Αφροσύνη

Ο καταστροφικός σεισμός των 7,8 Ρίχτερ με τις πολυάριθμες ισχυρές δονήσεις της συνοδίας του που έπληξε τη νότια Τουρκία και τη Συρία, με χιλιάδες νεκρούς, τραυματίες και αστέγους και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές, αποτελεί, όπως και κάθε άλλη θεομηνία, μια ηχηρή υπενθύμιση για το τι μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Όπως κάθε τραγωδία, έχει και τη θετική του πλευρά: κάνει τους ανθρώπους να λησμονήσουν εθνικές και θρησκευτικές και φυλετικές διαφορές και να απλώσουν πρόθυμα χέρια βοηθείας πέρα και πάνω από σύνορα.

     Τούτων δοθέντων, είναι ή δεν είναι απόλυτη αφροσύνη κάθε τόσο να επιδίδονται άνθρωποι διαφόρων εθνών ή φυλών σε πολέμους και αλληλοσφαγές; Όταν τραβούμε τα μαλλιά μας και οδυρόμαστε και εκφράζουμε αμέριστη συμπαράσταση για τα θύματα των διαφόρων φυσικών καταστροφών, δεν είναι εγκληματική ανοησία να προκαλούμε εσκεμμένα θανάτους και τραυματισμούς και καταστροφές σε άλλους ανθρώπους; Γιατί περιμένουμε φονικούς σεισμούς και τσουνάμι για να θυμηθούμε (συνήθως για μερικές μέρες μόνο) το «σήμερα εκείνοι, αύριο ίσως εμείς»; Και γιατί δεν το φωνάζουμε με κάθε ευκαιρία στους λίγους υπερφίαλους παράφρονες που ηγεμονεύουν στις χώρες τους, νομίζοντας ότι θα άρχουν για πάντα;  

Καρκινικά

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου σήμερα, και μια και πρόσφατα τον γνώρισα προσωπικά οφείλω να του αφιερώσω δυο σκέψεις.  

     Στα σαράντα τόσα χρόνια που ασκώ την ιατρική πάρα πολλά πράγματα έχουν αλλάξει σε όλους τους τομείς της, και φυσικά και στην Ογκολογία. Όπως γράφει ο μεγάλος ογκολόγος Vincent DeVita, ο πρώτος που θεράπευσε ριζικά με χημειοθεραπεία το λέμφωμα Hodgkin, στο βιβλίο του με τον προκλητικό τίτλο ‘Ο θάνατος του καρκίνου’, σήμερα πολλά είδη καρκίνου έχουν μετατραπεί σε χρόνιες νόσους: η πρόγνωσή τους δεν είναι λίγοι μήνες όπως άλλοτε, αλλά πολλά χρόνια, με καλή ποιότητα ζωής. Η παράταση αυτή σημαίνει ότι οι ασθενείς πιθανώτατα θα έχουν να ωφεληθούν από νεότερες και πιο αποτελεσματικές θεραπείες που τώρα βρίσκονται υπό μελέτη ή που θα έρθουν στο μέλλον. Γίνεται έτσι πιο επιτακτική η ανάγκη για πρόληψη (όχι κάπνισμα) και για έγκαιρη διάγνωση, ώστε οι θεραπευτικές παρεμβάσεις να γίνονται σε όσο γίνεται πρωιμότερο στάδιο. Μιλώντας προσωπικά, αν είχα κάνει την συνιστώμενη σιγμοειδοσκόπηση στα προβλεπόμενα χρονικά διαστήματα (κάθε 5 χρόνια), πιθανώς δεν θα είχα φθάσει στο χειρουργείο και δεν θα χρειαζόταν η συμπληρωματική χημειοθεραπεία που κάνω τώρα.

     Μια δεύτερη παρατήρηση, πολύ σημαντική, είναι ότι εν πολλοίς έχουμε ξεπεράσει το στάδιο του ταμπού για τον καρκίνο. Μιλούμε πολύ πιο ανοικτά γι’ αυτόν με τους ασθενείς μας, αποφεύγοντας τις υπεκφυγές, τα ‘φιλάνθρωπα’ ψέματα και τις συνωμοσίες της σιωπής με συγγενείς πίσω από την πλάτη των πασχόντων, που ήταν σχεδόν απαράβατος κανόνας μέχρι πριν λίγα χρόνια. Αυτό κάνει πολύ πιο εύκολη ψυχολογικά την επικοινωνία γιατρών-ασθενών και φυσικά την όλη διαδρομή της θεραπευτικής σχέσης. Με δεδομένα τα παραπάνω, καλό θα είναι να διαγράψουμε τον χαρακτηρισμό ‘επάρατη νόσος’ από το λεξιλόγιό μας, για να μη φορτίζουμε ψυχολογικά το όλο κλίμα .

     Τέλος, δεν είναι μικρότερης σημασίας η μεγάλη πρόοδος της ανακουφιστικής φροντίδας τις τελευταίες δεκαετίες, που βελτίωσε ουσιαστικά την ποιότητα της ζωής ακόμη και εκείνων των ασθενών που δεν ανταποκρίνονται στα υπάρχοντα θεραπευτικά μέσα και διανύουν το τελικό στάδιο της νόσου. Όλοι οι γιατροί που ασχολούνται ενεργά με τον καρκίνο θα πρέπει να γνωρίζουν τις βασικές αρχές της ανακούφισης, η οποία μπορεί να συνδυάζεται με όλες τις άλλες θεραπείες. Η ορθή αντιμετώπιση του θνήσκοντος ανθρώπου κάνει πιο εύκολη την αποδοχή του θανάτου από όλους τους εμπλεκομένους (ασθενείς, συγγενείς, ιατρονοσηλευτικό προσωπικό) και αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές και ανθρώπινες υπηρεσίες που μπορούμε να προσφέρουμε.

     Ευχαριστώντας τον Θεό για τις προόδους αυτές, ευχόμαστε και ελπίζουμε να έχουμε ακόμη καλύτερες εξελίξεις στο μέλλον. Η πορεία προς τα εμπρός δεν σταματά, αρκεί να γίνεται χωρίς έπαρση, αλλά με γνώμονα την Ιπποκρατική αρχή ‘ωφελέειν ή μη βλάπτειν’.  

Νοημοσύνη

Όταν το Διαδίκτυο διαδόθηκε ευρέως και έγινε προσβάσιμο με εύκολο, γρήγορο και σχετικά φθηνό τρόπο (ποιος στ’ αλήθεια θυμάται τις παλιές εκείνες dial-up συνδέσεις; Μας φαίνονται πλέον τόσο αρχαίες όσο και τα τηλέφωνα από βακελίτη με περιστροφικό καντράν), ήταν πολλοί εκείνοι που προφήτευαν ότι αυτό θα σημάνει το τέλος των παραδοσιακών επιστημονικών βιβλίων και περιοδικών. Σίγουρα δεν θα μπορούσε να συναγωνισθεί την αμεσότητα του δικτύου-λαγού η έκδοση ενός εντύπου-χελώνας, που μπορεί να γινόταν μετά από πολλούς μήνες. Πολλές από τις πληροφορίες του κλασικού βιβλίου θα είχαν ήδη ξεπερασθεί όταν αυτό θα έφθανε στα χέρια των αναγνωστών. Η προφητεία μπορεί να μην έχει ακόμη ολοκληρωθεί, αλλά τα περισσότερα (όλα;) τα επιστημονικά περιοδικά ήδη είναι διαθέσιμα online, με ή χωρίς συνδρομή, ενώ πολλά έχουν πλέον καταργήσει τις έντυπες εκδόσεις. Όσο για τα κλασικά ογκώδη ιατρικά συγγράμματα – π.χ. Harrison και Cecil (παθολογία), Nelson (παιδιατρική), Brenner & Rector (νεφρολογία), Sherlock (ηπατολογία), Sleisenger & Fordtran (γαστρεντερολογία), Murray & Nadel (πνευμονολογία), DeVita & Rosenberg (ογκολογία) κτλ. – είναι θέμα χρόνου να έχουν κι αυτά την μοίρα των δεινοσαύρων. Όπως την είχαν ήδη βρει τελεσίδικα οι διάφορες εγκυκλοπαίδειες, με τις οποίες είχαμε μεγαλώσει.

     Η ψηφιακή τεχνολογία έφερε μια επανάσταση που είναι σε πλήρη εξέλιξη με ρυθμό ολοένα και αυξανόμενο, και με προεκτάσεις που ίσως μόνο εν μέρει φανταζόμαστε. Η κάθε μέρα μας δείχνει ένα καινούργιο πρόσωπο της επανάστασης αυτής. Πολλές πτυχές της έχουν κάνει τη ζωή μας πολύ πιο εύκολη και άνετη, και η δυνατότητα να κάνουμε συναλλαγές με δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες και άλλους φορείς, ιδιωτικούς και δημοσίους, από οποιονδήποτε τόπο και σε όποια ώρα μας βολεύει δεν συγκρίνεται με τα τρεχάματα και τις αναμονές άλλων εποχών (όσοι δεν τα έζησαν, δεν ξέρουν τι έχασαν…). Και όπως συμβαίνει και με άλλα πράγματα, η θετική εμπειρία της ευκολίας ανοίγει την όρεξη για ακόμη περισσότερα πράγματα, για εφαρμογές σε άλλα πεδία. Το πιο πρόσφατο (και ‘καυτό’ ως θέμα συζήτησης) είναι η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence ή απλώς ΑΙ στην καθομιλουμένη).

     Σχεδόν δεν περνάει μέρα που να μη δούμε ένα σχετικό δημοσίευμα, που από τη μια μεριά μας ανοίγει διάπλατα τα μάτια, ενώ από την άλλη μας δημιουργεί ερωτηματικά, απορίες και ανησυχίες για το μέλλον. Μόνο τις τελευταίες λίγες μέρες διαβάζω ότι η πολυσυζητημένη εφαρμογή ChatGPT γράφει ερευνητικές εργασίες (που μάλιστα περνούν με επιτυχία και τα τεστ λογοκλοπής από το αντίστοιχο λογισμικό) και έφασε να πάρει μέχρι και πτυχίο Νομικής. Σύμφωνα με το δημοσίευμα της Καθημερινής, «η εφαρμογή αυτή, η οποία είναι σε θέση να συγκεντρώνει, να επεξεργάζεται και να συνθέτει δεδομένα, μοιάζει παντοδύναμη, καθώς μπορεί να δομεί επιχειρήματα και σκέψεις αντιγράφοντας, ουσιαστικά, τον ανθρώπινο συλλογισμό». Για να αποδείξει του λόγου το αληθές, ο Α. Δρυμιώτης παραθέτει έναν διάλογο «με κάποιον ξένο φίλο του» σχετικά με τα Ελγίνεια Μάρμαρα, το νομικό καθεστώς της κατοχής τους από το Βρετανικό Μουσείο και τις ενέργειες της Ελλάδος να τα ανακτήσει. Η δομή και το περιεχόμενό του είναι άρτια και τα επιχειρήματα αδιάσειστα. Στο τέλος μας αποκαλύπτει ότι οι απαντήσεις δεν δόθηκαν από άνθρωπο αλλά από την παραπάνω εφαρμογή. Με ανάλογο πνεύμα, ο Μ. Σταυρόπουλος στους ‘4 Τροχούς’ παραθέτει έναν διάλογο με την ίδια εφαρμογή σχετικά με την επιλογή νέου αυτοκινήτου. Και πάλι, η συζήτηση θα μπορούσε να είναι με κάποιον ειδικό δημοσιογράφο: πουθενά δεν ξεχωρίζει κανείς κάτι τεχνητό, με αποτέλεσμα ο υπογράφων το κείμενο να αναρωτιέται αν η τεχνητή νοημοσύνη σηματοδοτεί το τέλος της δημοσιογραφίας του αυτοκινήτου.

     Και όχι μόνο, θα πρόσθετα εγώ. Ήδη, με βάση τα παραπάνω, οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι αναθεωρούν τους τρόπους διδασκαλίας και αξιολόγησης των φοιτητών, μια και οι γραπτές εργασίες και τα παραδοσιακά δοκίμια όλο και περισσότερο θα είναι παράγωγα κάποιου υπολογιστή και όχι του φοιτητή. Ανάλογες εφαρμογές υπάρχουν (και ολοένα εξελίσσονται) για τη γνωμάτευση ακτινογραφιών και άλλων απεικονιστικών εξετάσεων, αλλά και για την όλη διαγνωστική διαδικασία. Κι αν θέλουμε να φύγουμε από τον χώρο της επιστήμης, η λογοτεχνία του μέλλοντος μπορεί να γράφεται από ψηφιακούς ‘συγγραφείς’, που ίσως κάποια μέρα να διεκδικούν και βραβείο Νόμπελ, όπως και ψηφιακοί ‘επιστήμονες’.

     Είναι κακή η τεχνητή νοημοσύνη; Έχω γράψει στο παρελθόν ότι κάθε τεχνολογικό επίτευγμα και ευκολία οδηγεί αυτόματα και σταδιακά σε απώλεια φυσικών δεξιοτήτων του ανθρώπου. Έτσι οι μηχανικές μετακινήσεις έχουν αφαιρέσει εν πολλοίς το βάδισμα από τη ζωή μας. Οι αριθμομηχανές μείωσαν την ικανότητά μας να κάνουμε αριθμητικές πράξεις με το μυαλό μας. Κάποτε βασιζόμασταν στη μνήμη μας για αριθμούς τηλεφώνων, σήμερα τους αποθηκεύουμε στο κινητό μας. Και η φωνητική γραφή σε λίγο θα μας κάνει να ξεχάσουμε να γράφουμε με το χέρι. Με ανάλογο τρόπο μπορεί κανείς να προβλέψει ότι η υπερανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης θα είναι εις βάρος της φυσικής νοημοσύνης. Ίσως μάλιστα μια μέρα με τα κριτήρια των υπολογιστών οι άνθρωποι να θεωρούνται... ανοϊκοί! 

     Αν κάτι τέτοιο ακούγεται φανταστικό, δεν έχουμε παρά να σκεφθούμε πού βρισκόμασταν πριν λίγα μόνο χρόνια. Ίσως και εδώ θα πρέπει να "φοβούμαστε τους Δαναούς και δώρα φέροντας".