Ασυμμετρία

Διαβάζω προ ημερών τις εξελίξεις στο μέτωπο της... κορώνης:

     «Παρατείνεται μέχρι τις 21 Αυγούστου 2020 η ισχύς των προσωρινών περιοριστικών μέτρων στους χώρους λατρείας, όλων των θρησκειών και δογμάτων, με νέα Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Παιδείας και Θρησκευμάτων, καθώς και Υγείας. Στο μεταξύ, δεν υποχρεούνται, πλέον, οι καταναλωτές μέσα σε εμπορικά κέντρα να φορούν μάσκα, ενώ καταργείται και το όριο των έξι ατόμων ανά τραπέζι στους χώρους εστίασης».

     Να χρησιμοποιήσω την τετριμμένη φράση ‘δυο μέτρα και δυο σταθμά’; Υπάρχει λογική σε μια τέτοια απόφαση; Γιατί δεν ανοίγουμε τα μάτια μας να δούμε από πού προέρχονται τα κρούσματα που σημειώνουν άνοδο στη χώρα; Από τους χώρους λατρείας ή από τις τουριστικές περιοχές; Σε μια εποχή που αντιμετωπίζουμε ‘ασύμμετρες’ απειλές από ορατούς και αοράτους εχθρούς και έχουμε περισσότερο παρά ποτέ ανάγκη την ‘ουρανόθεν’ βοήθεια και συμμαχία καθώς ο προς ανατολάς υπερφίαλος απόγονος του Πορθητή μαγαρίζει για άλλη μια φορά το συμβολικό μνημείο της Αγίας Σοφίας, ας πλατύνουμε ως λαός και ως εξουσία τον νου και την καρδιά μας και ας κοιτάξουμε λίγο πέρα από τον τουρισμό, την οικονομία, το κέρδος. Ας ξεσκονίσουμε την αραχνιασμένη πίστη μας κι ας θυμηθούμε ότι πάνω από τα ανθρώπινα μέτρα (που μέχρι τώρα έχουν αποδείξει περίτρανα και σε παγκόσμια κλίμακα την περιορισμένη αξία τους) υπάρχει ο Θεός, που περιμένει να του αναγνωρίσουμε έμπρακτα το ‘δικαίωμα’ (αν επιτρέπεται ο όρος) να επέμβει και να δώσει λύσεις εκεί που εμείς έχουμε δημιουργήσει μόνο αδιέξοδα. 

Τρέχοντα

Πολλές αφορμές για σχολιασμό θα μπορούσε κανείς να πάρει από την τρέχουσα επικαιρότητα: παράπονο δεν έχουμε, και πολλά θα μπορούσε κανείς να πει για κάθε επιμέρους θέμα. Ωστόσο, πιάνει το μάτι μου μια είδηση της ώρας: ο πρόεδρος της Βραζιλίας Μπολσονάρο βρέθηκε θετικός στον ιό, που μέχρι τώρα έχει στοιχίσει τη ζωή σε 65.000 υπηκόους του. Χαιρέκακος δεν είμαι, αλλά αναρωτιέμαι αν θα συνεχίσει να χαρακτηρίζει τη νόσο Covid-19 ως γριπούλα. Βλέπετε, όσες ξυλιές κι αν πέσουν στο πετσί των άλλων δεν μετράνε το ίδιο με μια-δυο στη ράχη μας.

     Ερχόμαστε στα καθ’ ημάς. Πολύς αντιπολιτευτικός θόρυβος γίνεται τις μέρες αυτές (και αναμένεται να αυξηθεί) σχετικά με το νομοσχέδιο για τη ρύθμιση των δημοσίων συγκεντρώσεων. Φυσικά προβάλλεται το συνταγματικό δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Το άλλο συνταγματικό δικαίωμα της περιουσίας (ιδιωτικής και δημόσιας) γιατί δεν αναφέρεται πουθενά; Ποιος επωμίζεται την ευθύνη για καμένα αυτοκίνητα και κάδους απορριμμάτων, σπασμένες βιτρίνες, ξηλωμένα μάρμαρα και άλλα συναφή που κοσμούν συχνά-πυκνά τις δημόσιες διαμαρτυρίες; Και ποιος σέβεται τις χιλιάδες ώρες που χάνουν χιλιάδες πολίτες σε δρόμους κλειστούς στην κίνηση από 100-200 ανθρώπους που θέλουν να ασκήσουν το δικαίωμά τους εις βάρος όλων των άλλων; Επιτέλους, ας καθήσει κάθε κατεργάρης στον πάγκο του.

     Κι ένα ακόμη. Για επιλεκτική χρηματοδότηση μέσων ενημέρωσης για την καμπάνια ‘Μένουμε σπίτι’ από την κυβέρνηση διαμαρτύρεται, μεταξύ άλλων, και το ΚΚΕ και ζητάει οικονομικό έλεγχο. Ένα τέτοιο αίτημα από ένα κόμμα που αρνείται πεισματικά να δεχθεί τον έλεγχο που υφίσταται κάθε πολίτης και φορέας στη χώρα αυτή, είναι τουλάχιστον ανέκδοτο. Ποιος είπε ότι οι κομμουνιστές δεν έχουν χιούμορ; Έστω και μαύρο.

     Τέλος, τέτοια μέρα πέρυσι έκλεισε η διακυβέρνηση της Πρώτης Φοράς Αριστεράς. Δεν θα αποτιμήσω εδώ το έργο της παρούσας κυβέρνησης. Απλώς θα αφήσω τη φαντασία μου να αναλογισθεί πώς θα είχαν περάσει οι τελευταίοι μήνες αν δεν είχαμε αλλάξει σελίδα τότε. Ευτυχώς που δεν το πάθαμε κι αυτό! 

Υπερβολές

Προ ημερών έγινε, παρουσία του πρωθυπουργού, η έναρξη των εργασιών στον χώρο του Ελληνικού για τη μεγαλύτερη επένδυση της Μεσογείου (το γράφω όπως το άκουσα, δεν έχω ούτε προσωπική γνώση ούτε κάποιο συμφέρον). Αυτό αποτέλεσε πρώτη είδηση στα δελτία της ημέρας, δικαιολογημένα ίσως, μια και Ελληνικό ακούγαμε και επένδυση δεν βλέπαμε χρόνια τώρα. Η αμέσως επόμενη ‘είδηση’ αφορούσε τις αναλυτικές δηλώσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης σχετικά με το θέμα: χωρίς εξαίρεση, απαξιωτικές μέχρι καταβαραθρώσεως, μίλησαν για ψέματα, για εξαπάτηση, για ό,τι άλλο θέλετε. Αφού δεν το κάνουμε εμείς το έργο, δεν αξίζει τον κόπο, «όμφακές εισι» κατά τη ρήση της αλεπούς του Αισώπου που δεν έφτανε τα σταφύλια και τα βάφτισε αγουρίδες.

     Είναι βέβαια γνωστό ότι η υπερβολή αποτελεί το προσφιλέστατο ρητορικό σχήμα των πολιτικών, σε όλες τις πλευρές του φάσματος, ιδιαίτερα από τον χώρο της εκάστοτε αντιπολίτευσης. Δεν έχει σημασία το ότι δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Οι δηλώσεις και οι αντιδράσεις, που αποτελούν πάντα ‘ειδήσεις’ πρώτης γραμμής, έχουν διαστάσεις αεροστάτου και σύσταση... σαπουνόφουσκας. Και μας γυρίζουν το στομάχι ανάποδα, ειδικά όταν προέρχονται από το κόμμα που πριν δυο χρόνια έκανε εγκαίνια σταθμού του μετρό στη Θεσσαλονίκη με... σκηνικά από χαρτόνι. Έχουμε κάποια μνήμη ακόμη, μεγαλόστομοι ηλίθιοι!

Προνόμια

Χθες Πέμπτη μεσημέρι δέχομαι μια κλήση στο κινητό. Γνωστός ο αριθμός, γνωστή η φωνή: η κυρία Σοφία δεν είναι καλά, δυσπνοεί, βράζει το στήθος της. Έχει περάσει πολλές φορές από τον δρόμο αυτό, μέχρι τώρα καλά τα είχε πάει – τελευταία φορά πριν δεκαπέντε μέρες – αλλά σήμερα έχω ένα δυσάρεστο προαίσθημα, και η φωνή της κόρης τρέμει από την ανησυχία. Σε ένα τέταρτο βρίσκομαι στο σπίτι, αλλά η κυρα-Σοφία δεν με χρειάζεται πια. Η μακρά περίοδος της υπομονής και της καρτερίας – δέκα χρόνια σπαστική παράλυση με συχνές λοιμώξεις και ποικίλα άλλα προβλήματα, χωρίς να υπολογίσουμε τις προηγούμενες θλίψεις και πένθη και κακοπάθειες της ζωής της – έφθασε στο τέρμα. Όλα αυτά χωρίς γογγυσμούς, χωρίς μεμψιμοιρία, χωρίς δυσανασχέτηση. «Υπόδειγμα της κακοπαθείας και της μακροθυμίας», «τον δρόμον τετέλεκε», και τώρα πλέον «ανεπαύσατο από των πόνων αυτής» και δίνει ευχές αοράτως σε όλους τους περιλειπομένους. Είναι προνόμιο να γνωρίζεις και να φροντίζεις τέτοιους ανθρώπους.

     Σήμερα μου ζητούν στην κλινική να παρακεντήσω μια γιαγιά με μεγάλη ποσότητα υγρού στο θώρακα. Τη βρίσκω να κρατάει το κομποσχοίνι στο ένα χέρι, το ευαγγέλιο στο άλλο και να διαβάζει. Της εξηγώ τι θα κάνουμε. «Εσύ μπορείς να συνεχίσεις την προσευχή σου», της λέω. «Ξέρεις πώς προσεύχομαι, γιατρέ;» με ρωτάει. «Κύριε Ιησού Χριστέ, υιέ του Θεού, ελέησον ημάς και τον κόσμον σου άπαντα. Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε. Τι ευτυχισμένοι που είναι όσοι ξέρουν τον Θεό! Οι καημένοι οι Μουσουλμάνοι τι θα γίνουν; Το παν είναι η αιώνιος ζωή». Βγάζει από μέσα της μια έμπονη ανησυχία γι’ αυτούς που δεν γνώρισαν τον Θεό. Η ευλάβειά της συγκινεί: έχει μια απλή γνησιότητα και μια ταπείνωση που σπάνια συναντά κανείς, θυμίζει λαϊκούς αγίους άλλων εποχών. Η ώρα της παρακέντησης γίνεται ώρα διδαχής από μια μικροκαμωμένη ογδοντάχρονη ολιγογράμματη γυναίκα προς εμάς που την ακούμε. Η νοσηλεύτρια κι εγώ φεύγουμε από το δωμάτιο της κυρα-Βασιλικής κατανενυγμένοι. Ακόμη ένα προνόμιο.

Διαχρονικά

Στο προφητικό ‘1984’ του Orwell το Υπουργείο Αλήθειας έχει την μεγάλη αποστολή να αναθεωρεί διαρκώς το παρελθόν και να αποφασίζει ποια κομμάτια του θα διατηρήσει, ποια θα παραποιήσει και ποια θα εξαφανίσει τελείως, ανάλογα με τα συμφέροντα της ημέρας, με βασικό σκοπό να μη φαίνεται πουθενά ότι τα πράγματα δεν πηγαίνουν όσο καλά θα ήθελε το καθεστώς και ότι οι προβλέψεις του περιώνυμου Μεγάλου Αδελφού μπορεί να αποδείχθηκαν λανθασμένες. Εκεί που δεν μπορεί να υπάρξει εύκολη αλλοίωση, γεγονότα και πρόσωπα εξαφανίζονται τελείως και εφευρίσκονται άλλα γεγονότα και άλλα πρόσωπα που – τι σύμπτωση! – ταιριάζουν απόλυτα στο προφίλ και τις επιθυμίες του Μεγάλου Αδελφού. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αλήθεια τους, διότι εναλλακτικές απαντήσεις δεν υπάρχουν, κι έτσι πρόσωπα και καταστάσεις που μέχρι πρό τινος ήταν εντελώς ανύπαρκτα, «τώρα είναι εξίσου αυθεντικά, και με τα ίδια τεκμήρια, όσο ο Καρλομάγνος και ο Ιούλιος Καίσαρ».

     Αναψηλάφηση της ιστορίας και fake news… Με πόση διαύγεια περιέγραψε ο συγγραφέας μια πραγματικότητα που διαπιστώνουμε καθημερινά να επαληθεύεται, όχι μόνο σε απολυταρχικά καθεστώτα, αλλά και στις λεγόμενες δημοκρατίες. Όχι κατ’ ανάγκην με δικτατορικά διατάγματα, αλλά από τον φόβο της ‘πολιτικής ορθότητας’ και εν ονόματι της ‘προοδευτικότητας’, όπως την ορίζει όχι κάποιος Μεγάλος Αδελφός, αλλά τα μέσα μαζικής εξαπάτησης και τα συμφέροντα που αυτά υπηρετούν. Η χρονολογία δεν έχει σημασία: το 2020 είναι το ίδιο... 1984, με άλλα ψηφία.

Βραχέα και μακρά

Τις ξέραμε (τουλάχιστον κάποτε) από τη γραμματική τις κατηγορίες αυτές των φωνηέντων, όπως και ότι τα πρώτα έπαιρναν πάντα οξεία και τα δεύτερα ζητούσαν την περισπωμένη τους όταν ακολουθούσε ένα βραχύ, και έπαιζαν και τον μουσικό τους ρόλο στη μετρική της αρχαίας ποίησης (ίαμβοι, τροχαίοι, δάκτυλοι, ανάπαιστοι και αμφιβραχικοί πόδες)… αλλά παρασύρθηκα από τη νοσταλγία και ξέφυγα από το θέμα.

     Εδώ λοιπόν έχουμε να κάνουμε με τα σχέδια και τα προγράμματα και τον εν γένει τρόπο σκέψης. Έτσι συχνά αναφερόμαστε σε βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα σχέδια σε επίπεδο κράτους, αλλά και σε κατώτερες μορφές οργάνωσης και προγραμματισμού. Πρόκειται για δυο διαφορετικές τακτικές, με άλλες απαιτήσεις και άλλες προσδοκίες. Η διαφορά φαίνεται από τη γνωστή ρήση (?Κινέζικη) ότι αν δώσεις σ’ έναν πεινασμένο ένα ψάρι, τον χόρτασες για μια μέρα, αν όμως τον διδάξεις να ψαρεύει, τον χορταίνεις για μια ζωή. Υπάρχει και άλλη κινέζικη φιλοσοφία: «Αν τα όνειρά σου είναι για ένα χρόνο, φύτευε σπόρους. Αν είναι για δέκα χρόνια, φύτευε δέντρα. Αν είναι για εκατό χρόνια, μόρφωνε τον λαό».

     Πήρα αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις από μια συζήτηση που άκουσα στο ραδιόφωνο. Γεωπολιτικό το θέμα, και ο συζητητής έκανε εύστοχα αυτή τη διάκριση λέγοντας ότι κάποιες ενέργειες ή κινήσεις έχουν μακροπρόθεσμο όφελος και όχι κατ’ ανάγκην κάτι χειροπιαστό σήμερα. Μπορεί να αναρωτιόμαστε: «Γιατί συμπεριφέρεται έτσι ο τάδε;» καθώς δεν καταλαβαίνουμε τη σκοπιμότητα των κινήσεών του, που μπορεί να γίνει ορατή σε απώτερο χρόνο, όταν ίσως θα έχουμε ξεχάσει από πού ξεκίνησε.  

     Κι εδώ, ερχόμενοι στην πολιτική, έχουμε να κάνουμε με τις απαιτήσεις του κοινού αφενός και το όραμα (ή την απουσία του) των πολιτικών προσώπων αφετέρου. Τα δεύτερα έχουν συνήθως ως πρώτη επιδίωξη την εκλογική νίκη, τη δημοσκοπική άνοδο, την θετική ψήφο του κόσμου. Ο ορίζοντας των επιδιώξεων αυτών είναι το πολύ τέσσερα χρόνια, και συνήθως πολύ πιο βραχύς. Σε μια τέτοια χρονική κλίμακα δεν μπορείς να βασισθείς σε υποσχέσεις και προγράμματα που χρειάζονται π.χ. μια δεκαετία για να καρποφορήσουν, διότι το κοινό που είναι ο αποδέκτης των υποσχέσεών σου θέλει πέντε και στο χέρι σήμερα. Το «εδώ και τώρα» μπορεί να συνδέθηκε μεταπολιτευτικά με τον αλήστου μνήμης Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά είναι διαχρονικό λαϊκίστικο σύνθημα. Στα καθ’ ημάς η έννοια του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού ήταν μέχρι πρόσφατα περίπου άγνωστη. Ανέκαθεν η πίεση του κοινού ήταν για άμεσες παροχές, αυθωρεί και παραχρήμα ικανοποίηση αιτημάτων, χορήγηση αναδρομικών (για να μη χάσουμε και το παρελθόν), και άσε το μέλλον να περιμένει. Η έλευση των μνημονίων μας έβγαλε εν μέρει από την ψευδαίσθηση ότι όλα μπορούν να γίνουν σήμερα χωρίς συνέπειες για το αύριο, αλλά δυστυχώς με πρώτη ευκαιρία γυρίσαμε πλευρό και ξαναπήραμε τον ύπνο.

     Βέβαια ανάμεσα στους δυο τρόπους σκέψης υπάρχει και άλλη διαφορά. Τα βραχυπρόθεσμα σχέδια και οι υποσχέσεις σου έχουν να κάνουν μόνο με σένα που κρατάς σήμερα τα νήματα. Αν περνούν όμως τα χρονικά όρια της δικαιοδοσίας σου, εξαρτώνται εν πολλοίς από τις προθέσεις του μελλοντικού σου διαδόχου, που όταν έρθει στα πράγματα θα έχει να ικανοποιήσει τις δικές του βραχυπρόθεσμες (ψηφοθηρικές) φιλοδοξίες. Κι αν θελήσουμε να σκεφθούμε λίγο ευρύτερα, έχουν να κάνουν και με άλλους ‘παίκτες’ έξω από τα σύνορα της χώρας, στη μεγάλη σκακιέρα των παγκοσμίων συμφερόντων, όπου διάφοροι τζογαδόροι, φανεροί και αφανείς, σχεδιάζουν για σένα χωρίς εσένα, με γνώμονα και σκοπό τη δική τους επικράτηση.

     Και τέλος, για να μη σκεφτόμαστε μόνο θεωρητικά, υπάρχει και η αντικειμενική ανάγκη: αν π.χ. το άμεσο πρόβλημα είναι ο βιοπορισμός, πολύ λίγο ενδιαφέρει το αύριο ή το επόμενο έτος. Δεν είναι ανύπαρκτα τα προβλήματα του σήμερα που απαιτούν αντιμετώπιση χωρίς καθυστέρηση. Οι δυο κατηγορίες (και όλες οι ενδιάμεσες παραλλαγές τους) συνυπάρχουν, και η ικανότητα της ηγεσίας (όρος που περιλαμβάνει τόσο κυβέρνηση όσο και αντιπολίτευση) είναι να ιεραρχεί τα προβλήματα αυτά, ώστε να μη χάνει τα άμεσα εν όψει των μελλόντων, αλλά ούτε και να υποθηκεύει το μέλλον εν ονόματι του μυωπικού σημερινού συμφέροντος. Αυτή η ικανότητα αποτελεί είδος εν ανεπαρκεία στη χώρα μας (υπάρχει άραγε φυλετική ή γονιδιακή προδιάθεση για μακρόπνοη σκέψη;).

     Άφησα τελευταία τη θεολογική πτυχή του θέματος. Έτσι, ο Κύριος στην επί του όρους ομιλία μας συμβουλεύει να μη μεριμνούμε για την αύριο διότι «ἀρκετὸν τῇ ἡμέρᾳ ἡ κακία αὐτῆς», αποτρέποντας έτσι όχι από τον λογικό προγραμματισμό αλλά από την αγωνιώδη μέριμνα, ενώ ο Αδελφόθεος Ιάκωβος συνιστά να αφήνουμε χώρο και για τον Θεό στον σχεδιασμό μας: «ἐὰν ὁ Κύριος θελήσῃ, καὶ ζήσομεν καὶ ποιήσομεν τοῦτο ἢ ἐκεῖνο». Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι τον αναγνωρίζουμε και πιστεύουμε ότι αυτός είναι ο «διδοὺς πᾶσι ζωὴν καὶ πνοὴν καὶ τὰ πάντα».