μάταια, ξεπερασμένα, αναθεωρημένα. Αν δεν τα έπιασα ξανά στα χέρια μου για χρόνια, πόσο χρήσιμα ή ενδιαφέροντα ήταν καταρχήν; Τα επιστημονικά κείμενα έχουν χάσει με τον καιρό τουλάχιστον το πενήντα τοις εκατό της αξίας τους. Και όλα τα υπόλοιπα; Η πιθανότητα να ασχοληθώ μαζί τους τείνει όλο και πιο κοντά στο μηδέν. «Σκιά ήν και παρέδραμε, καπνός ην και διεσπάρη». Άλλα πράγματα πήραν προτεραιότητα. Και μαζί βυθίστηκε και ο προσωπικός εγωισμός: τελικά έγινε «το δικό της». Οι κόκκινες γραμμές άμυνας ήταν γραμμένες με φτηνή νερομπογιά, όχι με κρεμεζί βερνίκι διαρκείας. Ανδρική υπεροχή, ακόμη μια ματαιότητα κοντά στις πολλές.

Δύσπνοια

Πρωινό το τηλεφώνημα πριν από τις οκτώ. Γνωστός ο αριθμός, αναμενόμενη και η φωνή που έρχεται κομματιαστή, λέξη-λέξη, με παύσεις για κοντές ανάσες. Δύσκολο αίσθημα η δύσπνοια, χειρότερο κι απ’ τον πόνο. «Νιώθω ότι θα βγει η ψυχή μου», λέει κι αυτός και ο κάθε άρρωστος που βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση. Η άμεση εξάρτηση της βιολογικής ζωής από την αναπνοή είναι γνωστή σε όλους, και ανάγεται σ’ εκείνη την απλή και μεγαλειώδη περιγραφή της Γένεσης: «ἐνεφύσησεν [ὁ Θεὸς] εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν». Εκτός από το θεϊκό πνεύμα, ο άνθρωπος αποκτά και την φυσική αναπνοή, συνώνυμη της ζωής. Κάθε δυσχέρεια στην αναπνοή γίνεται αισθητή από τον άνθρωπο ως άμεση απειλή για τη ζωή του. Ο συγκεκριμένος άρρωστος έχει δεκαέξι χρόνια που ζει με την πάθησή του. Μέχρι τώρα τα φάρμακα και τελευταία και το οξυγόνο τον κρατούσαν σε κάποια ισορροπία. Τώρα κι αυτά έχουν εξαντλήσει τα περιθώριά τους. «Ανεβάζω το οξυγόνο, και πάλι δε μου φτάνει», παραπονιέται. Τι παραπάνω να του πει κανείς από μακριά; (βρίσκεται σε χωριό, έξω από τη Θεσσαλονίκη). Ότι ο ορίζοντας κλείνει; Ότι όσο οξυγόνο κι αν δίνουμε σε πνευμόνια που έχουν γίνει σκληρά και άκαμπτα από τη νόσο, ούτε ανακούφιση προσφέρει αυτό ούτε βελτιώνει τη λειτουργία του οργανισμού; Ότι κάποια στιγμή θα έλθει ένα καρδιακό επεισόδιο – είναι και η ηλικία προχωρημένη – και τα πράγματα θα φτάσουν στο τέλος; «Ας αυξήσουμε λίγο την κορτιζόνη», του λέω, για να κάνω κάτι, ξέροντας ότι κι αυτή έχει κάποια όρια στη δράση της. Να του πω να πάει στο νοσοκομείο; Τι παραπάνω θα κάνουν σε κάποιον με αναπνευστική ανεπάρκεια τελικού σταδίου; Δύσκολη η πάθηση, δύσκολες και οι αποφάσεις. Ας είμαστε ευγνώμονες για την κάθε ανάσα μας, κι ας μη ξεχνούμε να ευχόμαστε γι’ αυτούς που οι αναπνοές τους είναι μετρημένες.

Ακόμα ένα ποτηράκι

Τι σου είναι η επιστήμη! Μια ερευνητική ομάδα στον Καναδά βρήκε ότι ένα ποτήρι κόκκινο κρασί κάθε βράδυ πριν από τον ύπνο ισοδυναμεί με μία ώρα στο γυμναστήριο διότι συμβάλλει στην απώλεια βάρους, μέσω μιας ουσίας που λέγεται ρεσβερατρόλη (η ίδια ουσία βρίσκεται και στη μαύρη σοκολάτα -- τι καλά!). Όχι όμως και αν το πιείς το μεσημέρι, διότι το μεταβολικό αποτέλεσμα δεν είναι το ίδιο.  Το άρθρο δεν διευκρινίζει αν το κρασί πρέπει να είναι ημίγλυκο ή μπρούσκο, μαυροδάφνη ή Μπορντώ ή Κιάντι, επώνυμο ή χύμα από βαρέλι, οπότε η επιλογή είναι θέμα προσωπικού γούστου (όπως καταλήγουν συχνά τέτοια επιστημονικά δημοσιεύματα, απαιτείται περαιτέρω έρευνα επί του θέματος). Εδώ που τα λέμε, αν το σχετικό ποτηράκι, μαζί με λίγη μαύρη σοκολάτα, βοηθάει και στην επέλευση του Μορφέως, ποιος δεν θα το προτιμήσει από το ξεπάτωμα στη γυμναστική;

Απόψεις

Διαβάζοντας, όπως συνηθίζω, τα άρθρα γνώμης διαφόρων γνωστών από αυτά ακριβώς τα άρθρα ανδρών τε και γυναικών, κάνω μερικές σκέψεις. Τι ακριβώς χρειάζεται για να κάνεις τη δουλειά αυτή; Οπωσδήποτε να έχεις μια γνώση των τρεχόντων θεμάτων, ανάλογα και με το αντικείμενο στο οποίο ειδικεύεσαι (π.χ. οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά) ή ακόμη, όπως όχι σπάνια συμβαίνει τουλάχιστον παρ’ ημίν, περί παντός επιστητού ώστε να μη ξεμένεις από θέματα. Δεύτερον, να χειρίζεσαι επαρκώς τη γλώσσα ώστε να κάνεις το κείμενό σου ενδιαφέρον και ελκυστικό. Τρίτον, να έχεις κάτι να πεις που θα δίνει τροφή για σκέψη, θα συμβάλλει σ’ έναν διάλογο, θα προάγει την κατανόηση του θέματος από τους αναγνώστες σου. Υπάρχει κι ένα τέταρτο: να πείσεις κάποιο Μέσον ότι οι απόψεις σου (ή και μόνο το όνομά σου) μπορούν να του προσθέσουν εμπορική αξία τόση ώστε να αξίζει να σε πληρώνει  γι’ αυτές (αλλιώς γράφεις σ’ ένα δικό σου ιστολόγιο, χωρίς εισόδημα αλλά και χωρίς φορολογία, και βέβαια χωρίς δεσμεύσεις σε τρίτους πέρα από τη συνείδησή σου).
     Ας μείνουμε για λίγο στο τρίτο σημείο, που είναι και το πιο υποκειμενικό. Οι απόψεις που διαβάζουμε μπορεί να συμφωνούν ή όχι με τις δικές μας, κι αυτό είναι φυσικό. Είναι όμως ορθές ή λανθασμένες; Εξαρτάται από το κριτήριο ορθότητος που θέτει ο κάθε αναγνώστης. Σε τι αποβλέπουν; Έχουν επίφαση αντικειμενικότητος ή είναι φανερά πολωμένες προς κάποιο συγκεκριμένο σημείο της πολιτικής πυξίδας ή της κοινωνικής παλίρροιας; Προσθέτουν ουσιαστικά στον δημόσιο προβληματισμό ή ρίχνονται σκόπιμα σαν πέτρες στην λίμνη της πληροφόρησης για να δούμε τι αντιδράσεις θα προκαλέσουν;  Σε κάθε περίπτωση, εκούσια ή ακούσια, είτε με επαναστατικό τρόπο είτε με τον εθισμό της επανάληψης, προσπαθούν να επιφέρουν μια αλλαγή συμπεριφοράς και νοοτροπίας.  Αν π.χ. υποστηρίζεις ή εγκωμιάζεις συνεχώς το άσυλο, τις εκτρώσεις, την ευθανασία, την οπλοκατοχή ή όποιο άλλο θέμα, του δίνεις μια εικόνα νομιμότητος που μπορεί να μην έχει από μόνο του. Άλλωστε, η επανάληψη είναι ο πρώτος κανόνας της προπαγάνδας ή της πλύσης εγκεφάλου. Γι’ αυτό, καλό είναι πάντα να αναζητεί κανείς ή και να καταθέτει και την αντίθετη γνώμη, τουλάχιστον στα σχόλια (εκεί που υπάρχουν). Άλλωστε διάλογο δεν θέλουμε;
     Ας σημειώσουμε και κάτι ακόμη. Όχι σπάνια υπάρχει μια σύγχυση ανάμεσα στο τί αποτελεί είδηση και τί γνώμη. Τα άρθρα γνώμης μπορεί να περιλαμβάνουν ειδησεογραφικές αναφορές (για γεγονότα που έγιναν), αλλά συχνά εκτείνονται και σε προβλέψεις για το τί θα γίνει ή πώς θα εξελιχθεί μια κατάσταση ή τί θα πει ή θα κάνει ο Α ή ο Β πολιτικός π.χ. στην προσεχή Διεθνή Έκθεση. Όσο κι αν καθένας είναι ελεύθερος να κάνει υποθέσεις και να προσπαθεί να διαβάσει το μέλλον, η υφέρπουσα τάση και λανθάνουσα επιθυμία είναι όχι τόσο η πρόβλεψη αλλά η διαμόρφωση του μέλλοντος. Κι εκεί πρέπει να έχει κανείς τα μάτια του ανοιχτά και τις κεραίες του τεντωμένες, ώστε να συλλαμβάνει το «τί ακριβώς θέλει να πει ο ποιητής».

Επαναστάσεις

Εδώ και ένδεκα εβδομάδες ο κόσμος παρακολουθεί μια πραγματική επανάσταση να εκτυλίσσεται στο Χονγκ Κονγκ. Η πρώην βρετανική αποικία που παραδόθηκε στη Λαϊκή Κίνα πριν 22 χρόνια βρίσκεται σε αναβρασμό, με τον κόσμο να διαμαρτύρεται για τον τρόπο διοίκησης από τους κομμουνιστές και να απαιτεί δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, όπως να μην εκδίδονται άτομα στην Κίνα για δίκη και να ερευνώνται από ανεξάρτητη αρχή οι περιπτώσεις αστυνομικής βίας. Η πιο πρόσφατη συγκέντρωση διαμαρτυρίας (χθες) είδε εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου να διαδηλώνουν ειρηνικά κρατώντας ομπρέλες, μια και έγινε υπό καταρρακτώδη βροχή. Το μέλλον θα δείξει πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση, η οποία προφανώς είναι εντελώς αόρατη για τα ‘προοδευτικά’ μέσα ενημέρωσης στον τόπο μας, που δεν χάνουν την παραμικρή ευκαιρία να προβάλουν κάθε είδους διαμαρτυρία ανά τον κόσμο, αρκεί να γίνεται προς τη σωστή (γι’ αυτά) κατεύθυνση. Εξάλλου, είναι δυνατόν ποτέ να επαναστατούν άνθρωποι εναντίον της φιλάνθρωπης ηγεμονίας του Πεκίνου; 

[Η φωτογραφία από τη Guardian]

Παραμονές γιορτής

Έφθασε ήδη το ‘Πάσχα του καλοκαιριού’, αυτή η μοναδικά ελληνική γιορτή. Με όλα τα συνοδά της φαινόμενα, όπως μας τα αναγγέλλουν οι άνθρωποι των Μέσων – μην ακούτε αυτά που λένε ότι τάχα δεν υπάρχουν ειδήσεις τον Αύγουστο. Φυγή του κόσμου από τα αστικά κέντρα (τώρα είναι να κυκλοφορείς στις πόλεις, αν αντέχεις τον καύσωνα). Συμβουλές για την κίνηση στους δρόμους και για την προστασία των σπιτιών από τους ποντικούς-διαρρήκτες που χορεύουν όταν λείπουν οι γάτες. Πυρκαγιές εποχής, κάπου εξήντα το 24ωρο σε όλη τη χώρα, σε περιοχές που έχουν δοκιμάσει ξανά και ξανά τη φωτιά, όπως η Εύβοια – τι απέμεινε να καεί; Αλήθεια, ακόμη κι αν επικαλεσθούμε την αυτόματη ανάφλεξη στις υψηλές θερμοκρασίες (ακόμη κι ο Θουκυδίδης την ήξερε), αυτή μπορεί να συμβεί και στις τρεις το πρωί, όπως ακούσαμε για κάποιες περιπτώσεις; Έχει και η ευπιστία τα όριά της. Υπάρχουν κι άλλα; Ευτυχώς δεν μας είπαν (ακόμη) πού θα γιορτάσει ο κάθε πολιτικός την Παναγία. Φτάνει αυτό το βιολί: ας πάει ο καθένας όπου θέλει, και βοήθειά του.
     Φυσικά έχουμε και τα πιο κοντινά μας, τις εκκρεμότητες των ασθενών. Κάποιοι είναι ευχαριστημένοι που δεν είναι χειρότερα μετά τις σοβαρές λοιμώξεις τους και την ανάγκη για παροχετευτικές επεμβάσεις (αυτό το ‘μὴ χεῖρον’ των αρχαίων είναι μεγάλη υπόθεση στην ιατρική, ιδίως σε δύσκολες καταστάσεις). Υπάρχουν κι εκείνοι που πάνε καλύτερα, έχοντας περάσει από το ‘παραπλήσιον θανάτου’ που λέει ο Απόστολος Παύλος, κι αμέσως αρχίζουν να διαπραγματεύονται τα επόμενα βήματα. «Γιατρέ, να μη μείνω μέσα γιορτιάτικα. Όχι για μένα, θα δεσμεύσω και όλη την οικογένεια». Κατανοητό το αίτημα, έστω κι αν ο αιτούμενος μέχρι χθες δεν μπορούσε να ανασάνει. Ελπίζω να τα καταφέρουμε να τον στείλουμε στο σπίτι, με αυστηρές οδηγίες και με στενή επικοινωνία για τυχόν υποτροπές. Λίγο πιο ασυνήθιστο το επόμενο αίτημα, από αλλοδαπό ομοιοπαθή του με σοβαρή αναπνευστική νόσο, που κατάφερε να αποδεσμευθεί από τον αναπνευστήρα μετά από τέσσερεις μέρες διασωλήνωση, και τώρα το άγχος του είναι να μην του πάρουμε όργανα για δωρεά! Του εξηγώ όσο γίνεται καλύτερα ότι δεν γίνονται τέτοια πράγματα χωρίς σύμφωνη γνώμη του αρρώστου, και ότι σε κάθε περίπτωση ο ίδιος πάει καλύτερα, οπότε δεν τίθεται θέμα. Μετά την τρίτη διαβεβαίωση φαίνεται να το καταλαβαίνει, ιδίως όταν του το επαναλαμβάνει και η γυναίκα του. Επιτέλους χαμογελάει. Τώρα ο στόχος είναι να μπορέσει να πετάξει στη Γερμανία την άλλη εβδομάδα: θα το δούμε αυτό.
     Δεν συμβαίνει βέβαια με όλους το ίδιο. Ο ασθενής στο 204 χειροτερεύει μέρα με τη μέρα, και κάθε πρωί απορούμε πώς ξημέρωσε. Τα θεραπευτικά μέσα έχουν εξαντληθεί, η νόσος του δεν είναι αναστρέψιμη, απλώς παίρνει τις τελευταίες του δύσκολες ανάσες – αλλά πόσες έμειναν άραγε; Άλλη άρρωστη, στο σπίτι αυτή, ανεβάζει πυρετό 40. Δεν τρώει, δεν πίνει, έχει γνωστό μεταστατικό καρκίνο, τα πράγματα οδεύουν προς το τέλος. Να την πάμε στο νοσοκομείο; Καλύτερα να αποφύγει τη μετακίνηση, δεν θα αλλάξει κάτι. Κι ο κυρ-Νίκος, ο παλιός μανάβης της γειτονιάς μας, ανεχώρησε προχθές κατά τη διάρκεια της όγδοης νοσηλείας του για βαριά καρδιακή ανεπάρκεια μέσα σε μερικούς μήνες.
     Αλλού χαμόγελα, αλλού δάκρυα, αλλού ανησυχίες και αβεβαιότητα. Όλο το φάσμα της εύθραυστης ανθρώπινης ύπαρξης. Καλή Παναγία!

Μόνα Λίζα

Εμβληματικό ζωγραφικό έργο του ντα Βίντσι, σχεδόν συνώνυμο με τον καλλιτέχνη. Και τι δεν έχει ‘γεννήσει’ σε διάφορες εποχές, από το κλασικό τραγούδι του Nat King Cole μέχρι το φαντασιούργημα του Dan Brown! Και βέβαια όλα αυτά έχουν λειτουργήσει διαφημιστικώ τω τρόπω για τον πίνακα, που τραβάει τους τουρίστες σαν μαγνήτης. Διαβάζω λοιπόν σήμερα ότι καθημερινά κάπου 30 χιλιάδες επισκέπτες περιμένουν ώρες σε διάφορες ουρές στο μουσείο του Λούβρου, πριν και αφού καταθέσουν τον σεβαστό οβολό τους, για να σταθούν για ένα λεπτό (και πολύ είναι) σε απόσταση τριών μέτρων από το αντικείμενο του πόθου τους, να βγάλουν μια ‘σέλφι’, και να αποχωρήσουν υπό την πίεση του επόμενου γκρουπ που επείγεται να δοκιμάσει την τύχη του. Πολλοί δηλώνουν απογοητευμένοι διότι ο πίνακας είναι πολύ μικρότερος απ’ όσο τον φαντάζονταν (ακριβώς 77x53 εκατοστά), κάτι σαν να πηγαίνεις να δεις την Ακρόπολη και να βρίσκεις στη θέση της μια μινιατούρα. Άνθρακες λοιπόν ο θησαυρός. Σε ένα λεπτό δεν προλαβαίνεις όχι να αποκρυπτογραφήσεις αλλά ούτε καν να προφέρεις τις λέξεις ‘Κώδικας ντα Βίντσι’.

     Ας καταθέσω μια βέβηλη σκέψη. Με δυο κλικ στον υπολογιστή φέρνει κανείς στην οθόνη του χιλιάδες εικόνες του πίνακα, σε ποικίλες εκδοχές, χωρίς να πληρώσει, που τις βλέπει για όσο χρόνο θέλει, και σίγουρα πολύ πιο κοντά από τα υποχρεωτικά τρία μέτρα του μουσείου. Τι περισσότερο ή διαφορετικό θα δει από την απόσταση ασφαλείας; Ποια αισθητική ή άλλη διάθεση θα ικανοποιήσει μετά από τόση ταλαιπωρία, πέρα από έναν προσωπικό εγωισμό; Δεν αρνούμαι την αξία της τέχνης, αλλά υπάρχει ένα όριο στο πόσο θα παιδευτεί κανείς για λίγα δευτερόλεπτα θέασης.

     Κι ένα σχετικό ανέκδοτο, Αμερικάνικο και πολύ παλιό. Ένας τουρίστας πλησιάζει βιαστικός στην είσοδο του Λούβρου και λέει: «Γρήγορα, δείξτε μου τη Μόνα Λίζα γιατί έχω διπλοπαρκάρει!» Προφανώς την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν ουρές  αναμονής.

     Για να μη την ψάχνετε, δείτε την από κοντά:

Αγανάκτηση

Το να ακούει κανείς κομμουνιστές να μιλούν είναι στην αρχή ένα είδος διασκέδασης: τα λόγια τους έχουν τόση σχέση με την πραγματικότητα και την κοινή λογική όσο και οι φλυαρίες ενός standup κωμικού με τη δομή του σύμπαντος. Δεν περνάει πολλή ώρα, και αρχίζει κανείς να νιώθει μια αφόρητη πλήξη: τα ίδια και τα ίδια, αναμάσημα, μηρυκασμός μέχρις αηδίας. Κεφάλαιο (συνήθως μεγάλο), εκμετάλλευση, επιχειρήσεις εναντίον λαϊκών στρωμάτων, εργοδοσία, αγώνες, κινήματα, κατακτήσεις, και πάλι από την αρχή η κασέτα. Ποιος μίλησε για ‘όπιο του λαού’; Κάτι ήξερε, φαίνεται, και έκρινε εξ ιδίων τα αλλότρια. Το τρίτο στάδιο είναι οργή και αγανάκτηση: δεν πρόκειται απλώς για διασκεδαστές, έστω μονότονους, αλλά για επικίνδυνους μονολιθικούς, που δεν αναγνωρίζουν σε κανέναν άλλο το δικαίωμα της διαφορετικής γνώμης, αλλά διεκδικούν μονομερώς και κατ’ αποκλειστικότητα το προνόμιο να επιβάλλουν την σταθερά και αμετάβλητα μειοψηφική τους άποψη με κάθε μέσο, ακόμη και σπάζοντας (ή κόβοντας) κεφάλια. Όταν μιλούν για φασισμό, ας κοιταχτούν πρώτα στον καθρέφτη.
     Επειδή με την ψήφιση του νόμου για κατάργηση του πανεπιστημιακού ‘ασύλου’ ακούγονται διάφορες φωνές ‘ιερής αγανάκτησης’ από αυτούς που επί σαρανταπέντε χρόνια κάνουν κατάχρηση του ακαδημαϊκού χώρου για τους δικούς τους κομματικούς σκοπούς, ας δούμε επιτέλους το φαινόμενο στις πραγματικές του διαστάσεις. Κι ας αποφασίσουμε οι πολλοί να αγανακτήσουμε, με το δίκιο μας, για την κακοήθη ανοησία των ολίγων. 

Καλλιέπεια

Αρχαία ελληνική λέξη που σημαίνει το ‘καλόν έπος’, τον φροντισμένο, περίτεχνο λόγο. Βασική αρετή για όσους χρησιμοποιούν τον προφορικό λόγο στην καθημερινή πράξη, για τους κάθε είδους ομιλητές, δασκάλους, ρήτορες (ας θυμηθούμε πάλι τον Νέστορα, τον ‘λιγύν Πυλίων αγορητήν’, όπως τον περιγράφει ο Όμηρος), που συχνά όμως απουσιάζει από τους σύγχρονους δημόσιους άνδρες. Η φωνασκία αντί της πολιτισμένης ηρεμίας, η βάναυση ειρωνεία αντί του λεπτού και διακριτικού χιούμορ, η αγοραία γλώσσα και χυδαιολογία αντί της ευγένειας, είναι αυτά που χαρακτηρίζουν εν πολλοίς τον δημόσιο λόγο, ιδίως στον πολιτικό στίβο. Τα παραδείγματα αφθονούν γύρω μας, δεν χρειάζεται να σταχυολογήσουμε.
     Ίσως τα πράγματα θα μπορούσαν να βελτιωθούν με ανάλογη διδασκαλία: στο κάτω-κάτω, αν δεν έμαθαν ποτέ οι άνθρωποι αυτοί έναν άλλο τρόπο, τι φταίνε; Τη σκέψη αυτή έκανα βλέποντας στη διάρκεια βραδινού περιπάτου την ονομασία του τίτλου σε προθήκη καταστήματος. Μπα! Φροντιστήριο του καλού λόγου στην πόλη μας; Πολύ χρήσιμο και πρωτότυπο αυτό. Αναζήτησα στην γυάλινη προθήκη συμπληρωματικά στοιχεία. Μάλλον βιάστηκα να ενθουσιαστώ. Πρόκειται για ινστιτούτο… αισθητικής, και όχι λογοπαιδείας, ρητορικής ή έστω λογοθεραπείας [μια αναζήτηση στο Google θα σας πείσει]. Προφανώς η καλλιέργεια του έπους αρχίζει από το μακιγιάρισμα του ομιλητή. Για την… επική γλωσσική αστοχία των υπευθύνων τι να πει κανείς;

Επιδημία

Δυο φονικά επεισόδια (ένα με 20 νεκρούς στο Ελ Πάσο του Τέξας και ένα με άλλους εννέα στο Ντέιτον του Οχάιο, και με δεκάδες τραυματίες) σημάδεψαν το Σαββατοκύριακο που πέρασε τις Ηνωμένες Πολιτείες, ανεβάζοντας σε 31 τον αριθμό τέτοιων μαζικών φόνων (με τρεις τουλάχιστο νεκρούς τον καθένα) στη χώρα αυτή από την αρχή της χρονιάς. Να μιλήσει κανείς για επιδημία; Δυστυχώς ναι. Σύνθετο φαινόμενο, στο οποίο εμπλέκονται ρατσιστικά και άλλα ψυχοπαθολογικά κίνητρα, ποικίλα κοινωνικά προβλήματα, αλλά κυρίως η άμεση και ανεμπόδιστη πρόσβαση σε κάθε είδους πυροβόλο όπλο, με πρακτικά απεριόριστες δυνατότητες πρόκλησης θανάτων και σοβαρών τραυματισμών σε μεγάλη κλίμακα. Ενδεικτικά, στο Ντέιτον ο δράστης σκότωσε εννιά ανθρώπους μέσα σε ένα λεπτό της ώρας πριν πέσει ο ίδιος νεκρός από τα πυρά της αστυνομίας. Σε άλλες, θεωρητικά λιγότερο πολιτισμένες χώρες, κινδυνεύει κανείς από βομβιστές αυτοκτονίας ή από άλλου είδους τρομοκρατικές επιθέσεις. Στις ΗΠΑ κινδυνεύει να τον σκοτώσει κάποιος που νόμιμα και με την κάλυψη του Συντάγματος κατέχει ένα ή περισσότερα αυτόματα όπλα και ξαφνικά του χαλαρώνει μια μικρή βίδα στον εγκέφαλο και αποφασίζει να τα χρησιμοποιήσει αδιάκριτα εναντίον της κοινωνίας. Τα δυο μεγάλα νομοθετικά σώματα της χώρας προτιμούν να κλείνουν τα μάτια μπροστά στο θέμα, διότι έχει μεγάλο πολιτικό κόστος: το λόμπι της οπλοκατοχής πληρώνει αδρά για να μην εκλέγονται άνθρωποι που αντιδρούν στην ανεξέλεγκτη διακίνηση των όπλων. Εξάλλου, η λαϊκή κουλτούρα των ΗΠΑ, από το Φαρ Ουέστ μέχρι τις σύγχρονες υπερπαραγωγές του Χόλιγουντ, διαπνέεται από την ιδέα ότι ένας άνθρωπος μ’ ένα όπλο μπορεί να λύσει κάθε είδους πρόβλημα, και ότι η ανθρώπινη ζωή είναι αμελητέα ποσότητα μπροστά στον ‘ήρωα’.  Όπως λέγεται, αν το μόνο σου εργαλείο είναι σφυρί, τότε όλα τα προβλήματα σου μοιάζουν με καρφιά (κάνετε την προέκταση μόνοι σας). Καλή συνέχεια λοιπόν, αν δεν αλλάξει κάτι!

Δόντια

Συνήθως λέμε για κάποιον ότι «δείχνει τα δόντια του» όταν μας παρουσιάζει τις δυνάμεις του. Τι θα λέγαμε αν είχαμε περισσότερα δόντια; Και πόσα περισσότερα θα μπορούσαμε να έχουμε; Η Guardian γράφει χθες για ένα αγόρι 7 ετών από την Ινδία που περιστασιακά παρουσίαζε πονόδοντο και βρέθηκε να έχει μέσα στην κάτω γνάθο του μια κύστη-σάκκο που περιείχε 526 δόντια, μεγέθους από 0,1 μέχρι 3 χιλιοστά το καθένα. Ο σάκκος (που αποτελεί μια σπάνια μορφή καλοήθους όγκου, ένα σύνθετο οδόντωμα) αφαιρέθηκε με επέμβαση διάρκειας δύο ωρών. Όλα καλά, και τώρα ο μικρός Ινδός έχει μόνο 21 δόντια, κανονικού μεγέθους. Κι ένα παγκόσμιο ρεκόρ!