Ισόβια

 Συνδέουμε συνήθως τον όρο αυτό με μακροχρόνιες ποινές κάθειρξης (σπάνια η εφαρμογή της φτάνει στο ακρότατο σημείο). Ωστόσο υπάρχουν καταστάσεις που τις επωμίζεται κανείς, εκούσια ή ακούσια, για το υπόλοιπο της ζωής του. Στις πρώτες ανήκει ο γάμος, αλλά και η μοναστική ζωή. Ειδικά στη δεύτερη επιλογή, μπαίνει κανείς ελεύθερα σε έναν τρόπο ζωής με συγκεκριμένους κανόνες υπακοής, σε δεδομένο αυστηρό περιβάλλον, αποτασσόμενος συνήθειες και ασχολίες προηγούμενες, αποδεχόμενος το καθεστώς αυτό για το υπόλοιπο της ζωής του, όσο κι αν είναι αυτό. Με τις ευχές των δικών του ανθρώπων να «τελέσει τον δρόμον» επάξια και να φθάσει στο τέρμα, για να στεφανωθεί για το αγώνισμά του.
     Υπάρχουν όμως και ακούσια ισόβια. Όπως το να σε βρει απροσδόκητα μια χρόνια ανίατη νόσος, π.χ. διαβήτης, και μάλιστα σε μικρή ηλικία. Εδώ η επιλογή δεν είναι καθόλου ελεύθερη: δεν τον διάλεξες ούτε εσύ ούτε οι δικοί σου άνθρωποι -- στην ηλικία αυτή δεν τον γνώριζες ούτε σαν ιδέα. Σου χτύπησε την πόρτα ακάλεστος, και σε χτύπησε στο κεφάλι σαν κεραυνός από καθαρό ουρανό. Και σου άλλαξε τη ζωή για πάντα: στο εξής αυτός θα υπαγορεύει την τροφή σου, την άσκηση και τις άλλες δραστηριότητές σου, θα σε βάζει να τρυπιέσαι πολλές φορές τη μέρα και να κρατάς λογαριασμό για τα αποτελέσματα των εξετάσεών σου. Σ’ αυτόν θα κάνεις υπακοή, θέλεις δεν θέλεις, για το υπόλοιπο της ζωής σου. Με δυσάρεστες και επικίνδυνες συνέπειες αν παρακούσεις.
     Ο μακαριστός π. Συμεών μας έλεγε συχνά ότι σ’ αυτόν τον κόσμο ο καθένας θα κάνει τον κανόνα του. Άλλοι τον επιλέγουν, σε άλλους ‘χαρίζεται’ ως σταυρός. Αν στους πρώτους δίνουμε ευχές, διπλές ευχές χρωστούμε στους δεύτερους, μαζί με τον θαυμασμό μας για την υπομονή τους. Καλή δύναμη!

Πλατφόρμες

 Έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας τα τελευταία χρόνια, ως λέξη και ως έννοια. Σχεδόν δεν περνάει μέρα που να μην ακούμε από τα Μέσα για μια νέα πλατφόρμα, από την οποία θα μπορούμε να κάνουμε κάτι συγκεκριμένο: να κλείσουμε ραντεβού για εμβόλιο, να αλλάξουμε το ραντεβού, να επιλέξουμε εμβόλιο, να βγάλουμε χαρτί ότι εμβολιασθήκαμε, να γράψουμε βεβαίωση ότι ο Τάδε πρέπει να εμβολιασθεί στο σπίτι και πάει λέγοντας. Επέλεξα το παράδειγμα των εμβολιασμών λόγω επικαιρότητος, αλλά οι πλατφόρμες δεν περιορίζονται εδώ. Για κάθε κίνηση στη δημόσια σφαίρα υπάρχει και μια πλατφόρμα, με αποτέλεσμα να περνάμε πολλές ώρες ‘πηδώντας’ από τη μία στην άλλη, σ’ ένα είδος εικονικού παρκούρ, αυτής της απαιτητικής μορφής άσκησης όπου κανείς τρέχοντας υπερπηδάει διάφορα φυσικά ή τεχνητά εμπόδια. Σίγουρα ασφαλέστερο από το πραγματικό σπορ, και λιγότερο ψυχοφθόρο από το τρέξιμο από υπηρεσία σε υπηρεσία και την αναμονή σε διάφορες ‘ουρές’ για να διεκπεραιώσεις απλά πράγματα, αποτελεί μια θετική εξέλιξη στην καθημερινή ζωή, η οποία όμως έτσι γίνεται όλο και περισσότερο… εικονική.

     Ο Gerald Durrell ήταν άγγλος συγγραφέας που μεγάλωσε στην Κέρκυρα. Στο γνωστό χιουμοριστικό βιβλίο του με τίτλο ‘Η οικογένειά μου και άλλα ζώα’ περιγράφει την ίδρυση της πρώτης πυροσβεστικής υπηρεσίας στο νησί. Εκτός των άλλων στην κεντρική πλατεία τοποθετήθηκε ένα κουδούνι πίσω από προστατευτικό τζάμι. Καθένας που αντιλαμβανόταν φωτιά μπορούσε να σπάσει το τζάμι και να χτυπήσει το κουδούνι για ειδοποίηση. Αυτό έγινε την πρώτη κιόλας μέρα της εγκατάστασης του συστήματος, οπότε ο προϊστάμενος της υπηρεσίας βγήκε στο παράθυρο και έβαλε τις φωνές στον... δράστη: «Ήταν ανάγκη να σπάσεις το τζάμι μόλις που το βάλαμε; Δεν μπορούσες να έρθεις ο ίδιος να μας φωνάξεις;» Το επεισόδιο μου ήρθε στο νου σαν παράδειγμα αντιδιαστολής μιας φυσικής ανθρώπινης ενέργειας με μια μηχανική διαδικασία. Καλές οι αυτόματες συναλλαγές, αλλά να μη ξεχάσουμε να διαλεγόμαστε και με πραγματικούς ανθρώπους, διότι σε κάποια επόμενη στιγμή μπορεί να μετατραπούμε απλώς σε ένα περιφερειακό εξάρτημα κάποιου υπολογιστή. 

        Εκτός κι αν η στιγμή αυτή είναι ήδη παρούσα.

"Σχολάσατε"

Στα δεκατέσσερα χρόνια ζωής που αριθμεί το ιστολόγιο έχουν συμβεί πολλές φυσικές καταστροφές και άλλα τραγικά γεγονότα που τα σχολιάσαμε, και πολλά άλλα που πέρασαν σχεδόν απαρατήρητα (για να αποφεύγουμε τις επαναλήψεις). Πλημμύρες έχουμε δει πολλές φορές, σε διάφορα μέρη του κόσμου, εντός και εκτός συνόρων. Η πρόσφατη όμως θεομηνία που έπληξε τη Γερμανία κυρίως, και σε σχετικά μικρότερο βαθμό το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο, είχε κάτι το ιδιαίτερα τραγικό. Αυτό δεν είχε να κάνει μόνο με το μέγεθος της καταστροφής ή τον αριθμό των θυμάτων (οι ετήσιοι μουσώνες στην Ινδική χερσόνησο αφήνουν πίσω τους πολλές εκατοντάδες νεκρούς και εκατοντάδες χιλιάδες αστέγους). Εδώ όμως δεν είναι τρίτος κόσμος· είναι Ευρώπη, και μάλιστα η καρδιά της από πλευράς υποδομών, οργάνωσης του κράτους, τεχνολογίας και οικονομικής άνεσης. Αν επιτρέπεται η σύγκριση, είναι άλλο πράγμα να ακούς για βομβαρδισμούς σε άλλη ήπειρο και άλλο να τους υφίστασαι στη χώρα και στο σπίτι σου. Άλλωστε όλοι οι δημοσιογράφοι και οι απλοί άνθρωποι που μιλούσαν στα δελτία για το συμβάν έλεγαν για ‘βομβαρδισμένο τοπίο’ (οι παλιότεροι ασφαλώς θα θυμήθηκαν μέρες του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου). Είναι δυνατόν να συμβαίνουν εδώ τέτοια πράγματα; Δυστυχώς ναι: οι υποδομές και η τεχνολογία και η οικονομική ισχύς υποχωρούν και καταρρέουν μπροστά σε μια νεροποντή. "Τι εγκαυχά ο δυνατός;" θα ρωτούσε ρητορικά ο Δαβίδ [Ψ. 51:2].

     Η γεωγραφική εντόπιση και εγγύτητα του φαινομένου ήταν ο ένας παράγων, η ένταση και το αιφνίδιο ήταν ο άλλος. Ήταν αρκετά δεκαπέντε λεπτά για να πνιγούν ολόκληρες πόλεις, να παρασυρθούν σπίτια, αυτοκίνητα και κάθε άλλο, να ξεριζωθούν τεράστια δέντρα και να μεταφερθούν σε απίστευτες αποστάσεις. Διάβασα ότι το νερό που έπεσε ήταν κάπου 160 λίτρα ανά τετραγωνικό μέτρο: αυτό σημαίνει ότι η στάθμη του ανέβηκε 10 εκατοστά κατά μέσον όρο. Αυτό μπορεί να μην ακούγεται πολύ, αλλά το έδαφος δεν είναι επίπεδο: έτσι τα ποτάμια φούσκωσαν και ξεχείλισαν και πολλαπλασίασαν τη δύναμή τους, με τα γνωστά αποτελέσματα. Το γεγονός ότι όλα αυτά έγιναν στις 4 τη νύχτα δεν άφησε πολλά περιθώρια αντίδρασης στον κοιμισμένο πληθυσμό. Ακόμη κι αν υπάρξει γενικός συναγερμός, τι μπορεί να κάνει ο κόσμος μπροστά σε κάτι που εξελίσσεται με τόση ταχύτητα και βιαιότητα;

     Ας σταματήσουμε όμως τα στατιστικά στοιχεία και τις ‘δημοσιογραφικές’ αναφορές, και ας προεκτείνουμε τη σκέψη μας. Έγινε – δικαιολογημένα – λόγος πολύς για την κλιματική αλλαγή και τον ρόλο που έπαιξε στη θεομηνία. Δεν μπορούμε να αγνοούμε τις συνέπειες των ανθρωπίνων ενεργειών και παρεμβάσεων στο φυσικό μας περιβάλλον. Η πρόοδος για την οποία καυχάται ο ανεπτυγμένος κόσμος έχει ένα δυσανάλογο κόστος σε επιβάρυνση του κοινού ζωτικού μας χώρου, που εδώ και χρόνια εκδηλώνεται με ολοένα και πιο χτυπητό τρόπο (οι πυρκαγιές στη Σιβηρία είναι άλλη μια πρόσφατη τέτοια εκδήλωση). Δεν μπορούμε βέβαια να αναστρέψουμε την πρόοδο, αλλά δεν χρειάζεται και να την επιταχύνουμε συνεχώς (αλήθεια, πόσο θα επιβαρύνει την ατμόσφαιρα το φημολογούμενο διαστημικό ταξίδι του Τζεφ Μπέζος, με μόνο σκοπό τη διόγκωση του εγώ του;). Κάπου αλλού γράφει πάλι ο Δαβίδ: «Σχολάσατε, και γνώτε ότι εγώ ειμί ο Θεός» [Ψ. 45:11]. Το ρήμα «σχολάσατε» σημαίνει: κάντε μια παύση, σταματήστε να τρέχετε και να αγωνίζεσθε και να μεριμνάτε αφύσικα για πράγματα που παρέρχονται και χάνονται σε μια στιγμή. Κοιτάξτε λίγο γύρω σας και θαυμάστε για όλα όσα θεωρείτε ‘φυσικά’ χωρίς να δίνετε σημασία στο πώς έγιναν και ποιος τα έπλασε και πόσο γρήγορα μπορούν να χαθούν. Μη φτάνετε να τα εκτιμάτε μόνο όταν τα έχετε χάσει. Κι αν από την θεώρηση της κτίσης κάνετε και το λογικό άλμα προς τον Κτίσαντα, τότε ίσως θα πάρετε πιο σοβαρά το θέμα της ορθής διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, που δεν είναι απλώς μια ιδεολογία κοντά στις πολλές, αλλά στάση ζωής και ευθύνης.  

Alma mater

 Πριν αρκετούς μήνες η Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, αυτή που θα ονόμαζα alma mater* μου, εξήγγειλε τη δημιουργία του πρώτου αγγλόφωνου τμήματος για αλλοδαπούς φοιτητές. Σήμερα διαβάζω ότι το ενδιαφέρον των ξένων είναι πολύ μεγάλο, με 950 αιτήσεις από 20 χώρες για τις 60 θέσεις που θα προσφέρονται.
     Όλα αυτά πολύ καλά. Έχουν ενδιαφέρον όμως και οι όροι εγγραφής. Ο υποψήφιος θα   πρέπει να είναι απόφοιτος Λυκείου και να κατέχει την αγγλική σε επίπεδο Β2 ή TOEFL με βαθμολογία τουλάχιστον 79/120. Για την επιλογή του θα δώσει διαδικτυακές εξετάσεις με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής και στη συνέχεια θα αξιολογηθεί το βιογραφικό του και θα περάσει από συνέντευξη.
     Αφήνω το θέμα των διδάκτρων (12.000 ευρώ ετησίως επί έξι έτη). Προσπαθώ όμως να σκεφθώ ποιες θα ήταν οι αντιδράσεις των εγχωρίων υποψηφίων (και των κομμάτων της αντιπολίτευσης) αν στις εισαγωγικές εξετάσεις, για οποιαδήποτε σχολή, έπρεπε να πιάνουν βαθμολογία τουλάχιστον 13/20 στα μαθήματα εισαγωγής, να έχουν καλό βιογραφικό και να περνούν από συνέντευξη. Γιατί άραγε έχουμε υψηλότερες απαιτήσεις από ξένους, που στο κάτω-κάτω έρχονται για να μας αφήσουν τα λεφτά τους;
     Προσωπικά εύχομαι ολόψυχα να πετύχει το πείραμα αυτό. Όχι μόνο για να αναδειχθεί η αξία της Σχολής μας, αλλά και διότι ίσως η εμπειρία μας κάνει να δούμε με άλλα μάτια την ανώτατη παιδεία στη χώρα μας.
     *Ο λατινικός όρος, που σημαίνει στην κυριολεξία ’τροφός μητέρα’, έχει καθιερωθεί διεθνώς για να σημαίνει τη σχολή όπου φοίτησε κάποιος.

Αναγνώσματα

 Περνώντας λίγες μέρες μακριά από την ημερήσια ρουτίνα απολαμβάνω τον… καύσωνα και την άπνοια που τον επιτείνει. Το πρωινό κολύμπι, πριν ανέβει ο ήλιος, είναι η φυσική άσκηση της ημέρας. Από εκεί και πέρα, οι κλιματολογικές συνθήκες επιβάλλουν απασχολήσεις ηρεμίας υπό σκιάν, χωρίς περιττές και άσκοπες κινήσεις, όπως έλεγε σε μικρή ηλικία ένας αγαπητός ξάδελφος. Σταυρόλεξα, λίγο γράψιμο, και διάβασμα – ευτυχώς που υπάρχει κι αυτό. Επιλέγω για σχολιασμό τρία από τα τρέχοντα αναγνώσματα.

     Από τις εκδόσεις της Ι. Μονής Τιμίου Προδρόμου του Έσσεξ – του παλαιού και προσφιλούς πνευματικού καταφυγίου μας – διάβασα πρόσφατα το βιβλίο του π. Ζαχαρία ‘Άνθρωπος, ο στόχος του Θεού’. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα σε καθέναν που ενδιαφέρεται να γνωρίσει τον άγιο γέροντα Σωφρόνιο και την διδαχή του, που ο συγγραφέας και μαθητής του παρουσιάζει με ζωηρό, κατανοητό και ελκυστικό τρόπο. Ένα από τα διδακτικά ψήγματα που αποθησαύρισα:

      «Μέσα στην Εκκλησία δεν παλεύουμε για να αλλάξουμε τον χαρακτήρα μας, την ψυχολογία μας, ή για να αποκτήσουμε άψογη συμπεριφορά, αλλά για να γίνουμε ‘καινή κτίση’, αποκτώντας τη χάρη του Χριστού και ζώντας με φόβο και αγάπη στην Παρουσία Του» [σελ. 268-269]

     Ξαναβρίσκω και παίρνω στα χέρια μου το αυτοβιογραφικό ‘Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς’ του νομπελίστα Αλ. Σολζενίτσιν. Όσοι θεωρούμε ότι υποφέρουμε από τη ζέστη ας μεταφερθούμε μαζί του στο δριμύ ψύχος της Σιβηρίας και στα καταναγκαστικά έργα της σταλινικής εποχής που εκτελούνται με σχεδόν ανύπαρκτη διατροφή και εντελώς ανεπαρκή ενδυμασία για τις συνθήκες αυτές, όπου κάθε μέρα είναι ένας αδιάκοπος νέος αγώνας για προσωπική επιβίωση μέσα σε ένα κλίμα διαρκούς φόβου και απειλής θανάτου, με τελείως αβέβαιο και άγνωστο το αύριο. Δεν μας είναι ολότελα ξένο αυτό το τελευταίο: το ζούμε εδώ και δεκαοκτώ μήνες, από άλλη αιτία και με διαφορετικές συνέπειες. Ας αναλογισθούμε ότι οι άνθρωποι μπορούν να φτάσουν στο σημείο να βασανίζουν και να κακομεταχειρίζονται τους ομοίους τους μόνο και μόνο επειδή διαφέρουν ιδεολογικά μεταξύ τους. Πρέπει να διαβάζουμε κάθε τόσο τέτοιες εμπειρίες, για να διδασκόμαστε και ίσως να αποφύγουμε παρόμοιες επαναλήψεις στο μέλλον. Η χειρόγραφη αφιέρωση του μακαρίτη φίλου και συμμαθητή μου Γιώργου στην πρώτη σελίδα, γραμμένη πριν 45 χρόνια, προσθέτει μια νοσταλγική νότα στην ανάγνωση του βιβλίου.

      Είναι όμως απαραίτητη και μια εύθυμη απόδραση, την οποία προσφέρει το κλασικό ‘Three men in a boat’, του Jerome K. Jerome, που το έχω κατεβάσει στον φορητό υπολογιστή. Γραμμένο στα τέλη του 19^ου αιώνα, με κεντρικό θέμα τις διακοπές τριών αργόσχολων φίλων με μια βάρκα στον Τάμεση, συνδυάζει γλαφυρές ταξιδιωτικές περιγραφές, ιστορικές αφηγήσεις και διασκεδαστικά επεισόδια με τυπικό αγγλικό χιούμορ και άψογη χρήση της γλώσσας. Ό,τι πρέπει για να ξαναζήσουμε για λίγο τα χρόνια της ξενιτείας στην Αγγλία. Όποιος θέλει, μπορεί να το βρει δωρεάν στο γνωστό Project Gutenberg. Και καλή ανάγνωση!  

Πειθαρχικά

 Μάθαμε προ ημερών ότι γιατρός στο Ασκληπιείο Βούλας στην Αθήνα επεχείρησε να κάνει εικονικούς εμβολιασμούς σε συγκεκριμένα άτομα (προφανώς ομοϊδεάτες του), ώστε να μπορούν στη συνέχεια να εκδώσουν τα αντίστοιχα πιστοποιητικά και να φέρονται ως εμβολιασμένοι. Η υπεύθυνη νοσηλεύτρια αντιλήφθηκε ότι πέταξε τη σύριγγα χωρίς να τη χρησιμοποιήσει και κατήγγειλε το περιστατικό, με αποτέλεσμα να σχηματισθεί δικογραφία για απόπειρα υφαρπαγής ψευδούς βεβαίωσης (κοινώς απάτη). Με βάση όσα ακούμε και βλέπουμε γύρω μας από την έναρξη της πανδημίας, ήταν ίσως θέμα χρόνου να συμβεί και κάτι τέτοιο.
     Εδώ και αρκετά χρόνια είμαι μέλος του πειθαρχικού συμβουλίου του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης. Η εργασία αυτή δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστη, αφού μας δείχνει κάθε τόσο αρνητικές όψεις στην άσκηση της ιατρικής και μας φέρνει μπροστά στην ανάγκη να κρίνουμε ή και να τιμωρήσουμε συναδέλφους, σκεπτόμενοι πάντα πώς θα νιώθαμε εμείς αν ήμασταν στη θέση τους. Αν όμως κάποιες φορές προβληματιζόμαστε για τον βαθμό ενοχής του συναδέλφου, σε περιπτώσεις όπως η παραπάνω δεν θα είχαμε καμιά επιφύλαξη να του αποδώσουμε ακέραια την ευθύνη. Όταν ένα θέμα σοβαρό όπως ο εμβολιασμός, που έχει ευρύτερες υγειονομικές συνέπειες, γίνεται αντικείμενο απάτης και ψευδούς πιστοποίησης, η τιμωρία επιβάλλεται τόσο για αφύπνιση του ενόχου όσο και για παραδειγματισμό άλλων που ενδεχομένως θα σκέφτονταν να τον μιμηθούν. Όπως επιβάλλεται και η τιμωρία (από τις αρμόδιες αρχές) των πολιτών που επεδίωξαν το ‘ευεργέτημα’ του πλαστού εμβολιασμού.

Συντακτικά

Διαβάζω σήμερα στην Καθημερινή: «Τέσσερις μισθοφόροι σκοτώθηκαν, δύο συνελήφθησαν. Τρεις αστυνομικοί που κράταγαν ομήρους απελευθερώθηκαν». Τι καταλαβαίνετε από τη δεύτερη πρόταση; Ότι οι αστυνομικοί κρατούσαν ομήρους; Σωστά, συμφωνούμε. Ποιοι απελευθερώθηκαν; Οι αστυνομικοί; Επίσης συμφωνούμε. Έχει όμως κάποια λογική αυτή η ερμηνεία; Όλα θα έμοιαζαν πιο σωστά και ευνόητα αν δεν έλειπε ένα μικρό άρθρο («που τους κράταγαν»): θα ξέραμε αμέσως ότι όμηροι ήταν οι ίδιοι οι αστυνομικοί, που στη συνέχεια απελευθερώθηκαν. Λίγη προσοχή στους στοιχειώδεις κανόνες της σύνταξης δεν θα έβλαπτε, ώστε να μη χρειάζεται δεύτερη ανάγνωση και συντακτική ανάλυση για να καταλάβουμε το κείμενο.

Προϊστορικά

 Όπως έχω γράψει κατά καιρούς στο παρελθόν, η σύγχρονη επιστήμη (όλων των κλάδων) κάθε τόσο μας ξαφνιάζει με τις ανακαλύψεις της. Το ξάφνιασμα μπορεί να είναι γνήσιος θαυμασμός, αλλά μπορεί να είναι και αμήχανη απορία για την παραδοξότητα της ανακάλυψης. Πρόσφατο δείγμα της τελευταίας κατηγορίας είναι η είδηση που διάβασα προ καιρού, ότι βρέθηκε το αρχαιότερο θύμα επίθεσης καρχαρία πριν 3000 χρόνια. Πρόκειται για έναν σκελετό που φέρει τουλάχιστον 790 τραύματα από κάποιον παλιό ‘σαγόνα’. Τώρα πώς κατάλαβαν ότι ο δράστης ήταν καρχαρίας και όχι λιοντάρι ή τίγρις ή οτιδήποτε άλλο, αυτό το αφήνουμε στους ειδικούς, που όπως φαίνεται δεν έχουν κάτι πιο πρακτικά χρήσιμο να κάνουν.
     Ζητώ συγγνώμη που δεν συμμερίζομαι τον επιστημονικό ενθουσιασμό των ερευνητών, αλλά η ιστορία μου θυμίζει κάπως το κλασικό ανέκδοτο για έναν Αμερικανό, έναν Γιαπωνέζο και έναν Έλληνα που συγκρίνουν τα τηλεπικοινωνιακά τους επιτεύγματα. Λέει ο Αμερικανός: «Όταν χτιζόταν το Empire State Building βρέθηκαν στα θεμέλια καλώδια τηλεγράφου. Η Αμερική είχε τηλεγραφικό δίκτυο στα τέλη του 19ου αιώνα». Ο Ιάπωνας: «Όταν έσκαβαν για το μετρό του Τόκυο βρήκαν οπτικές ίνες. Η Ιαπωνία είχε ψηφιακές επικοινωνίες από το 1960». Και ο Έλληνας: «Καλά όλα αυτά, αλλά όταν οι πρόγονοί μας έχτιζαν τον Παρθενώνα δεν βρήκαν τίποτε. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ασύρματες επικοινωνίες πριν 2500 χρόνια». Μπορούμε κι εμείς να εικάσουμε ότι βρήκαμε το αρχαιότερο θύμα επίθεσης Τυραννόσαυρου, αλλά δεν έχουμε να δείξουμε κάτι διότι δεν απέμεινε ούτε κοκαλάκι.

Καύσων

 Εδώ και αρκετό καιρό είχε προαναγγελθεί, και τώρα τον ζούμε κυριολεκτικά στο πετσί μας. Οι υψηλές θερμοκρασίες διαδέχονται η μία την άλλη και δεν χρειάζονται τα γουρλωμένα μάτια και οι κορώνες των παρουσιαστών για να μας πείσουν: το νιώθουμε αρκετά καλά. Και ακούμε τι συμβαίνει σε άλλες περιοχές του κόσμου και σκεφτόμαστε -- αν μπαίνουμε σ’ αυτή τη διαδικασία -- ότι υπάρχουν και χειρότερα, και δεν ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. Όταν το θερμόμετρο στη βορειοδυτική ακτή των ΗΠΑ και του Καναδά φτάνει σχεδόν τους 50 βαθμούς, σχεδόν 20 βαθμούς πάνω από τον μέσο όρο για την εποχή, τότε συνειδητοποιεί κανείς για τι φαινόμενο μιλούμε. Όπως διαβάζω, υπάρχουν κάπου 26 δασικές πυρκαγιές στην καναδική επαρχία της Βρετανικής Κολομβίας, ενώ το χωριό Lytton κάηκε ολόκληρο, με τους κατοίκους να φεύγουν την τελευταία στιγμή με ό,τι μπορούσαν να πάρουν μαζί τους. Έχοντας βρεθεί πριν 10 χρόνια στην καταπράσινη και δασωμένη εκείνη περιοχή, μπορώ να φαντασθώ τον ταχύτητα διάδοσης της φωτιάς σε τέτοιο μέρος.
     Η φυσική μας λέει ότι όλες οι διαδικασίες μετατροπής της ενέργειας από μια μορφή σε άλλη παράγουν θερμότητα, που είναι η ‘κατώτερη’ μορφή (στις μετατροπές η παραγόμενη θερμότητα καταγράφεται ως απώλεια). Τελικά όλες οι σύγχρονες ανθρώπινες δραστηριότητες (διαβίωση, μετακίνηση, βιομηχανία κτλ.) προσθέτουν θερμότητα στο περιβάλλον. Όσο πιο έντονες, τόσο περισσότερη η άνοδος της θερμοκρασίας. Ακόμη και η τεχνητή ψύξη (κλιματισμός κάθε είδους) επιτυγχάνεται με παραγωγή θερμότητος, που επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Με άλλα λόγια, πρόκειται για έναν φαυλότατο κύκλο: στην προσπάθειά μας να δροσιστούμε κάνουμε τα πράγματα χειρότερα, σε παγκόσμια κλίμακα. Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί αποκύημα επιστημονικής φαντασίας ή κινηματογραφικό σενάριο: είναι μια πραγματικότητα, και η αντιστροφή της, με όση καλή διάθεση και αν επιχειρηθεί, φαντάζει πρακτικά αδύνατη. Τουλάχιστον ας γίνει η προσπάθεια.  

Ραδιο... φονίες

 Μεταφέρω αυτούσια την αναγγελία όπως την άκουσα χθεςτο πρωί στο ραδιόφωνο της ΕΡΤ: «Έχετε δέκα λεπτά ακόμη για να συμμετέχετε στην κλήρωση…». Πόσες φορές θα συμμετείχαμε και για πόσο χρονικό διάστημα; Ο γραμματικός τύπος «να συμμετέχετε» (υποτακτική ενεστώτος) δηλώνει διάρκεια ή επανάληψη (π.χ. «συμμετέχετε τακτικά σε κληρώσεις»), ενώ σε μοναδικά γεγονότα όπως το παραπάνω ορθή είναι η υποτακτική αορίστου, «να συμμετάσχετε». Ή, αν δεν θέλετε να φανείτε πολύ αρχαίοι, επιτέλους «να λάβετε μέρος» (αλήθεια, θα λέγατε ποτέ «να λαμβάνετε μέρος στην κλήρωση»;).
     Κι εκεί που νόμιζα ότι τα έχω δει σχεδόν όλα, όπως λένε, ακούω αναπάντεχα σε άλλη εκπομπή για μια «επιπλέουσα διαδικασία». Μένω για λίγο ενεός, σκαλίζω την όποια φαιά μου ουσία για να σκεφτώ ποιες διαδικασίες μπορεί να επιπλέουν με βάση τον νόμο της ανώσεως, και ξαφνικά συνειδητοποιώ από τα συμφραζόμενα ότι ο ομιλών εννοούσε απλώς μια πρόσθετη διαδικασία και το ουδετερόμορφο «επιπλέον» (που είναι βέβαια εμπρόθετος προσδιορισμός) δεν του φάνηκε σωστό, κι έτσι έσπευσε να της αποδώσει... κολυμβητικές ικανότητες (θα έλεγα «νηκτικές», αλλά ας μη μπερδέψουμε κι άλλο την κατάσταση). Τι άλλο να περιμένουμε;

Αναθεωρήσεις

 Το 2003 η Libby Purves, αρθρογράφος στους Times του Λονδίνου, είχε γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο ‘Sanitising the truth is no way to right wrongs’ (= Η αποστείρωση της αλήθειας δεν είναι τρόπος για να διορθώσουμε τα στραβά). Το θέμα του; Η αναθεώρηση της ιστορίας, με απαλοιφή ή εξομάλυνση όλων των δυσάρεστων γεγονότων, εν ονόματι κάποιας ‘πολιτικής ορθότητας’. Αφορμή είχε πάρει από μια μελέτη της Jasemin Soysal, τότε προέδρου της Ευρωπαϊκής Κοινωνιολογικής Ένωσης, για τα σχολικά βιβλία της εποχής εκείνης στη Βρετανία και σε άλλες χώρες, που έτειναν να ισοπεδώνουν πολέμους και άλλα θλιβερά επεισόδια και να δείχνουν ότι ανέκαθεν ήμασταν σε καλές σχέσεις με όλους, αποσιωπώντας το αιματηρό παρελθόν όχι μόνο της ηπείρου μας, αλλά και της ανθρωπότητας εν γένει. Παραδείγματα: Ενώ οι Βίκινγκς στη δεκαετία του 1980 αναφέρονταν στα βιβλία ως «άγριοι επιδρομείς», το 1994 είχαν μεταλλαχθεί σε «Δανούς αγρότες και εμπόρους». Οι Σαρακηνοί είχαν εγκαταλείψει τις σκληρές τους πρακτικές και ζούσαν «αρμονικά και ειρηνικά» με τους Σταυροφόρους. Ο Ναπολέων περιγραφόταν λιγότερο ως στρατιώτης και περισσότερο ως αναμορφωτής του δικαίου και του συστήματος μέτρησης, ενώ σε ένα Γερμανικό βιβλίο ακόμη και η Γαλλική Αντίσταση παρουσιαζόταν ως μέρος μιας φυσικής και καλοήθους εξέλιξης προς μια μελλοντικά ενωμένη Ευρώπη.
     Δεν μας είναι βέβαια άγνωστη η τακτική αυτή. Εμφανίζεται κάθε τόσο στο προσκήνιο ή το παρασκήνιο της επικαιρότητας, σε διάφορα μέρη και με ποικίλες μορφές, για να δικαιώνει μια από τις προβλέψεις του George Orwell στο ‘1984’, που θέλει την ύπαρξη ειδικού υπουργείου που  ασχολείται με την συνεχή τροποποίηση της ιστορίας ανάλογα με τα συμφέροντα που επικρατούν κάθε εποχή. Έτσι π.χ. εξωραΐζουμε την Τουρκοκρατία γιατί αυτό θέλει η μόδα σήμερα, ενώ σε μερικά χρόνια το ίδιο μπορεί να κάνουμε και με τη ναζιστική κατοχή (μη σας φαίνεται αδύνατο). Μια επόμενη γενιά μπορεί να έχει τελείως διαφορετική αντίληψη για τα ιστορικά γεγονότα από αυτή που εμείς διδαχθήκαμε από τους προγόνους και τα βιβλία μας.
     Ειδικά στις μέρες μας η αναθεωρητική αρρώστια παίρνει και τη μορφή της εθελούσιας πολιτισμικής αμνησίας. Έτσι θεωρούμε π.χ. ότι οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ρατσιστές, σεξιστές, δουλέμποροι, ή ό,τι άλλο κακό και απόβλητο, κι έτσι αποφασίζουμε ότι η διδασκαλία των έργων τους δεν έχει να μας προσφέρει παρά μόνο αρνητικά πρότυπα ζωής και συνεπώς την εξοβελίζουμε από τα σχολεία μας (πρόσφατο το παράδειγμα του πανεπιστημίου Princeton). Αντί να ακολουθήσουμε την συνετή συμβουλή του Μεγάλου Βασιλείου προς τους νέους, να παίρνουν από την ‘θύραθεν’ παιδεία όσα είναι καλά και χρήσιμα και να αποφεύγουν τα κακά, προτιμούμε να πετάξουμε στον Καιάδα της λήθης ολόκληρους πολιτισμούς, δημιουργώντας μια τεχνητά αποστειρωμένη (και βέβαια εντελώς πλαστή) εικόνα της ιστορίας. Και καταδικάζοντας έτσι τις κοινωνίες μας να επαναλάβουν τα σφάλματα του παρελθόντος, αφού δεν θα τα έχουν διδαχθεί ποτέ ως τέτοια.
     Ας προσθέσω εδώ και μια δική μου υποψία. Αποσιωπώντας και ξεχνώντας το κακό μας παρελθόν, αποβάλλουμε την υποχρέωση να αναγνωρίζουμε τα πολιτισμικά και άλλα μας χρέη προς άλλους λαούς και πολιτισμούς, αλλά και να επανορθώνουμε αδικίες ή και εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε άλλες εποχές (όπως π.χ. κατοχικά δάνεια και πολεμικές αποζημιώσεις). Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις, όπως η απόφαση της Βρετανικής κυβέρνησης πριν μερικά χρόνια να αποζημιώσει τα θύματα της αποικιακής βίας στην Κένυα το 1950, κατά την εξέγερση των Μάου Μάου [ΕΔΩ].  
     Για να ξαναγυρίσουμε στην αρθρογράφο, εκείνη απορρίπτει την πρακτική αυτή. Υποστηρίζει, ορθά, ότι είναι ανοησία να υποκύπτουμε στον πειρασμό να εξωραΐζουμε την ιστορία και να προσποιούμαστε ότι όλα πάντοτε ήταν καλά και άγια. Αν δεν αποδεχθούμε το παρελθόν, με τους πολέμους, τις ασχήμιες και τις κακοπραγίες του, δεν μπορούμε να αρχίσουμε να χτίζουμε ένα μέλλον καλύτερο για όλους.
     Θα κλείσω με μια ακόμη γνώμη και μια συμβουλή. Η γνώμη είναι του ‘πατέρα της ιστορίας’ Ηρόδοτου, που εξηγεί το γιατί έγραψε την ιστορία του: αφενός μεν για να μη ξεχαστούν με τον χρόνο και γίνουν άδοξα όσα έκαναν οι άνθρωποι, Έλληνες και βάρβαροι, και αφετέρου για ποιους λόγους αυτοί έφτασαν να πολεμούν μεταξύ τους. Σαφέστερη και πιο περιεκτική περιγραφή του ρόλου και του σκοπού της ιστορίας δεν μπορεί να υπάρξει. Την συμβουλή μας τη δίνει ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης στον Μεγάλο Κανόνα του: «[Τῆς παλαιᾶς Διαθήκης] ἅπαντας παρήγαγόν σοι, ψυχή, πρὸς ὑπογραμμόν· μίμησαι τῶν δικαίων τὰς φιλοθέους πράξεις, ἔκφυγε δὲ πάλιν τῶν πονηρῶν τὰς ἁμαρτίας». Το ίδιο ισχύει και για την ιστορία, η γνώση της οποίας μας δίνει τόσο θετικά όσο και αρνητικά παραδείγματα. Σε μας εναπόκειται να τα ξεχωρίζουμε και να ενεργούμε ανάλογα.

Σύνθετα

 Δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστο (έστω κι αν ικανοποιεί εσωτερικά κάποια αυτάρεσκη τάση) να δικαιώνεται κανείς από τα γεγονότα, τουλάχιστον σε συγκεκριμένα θέματα. Έτσι αυτές τις μέρες, με αφορμή το Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου και την εμφάνιση της ομάδας των Σκοπίων με ονομασία χωρίς τον γεωγραφικό προσδιορισμό που αφελώς εκχωρήσαμε στη χώρα αυτή πριν μερικά χρόνια και τις σχετικές δηλώσεις Ζάεφ, θυμήθηκα κάτι που είχα γράψει όταν γίνονταν οι διαβουλεύσεις. Ότι δηλ. τα σύνθετα ονόματα είναι ‘από χέρι’ καταδικασμένα σε… απλοποίηση: θα βγάζουν το ‘Βόρεια’ με κάθε ευκαιρία, και θα απομένει η δήθεν ‘Μακεδονία’ στα αυτιά και τη συνείδηση του υπόλοιπου κόσμου, που δεν γνωρίζει και πολλά από ιστορία, ούτε ενδιαφέρεται να μάθει.

     Ξαναγυρίζοντας λοιπόν στην επιχειρηματολογία, ας αναρωτηθούμε: αν οι γείτονες ήθελαν να ονομάσουν το κράτος τους ‘Βόρεια Ελλάδα’, θα το δεχόμασταν; Απλός γεωγραφικός προσδιορισμός, θα έλεγαν ίσως κάποιοι και τότε. Αν κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο για το πλήθος των Ελλήνων, γιατί έγινε αποδεκτό το σημερινό σύνθετο κατασκεύασμα; Οι γείτονες δεν πρόκειται να σταθούν σε ‘λεπτομέρειες’: θα ανεβοκατεβάζουν το όνομα που αυτοί σφετερίσθηκαν και επέβαλαν με το πείσμα και την προπαγάνδα τους, έχοντας παρασύρει και μερίδα του δικού μας πολιτικού κόσμου στο παιχνίδι αυτό. Τουλάχιστον εκ των υστέρων, ας προσπαθήσουμε να μπαλώσουμε τα παντελόνια μας, και ας παραπέμψουμε την κύρωση της συμφωνίας των Πρεσπών στις ελληνικές μακεδονικές καλένδες. Κι ας περιμένουν οι άλλοι στο ακουστικό τους.

Φόνος και οργή

 Πρώτο θέμα στην επικαιρότητα εδώ και σαράντα μέρες το έγκλημα στα Γλυκά Νερά, με τις διάφορες πτυχές του. Αρχικά το ίδιο το γεγονός, στη συνέχεια οι εικασίες και οι διαρροές για την πορεία των ερευνών, οι δακρύβρεκτες συνεντεύξεις και εικόνες, και τέλος το δραματικό φινάλε με την ομολογία του συζυγοκτόνου, την οποία ακολούθησε νέο κύμα αναλύσεων για την ψυχολογία του, τον κυνισμό του, το πώς και το γιατί της τραγικής πράξης. Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε όσα γράφονται και ακούγονται παντού. Ας δούμε το θέμα από μια άλλη γωνία.
     Πριν πολλά χρόνια, μετά από μια εξομολόγηση όπου του είχα αναφέρει κάποια ξεσπάσματά μου, ο μακαριστός π. Συμεών μου είπε το εξής: «Ξέρεις πώς είναι να στέκεσαι δίπλα σ’ ένα καζάνι που κοχλάζει και να πετάγονται καυτές σταγόνες που σε καίνε στιγμιαία; Αν οι σταγόνες καίνε τόσο, σκέψου τι γίνεται μέσα στο καζάνι. Έτσι είναι και η ψυχή του ανθρώπου. Οι εξωτερικές εκδηλώσεις μόνο μια ιδέα μας δίνουν για το τι γίνεται εκεί μέσα». Θα μπορούσαμε να μεταφέρουμε την παρομοίωσή του και στο ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο. Τέτοια και άλλα παρόμοια γεγονότα, περισσότερο ή λιγότερο τραγικά, μπορεί κανείς να τα δει σαν ‘καυτές σταγόνες’ από το μεγάλο καζάνι στο οποίο ζούμε, όπου συγκρούονται συνεχώς οι μυριάδες εγωισμοί, οι ιδιοτροπίες και τα ανυποχώρητα θελήματά μας. Ας μη σπεύσουμε να βγάλουμε τους εαυτούς μας απ’ έξω. Καλύτερα ας αναλογισθούμε πώς αντιδρούμε στις καθημερινές προκλήσεις που δεχόμαστε, και ας σκεφθούμε με φόβο ότι, ευκαιρίας δοθείσης, ο καθένας μας θα μπορούσε να βρεθεί σε ρόλο δράστη. Γι’ αυτό άλλωστε και ο Κύριος στην επί του όρους ομιλία έβαλε την οργή στο ίδιο επίπεδο με τον φόνο και μακάρισε τους «πράους καὶ ταπεινούς τῇ καρδίᾳ». Ας ελεήσει εκείνος και τον φονιά και  όλους μας.

Δεῖ ἰατρῶν

 Προ ημερών άκουσα στο ραδιόφωνο έναν δήμαρχο επαρχιακής πόλης, πρωτεύουσας νομού, που είναι και γιατρός, να μιλάει για τα προβλήματα του νοσοκομείου της πόλης, που ήρθε στη δημοσιότητα διότι οι θάνατοι στη μονάδα εντατικής θεραπείας του έφταναν το 100%. Τραγικό από κάθε άποψη, ακόμη κι αν διανοηθούμε το ακραίο σενάριο ότι οι ασθενείς που κατέληξαν στην εντατική ήταν τόσο σοβαρά που δεν θα είχαν ελπίδες σε οποιοδήποτε άλλο νοσοκομείο. Χωρίς κραυγές αλλά με στοιχεία, ο δήμαρχος-γιατρός εξέθεσε την κατάσταση. Από τους επτά γιατρούς που απασχολούνται στη συγκεκριμένη μονάδα μόνο δυο είναι ειδικευμένοι στην εντατική θεραπεία. Στο νοσοκομείο εφημερεύουν γιατροί που έρχονται από άλλα μέρη του νομού, μια και το μόνιμο προσωπικό έχει αποδεκατισθεί λόγω αθρόας φυγής προς το πλησιέστερο μεγάλο πανεπιστημιακό νοσοκομείο ή προς άλλους προορισμούς. Υποθέτω ότι ανάλογα θα ισχύουν και για το νοσηλευτικό προσωπικό. Η είδηση θα μπορούσε να αφορά σε τριτοκοσμική χώρα· αλλά και στην Ελλάδα του 2021;

     Αργότερα άκουσα στις ειδήσεις κάτι για άμεση πρόσληψη δεκάδων γιατρών και εκατοντάδων νοσηλευτών στο ΕΣΥ. Καλό ακούστηκε ως εξαγγελία. Για να τους προσλάβεις όμως πρέπει να τους βρεις. Δεν ξέρω αν υπάρχουν πλέον λίστες αναμονής για ειδίκευση, που κάποτε έφταναν και τα επτά χρόνια: οι νέοι συνάδελφοι αναζητούν αλλού την εξέλιξή τους, συνήθως εκτός συνόρων (κάπως έτσι δεν είχα βρεθεί κι εγώ τότε στη Βρετανία;), και δεν βιάζονται να επιστρέψουν όταν ειδικευθούν. Οι λόγοι; Καθαρά πρακτικοί. Κανόνες και συνθήκες εργασίας που δεν συγκρίνονται με αυτές του μέσου ελληνικού νοσοκομείου, δυνατότητες επιμόρφωσης, προαγωγής και επιστημονικής εργασίας με βάση πραγματικά προσόντα, χωρίς εμπλοκή πολιτικών και άλλων σκοπιμοτήτων. Και βέβαια ελκυστικές οικονομικές απολαβές. Η επιστροφή στο ελληνικό νοσοκομείο συχνά σημαίνει να απαρνηθεί κανείς όλα τα παραπάνω, να βρεθεί ενδεχομένως μόνος να «βγάζει το φίδι από την τρύπα», να εφημερεύει σχεδόν κάθε μέρα και να δέχεται επιπλέον και διαμαρτυρίες γιατί δεν κάνει κάτι παραπάνω! Πόσοι θα φανούν πρόθυμοι να αναλάβουν τον ρόλο αυτό επ’ αόριστον;

     Θεωρητικά, η μόνη λύση στο πρόβλημα θα ήταν η υποχρεωτική θητεία ειδικών γιατρών σε νοσοκομεία της περιφέρειας για ορισμένο αριθμό ετών. Όπως οι στρατιωτικοί γιατροί υποχρεούνται να υπηρετήσουν έναν συγκεκριμένο ελάχιστο αριθμό ετών στο στράτευμα, σε αντάλλαγμα για τις σπουδές και την εργασία που τους εξασφάλισε το κράτος, έτσι θα μπορούσε να γίνει και με τους πολίτες. Κάτι τέτοιο χρειάζεται καλό σχεδιασμό, συνεννόηση και συμφωνία με τους αντίστοιχους επαγγελματικούς φορείς, και χρονική προοπτική πολλών ετών για την υλοποίησή του, και όχι ανατροπή μόλις αλλάξει ο υπουργός. Και βέβαια απαιτεί καλλιέργεια ανάλογης νοοτροπίας και προσδοκιών στους υποψήφιους γιατρούς, που θα πρέπει να γνωρίζουν τους κανόνες με τους οποίους θα κληθούν να εργασθούν με το πέρας των σπουδών τους.

     Κατά καιρούς έχω γράψει σχετικά με το θέμα αυτό παλιότερα. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να βρουν κάποια κείμενα ΕΔΩ, ΕΔΩ, ΕΔΩ και ΕΔΩ. Μια πρόταση για τρόπο στελέχωσης των νοσοκομείων υπάρχει αναλυτικά ΕΔΩ (Οι χήρες και τα ορφανά του Εθνικού Συστήματος Υγείας).

Μητέρες καριέρας

 Όπως μαθαίνω, επρόκειτο να οργανωθεί τον επόμενο μήνα πανελλήνιο συνέδριο Γονιμότητας και Αναπαραγωγής. Για την προβολή του συνεδρίου ετοιμάσθηκε ένα τηλεοπτικό σποτ που προκάλεσε θύελλα στα κοινωνικά δίκτυα… γιατί άραγε; Διότι έλεγε μεταξύ άλλων ότι οι γυναίκες που δεν έθεσαν έγκαιρα τη μητρότητα ως προτεραιότητα στη ζωή τους, ξαφνικά βλέπουν να περνούν τα 40, κάτι που δεν κάνει βέβαια την κύηση αδύνατη, αλλά αυξάνει τα πιθανά προβλήματα. Με άλλα λόγια, επισημαίνει την απλή αλήθεια ότι, με τη γλώσσα του Εκκλησιαστή, υπάρχει «καιρός παντί πράγματι», και όσες θέλουν να γίνουν μητέρες καλό είναι να το κάνουν στην ώρα του. Διαβάζω λοιπόν ότι κάτω από το βίντεο δεκάδες χρήστες των ‘δικτύων’ εξέφρασαν την έντονη δυσαρέσκειά τους για το περιεχόμενό του, το οποίο χαρακτήρισαν «ενοχοποιητικό, ρατσιστικό, στερεοτυπικό και οπισθοδρομικό». Βαριές λέξεις, που όμως ξεστομίζονται με περισσή ευκολία από κάθε είδους ‘προοδευτικούς’, και τις οποίες έσπευσε να υιοθετήσει και η πρόεδρος της ελληνικής δημοκρατίας, αποσύροντας την ‘αιγίδα’ της προεδρίας από το συνέδριο. Οι διοργανωτές, καταλαβαίνοντας ότι θα τραβούσαν των παθών τους τον τάραχο αν συνέχιζαν, ακύρωσαν το συνέδριο (αυτό λέγεται ελευθερία σκέψης και έκφρασης).

     Βέβαια η εποχή μας θέλει τις γυναίκες να είναι πρωτίστως επαγγελματίες καριέρας, να αποκτούν τίτλους και να κατακτούν αξιώματα, να συναγωνίζονται ισότιμα τους άνδρες σε οποιοδήποτε πεδίο, κι αν κάποια στιγμή αποφασίσουν να κάνουν και κανένα παιδί, να απαιτούν από την ιατρική επιστήμη να τους εξασφαλίσει άριστες συνθήκες και ιδανικό αποτέλεσμα, και από την κοινωνία να τους δώσει βρεφονηπιακό σταθμό για να ‘παρκάρουν’ το παιδί και να συνεχίσουν απρόσκοπτα τις επιδιώξεις της ζωής τους. Άξιες θαυμασμού βέβαια εκείνες που καταφέρνουν και τους δυο ρόλους με επιτυχία (πρόχειρα μου έρχεται στη σκέψη, από τα γνωστά πρόσωπα, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, που είναι γιατρός, μητέρα επτά παιδιών και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής· μάλλον τη δική της αιγίδα θα έπρεπε να ζητήσει η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου). Ακόμη μεγαλύτερο μπράβο όμως στις γυναίκες εκείνες που δεν δυσκολεύτηκαν στην επιλογή και προτίμησαν να εξασφαλίσουν την πλήρη και αποκλειστική παρουσία τους στη ζωή των παιδιών τους τα χρόνια που εκείνα τις χρειάζονταν περισσότερο.

     Επιτέλους, κάποια στιγμή θα πρέπει να αναγνωρίσουμε επίσημα αυτές τις ‘μητέρες καριέρας’, αν επιτρέπεται ο όρος, και να μη θεωρούμε «ρατσιστές, στερεότυπους και οπισθοδρομικούς» όσους υποστηρίζουν την παραδοσιακή μορφή της οικογένειας. Μια και έχουμε φτάσει να κοπτόμαστε υποκριτικά μετά λυγμών (σχεδόν…) για το δημογραφικό μας πρόβλημα, ας πάψουμε να φανταζόμαστε λύσεις μεταναστευτικού τύπου και ας ρίξουμε μια ματιά στα σπίτια μας. 

Μάνα και κόρη

Ενώ περιδιάβαινα στις πρωινές τηλεοπτικές εκπομπές το μάτι μου πήρε έναν τίτλο στην ΕΤ1: Μητέρα καταγγέλλει ότι διευθύντρια σχολείου δεν επιτρέπει κοντές φούστες και σορτς στις μαθήτριες (παραθέτω από μνήμης). Η συζήτηση της είδησης μόλις είχε τελειώσει κι έτσι δεν άκουσα λεπτομέρειες, παρά μόνο ότι το συμβάν έγινε στη Θεσσαλονίκη. Αναρωτήθηκα όμως για πολλοστή φορά αν ο κόσμος γύρω μας έχει πιεί το τρελό νερό που διηγείται τόσο όμορφα ο Κόντογλου. Κι αναρωτήθηκα ακόμη: αν τύχει (Θεός φυλάξοι!) και η μαθήτρια κόρη της γίνει αντικείμενο παρενόχλησης με αφορμή την προκλητική ενδυμασία της, δεν θα φταίει καθόλου η ίδια και η στοργική μαμά της; Βέβαια οι θιασώτες της πολιτικής ορθότητας δεν δέχονται να εξισώνουμε θύτες και θύματα, αλλά κάποια στιγμή θα πρέπει να αρχίσουμε να σεβόμαστε και την αλήθεια και να κοιτάζουμε όχι μόνο τις πράξεις αλλά και τα αίτια και τις περιστάσεις και τις αφορμές τους, και να επιμερίζουμε ανάλογα τις ευθύνες. Και βέβαια να ενεργούμε προληπτικά και όχι απλώς να αντιδρούμε υποκριτικά σε τετελεσμένα γεγονότα. Διαφορετικά θα συνεχίσουμε να αρμενίζουμε στραβά και να κατηγορούμε τον στραβό γιαλό κάθε φορά που θα χτυπάμε στα βράχια.
 

Εργασία

 Μεγάλο θέμα, πάντα επίκαιρο, ακόμη περισσότερο στην εποχή μας, όπου οι τρόποι και οι όροι της εργασίας μεταβάλλονται άρδην, σχεδόν νομοτελειακά θα λέγαμε, μια και όλη η ζωή αλλάζει όπως δεν φανταζόμασταν πριν μερικές δεκαετίες. Προς το καλύτερο; Εξαρτάται από την οπτική γωνία. Πολλά γράφονται, πολλά νομοθετούνται στις μέρες μας, πολλά οδοφράγματα υψώνονται, σιγοβράζει μια αντιπαράθεση, που βέβαια (όπως όλες οι ανάλογες στο παρελθόν) μπορεί να ξεκινά από δικαιολογημένες ενστάσεις και ανησυχίες, αλλά συντηρείται και διογκώνεται από όσους έχουν απώτερα συμφέροντα, πολιτικά ή οικονομικά. Με αφορμή τη σημερινή γενική απεργία ας δούμε λίγο το θέμα από κάποια απόσταση ψυχραιμίας, χωρίς να επιχειρούμε να πάρουμε θέση ή να εισηγηθούμε λύσεις.

     Ιστορικά η εργασία ήταν συνυφασμένη με τον μόχθο. Βιβλικά ο Αδάμ τάχθηκε από τον Θεό στον Παράδεισο «ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν» [Γεν. 2:15], και η εργασία αυτή ήταν καταρχήν άκοπη. Η πτώση είχε ως συνέπεια την εισαγωγή του μόχθου («ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φαγῇ τὸν ἄρτον σου» [Γεν. 3:19]). Επί χιλιάδες χρόνια ο μόχθος και ο κόπος ήταν σωματικός, συχνά εξουθενωτικός. Πρακτικά δεν νοούνταν εργασία εκτός της σωματικής, και αυτή ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την επιβίωση: ο ιδρώτας και ο άρτος του παραπάνω χωρίου ήταν δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Μπορεί κάποιοι ‘αριστοκράτες’ να εξασφάλιζαν τον δικό τους άρτο (ή και το παντεσπάνι τους) με τον ιδρώτα άλλων και να θεωρούσαν ανάξιες για τα χέρια τους τις χειρωνακτικές εργασίες, αλλά ο Ησίοδος τον 7^ο π.Χ, αιώνα βεβαίωνε ότι «ἔργον οὐδὲν ὄνειδος, ἀεργίη δέ τ᾽ ὄνειδος». Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός ως άνθρωπος εργαζόταν, το ίδιο και οι απόστολοι, και μάλιστα ο Παύλος συμβούλευε τους Θεσσαλονικείς ότι «εἴ τις οὐ θέλει ἐργάζεσθαι, μηδὲ ἐσθιέτω» (Β΄ Θεσ. 3:10) (κάτι που πολύ αργότερα ανέγραψαν οι Σοβιετικοί στην πύλη του Κρεμλίνου). Γι’ αυτό και ανά τους αιώνες και μέχρι σήμερα οι μοναχοί εκτός από την προσευχή, τη μελέτη και τη λατρεία έχουν στο ημερήσιο πρόγραμμά τους και το ‘εργόχειρο’.

     Από ένα σημείο και πέρα αναπτύχθηκε και η πνευματική εργασία, που μπορούσε να γίνεται από μια καρέκλα, χωρίς ιδιαίτερη σωματική προσπάθεια. Αυτή έπαιρνε πολλές μορφές: μπορεί να ήταν π.χ. τήρηση βιβλίων και αρχείων για την εργασία άλλων, διεκπεραίωση εμπορικών συναλλαγών, συγγραφή κειμένων είτε διδακτικού είτε ψυχαγωγικού περιεχομένου, παροχή υπηρεσιών κάθε είδους μέσα σε μια κοινωνία που γινόταν όλο και πιο σύνθετη στις δομές και τις λειτουργίες της. Όσο  αναπτύσσονταν οι μορφές αυτές, τόσο γινόταν και πιο ελκυστική η ιδέα «δουλεύω χωρίς να κουράζομαι». Το χωράφι, το περιβόλι, η οικοδομή, το εργοστάσιο, έπαψαν να είναι εργασιακοί στόχοι του κάθε νέου που μεγάλωνε. Αντίθετα, το γραφείο, το ωράριο, ο κατοχυρωμένος μισθός και τα επιδόματα, οι θεσμοθετημένες άδειες και άλλα παράπλευρα οφέλη έγιναν ζητούμενα από όλο και περισσότερους. Από εκεί ξεπήδησε και η επιθυμία για ανώτατη εκπαίδευση, πτυχία και άλλα μορφωτικά προσόντα που θα τους εξασφάλιζαν τα προς το ζην «χωρίς να σκάπτωσιν», όπως το έθετε σκωπτικά ο Ροΐδης.

     Με την εργασία βέβαια συμβαίνει κι ένα παράδοξο. Αφενός μεν θεωρείται ως παγκόσμιο δικαίωμα (και έτσι προβάλλεται ως διεκδίκηση), αφετέρου όσοι την απαιτούν θέλουν όλο και πιο στενά όρια σ’ αυτήν (λιγότερες ώρες, περισσότερες απολαβές), με τελικό αποτέλεσμα το οξύμωρο της απαίτησης για εργασία χωρίς εργασία (πιο ρεαλιστικά, για μισθό χωρίς κόπο, αλλά ας μην ανοίξουμε πληγές). Με τη βιομηχανική επανάσταση οι βαριές δουλειές μπορεί να έγιναν πιο εύκολες, αλλά οι μηχανές άφησαν πάρα πολλούς εκτός εργασίας, μέχρι που οι άνθρωποι απέκτησαν τα προσόντα να επιβλέπουν ή να χειρίζονται τις μηχανές, ή να παρέχουν πιο σύνθετες υπηρεσίες. Το ίδιο και σε ακόμη ανώτερη κλίμακα παρατηρείται και στην εποχή μας με την ψηφιακή πλέον επανάσταση, που αλλάζει ριζικά τα δεδομένα στο περιβάλλον και το περιεχόμενο της εργασίας. Σε ένα τόσο ρευστό περιβάλλον – και δεν ξέρουμε πού αλλού μπορεί να μας οδηγήσει από τη μια μέρα στην άλλη – είναι τουλάχιστον αφελής αναχρονισμός να περιμένουμε να ισχύουν κανόνες άλλων εποχών. Όπως ξέρουμε και από τη Βιολογία, η επιβίωση ενός οργανισμού σε μεταβαλλόμενες συνθήκες εξαρτάται από την προσαρμοστικότητά του. Οι στάσιμοι οργανισμοί απλώς εξαφανίζονται.

     Φυσικά δεν μπορεί κανείς να καλύψει όλες τις πτυχές του τεράστιου αυτού ζητήματος σε λίγες γραμμές, ακόμη κι αν είχε όλες τις απαιτούμενες γνώσεις. Ας σκιαγραφήσουμε όμως μια πρόχειρη αλυσίδα εργασιακών αναγκών σε μια σχηματική κοινωνία. Χρειαζόμαστε ψωμί. Ο αγρότης θα οργώσει, θα σπείρει και θα θερίσει το χωράφι, ο μύλος θα αλέσει το σιτάρι, ο έμπορος θα το πουλήσει στον αρτοποιό, εκείνος θα ετοιμάσει το ψωμί και θα το διαθέσει στον καθένα μας. Σε άλλο κλάδο της αλυσίδας, ο εργαζόμενος θα κατασκευάσει τα αγροτικά μηχανήματα, ο οικοδόμος και ο τεχνίτης τον φούρνο και τα καταστήματα, ο υπάλληλος θα ετοιμάσει τις άδειες και τις άλλες υπηρεσιακές διαδικασίες που χρειάζονται για να λειτουργούν όλοι αυτοί, ο λογιστής θα τηρεί τα βιβλία κ.ο.κ. Όλοι οι αναρίθμητοι αυτοί κρίκοι της αλυσίδας μπορεί κάποια στιγμή να αλλάξουν και από άνθρωποι να γίνουν κάποιου είδους μηχανές. Η ανάγκη για εργασία θα δημιουργήσει πιθανώς νέους ενδιάμεσους ‘κρίκους’. Αυτό όμως που δεν θα αλλάξει (όσο τουλάχιστον υπάρχουν ανθρώπινα όντα) είναι η ανάγκη για ψωμί και για τα άλλα απαραίτητα για την επιβίωση όλων αυτών. Και αυτό δεν μπορεί να το παραγάγει κανένας υπολογιστής και κανενός είδους τεχνητή νοημοσύνη. Χωρίς να παραβλέπει κανείς τη συνεισφορά όλων των τιμίων επαγγελμάτων στην εύρυθμη λειτουργία μιας κοινωνίας, το τελείως βασικό επίπεδο που λέγεται αγροτοδιατροφικός τομέας θα είναι αναντικατάστατο. Η αλήθεια αυτή δεν θα πρέπει ποτέ να λησμονείται.      

     Ασφαλώς όμως θα επανέλθουμε κάποια στιγμή.

Κλασικές σπουδές

Εδώ και πολλές δεκαετίες είχαμε γνωρίσει το φαινόμενο να εκτιμώνται η αρχαία ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός της περισσότερο εκτός Ελλάδος και λιγότερο εντός συνόρων. Οι απόφοιτοι των φιλοσοφικών μας σχολών ‘ανέβαιναν’ ακαδημαϊκά περνώντας από Γερμανία και Γαλλία και Βρετανία, ενώ οι αρχαιολογικές αποστολές που ανέσκαπταν το ελληνικό έδαφος είχαν ονόματα όπως αμερικανική, γερμανική, βρετανική κτλ. Τώρα διαβάζουμε ότι υπάρχει η τάση για περικοπή της διδασκαλίας των κλασικών σπουδών σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Ο Τ. Θεοδωρόπουλος την αποδίδει σε προσπάθεια αποκοπής του σύγχρονου Δυτικού πολιτισμού από τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη (μια και τα Λατινικά συμπεριλαμβάνονται κι αυτά στις περικοπές), μια εκδήλωση πολιτισμικού νεοπλουτισμού, όπως τη χαρακτηρίζει. Ήδη διατυπώνονται σοβαρές ενστάσεις για το θέμα.

     Ανεξάρτητα από το τι θα κάνουν οι ξένοι, νομίζω ότι αυτό αποτελεί έναν πρόσθετο λόγο να δώσουμε εμείς έμφαση στο δικό μας πολιτισμικό παρελθόν, να πάψουμε να το ατενίζουμε κομπλεξικά ή αμήχανα μπροστά στην άγνοιά μας, και προπαντός να το κρατήσουμε μακριά από πολιτικές ή συνδικαλιστικές σκοπιμότητες και επιδιώξεις. Ας το αναδείξουμε με την καλή γνώση της γλώσσας, της ιστορίας και της προσφοράς μας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι (π.χ. μπορούμε να διδάσκουμε στα παιδιά του Γυμνασίου, με πολύ εύκολα παραδείγματα, τη διείσδυση της αρχαίας ελληνικής σε όλες πρακτικά τις γλώσσες του κόσμου, οι οποίες από αυτήν αντλούν ονόματα για εντελώς καινούργιες έννοιες και ανακαλύψεις). Ας αναδείξουμε τους αρχαιολογικούς και άλλους ιστορικούς μας χώρους ως τακτικούς προορισμούς εκπαιδευτικών και άλλων επισκέψεων, κάνοντάς τους ταυτόχρονα ελκυστικούς με την ανάλογη δημόσια προσοχή και χρηματοδότηση, και όχι «φυλακάς παντὸς ὀρνέου ἀκαθάρτου καὶ μεμισημένου» [Αποκ. 18:2], χορταριασμένους σκουπιδότοπους που λειτουργούν με δημοσιοϋπαλληλικό ωράριο και πνεύμα.

     Γράφοντας τα παραπάνω θυμούμαι μια πολύ παλιά επιστολή σε εφημερίδα (πρέπει να ήταν δεκαετία του 60, και μου την είχαν αναφέρει οι γονείς μου). Ο συντάκτης της διηγιόταν πώς ένα καλοκαίρι γνώρισε σε πλοίο της γραμμής έναν Γερμανό τουρίστα, έπιασαν κουβέντα στα γερμανικά, κι εκείνος άρχισε να του απαγγέλλει από την Οδύσσεια. Σε κάποια παύση πήρε τον λόγο ο δικός μας και συνέχισε την απαγγελία αφήνοντας άφωνο τον Γερμανό, που τον ρώτησε τι δουλειά κάνει. Ο επιστολογράφος κατέληγε: «Του είπα ότι είμαι τσαγκάρης. Δεν θέλησα να τον απογοητεύσω λέγοντάς του ότι είμαι καθηγητής φιλόλογος. Τώρα θα γυρίσει στην πατρίδα του και θα λέει ότι οι Έλληνες τσαγκάρηδες ξέρουν τον Όμηρο απ’ έξω». Αναρωτιέμαι αν οι σημερινοί υποψήφιοι φιλόλογοι έχουν τέτοιες φιλοδοξίες.