Αθωνικά

Ένα αγιορειτικό διάλειμμα είναι πάντα μια εμπειρία ανάπαυσης και ανάτασης. Ας μην πω πολλά λόγια, ας αφήσω μόνο μερικές οπτικές εντυπώσεις από την τελευταία επίσκεψη. 

 

 

 

 

 

Και μια ευγενική υπόμνηση στην είσοδο περιβολιού, που μπορεί όμως να εφαρμοσθεί και σε πολλές άλλες περιπτώσεις.

Ακαδημαϊκά αδικήματα

Η πρόσφατη ιστορία με τους 106 φοιτητές στην Πάτρα που κατέθεσαν την ίδια (αγορασμένη;) διπλωματική εργασία στη σχολή τους σίγουρα βάζει έναν νέο ‘πήχυ’ ακαδημαϊκών επιδόσεων. Είναι ακραία εκδήλωση μιας νοοτροπίας που ξεκινάει από αντιγραφή σε εξετάσεις και εξελίσσεται προοδευτικά σε ανώτερες εμπνεύσεις και ιδέες. Και βέβαια δεν σταματάει σε φοιτητικό επίπεδο. Η καταναγκαστική επιθυμία/απαίτηση των επιστημονικών δημοσιεύσεων για να εξελιχθεί κανείς ακαδημαϊκά οδηγεί σε άλλα φαινόμενα, εκτός της γνωστής και καταδικαστέας λογοκλοπής. Η χαριστική αναγραφή πρόσθετων συγγραφέων («Θα σε βάλω στη δική μου εργασία, να με βάλεις στη δική σου») είναι παλιά τακτική, στην οποία δεν διαπρέπουν μόνο οι Έλληνες. Ακόμη, υπάρχουν επιστημονικά περιοδικά που χρεώνουν σημαντικά ποσά ως έξοδα δημοσίευσης. Αυτό κάνει πολλούς να επιστρατεύουν συγγραφείς για να μοιράζονται το κόστος, και δεν είναι περίεργο να βλέπει κανείς 10-20 ονόματα να συνωστίζονται κάτω από την επικεφαλίδα της ανακοίνωσης ενός μεμονωμένου περιστατικού, που λογικά δεν πρέπει να απασχόλησε πάνω από 3-5 γιατρούς. Η τακτική του ‘σαλαμιού’ (η ίδια εργασία δημοσιεύεται σε 3-4 κομμάτια, κι έτσι αυξάνεται ο αριθμός των δημοσιεύσεων στο βιογραφικό) είναι επίσης γνωστή, όπως και η πιο σπάνια χρήση ψευδών/φανταστικών δεδομένων, που εφόσον γίνει αντιληπτή (και σήμερα συνήθως γίνεται) οδηγεί σε διαγραφή όλων των προηγουμένων εργασιών του ή των ενόχων συγγραφέων. Υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις όπου αντικαταστάθηκαν ονόματα σε εντελώς ξένες εργασίες, που σε ευνομούμενες χώρες θα οδηγούσαν σε δημόσια διαπόμπευση των ενόχων... ας σταματήσουμε εδώ.
     Πώς θα πρέπει να αντιμετωπίσει το πανεπιστήμιο τους 106 δράστες; Πρώτον, θα πρέπει να σιγήσει κάθε είδους κομματική κριτική: όλα ανεξαιρέτως τα κόμματα είναι ένοχα για την κατάσταση των πανεπιστημίων και δεν δικαιούνται να κινούν το δάχτυλο ή να φωνάζουν. Δεύτερον, να αναθεωρήσει το σύστημα των εργασιών. Εφόσον είναι αντικείμενο αγοραπωλησίας (αυτό το ξέρουν και τα μικρά παιδιά), προφανώς δεν μπορούν να αποτελούν στοιχείο σοβαρής αξιολόγησης των φοιτητών: κάτι άλλο πρέπει να βρεθεί στη θέση τους. Και τρίτον, να χάσουν οι φοιτητές την περίοδο, όχι υπό μορφήν εκδικήσεως, αλλά για να μάθουν (αυτοί και όλοι οι άλλοι) ότι οι πράξεις μας έχουν συνέπειες. Η εποχή της γενικής ατιμωρησίας πρέπει κάποτε να πάρει τέλος. Οι αρχαίοι Σπαρτιάτες δίδασκαν μεν τους νέους να κλέβουν, αλλά τους τιμωρούσαν εφόσον τους έπιαναν.

Σαβουάρ βιβρ

Ο γνωστός πρωθυπουργικός σύμβουλος της... χολέρας (θυμάστε την ρήση του για την καριέρα;) φρόντισε και πάλι να αναδείξει την γαλατική ευγένεια που χαρακτηρίζει το κυβερνών κόμμα, ευχόμενος με διαδικτυακή ανάρτησή του στην εταιρεία ‘Ελληνικός Χρυσός’ «να πάει στα τσακίδια και να μη στεριώσει πουθενά». Δεν έχω κανένα όφελος, ούτε με συνδέει οποιοδήποτε συμφέρον με την εν λόγω εταιρεία. Ωστόσο, επειδή στη χώρα των φαιδρών εσπεριδοειδών εκτός από γλυκά και ζουμερά πορτοκάλια ευδοκιμούν και στυφά και ξινά νεράντζια, και επειδή οι σύμβουλοι, όπως και οι ανασχηματισμοί, υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του πρωθυπουργού, τι ακριβώς περιμένει ο τελευταίος για να αποδείξει στην πράξη ότι δεν συμμερίζεται τα ευγενικά αισθήματα του συμβούλου του; 

Μυστήριο

Δεν χρειάζεται να ασχοληθώ εδώ λεπτομερώς με τις πρόσφατες εκθεσιακές δηλώσεις του πρωθυπουργού -- άλλοι ας κάνουν αυτή τη δουλειά. Ωστόσο, ακούγοντας ΝΕΤ στο αυτοκίνητο το βράδυ του Σαββάτου, και εν αναμονή της καθιερωμένης ομιλίας προς τους παραγωγικούς φορείς, ποιο τραγούδι ακούω στο μουσικό διάλειμμα; «Πες το κι έγινε, μωρό μου». Και απομένω να αναρωτιέμαι αν πρόκειται για εξελιγμένη αίσθηση χιούμορ εκ μέρους του παραγωγού, διάθεση για σάτιρα ή αυτό που ονομάζουν οι Άγγλοι ‘wishful thinking’, κάτι σαν ‘ευσεβής πόθος’ ή ευχή/υπόσχεση για όσα θα ακολουθήσουν; Μόνο ως τυχαία επιλογή δεν μπορώ να το φανταστώ.

«Ἐὰν μὴ Κύριος...»

Συνάδελφος και φίλος του χώρου της ψυχικής υγείας, που αρέσκεται να κάνει δύσκολες ερωτήσεις στους συνομιλητές του, προ καιρού μου έθεσε το εξής πρόβλημα: Ανακοινώνεται ότι ένας τεράστιος μετεωρίτης (ή κομήτης, δεν έχει σημασία) βρίσκεται σε τροχιά σύγκρουσης με τη γη και αναμένεται να μας χτυπήσει σε ένα μήνα. Δεν υπάρχει τρόπος να τον αποφύγουμε ή να τον καταστρέψουμε. Τι κάνεις έχοντας τη γνώση αυτή; Απέφυγα να του απαντήσω, αλλά εκείνος επέμενε, για να δημιουργήσει τον προβληματισμό που επεδίωκε.
     Δεν χρειάζεται να πάμε σε ουράνια σώματα. Ας προσπαθήσουμε να μπούμε στη θέση των κατοίκων της Φλόριντα, μιας πολιτείας που, χάρη στην τηλεόραση, συνήθως τη συσχετίζουμε στο μυαλό μας με Ντίσνεϊλαντ, εξωτικές παραλίες, πανάκριβα θέρετρα και γενικά χλιδή και πλούτο. Άσχετα από τις φανταστικές δικές μας εικόνες, οι ίδιοι αντιμετωπίζουν την επικείμενη καταστροφή με το όνομα Ίρμα, που έχει ήδη διαλύσει νησιά ολόκληρα στην Καραϊβική, και το επίσημο κράτος τους λέει να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Θα μπορούσε κάλλιστα να πει «Έφτασε το τέλος του κόσμου, όπως τον ξέρατε». Πόσο θα αντέξουν όλα αυτά τα ανθρώπινα κατασκευάσματα στο καταστροφικό πέρασμα της τροπικής καταιγίδας; Τι θα έχει μείνει όταν καταλαγιάσει το κακό; Ποιοι και πόσοι και πότε θα μπορέσουν να γυρίσουν στα σπίτια τους; Κανένας δεν γνωρίζει. Για να επιβεβαιωθεί για άλλη μια φορά ο ψαλμωδός που έλεγε πριν από τόσους αιώνες: «Ἐὰν μὴ Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, εἰς μάτην ἐκοπίασαν οἱ οἰκοδομοῦντες· ἐὰν μὴ Κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων». Ας το σκεφτόμαστε τουλάχιστον με κάτι τέτοιες αφορμές, πριν φτάσουν και σε μας.

Αντίδοτο

Η καθημερινότητα στην Ελλάδα έχει κάθε τόσο την τάση να σου γεννά μια απογοήτευση που εγγίζει τα όρια της κατάθλιψης, με άμεση συνέπεια την απόρριψη. Ωστόσο υπάρχουν αντίδοτα. Ένα από αυτά είναι ο συνδυασμός μιας πρωινής προσκυνηματικής επίσκεψης στο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου στο Ακριτοχώρι με βαρκάδα στη λίμνη Κερκίνη, γεύμα σε τοπικό οικοξενώνα και στη συνέχεια επιστροφή παραλιμνίως. Το θέαμα των χιλιάδων φλαμίνγκο που αποθαλασσώνονται ομαδικά αποτελεί εγγυημένη θεραπεία για τη ‘μαυρίλα’... Μια μικρή γεύση ακολουθεί στη συνέχεια -- κρίμα μόνο που η απόσταση δεν επιτρέπει να απολαύσετε τα χρώματα. 

 

 

 

 

 

 

 

Κεκλεισμένων

Πριν μερικά χρόνια είχαμε ακούσει την ομολογία Γιουνκέρ, ότι η Ευρώπη συνέχιζε να δανείζει την Ελλάδα παρόλο που ήξερε ότι δεν θα μπορεί να ξεπληρώσει τα χρέη της. Τώρα ήρθε προ ημερών ο Γάλλος επίτροπος Πιέρ Μοσκοβισί να προσθέσει τις δικές του εξομολογήσεις. Αντιγράφω από το σχετικό άρθρο του Π. Μπουκάλα στην Καθημερινή (6/9/2017):
     Τι είπε ο κ. Μοσκοβισί, που συμμετείχε στο Οικονομικό Φόρουμ του ιδρύματος Αμπροσέτι, κοντά στη λίμνη του Κόμο; Πολύ απλά, ότι ο τρόπος με τον οποίο επιβλήθηκαν τα μνημόνια στη χώρα μας είναι σκανδαλωδώς αντιδημοκρατικός. Μια επείσακτη βαναυσότητα που ευτέλισε αλαζονικά τους θεσμούς της Ελλάδας, περιφρόνησε τους πολιτικούς της και καθύβρισε τους πολίτες της. Οι δηλώσεις του επιτρόπου αναλυτικά: «Πρόκειται για σκάνδαλο σχετικά με τις δημοκρατικές διαδικασίες. Οχι επειδή οι αποφάσεις ήταν σκανδαλώδεις, αλλά διότι το να λαμβάνεις αποφάσεις με αυτό τον τρόπο για το μέλλον ενός λαού, το να επιβάλλονται λεπτομερείς αποφάσεις στον τομέα των συντάξεων, της αγοράς εργασίας... Αναφέρομαι στις κύριες λεπτομέρειες, από τις οποίες εξαρτάται η ζωή μιας χώρας. Οι λεπτομέρειες αυτές αποφασίστηκαν μέσα σε έναν Οργανισμό, κεκλεισμένων των θυρών, από τεχνοκράτες, χωρίς τον παραμικρό έλεγχο εκ μέρους ενός Κοινοβουλίου. Χωρίς τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να γνωρίζουν τι πραγματικά λεγόταν, χωρίς αμετάβλητα κριτήρια ή μια ενιαία γραμμή».
     «Χωρίς τον παραμικρό έλεγχο εκ μέρους ενός Κοινοβουλίου». Του ελληνικού δηλαδή. Που απλώς επικυρώνει τα αποφασισμένα. Οχι βέβαια. Καμιά χαρά δεν προκαλεί η ειλικρίνεια του κ. Μοσκοβισί. Θλίψη στη θλίψη προσθέτει. Και θυμό στον θυμό. Ηταν άλλωστε κι αυτός μέσα από τις κλειστές θύρες.
     Και προσθέτω κι εγώ: Κάτι τέτοια (όπως και οι κατά καιρούς ‘λάθος εκτιμήσεις’ του ΔΝΤ και των συναφών οργανισμών) είναι που «δεν μας αφήνουν ν’ αγιάσουμε». Βλέπουμε πόσο καθαρά και έντιμα μας φέρονται οι άλλοι, και δεν αποφασίζουμε να σιάξουμε τα δικά μας στραβά. Αυτές οι κλειστές πόρτες φταίνε.

Κέντρο

Παρακολουθώ εδώ και καιρό -- πολύ χαλαρά και από απόσταση ασφαλείας, μη φαντασθείτε κανένα ζωηρό ενδιαφέρον -- τα τεκταινόμενα στον ευρύ και ασαφή (fuzzy τον λένε στα αγγλικά) χώρο του Κέντρου, περίπου σαν να συμβαίνουν σε κάποιον άλλο πλανήτη, σ’ ένα επεισόδιο του Star Trek. Γούστο έχει το πράγμα. Εν όψει μιας ‘επανίδρυσης του χώρου’ κάθε τόσο ανακοινώνεται μια νέα υποψηφιότητα ενός επίδοξου ηγέτη, που συνοδεύεται από δηλώσεις και σχόλια και εικασίες για το αν ο Α ή η Β πλησιάζει περισσότερο στην αριστερά ή το κέντρο, και κατά πόσον η νοοτροπία του θυμίζει περισσότερο τον ιστορικό ιδρυτή του κινήματος (ονόματα δεν λέμε) ή «κλείνει το μάτι» συνωμοτικά προς μια άλλη πτέρυγα, ελπίζοντας να αγρεύσει αναποφάσιστους (αλήθεια, σε τι ακτίνα από το κέντρο θεωρείσαι στ’ αλήθεια Κέντρο και όχι... απόκεντρο;). Βλέπω και τους ‘απέξω’ (ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ) να παίζουν κι αυτοί τα δικά τους επικοινωνιακά στοιχήματα, προσπαθώντας να μη χάσουν το Κέντρο (με το ένα πόδι μέσα και το άλλο έξω), αγωνιώντας να προσεταιρισθούν τον ευρύ αυτό χώρο της πολιτικής γεωγραφίας, που κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς πρεσβεύει (η ιδεολογική φυσιογνωμία θα καθορισθεί μετά την εκλογή αρχηγού). Θα μπορούσε να είναι μια έξοχη κωμωδία τύπου Λώρελ και Χάρντι. Και αναρωτιέμαι, αφελώς, πόση σχέση έχει η μακροσκελής αυτή παράσταση με αυτό που ονομάζουμε καθημερινότητα του πολίτη.

Tsundoku

Τι μαθαίνει κανείς όσο ζει... 

     Βρήκα προ καιρού τελείως τυχαία στο Διαδίκτυο μια επιλογή από λέξεις άλλων γλωσσών που εκφράζουν κάτι πρακτικό και χρήσιμο, αλλά όμως δεν μπορούν να μεταφρασθούν σε άλλη γλώσσα παρά μόνο περιφραστικά, χάνοντας έτσι την πρωτοτυπία και την ποιητικότητά τους. Συνηθίζουμε να λέμε π.χ. ότι λέξεις όπως ‘λεβεντιά’ και ‘φιλότιμο’ δεν έχουν το αντίστοιχό τους σε καμιά άλλη γλώσσα (αν και υποπτεύομαι ότι αυτό είναι ένα είδος αστικού μύθου για να ανεβάζουμε τις εθνικές μας γλωσσικές μετοχές). Κατά ανάλογο τρόπο υπάρχουν, φαντάζομαι, πάμπολλες λέξεις σε όλες τις γλώσσες του κόσμου που δεν μπορούν να ‘ντυθούν’ με ξένα ρούχα (όποιος έχει ασχοληθεί με τη μετάφραση το ξέρει καλά). Έτσι, είχα διαβάσει κάποτε ότι οι Εσκιμώοι έχουν δεν ξέρω πόσες λέξεις για το χιόνι, με διαφοροποιήσεις που δεν μπορούμε να διανοηθούμε όσοι δεν ζούμε με την καθημερινή ασπράδα γύρω μας.

     Ξεχώρισα από τα παραδείγματα της ανάρτησης ένα που μου αρέσει και που με εκφράζει συγχρόνως. Οι Γιαπωνέζοι λοιπόν, εκτός από το SuDoku, το γνωστό παιχνίδι με τους αριθμούς (και ένα από τα αδιάβλητα πάθη μου), έχουν στο λεξιλόγιό τους και το tsundoku. Τι σημαίνει; Το να αφήνεις ένα βιβλίο αδιάβαστο αφού το αγοράσεις, συνήθως σε μια στοίβα από άλλα αδιάβαστα βιβλία. Μια ματιά γύρω μου επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές: οι στοίβες των αδιάβαστων βιβλίων φωνάζουν: «Tsundoku!», αλλά κανένας δεν ακούει. Μάταια περιμένουν τη σειρά τους, θυμίζοντάς μου μια αμίμητη απάντηση που έλαβα από έναν Άγγλο διευθυντή μου όταν τον ρώτησα αν είχε διαβάσει ένα κείμενο που του είχα δώσει. «It is slowly achieving priority» (= παίρνει σιγά-σιγά προτεραιότητα), μου είπε, δείχνοντάς μου μια στοίβα αναμονής πάνω στο γραφείο του. Κάτι σαν την επετηρίδα διορισμού στο Δημόσιο.

     Πάντως με παρηγορεί το γεγονός ότι ένας ολόκληρος λαός φαίνεται να πάσχει από το πρόβλημα αυτό, σε βαθμό που να το έχει βαφτίσει κιόλας. Δεν είμαι μόνος.

Ορθόδοξη οικολογία

Πριν ένα μήνα διάβασα στην Καθημερινή μια ενδιαφέρουσα επιστολή (Κινητά, φλυαρία, κεραίες, ρύπανση, 5/8/2017) ενός ειδικού επιστήμονα που επισημαίνει το εξής παράδοξο: «Ο πολίτης έχει παρασυρθεί στη δίνη μιας αλόγιστης χρήσης, έχει χάσει κάθε μέτρο και λογική, εμμέσως απαιτεί καλύτερο σήμα και ταχύτητες, ενώ παράλληλα καταθέτει αγωγές και ασφαλιστικά μέτρα για την απομάκρυνση κεραιών... Το κινητό μας, αντί για μέσον επικοινωνίας, γίνεται μέσον απασχόλησης και αντικοινωνικής συμπεριφοράς... Οι δικές μας συνήθειες και παράλογη χρήση της ασύρματης επικοινωνίας έχει ωθήσει τους παρόχους σε αύξηση της ισχύος του σήματος, αύξηση του αριθμού κεραιών και χρήση υψηλών συχνοτήτων για τη μεταφορά δεδομένων». Με άλλα λόγια, θέλουμε περισσότερη κινητή τηλεφωνία χωρίς κεραίες και ακτινοβολία. Τα καλά του Γιάννη χωρίς τον Γιάννη, κατά την παροιμία.
     Περίπου την ίδια εποχή η Guardian φιλοξενούσε ένα άρθρο που έκανε προβλέψεις για επικείμενη ‘έκτη μαζική βιολογική εξαφάνιση ζωικών ειδών στην ιστορία του κόσμου’. Οι ειδικοί αποδίδουν την κρίση αυτή στον υπερπληθυσμό και την υπερκατανάλωση φυσικών πόρων και προειδοποιούν ότι απειλεί την επιβίωση του ανθρώπινου πολιτισμού, ενώ απομένει πολύ λίγος χρόνος για δράση.
     Εξάλλου, αυτές τις μέρες, με αφορμή τον τυφώνα Χάρβεϊ, έγινε πάλι λόγος για την υπερθέρμανση του πλανήτη και τις συνέπειές της. Η βιομηχανοποίηση, η αυτοκίνηση, η κάθε είδους ευκολία στον σύγχρονο τρόπο ζωής σημαίνει κατανάλωση ενέργειας, δηλ. καύσεις. Οι καύσεις αυξάνουν τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας, μας δίνουν πιο ζεστά καλοκαίρια, και συνεπώς θέλουν και ψύξη. Η τεχνητή ψύξη όμως, παραδόξως, παράγεται με περισσότερη κατανάλωση ενέργειας, άρα οδηγεί σε μεγαλύτερη υπερθέρμανση. Ο κύκλος είναι εξ ορισμού «φαύλος», με την έννοια ότι εμπεριέχει την τάση για αυτοκαταστροφή (όπως και η εξάπλωση της κινητής τηλεφωνίας που αναφέρουμε παραπάνω). Μπορούμε ίσως να τον περιορίσουμε (άρα να επιβραδύνουμε κάπως την καταστροφική εξέλιξη), όχι όμως και να τον αναιρέσουμε: κάτι τέτοιο (ακόμη κι αν ήταν εφικτό σε παγκόσμια κλίμακα) θα σήμαινε επιστροφή στη λίθινη εποχή.  
     Τελικά, αν θέλουμε να το ομολογήσουμε, ως άνθρωποι αδυνατούμε να διαχειρισθούμε με σωφροσύνη, πολύ περισσότερο με τελειότητα, τον κόσμο όπου κατοικούμε, σε οποιαδήποτε μορφή της δραστηριότητάς μας. Οι σκέψεις αυτές, με αφορμή τη σημερινή είσοδο στο νέο εκκλησιαστικό έτος, ημέρα που έχει εδώ και χρόνια καθιερωθεί να εκδίδονται πατριαρχικά μηνύματα και να αναπέμπονται προσευχές για το περιβάλλον, μας κάνουν να ανατρέξουμε στον Ποιητή και Δεσπότη των αιώνων που έχει «καιροὺς καὶ χρόνους ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ» και να θυμηθούμε έναν από τους ύμνους της εορτής:
     «Ὁ καιροὺς καρποφόρους καὶ ὑετούς, οὐρανόθεν παρέχων τοῖς ἐπὶ γῆς, καὶ νῦν προσδεχόμενος, τὰς αἰτήσεις τῶν δούλων σου, ἀπὸ πάσης λύτρωσαι, ἀνάγκης τὴν πόλιν σου, οἱ οἰκτιρμοὶ καὶ γάρ σου, εἰς πάντα τὰ ἔργα σου. Ὅθεν τὰς εἰσόδους, εὐλογῶν καὶ ἐξόδους, τὰ ἔργα κατεύθυνον ἐφ᾿ ἡμᾶς τῶν χειρῶν ἡμῶν, καὶ πταισμάτων τὴν ἄφεσιν, δώρησαι ἡμῖν ὁ Θεός· σὺ γὰρ ἐξ οὐκ ὄντων τὰ σύμπαντα, ὡς δυνατὸς εἰς τὸ εἶναι παρήγαγες».

Πλημμύρες και ειδήσεις

Αυτές τις μέρες κυριαρχεί στις ειδήσεις ο τυφώνας Χάρβεϊ που σαρώνει το Τέξας και απειλεί τη Λουιζιάνα, και μεταξύ άλλων εγείρει και το ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη (που επιμένει να αρνείται ο πρόεδρος Τραμπ). Μέχρι στιγμής μας λένε για 18 νεκρούς και χιλιάδες άστεγους πλημμυροπαθείς. Δεν είναι μικρό το πρόβλημα, και το οικονομικό του κόστος ήδη αποτιμάται σε δισεκατομμύρια δολάρια. Λίγο παρακάτω στην ιστοσελίδα της Guardian, με λιγότερες εικόνες, διαβάζω ότι οι ετήσιοι μουσώνες στο Μουμπάι της Ινδίας, χειρότεροι από πολλές άλλες χρονιές, έχουν στοιχίσει ως τώρα τη ζωή σε πάνω από χίλιους ανθρώπους, ενώ εκατομμύρια είναι εκείνοι που ξεσπιτώθηκαν· τα νερά πλημμυρίζουν ήδη και τα νοσοκομεία της τεράστιας πόλης των 20 και πλέον εκατομμυρίων ανθρώπων.
     Άνθρωποι ζουν και στον πρώτο κόσμο και στον τρίτο (αλήθεια, δεύτερος υπάρχει, και ποιος είναι;): ανεξάρτητα από χρώμα, φυλή και άλλα εξωτερικά χαρακτηριστικά, τις ίδιες ανθρώπινες ανάγκες έχουν, τα ίδια βάσανα τραβάνε. Κατά τι διαφέρουν οι 18 Αμερικανοί από τους 1000 Ινδούς πνιγμένους; Ίσως μόνο στο ότι οι δεύτεροι είναι «μαθημένοι» να πνίγονται και να ξεσπιτώνονται κάθε χρόνο τέτοια εποχή, κάτι που για τους πρώτους ήταν ίσως αδιανόητο μέχρι να συμβεί. Κι εμείς με τη σειρά μας έχουμε (ή μας έχουν) συνηθίσει να βλέπουμε τις πλημμύρες στην Ινδική ήπειρο περίπου σαν αναμενόμενο γεγονός, σε αντίθεση με την έκτακτη καταστροφή που πλήττει τις Νότιες Πολιτείες. Όπως στους ανθρώπους έτσι και στις ειδήσεις φαίνεται να υπάρχει πρώτος και τρίτος κόσμος.

Ομοβροντία

Είναι η εποχή που το ένα φορολογικό ‘ραβασάκι’ ακολουθείται από το άλλο οικονομικό ‘μπουγιουρντί’, πάντα χρεωστικού χαρακτήρα, με ρυθμό που μιμείται τον τυφώνα Χάρβεϊ που μαστίζει αυτές τις μέρες το Τέξας, και αξίζει να θυμηθούμε ένα σχετικό παλιό ανέκδοτο.
     Κάποιος πάμπλουτος, ενώ απουσιάζει σε ταξίδι, δέχεται τηλεφώνημα από τον γραμματέα του για ενημέρωση. «Αφεντικό, ξέρεις, συνέβη κάτι δυσάρεστο. Όσο απουσιάζεις η εταιρεία σου πτώχευσε, η εφορία κατέσχεσε τον τραπεζικό λογαριασμό σου για χρέη, και η γυναίκα σου πήρε τα παιδιά και έφυγε από το σπίτι, το οποίο χθες βράδυ έπιασε φωτιά και κάηκε ολότελα, ενώ σου έκλεψαν και τη Ρολς Ρόις». Ο άνθρωπος μένει άναυδος, ύστερα ξεσπάει σε κραυγές απελπισίας και τέλος ρωτάει: «Καλά, μόνο αρνητικά έχεις να μου πεις; Τίποτε θετικό δεν υπάρχει τέλος πάντων για μένα;» «Ναι, αφεντικό», απαντά ο γραμματέας, «το τεστ για AIDS που είχες κάνει την περασμένη εβδομάδα». 
     Αφιερώνεται στις σοφές κεφαλές, εγχώριες και ξένες, που αποφασίζουν πριν από μας, χωρίς εμάς, οπωσδήποτε όμως για μας.

Γραφή και υποδείγματα

Πώς τα κατάφερε ο Όμηρος κι έγραψε τα έπη του; Ο Ευριπίδης τις τραγωδίες του; Ο Ηρόδοτος την Ιστορία του; Κι ακόμη, ο Ουγκώ τους Αθλίους, ο Ντίκενς τον Όλιβερ Τουίστ, ο Ντοστογιέφσκι το Έγκλημα και Τιμωρία; Ο κατάλογος είναι ενδεικτικός και μπορεί να συνεχισθεί επ’ αόριστον, το βασικό ερώτημα όμως παραμένει: πώς τα κατάφεραν; Εννοώ, πώς έγραψαν μεγάλα – ή και μικρότερα -- έργα που διαβάζονται αιώνες τώρα με μια πάντοτε φρέσκια απόλαυση στο γράψιμό τους, χωρίς να έχουν στη διάθεσή τους πάμπολλα εγχειρίδια γραφής, σεμινάρια και μεταπτυχιακά δημιουργικής γραφής, εκατοντάδες άρθρα από γνωστούς και άγνωστους σύγχρονους συγγραφείς που αναλύουν τον τρόπο τους, τη μέθοδό τους, τα μυστικά τους, το μαγικό «κάτι» που τους βάζει στη λίστα των μπεστ σέλλερ;
     Δεν ξέρω αν θα δώσω πειστική απάντηση στο ερώτημα, που με τη σειρά του με πάει λίγο παραπέρα. Γιατί τόση ζήτηση για μαθήματα και συμβουλές γραφής σήμερα; (περιορίζομαι στο σήμερα γιατί αυτό βλέπω: δεν ξέρω πόσο «τραβούσε» το είδος σε προηγούμενες εποχές). Το διαδίκτυο βρίθει από σχετικές σελίδες και ιστολόγια, και κρίνοντας από τα σχόλιά τους ο αριθμός των αναγνωστών είναι μεγάλος. Τόσος κόσμος γράφει, ή φιλοδοξεί να γράψει; Μια απάντηση στο δεύτερο αυτό ερώτημα πήρα πριν μερικά χρόνια, όταν εντελώς τυχαία βρήκα στο διαδίκτυο έναν διαγωνισμό διηγήματος για το έτος Καβάφη. Κινούμενος από μια παρόρμηση της στιγμής έγραψα ένα και το υπέβαλα. Δεν πήρε κάποια διάκριση, αλλά μαζί με τα αποτελέσματα έμαθα και τον συνολικό αριθμό των συμμετοχών: χίλιες εννιακόσιες ένδεκα. Σκεφθείτε: σχεδόν δυο χιλιάδες άνθρωποι αφιέρωσαν αντίστοιχες ώρες, φαιά ουσία και δημιουργική φαντασία για να γράψουν ο καθένας τους χίλιες λέξεις με κάποια δομή και να διεκδικήσουν όχι οικονομικό έπαθλο («παπαί, Μαρδόνιε…»  θα αναφωνούσε ξανά εκείνος ο Πέρσης), αλλά μια τιμητική δημοσίευση στον σχετικό τόμο που περιέλαβε τα πρώτα σαράντα. Αν επρόκειτο για ασθένεια με τόσα κρούσματα, θα την χαρακτήριζα επιδημία.
     Πολλοί άνθρωποι λοιπόν γράφουν. Και όπως λένε συχνά τα ανέκδοτα, ο κόσμος χωρίζεται σ’ αυτούς που γράφουν και σ’ αυτούς που θέλουν να γράψουν. Γιατί τόσο μεράκι; Εγωισμός, φιλοδοξία, επιθυμία να δούμε το όνομά μας δημοσιευμένο; Ζήλεια γι’ αυτούς που γράφουν και βγάζουν τόσα χρήματα από την εργασία αυτή; Έχουμε όλοι την ψευδαίσθηση ότι κρύβουμε μέσα μας το επόμενο Νόμπελ λογοτεχνίας ή έστω ένα από τα πολλά λογοτεχνικά βραβεία, με τις ανάλογες χρηματικές απολαβές, τα δικαιώματα για μεταφράσεις και μεταφορές στον κινηματογράφο, που θα μας επιτρέψει να ζούμε άνετα και με στυλ χωρίς άλλη βιοποριστική ασχολία, ταξιδεύοντας όπου θέλουμε και αναδιφώντας βιβλιοθήκες για να μαζέψουμε το υλικό για την επόμενή μας συγγραφική επιτυχία; Ας μην προσπαθήσω να αναλύσω τα κίνητρα του καθενός – η ψυχή του τα ξέρει.
     Κι έτσι έρχεται φυσιολογικά η πληθώρα των βιβλίων, άρθρων, σεμιναρίων και ιστοσελίδων δημιουργικής γραφής για να καλύψει τις ανάγκες – διδακτικές και ψυχολογικές – των επίδοξων καταξιωμένων λογοτεχνών. Κι αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε ένα άλλο φαινόμενο: τη μαζική παραγωγή διηγημάτων και μυθιστορημάτων και σεναρίων και άλλων ειδών του λόγου, που φαίνονται να βγήκαν από μια γραμμή παραγωγής, από το ίδιο εργοστάσιο. Καθόλου περίεργο, μια και όλα ακολουθούν τα ίδια «ευαγγέλια», τους ίδιους κανόνες και δόγματα γραφής, που δεν είχαν στη διάθεσή τους ο Όμηρος και ο Βιργίλιος και η Άννα η Κομνηνή, που δεν φρόντισαν να αφήσουν και σχετικά εγχειρίδια γραφής για τους επιγιγνομένους.
     Όσο για το δικό μου διήγημα, το δημοσίευσα στο περιοδικό του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης που εδώ και μερικά χρόνια διευθύνω [μπορείτε να το διαβάσετε ΕΔΩ, στη σελίδα 56]. Όταν έχεις δικό σου βήμα και ‘μέσον’ τα πράγματα είναι σίγουρα πιο εύκολα.

Ταμπού

Φυλλομετρώντας κανείς καθημερινά τις εφημερίδες βρίσκει πολλά θέματα, εγχώρια και διεθνή, που του κινούν το ενδιαφέρον, την περιέργεια, τον κεντούν να περιγράψει, να σχολιάσει, να κριτικάρει. Προσπερνώ τα πολλά, σταματώ σε ένα, ασυνήθιστο, εξωτικό και ιδιαίτερο συνάμα.
      Διάβασα λοιπόν προχθές στη Guardian ότι ένα δικαστήριο στην Ινδία παραχώρησε διαζύγιο σε μια νέα γυναίκα. Ο λόγος; Ο σύζυγός της είχε υποσχεθεί ότι θα φτιάξει τουαλέτα στο σπίτι τους όταν παντρεύτηκαν το 2011 και δεν είχε τηρήσει την υπόσχεσή του. Η γυναίκα περίμενε καθημερινά να νυχτώσει ώστε υπό την προστασία του σκότους να καταφεύγει σε γειτονικό χωράφι για τις συσσωρευμένες στοιχειώδεις βιολογικές ανάγκες μιας ολόκληρης ημέρας ή να πηγαίνει στο πατρικό της σπίτι, σε άλλο χωριό. Μη μπορώντας να υποφέρει το σωματικό αλλά και το ψυχικό βάσανο μιας τέτοιας ζωής αποφάσισε να χωρίσει, κάτι όχι εύκολο στη χώρα της.

     Το σχετικό ρεπορτάζ μας πληροφορεί ότι το γεγονός αυτό δεν είναι μοναδικό και καθόλου σπάνιο στην αχανή και πολυάνθρωπη αυτή χώρα, όπου μπορεί κανείς να δει αβυσσαλέα χάσματα μεταξύ χλιδής και εξαθλίωσης. Ο δικαστής που έβγαλε την απόφαση δήλωσε ότι είναι απαράδεκτο άνθρωποι που ξοδεύουν μεγάλα ποσά σε καπνό, αλκοόλ και κινητά τηλέφωνα να μην έχουν τουαλέτες στα σπίτια τους. Υπολογίζεται ότι στην Ινδία πάνω από 700 εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε τουαλέτες, ενώ σε όλο τον κόσμο φτάνουν τα 2,3 δισεκατομμύρια.

     Ζητώ συγγνώμη που θίγω ένα τόσο ευτελές θέμα που συνήθως είναι ‘ταμπού’ στις καθωσπρέπει συζητήσεις. Ωστόσο ίσως πρέπει να διαβάζουμε κάθε τόσο τέτοιες ιστορίες για να συνειδητοποιούμε τι διαθέτουμε -- τα αυτονόητα -- και να αναλογιζόμαστε, με την απαραίτητη ευγνωμοσύνη και με κάποια ντροπή, πόσοι άνθρωποι στον κόσμο τα στερούνται. 

Ο κόσμος των ιδεών

Υπάρχουν ιδεολογίες που διαμορφώνουν συστήματα οργάνωσης της κοινής ζωής, πολιτεύματα, κρατικές και άλλες οντότητες, καθεστώτα. Κάποιες (π.χ. ο ναζισμός) δείχνουν εξαρχής την μαύρη τους όψη με το να κραδαίνουν σαν σημαία π.χ. φυλετικές διακρίσεις και αποκλεισμούς και διώξεις και εξοντώσεις («Όποιος δεν μας μοιάζει είναι εχθρός μας»). Άλλες (π.χ. ο κομμουνισμός) μπορεί να ξεκινούν με ένα σύνθημα θετικό (π.χ. ισότητα), αλλά σύντομα καταλήγουν στην πραγματικότητα της ‘Φάρμας των Ζώων’ του Orwell («Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά είναι πιο ίσα από τα άλλα»), ενώ για την επίτευξη της ‘ισότητας’ δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν την κλίνη του Προκρούστη: ό,τι προεξέχει από τη ‘νόρμα’ που θέτει το κόμμα, το καθεστώς, ο μοναδικός ηγέτης ή διαφωτιστής ή επαναστάτης, κόβεται αλύπητα και χωρίς δυνατότητα ένστασης ή διαφορετικής γνώμης («Τα δικά σου δικά μου», με το «Έτσι θέλω»). Διαλέγετε και παίρνετε.
     Επειδή πολύς λόγος γίνεται τις μέρες αυτές για το αν τα εγκλήματα του ναζισμού διαφέρουν από τα εγκλήματα του κομμουνισμού, και αν θα πρέπει να τα μνημονεύουμε με την ίδια ανάσα ή να κάνουμε συνέδρια για τα πρώτα και ‘εορτές μίσους’ για τα δεύτερα, ας σκεφθούμε λίγο τις παραπάνω σκέψεις. Όπως θα μας έλεγε η σοφή καμήλα του Αισώπου, ίσιος δρόμος δεν υπάρχει; Πρέπει υποχρεωτικά να πιάνουμε τα άκρα; Κι όταν μία πλευρά (οποιαδήποτε) τραβάει το ιδεολογικό σχοινί προς το ένα άκρο, είναι εξωφρενικό που η άλλη ασκεί ισοδύναμη αντίπραξη; Ο νόμος της δράσης και της αντίδρασης ισχύει τόσο στα κοινωνικά όσο και στα φυσικά φαινόμενα. Συνεπώς, αν αποστρεφόμαστε μετά βδελυγμίας τις εκδηλώσεις του ενός άκρου, ας καταδικάζουμε εξίσου κατηγορηματικά και εκείνες του άλλου. Αλλιώς θα ‘χωλαίνουμε’ διαρκώς από το ένα πόδι (αριστερό ή δεξί, αδιάφορο).     

     Σταματώ εδώ, δίνοντας τον λόγο στο πενάκι του Ηλ. Μακρή (Καθημερινή 22/8/17). 

 

Έκλειψη

Σήμερα είναι μια ιδιαίτερη ημέρα για τους φίλους του ουρανού (εννοώ εδώ τον φυσικό ουρανό, το στερέωμα, και όχι τον πνευματικό). Μια ολική έκλειψη ηλίου είναι σε εξέλιξη πάνω από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το ιδιαίτερο έγκειται στο γεγονός ότι τέτοιες εκλείψεις συνήθως γίνονται ορατές από περιοχές της γης που είναι έρημες, ακατοίκητες ή στα μέσα κάποιου ωκεανού, με αποτέλεσμα σχετικά λίγοι άνθρωποι να μπορούν να βρεθούν στο κατάλληλο σημείο για να δουν για μερικά λεπτά τον ήλιο να χάνεται πίσω από τη σκιά της σελήνης. Η σημερινή έκλειψη γίνεται ορατή διαδοχικά από την ακτή του Ειρηνικού μέχρι την ακτή του Ατλαντικού, σε μια ζώνη εύρους περίπου 70 μιλίων που διασχίζει διαγώνια τις Ηνωμένες Πολιτείες (κάπου 2500 μίλια) σε 93 περίπου λεπτά, δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους να δουν το φαινόμενο αυτό, που οι αστρονόμοι και τα Μέσα το χαρακτηρίζουν ως το μεγαλοπρεπέστερο στη φύση. Το σκοτάδι και η πτώση της θερμοκρασίας που το συνοδεύει για μερικά λεπτά δείχνει ανάγλυφα την εξάρτησή μας από την μεγάλη αυτή πηγή ενέργειας που ζωογονεί τον κόσμο μας.  

[H αυθεντική φωτογραφία οφείλεται στην... ειδική ανταποκρίτρια ανιψιά μου 

που βρέθηκε στην κατάλληλη θέση τον κατάλληλο χρόνο]

     Διαβάζοντας σχετικά έμαθα και το εξής εκπληκτικό: Συγκριτικά με τους άλλους πλανήτες του ηλιακού συστήματός μας και τους δορυφόρους τους, μόνο η δική μας Σελήνη έχει τη σωστή διάμετρο και τη σωστή απόσταση από τον Ήλιο και τη Γη ώστε να μπορεί να σκιάσει ολόκληρο τον ηλιακό δίσκο όταν η τροχιά της την φέρει στην ευθεία Ηλίου-Γης. Σε κανέναν άλλο πλανήτη δεν μπορεί να συμβεί αυτό. Μια ακόμη ‘απίστευτη σύμπτωση’ που επιφυλάσσει ο Δημιουργός Θεός στους νοήμονες ανθρώπους που παρεπιδημούν στο διαστημικό μας ‘σπίτι’. Η διαπίστωση του Δαβίδ «Κύριε, πάντα ἐν σοφίᾳ ἐποίησας» ακούγεται φτωχή μπροστά σε τέτοια κοσμικά γεγονότα. Αλλά βέβαια δεν θα είναι λίγοι εκείνοι που θα δουν, θα θαυμάσουν και δεν θα καταλάβουν τίποτε πέρα από το... φυσικό αυτό φαινόμενο. Που σημαίνει, με τα λόγια του Χριστού, ότι «οὐδὲ ἐάν τις ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ πεισθήσονται». Θαύματα γίνονται κάθε μέρα, απλώς θέλουν και ανάλογα μάτια για να τα βλέπει κανείς.   

Οφειλές

Ακούσαμε για πολλοστή φορά στο σημερινό ευαγγελικό ανάγνωσμα για τον δούλο που του χάρισε ο κύριός του δισεκατομμύρια, κι εκείνος φεύγοντας μετά τη διαγραφή του χρέους πήγε κι έκλεισε στη φυλακή έναν συνάδελφό του που του χρωστούσε ένα κατοστάρικο. Αποτέλεσμα; Να ακούσει από τον κύριό του την φοβερή εκείνη φράση, υπόμνηση και ερώτηση συγχρόνως: «Δοῦλε πονηρέ, πᾶσαν τὴν ὀφειλὴν ἐκείνην ἀφῆκά σοι, ἐπεὶ παρεκάλεσάς με. Οὐκ ἔδει καὶ σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόν σου, ὡς καὶ ἐγώ σε ἠλέησα;»
     Συνήθως στο άκουσμα αυτό μένουμε στην ανάγκη της συγχώρησης προς τους άλλους ως προϋπόθεσης για να συγχωρηθούμε κι εμείς από τον Θεό. Αν σκεφθούμε λίγο βαθύτερα, μήπως θα πρέπει να αναλογισθούμε ότι όλοι είμαστε χρεώστες (με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για όσα διαθέτουμε ως ‘φυσικά’ αγαθά, χαρίσματα, κάθε είδους μικρά και μεγάλα δώρα), και όχι μόνο δεν έχουμε ξεπληρώσει τά χρέη μας, αλλά ούτε καν τα λογαριάζουμε ως χρέη; «Τί δὲ ἔχεις ὃ οὐκ ἔλαβες;» θα μας ρωτούσε ο Απ. Παύλος. Αν κάπως έτσι βλέπαμε τα πράγματα (όχι με στενά οικονομική έννοια αλλά γενικά σαν σχέση αλληλεξάρτησης και αμοιβαίας ευθύνης), δεν θα ήταν διαφορετική η στάση μας απέναντι σε όλους τους άλλους που πάντα «μας χρωστάνε»; Ακόμη και η σχέση του κράτους με τους πολίτες του θα μπορούσε να τεθεί σε μια πιο δίκαια, και συνεπώς πιο φιλάνθρωπη βάση.

Αγια-Σοφιά

Ένα ιδιαίτερο θέμα θίγει με επιστολή του στην Καθημερινή με τίτλο 'Ποδόσφαιρο και θρησκεία' ο (άγνωστός μου) Κων. Γραίκας. Ως γνωστόν, το υπό ανέγερση γήπεδο της ΑΕΚ στη Νέα Φιλαδέλφεια θα φέρει την ονομασία ‘Αγιά-Σοφιά’. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο επιστολογράφος, δεν υπάρχει στον κόσμο ιδιωτικό γήπεδο που να λέγεται ‘Ναός του Σολομώντος’ ή ‘Τέμενος Αλ-Ακσά’. Κι ακόμη, αναρωτιέται, κανείς από το επίσημο κράτος ή την ‘καθ’ ύλην αρμόδια’ Εκκλησία δεν μπορεί να διανοηθεί τι είδους γηπεδικά συνθήματα (γράφε χυδαιολογίες και βλασφημίες) συνδεδεμένες με την ονομασία της ‘Αγια-Σοφιάς’ θα αναπέμπονται κάθε τόσο στον ‘ναό’ του ποδοσφαίρου;

     Εννοείται ότι οι επισημάνσεις αυτές προσυπογράφονται με τα δυο χέρια. Να ελπίσουμε ότι θα συγκινηθεί κάποιος ‘καθ’ ύλην αρμόδιος’;

Δαχτυλίδι

Είναι γνωστή από τον Ηρόδοτο η ιστορία του τυράννου Πολυκράτη από τη Σάμο, που πέταξε το δαχτυλίδι του στη θάλασσα, αλλά το βρήκε μετά από μερικές μέρες στην κοιλιά ενός μεγάλου ψαριού που του έφεραν ως δώρο. Τέτοια εξωπραγματικά δεν συνέβαιναν μόνο τότε. Διαβάζω σήμερα στη Guardian για μια γυναίκα 84 ετών από τον Καναδά που είχε χάσει το δαχτυλίδι του αρραβώνα της το 2004 ενώ ξεβοτάνιζε τον κήπο της. Παρόλο που τότε είχε κάνει άνω-κάτω τον τόπο δεν μπόρεσε να το βρει. Προ ημερών η εγγονή της έκοψε ένα παραμορφωμένο καρότο από τον ίδιο κήπο, που ανήκει στην οικογένεια εδώ και 105 χρόνια. Στην αρχή δεν το πρόσεξε, αλλά καθώς το έπλενε, βρήκε τυλιγμένο γύρω του το δαχτυλίδι, που η γιαγιά της αμέσως αναγνώρισε. Όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα, ανάλογα περιστατικά έχουν καταγραφεί στη Σουηδία και στη Γερμανία.  

Κλήρος

Μια και πολύς ο δημόσιος λόγος για κλήρους και κληρώσεις αυτές τις μέρες, αξίζει τον κόπο να θυμηθούμε την πρώτη ενέργεια της Χριστιανικής Εκκλησίας μετά την Ανάληψη του Κυρίου, τότε που «του πλήθους των πιστευόντων ήν η καρδία και η ψυχή μία». Οι Απόστολοι, ενώ περιμένουν την εκπλήρωση της υπόσχεσης του Κυρίου για την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος, προχωρούν στην εκλογή διαδόχου του εξωμότη Ιούδα. Έχει σημασία ο τρόπος της εκλογής στις λεπτομέρειές του. Ολόκληρο το σώμα προτείνει δυο υποψηφίους που να πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις (να έχουν ζήσει από την αρχή ως το τέλος τη δημόσια ζωή και δράση του Κυρίου, ώστε να είναι μάρτυρες της Αναστάσεως), και στη συνέχεια προσεύχονται ώστε ο «πάντων καρδιογνώστης Κύριος» να αναδείξει αυτόν που θα αναλάβει την υψηλή θέση του Αποστόλου. Ρίχνουν στη συνέχεια κλήρο και αποδέχονται το αποτέλεσμα ως έκφραση της βουλής του Θεού. Κατά σύμπτωση, τον δια κλήρου εκλεγμένο Απόστολο Ματθία τιμούσε χθες η Εκκλησία.
     Δεν χρειάζεται να κάνουμε συγκρίσεις. Καταλαβαίνει κανείς ότι η κλήρωση δεν είναι από μόνη της κακή, όταν προηγείται η σωστή επιλογή των υποψηφίων και η προσευχή για το αποτέλεσμα. Δυστυχώς όμως σήμερα ακόμη και στα εκκλησιαστικά πράγματα η όλη διαδικασία έχει  στρεβλωθεί από ανθρώπινες σκοπιμότητες και επιδιώξεις. Έως πότε;