Λόγια και πρόσωπα

Μερικοί δημόσιοι άνδρες έχουν συνδέσει ιστορικά με κάποιες εμβληματικές φράσεις τους, χωρίς τις οποίες σχεδόν δεν υπάρχουν στη μνήμη μας (π.χ. «Μολών λαβέ» και Λεωνίδας, «Πολιτιστικά κέντρα» και Ευ. Γιαννόπουλος, «Έξω οι βάσεις του θανάτου» και Α. Παπανδρέου, «Δεν δικαιούσθε δια να ομιλείτε» και Μ. Κουτσόγιωργας. «Επανίδρυση του κράτους» και Κ. Καραμανλής junior κτλ). Μετά την τελευταία συνέντευξη του ΥπΕξ Ν. Κοτζιά στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο υπουργός απέκτησε το δικό του λεκτικό έμβλημα που περικλείεται στην τελευταία φράση του παρακάτω αποσπάσματος: 

     «Η χώρα μας είναι αποφασισμένη να στείλει ένα μήνυμα προς Ανατολάς και Δύση, προς όλους τους φίλους μας και μη, ότι για όποιον παραβιάζει τις αρχές της κυριαρχίας και του σεβασμού απέναντί μας θα λαμβάνονται τα αντίστοιχα μέτρα. Η εποχή που θεωρούνταν διπλωματία το να κάνεις την κότα πέρασε. Αυτή είναι μια διπλωματία για κοτέτσι και όχι για εξωτερική πολιτική».

     Λοιπόν αυτό το «θα λαμβάνονται τα αντίστοιχα μέτρα» πολύ με ανέπαυσε. Να υποθέσουμε ότι θα ισχύει και για τις τουρκικές παραβιάσεις του εθνικού εναέριου και θαλάσσιου χώρου; Και για τις ευρωπαϊκές/ΝΑΤΟϊκές υπαγορεύσεις; Δεν θα επιχειρήσω να δώσω δική μου απάντηση, αλλά θα δεχθώ την άποψη του υπουργού. Είναι σαφές ότι τώρα πλέον δεν θα κάνουμε τις κότες, αλλά τις φραγκόκοτες. Πώς να το κάνουμε; Πρόκειται για πιο ευγενές πουλερικό!

     Για όποιον δεν την έχει δει, ιδού το γνωστό έμβλημα...

     Κι αν τυχόν θέλετε να δείτε πώς τις κυνηγούν, πηγαίνετε ΕΔΩ.

Μια συγγνώμη

Ευτυχώς παλαιός φίλος και τακτικός αναγνώστης της σελίδας μου επεσήμανε σήμερα ότι κάτι συνέβαινε με τα σχόλια. Διαπίστωσα ότι υπήρχαν σε εκκρεμότητα πολλά αδημοσίευτα, για τα οποία δεν είχα λάβει τη σχετική ειδοποίηση. Τα ανήρτησα όλα, και ζητώ συγγνώμη για την τεχνική αυτή ανωμαλία, για την οποία δεν βρήκα εξήγηση. Πάντα πρέπει κανείς να έχει το νου του με την τεχνολογία...

Εκ των υστέρων

Προ ημερών είδαμε στις εφημερίδες την είδηση-προειδοποίηση ότι οι διάφορες εμπορικές εταιρείες (κάπου 4000, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα) που φέρουν στην επωνυμία ή στα προϊόντα τους τις λέξεις ‘Μακεδονία’ ή ‘μακεδονικός’ θα πρέπει να σπεύσουν να τα κατοχυρώσουν διεθνώς. Καλά θα κάνουν βέβαια να φροντίσουν για την διατήρηση των επωνυμιών και των σημάτων τους. Όμως αυτή η σπουδή της εσχάτης ώρας μάλλον υποδηλώνει μια γενική μακροχρόνια ολιγωρία και έλλειψη προνοητικότητος και προωθητικής στρατηγικής (τόσο από την πλευρά των επιχειρήσεων όσο και από εκείνη του κράτους και των επαγγελματικών φορέων π.χ. επιμελητηρίων) σε εποχές που οι ‘άλλοι’ έτρεχαν και έπιαναν τις κατάλληλες θέσεις (θυμηθείτε τι έγινε στο παρελθόν με την δανέζικη ‘φέτα’ και άλλα παρόμοια παραδείγματα). Και βέβαια απηχεί την εθνική μας στάση αναμονής όλα αυτά τα χρόνια που οι βόρειοι γείτονες ‘έχτιζαν’ διεθνώς, με επιμονή και σχέδιο, ‘μακεδονική’ εθνότητα και γλώσσα.
     Έχουμε ξαναγράψει στο παρελθόν ότι, όπως φαίνεται, οι έννοιες ‘Έλληνας’ και ‘μακροπρόθεσμος σχεδιασμός’ είναι μάλλον ασύμβατες μεταξύ τους. Η λογική του «Έχουμε καιρό ακόμη» και του συναφούς «Θα δοθεί οπωσδήποτε παράταση» μας οδηγεί σε αναβολές επί αναβολών και παραπομπή στις ελληνικές καλένδες – να που έχουν κι αυτές τη θέση τους. Μη εξαιρώντας και τον εαυτό μου από τον γενικό αυτό κανόνα, βλέπω στον κοινό μας σχεδιασμό τον αυτάρεσκο λαγό του Αισώπου που τεμπέλιαζε ειρωνικά ενώ η χελώνα κουτσοπορευόταν προς το τέρμα του δρόμου. Ίσως μια μέρα η ιστορία της νεώτερης Ελλάδος να φέρει τον υπότιτλο «Χρονικό των χαμένων ευκαιριών». Αν δεν αλλάξουμε ρότα. 

[Απεστάλη στην Καθημερινή]

Ισότητες

Διαβάζουμε ότι το Ισραηλινό κοινοβούλιο ενέκρινε με οριακή πλειοψηφία (62 υπέρ, 55 κατά) νόμο περί εβραϊκού έθνους-κράτους, που αναγνωρίζει μόνο σε εβραίους το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης μέσα στα όρια του κράτους, καταργώντας στοιχειώδη δικαιώματα των αράβων κατοίκων του (Παλαιστινίων). Φαντασθείτε να ψήφιζε η Ελλάδα έναν ανάλογο νόμο, που να καθιερώνει μειωμένα δικαιώματα αυτοδιάθεσης σε μουσουλμάνους, εβραίους, ή σε όποια άλλη εθνική ή θρησκευτική ομάδα. Θα είχαν ξεσηκωθεί και οι πέτρες της υφηλίου εναντίον μας. Αλλά βέβαια η γνωστή ρήση του Orwell στη ‘Φάρμα των ζώων’ («Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά είναι πιο ίσα από τα άλλα») έχει εφαρμογή όχι μόνο σε ανθρώπους αλλά και σε λαούς και κράτη.

Ρωμαίοι

Ο Τ. Θεοδωρόπουλος στη σημερινή Καθημερινή (‘Ζήτω η σημαία‘) αναφέρεται στην πολυπολιτισμικότητα της γαλλικής ομάδας που πρόσφατα κέρδισε το παγκόσμιο κύπελλο ποδοσφαίρου. Διαβάζοντας το άρθρο και τα σχόλια που ακολουθούν θυμήθηκα -- επίκαιρος άλλωστε! -- τον θρυλικό Γαλάτη Αστερίξ. Όταν μαθαίνουν στο χωριό του ότι οι Ρωμαίοι ετοιμάζονται να πάρουν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες (με το δικαίωμα του κατακτητή, μια και μόνο Έλληνες μπορούσαν ως τότε να μετέχουν), και ο Ρωμαίος εκατόνταρχος του λέει ότι αυτοί δεν μπορούν να πάνε, ως ξένοι, ο Αστερίξ ξεφωνίζει γεμάτος έμπνευση στον αρχηγό του: "Μα τον Τουτάτη, κι εμείς Ρωμαίοι είμαστε!", και με το επιχείρημα αυτό στέλνει την ομάδα τους στην Ολυμπία με τα γνωστά επακόλουθα. Μια εθνότητα και μια ετικέτα που ούτε ζωγραφιστή να τη δουν δεν ήθελαν οι Γαλάτες του Goscinny, ξαφνικά την αποδέχονται και την οικειοποιούνται ασμένως προκειμένου να μπουν στο "κύκλωμα" των Αγώνων. Η ευφυΐα του δημιουργού του κόμικ αποδίδει άριστα τη σύγχρονη νοοτροπία της πολυπολιτισμικότητος χάριν του κέρδους ή της δόξας.

[Το σχετικό σκίτσο από τη γερμανική έκδοση του Αστερίξ, την οποία κάποτε διδασκόμασταν στο Goethe Institut, πριν σαράντα τόσα χρόνια...]

Τα χέρια που τρέμουν

Υπάρχει ένας λεπτός αλλά ξεκάθαρος τρόμος στα ωχρά, απαλά, περιποιημένα χέρια του επισκέπτη μου. Καταβάλλει προσπάθεια να κρατήσει το πρόσωπό του ήρεμο και ψύχραιμο, τα χείλια σφιγμένα, τα μάτια αγέλαστα, την όψη σοβαρή. «Έκανα καινούργια αξονική», λέει, και αφήνει τον μπεζ φάκελλο πάνω στο γραφείο. Καταπιάνομαι με τον ψηφιακό δίσκο και αποφεύγω να κοιτάξω τα χέρια του, για να μην τον φέρω σε δύσκολη θέση. Έχει διαβάσει το πόρισμα, σκέφτομαι. Δεν είναι κάποιος τυχαίος άνθρωπος που βρήκε ανησυχητικές και ίσως άσχετες με το πρόβλημά του πληροφορίες στο ίντερνετ. Είναι πανεπιστημιακός καθηγητής σε κλάδο συναφή με την ιατρική. Ξέρει, και η γνώση γεννά ανησυχία. 
     Οι εικόνες της αξονικής εμφανίζονται στην οθόνη καθώς διαβάζω το πόρισμα και ακούω τον άρρωστο να μου λέει ότι τελευταία είχε όλο και περισσότερη δύσπνοια. Πριν αρκετούς μήνες, στη διάρκεια της χημειοθεραπείας του είχε πάθει μια πνευμονική εμβολή, και από τότε παίρνει συνεχώς αντιπηκτικά. «Μήπως έπαθα πάλι το ίδιο;» αναρωτιέται. Λογική υπόθεση, αλλά και ένα τρόπος να αποφύγει το άλλο, το πιο δύσκολο ερώτημα, που βαραίνει περισσότερο στο μυαλό και την καρδιά του: μήπως ξαναγύρισε ο καρκίνος; 
     Παίζω καθυστέρηση και προχωρώ στην εξέταση. Αμβλύτητα στη δεξιά πνευμονική βάση, οριακή οξυγόνωση, η σπιρομέτρησή του πεσμένη στο μισό του φυσιολογικού. Η αξονική επιβεβαιώνει την νέα εμφάνιση μεγάλης ποσότητας υγρού, αλλά δείχνει και αύξηση σε μέγεθος των λεμφαδένων σε σύγκριση με την προηγούμενη εξέταση. Οι φόβοι του είναι δικαιολογημένοι, και δεν έχει νόημα να κρυβόμαστε. «Προφανώς το υγρό είναι η αιτία της δύσπνοιας», του λέω. «Θα πρέπει να το αδειάσουμε για άμεση ανακούφιση, και για να δούμε την κυτταρολογική». Μια έμμεση επιβεβαίωση της υποψίας του, που βέβαια δεν βοηθάει στο άγχος. Τα χέρια τρέμουν ακόμη.
     Πηγαίνουμε στη διπλανή αίθουσα, ελέγχω το υγρό με τους υπερήχους, ετοιμάζω το σετ για την παρακέντηση. Επειδή δουλεύω πίσω από την πλάτη του, μπορώ να παρατηρώ τα χέρια του ελεύθερα: δεν έχουν σταματήσει να τρέμουν. «Έχω διαβάσει το βιβλίο σας», μου λέει απροσδόκητα ενώ εισάγω τη βελόνα στο πλευρό του. «Ποιο απ’ όλα;» τον ρωτώ για να αποσπάσω το μυαλό μου και το δικό του από το επίφοβο πρόβλημα. Μιλούμε για βιβλία τα επόμενα λίγα λεπτά, κι όταν τελειώνουμε κρατώ στα χέρια μου ενάμισι λίτρο από το ένοχο υγρό. Το πρόσωπό του είναι ακόμη σοβαρό, αλλά ήδη αναπνέει πολύ πιο άνετα. Συμπληρώνω τα παραπεμπτικά, του δίνω οδηγίες και επόμενο ραντεβού, και του χαρίζω το τελευταίο μου βιβλίο, καθώς του σφίγγω το χέρι, προσπαθώντας να μεταγγίσω λίγη υποστήριξη και ελπίδα. Μέχρι να πάρουμε τα αποτελέσματα.  
     Επίλογος: Τα παραπάνω έγιναν πριν τέσσερεις μήνες: η πορεία από εκεί και πέρα ήταν κατηφορική, με υπομονή και αξιοπρέπεια, με αυξανόμενη επίγνωση του τέλους. Μέχρι πριν τέσσερεις μέρες, όταν τα χέρια έπαψαν οριστικά να τρέμουν. 

Διπλωματικά

Θυμήθηκα αυτές τις μέρες μια παλιά διδακτική ιστορία που είχα διαβάσει πριν μερικές δεκαετίες σε έναν από τους πρώτους τόμους της ‘Ζωής του Παιδιού’. Τον καιρό της τουρκοκρατίας ζούσε σε κάποια πόλη ένας Εβραίος που διατηρούσε ένα μικρό παντοπωλείο. Κάποιοι οθωμανοί δεν τον χώνευαν και τον πήγαν στο δικαστήριο με την καταγγελία ότι το μαγαζί του ήταν βρώμικο. Όταν ο κατής του ζήτησε να απολογηθεί, εκείνος έκανε με τα μάτια τον γύρο της αίθουσας του δικαστηρίου και είπε: «Εφέντη, τι λένε αυτοί ότι βρήκαν στο μαγαζί μου; Δυο-τρεις αράχνες στις γωνίες, σαν κι εκείνες (και του έδειξε το ταβάνι), λίγη σκόνη πάνω στον πάγκο (πέρασε και το δάχτυλό του πάνω από την έδρα), κάτι σκουπίδια στο πάτωμα (κι έστρεψε το βλέμμα με νόημα στο δάπεδο), τίποτε περισσότερο απ’ όλα αυτά».
     Και πώς τη θυμήθηκα; Με αφορμή τους δυο Ρώσους διπλωμάτες που απέλασε η εθνικά περήφανη κυβέρνησή μας για κατασκοπία, με την υπαγόρευση βέβαια της άλλης πλευράς του Ατλαντικού, η οποία ποτέ και με κανένα τρόπο δεν αναμιγνύεται στα εσωτερικά και διεθνή θέματα των φίλων και συμμάχων της. Αφελής ερώτηση: υπήρξε ποτέ διπλωμάτης που να μην ασκεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κάποιου βαθμού κατασκοπία για λογαριασμό του κράτους που εκπροσωπεί; Και υπήρξε ποτέ κυβέρνηση που να το παραδεχθεί αυτό για τους ανθρώπους της;
     Κοντά στα άλλα σχετικά ακούσαμε τις προηγούμενες ημέρες και το ανεκδιήγητο ότι τάχα οι Ρώσοι χρηματοδοτούν τα συλλαλητήρια για το θέμα της Μακεδονίας. Μια τέτοια ‘είδηση’ αποτελεί απαράδεκτη ύβρη για όλους τους Έλληνες που με δικά τους έξοδα και κόπους οργανώνουν και συμμετέχουν στις πατριωτικές αυτές διαμαρτυρίες απέναντι στις μηχανορραφίες των άσπονδων φίλων που μας πνίγουν με την ανιδιοτελή αγάπη τους τόσα χρόνια, με την αγαστή σύμπραξη προθύμων εγχωρίων συνοδοιπόρων.

Σχέδια

Το παζλ όσο πάει συμπληρώνεται. Τα κομμάτια μπαίνουν ένα-ένα στη θέση τους. Νέα κομμάτια εμφανίζονται από το πουθενά, για να αποκτήσουν κι αυτά κάποια στιγμή τη σημασία τους. Και όπως γίνεται κάθε τόσο με τα μεγάλα παιχνίδια, οι βασικοί παίκτες μπορεί να είναι στο γήπεδο, αλλά οι μεγάλες αναστατώσεις λαμβάνουν χώρα στις κερκίδες ή και εκτός γηπέδου, ακόμη και σε απόμακρες γωνιές. Μέχρι και κόσμος μπορεί να σκοτώνεται.
     Όσο μας επιτρέπει η περιορισμένη οπτική γωνία που έχουμε, μπορούμε να δούμε τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων να παίρνουν τη θέση τους στη σκακιέρα. Το ΝΑΤΟ ήθελε εναγωνίως τη διεύρυνση στα δυτικά Βαλκάνια, ώστε να μη προλάβουν οι Ρώσοι να ασκήσουν κάποια επιρροή. Επισπεύσθηκε η συμφωνία των Πρεσπών, και το χαρτί ήταν έτοιμο την κατάλληλη μέρα. Ονόματα, ιστορίες, εθνικότητες, γλώσσες και άλλες τέτοιες λεπτομέρειες ήταν δευτερεύοντα έως ανύπαρκτα θέματα: γι’ αυτά ας σκοτωθούν μια μέρα οι ‘φίλαθλοι’ στις κερκίδες. Ως κερασάκι στην τούρτα ήρθε και η απέλαση των δυο Ρώσων διπλωματών – δεν νομίζω ότι έκαναν τίποτε πιο σοβαρό ή επικίνδυνο απ’ ό,τι οι Δυτικοί ομόλογοί τους – που δίνει το μήνυμα προς κάθε πλευρά για το ποιος κάνει παιχνίδι στην περιοχή. Κι ακόμη, ο Πρόεδρος ζήτησε να αυξήσουν όλα τα μέλη της συμμαχίας τις αμυντικές τους δαπάνες, αγοράζοντας βέβαια όπλα από τον ίδιο.
     Αφήσαμε τίποτε απ’ έξω; Πολύ πιθανόν. Η διεθνής κουζίνα είναι σύνθετο άθλημα και όλο κάτι καινούργιο μαγειρεύει. Οι άνθρωποι, ιδίως οι Δυτικοί, έχουν την τάση να προβλέπουν τα πάντα, να σκαρώνουν σχέδια Α, Β, Γ για κάθε ενδεχόμενο (αυτό που λένε contingency planning). Ρίχνοντας όμως μια ματιά στο απέναντι ράφι βλέπω ένα ξυλόγλυπτο ενθύμιο από μοναστήρι. Τι γράφει; «Όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, ο Θεός χαμογελάει». Δεν βλάπτει να το θυμόμαστε, ως αντίδοτο στις απαισιόδοξες σκέψεις που δημιουργεί η καθημερινότητα.

Αλιεύματα

Όσοι επισκέπτονται το ιστολόγιο θα ξέρουν ότι από τότε που εκδηλώθηκε επίσημα η κρίση έχουμε γράψει επανειλημμένα για την ανάγκη μιας εθνικής στρατηγικής που δεν θα σταματούσε στις κομματικές ευαισθησίες του παρελθόντος, αλλά θα διόρθωνε με κοινή συμφωνία εσωτερικά λάθη και ατασθαλίες και θα τηρούσε ΜΙΑ γραμμή απέναντι σε φίλους και εταίρους (τα εισαγωγικά παραλείπονται ως αυτονόητα). Ίσως τότε δεν θα βλέπαμε ειδήσεις όπως οι παρακάτω:
     «Ενόχληση Βρυξελλών για τον μειωμένο ΦΠΑ στα νησιά, διότι, λένε, πρόκειται για μονομερή ενέργεια (= δεν πήραμε πρώτα την άδειά τους)» [ΕΔΩ] (εθνική απάντηση: «Σκασίλα μας!» που θα συνοδεύεται με ένα μπουκάλι ξύδι, εγχώριο βέβαια).
     «Ο επίτροπος για θέματα διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης κάνει λόγο για αναδιάρθρωση συνόρων Ελλάδος-Αλβανίας» [ΕΔΩ] (εθνική απάντηση: «Για ένα Grexit μήπως έχετε ακούσει; Να το ξανασυζητήσουμε;»).
     Αντί για τέτοιες ατάκες έχουμε πήξει σε ‘τιτιβίσματα’ (tweets) και ανακοινώσεις αμοιβαίας λασπολογίας μεταξύ των κομμάτων. Έτσι γίνεται εξωτερκή πολιτική;
     Πάντως, για να κλείσουμε με κάτι πιο... σοβαρό, το μάτι μου πήρε στο ειδησεογραφικό trailer της πρωινής ενημερωτικής εκπομπής της ΕΡΤ-1 το δίλεξο ‘κυβερνητικός διπρόσωπος’. Ίσως δεν ήθελε να πει αυτό ακριβώς ο συντάκτης του, αλλά «χειρ λανθάνουσα τ’ αληθή γράφει».

Αλληλεγγύη

Η περιπέτεια των 12 παιδιών που παγιδεύτηκαν στο πλημμυρισμένο υπόγειο σπήλαιο στην Ταϊλάνδη συγκέντρωσε το ενδιαφέρον και την αγωνία της παγκόσμιας κοινής γνώμης εδώ και δυο εβδομάδες. Δικαιολογημένα, αφού ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση, τόσο για την νεαρή ηλικία των εγκλωβισμένων όσο και για τη δυσκολία του εγχειρήματος, που στοίχισε τη ζωή σε έναν δύτη. Άνθρωποι απ' όλο τον κόσμο, ειδικοί στις σπηλαιοκαταδύσεις, συνέτρεξαν για να βοηθήσουν, δίνοντας μάχη με τον χρόνο και με τους απειλητικούς τροπικούς μουσώνες. Και ασφαλώς πολλοί θα είναι εκείνοι που προσευχήθηκαν -- άλλου είδους συνδρομή, απόλυτα απαραίτητη. Το σημερινό αίσιο τέλος της ιστορίας αυτής ήταν πηγή ανακούφισης και ευχαριστίας για όλους. Μακάρι βέβαια να μη συμβαίνουν τέτοια δραματικά γεγονότα. Ίσως όμως και να χρειάζονται, για να μας θυμίζουν ότι το βασικό μας χρέος είναι να βλέπουμε τους άλλους σαν ανθρώπους ομοιοπαθείς μας. Τελικά η σύμπραξη για το καλό μπορεί να ξεπερνάει τα φυσικά εμπόδια και να φέρνει αγαθά αποτελέσματα, «του Κυρίου συνεργούντος». 

Συνδιαφωνία

Πόσο αφελής – για να το πούμε ευγενικά– ή καλόπιστος (ακόμη ένας ευφημισμός) πρέπει να είσαι για να δηλώνεις, όταν ακούς τον βορείως των συνόρων πρωθυπουργό να κάνει λόγο για «Μακεδονικό στρατό», ότι «η δήλωση αυτή υπογραμμίζει τη σημασία της θέσεως σε ισχύ της συμφωνίας των Πρεσπών»; Κι αν σε προσωπικό επίπεδο η καλοπιστία είναι αρετή και η αφέλεια δείγμα μειωμένης αντιληπτικής ικανότητος, σε επίπεδο Υπουργείου Εξωτερικών τι σημαίνει; Με δεδομένες εκ των προτέρων τις προθέσεις του συνομιλητή μας, εμείς (το επίσημο ελληνικό κράτος) επιμένουμε να προχωρήσει μια συμφωνία που ορθότερα μόνο ως ‘συνδιαφωνία’ θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί;
     Στα παιχνίδια στρατηγικής όπως το σκάκι, η ικανότητα ενός παίκτη μετριέται με το πόσες κινήσεις μπροστά μπορεί να σκέφτεται. Εδώ ο βόρειος συνομιλητής κάνει τα πράγματα όσο γίνεται απλούστερα: μας λέει από την αρχή και με κάθε ευκαιρία με ποιες διαθέσεις κατεβαίνει στον στίβο. Αν δεν μπορούμε ούτε εδώ να κάνουμε μια σωστή κίνηση-απάντηση, ας αφήσουμε το γεωπολιτικό σκάκι κι ας ξαναπιάσουμε τις κούκλες. Εκτός κι αν αυτές είναι οι εντολές που έχουμε λάβει, τόσο οι μεν όσο και οι δε.

[Απεστάλη στην Καθημερινή]

Συγκρίσεις

Μετά την χαρμόσυνη αναδρομή στο παρελθόν, ξανά στο σήμερα. Κάθε τόσο λοιπόν μαθαίνει κανείς χρήσιμα και ενδιαφέροντα πράγματα από απλές επιστολές στον τύπο, όπως η παρακάτω [Καθημερινή], που την αντιγράφω ασχολίαστη:

     'Στην πλούσια και ανεπτυγμένη Ισπανία, ο επί δέκα χρόνια πρωθυπουργός Ραχόι μετά την αποχώρησή του επανήλθε στα επαγγελματικά του καθήκοντα του υποθηκοφύλακα σε μια ισπανική πόλη. Στη φτωχή Ελλάδα, όποιος χρηματίσει πρωθυπουργός (έστω υπηρεσιακός) επί τρεις μήνες δικαιούται γραφείο με γραμματείς στη Βουλή, αυτοκίνητο με οδηγούς και αστυνομική προστασία. Οι συγκρίσεις οδηγούν σε θλιβερά συμπεράσματα για το αληθινό περιεχόμενο της έννοιας της δημοκρατίας.
     Διονύσης Κ. Μαγκλιβέρας'

Παιδιά και πάλι

Φαντάζομαι πως υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να νιώσει κανείς νέος. Ο καλύτερος όμως, με διαφορά θα έλεγα, είναι να βρεθεί για λίγο με ανθρώπους με τους οποίους έζησε καθημερινά την νεότητά του: τους συμμαθητές του από τα χρόνια του πρώτου σχολείου. Αυτή την εμπειρία βιώσαμε χθες, πενήντα χρόνια μετά το γεγονός, όσοι αποφοιτήσαμε από το 57ο Δημοτικό της πόλης μας το καλοκαίρι του 1968. Για δυο ώρες ξανανταμώσαμε τους παλιούς εκείνους φίλους που αποτελούσαν τον πρώτο ομόκεντρο κύκλο της μικρής κοινωνίας έξω από την οικογένειά μας. Ήμασταν πολλοί τότε, εξήντα παιδιά σε δυο τμήματα στην έκτη τάξη. Βρεθήκαμε οι μισοί. Κάποιοι έστειλαν μηνύματα, άλλοι βρίσκονται εκτός Ελλάδος, έχουμε και πέντε καταγεγραμμένους μακαρίτες -- Πέτρος, Μιχάλης, δυο Παναγιώτηδες, Αλέκος -- υψώσαμε τα ποτήρια στη μνήμη τους. Για άλλους δεν είχαμε καμιά πληροφορία. Δοκιμάσαμε τη μνήμη μας και την ικανότητα να αναγνωρίσουμε πρόσωπα που δεν είχαμε ξαναδεί από τότε: κάποιοι έμειναν σχεδόν αναλλοίωτοι, για άλλους χρειάσθηκε αρκετή φαντασία και βοήθεια. Κοιτάξαμε τις παλιές φωτογραφίες από κάθε τάξη -- με τους πιο πολλούς είχαμε περάσει μαζί όλη την εξαετία. Ανταλλάξαμε ξεχασμένες ιστορίες και ανέκδοτα και τραγούδια της εποχής εκείνης, θυμηθήκαμε τους δασκάλους μας και το ξύλο που μας έδιναν. Δεν κάναμε λόγο για το πόσα εγγόνια έχουμε, για τα χάπια που παίρνουμε, για τα ποικίλα προβλήματα της επικαιρότητας: για δυο ώρες όλα αυτά ανήκαν στο μέλλον, κι εμείς βρισκόμασταν ξανά στο 1968 κι ετοιμαζόμασταν να δώσουμε εισαγωγικές για το Γυμνάσιο, να χωρίσουμε αγόρια από κορίτσια, όπως απαιτούσε η τάξη της εποχής. Η νοσταλγία ήταν διάχυτη: λιγότερο μιλούσαμε και περισσότερο αναπνέαμε την ατμόσφαιρα. Κανένας δεν έφυγε στενοχωρημένος. Όλοι είχαν μια αίσθηση βαθιάς ικανοποίησης, όλοι ζήτησαν επανάληψη σε κάποια κοντινή χρονική στιγμή, να μη χαθούμε, να μη ξεχασθούμε. Γεράσιμε, Γιώργο, Κορίνα, Ελένη, Σοφία, Γιώργο, Μιχάλη, Μαρία, Βασίλη, Μαρία, Ελένη, Ανθούλα, Δήμητρα, Σοφία, Παναγιώτη, Αλίκη, Μαρία, Νατάσα, Σοφία, Γεωργία, Χρήστο, Τάνια και Χρήστο (που ήρθες από την Αθήνα για την περίσταση), σας ευχαριστούμε από καρδιάς! «Να μας έχει ο Θεός γερούς, πάντα ν’ ανταμώνουμε».    

Συμβουλές

Η Νανά Μούσχουρη είναι από εκείνους τους Έλληνες καλλιτέχνες που διέπρεψαν για πολλά χρόνια εντός και εκτός της χώρας και μας χάρισαν ποιοτική εργασία, την οποία απολαμβάνουμε χωρίς δισταγμούς και αμφισβητήσεις. Σε πρόσφατη συνέντευξή της στην Καθημερινή ανέφερε δυο συμβουλές-μαθήματα που δέχθηκε στη ζωή της, και που έχουν γενικώτερη σημασία. Παραθέτω το σχετικό κείμενο, χωρίς δικά μου σχόλια:

     ‘Μου είπε [ο Κων. Καραμανλής το 1959, μετά τη βράβευσή της στο Φεστιβάλ Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης]: «Από εδώ και πέρα μην κοιτάς γύρω σου ποιος είναι πρώτος, δεύτερος ή τρίτος. Αυτό που πρέπει να σε ενδιαφέρει είναι πώς εσύ θα γίνεσαι καλύτερη, μέρα με τη μέρα. Όπως ένας αθλητής βελτιώνει το προσωπικό του ρεκόρ, έτσι να είσαι στην τέχνη σου». Δεν το ξέχασα ποτέ. Πορεύτηκα στην καριέρα μου χωρίς το άγχος του σουξέ και της μόδας, αλλά με συνεχή προσπάθεια να βελτιώνομαι διαρκώς μέσα από τις επιλογές μου και να χτίζω μια δυνατή σχέση με το κοινό, όχι ευκαιριακή, αλλά σε βάθος χρόνου. Το δεύτερο σπουδαίο μάθημα, της αυτογνωσίας, το πήρα από την Μαρία Κάλλας. Έπειτα από κάθε παράσταση, καθόταν μπροστά στον καθρέφτη και κοιτούσε το είδωλό της. «Maria, tu le merites?» ρωτούσε τον εαυτό της. «Το αξίζεις;»’

Παραμορφωτικός καθρέφτης

Αφού κατακάθισε ο κουρνιαχτός του τελευταίου Eurogroup και η (ανυπομόνως αναμενόμενη) θριαμβολογία των συγκυβερνώντων για το ‘τέλος των μνημονίων’ (ξέρετε, όπως λέμε δημοτικά τέλη, τέλος επιτηδεύματος, χαρτοσήμου κτλ.), ας σημειώσω δυο άσχετες προσωπικές παρατηρήσεις. Η πρώτη ξεκίνησε από άκουσμα στο ραδιόφωνο ότι μέχρι το 2060 το δημόσιο χρέος θα έχει πέσει στο127% (αν συγκράτησα σωστά τον αριθμό). Αναστέναξα με ανακούφιση: στο ταξίδι της υπόλοιπης ζωής μου, όση κι αν είναι αυτή, θα είναι πάντα μπροστά μου ως απώτερος στόχος, κάτι σαν μακρινή Ιθάκη, αυτή η μείωση του χρέους. Όσα μέτρα κι αν έχουν ληφθεί, όσες δεσμεύσεις κι αν έχουν εξασφαλισθεί, όσα ακόμη κι αν έρθουν θα αποβλέπουν σ‘ εκείνον τον ‘αποθρώσκοντα καπνόν’. Οποία μακαριότης!
     Η δεύτερη παρατήρηση έγινε από φίλο επιχειρηματία της αγοράς ιατρικών ειδών. Μου είπε ότι, με πρόσφατη απόφαση του αρμοδίου υπουργείου, τα οφειλόμενα από το δημόσιο χρήματα στις πωλήτριες εταιρείες για τον προηγούμενο χρόνο θα αποδοθούν με 30% clawback (= παρακράτηση). Επίσης θα εξοφληθούν (όπως πάντα άλλωστε) με πολλούς μήνες καθυστέρηση, για αγορές που έχουν ήδη γίνει στο εξωτερικό και έχουν προπληρωθεί (κανείς δεν μας δίνει ακριβά μηχανήματα επί πιστώσει). Και το ερώτημά του: «Πείτε μου έναν λόγο για να συνεχίσω να κρατώ την επιχείρηση, να πληρώνω προσωπικό και να προσπαθώ να καλύπτω ανάγκες με συνεχές παθητικό».
     Άρχισα να του λέω για τον μακρινό στόχο της Ιθάκης, αλλά διέκοψα γιατί ήθελα να ακούσω ξανά τους πανηγυρικούς στο Ζάππειο.

Ευγνώμων μνήμη

Όταν ήμουν γύρω στα δώδεκα, ο μακαρίτης ο παππούς Γιάννης, βλέποντας ότι δεν είχα ιδιαίτερη διάθεση να μελετώ αγγλικά, μου έκανε μια δελεαστική πρόταση. «Αν μάθεις  αγγλικά, θα πάμε μαζί στην Αμερική», μου είπε, ξέροντας ότι αυτό ήταν ένα παιδικό μου όνειρο. Λίγα χρόνια αργότερα, σε ηλικία ογδόντα ετών, εκείνος έκανε μόνος του το υπερπόντιο ταξίδι για να συναντηθεί με την απόδημη αδελφή του μετά από σαράντα και πλέον χρόνια χωρισμού. Η σειρά μου να περάσω τον Ατλαντικό θα ερχόταν πολύ αργότερα. Ωστόσο, το έξυπνο τέχνασμά του μου έδωσε το απαραίτητο κίνητρο.
     Έτσι είχα τότε, πριν πενήντα χρόνια, την αγαθή τύχη να διδαχθώ από έναν άνθρωπο που πραγματικά αγαπούσε τη δουλειά του. Συνδυάζοντας διδακτική τέχνη, ακούραστη προσπάθεια και επιμονή, βοηθούσε τους μαθητές του να αγαπήσουν τη γλώσσα. Την εποχή εκείνη, διδασκαλία σήμαινε κιμωλία: σε κάθε μάθημα γέμιζε ολόκληρους πίνακες με νέες λέξεις, συνώνυμες και αντίθετες, τα οποία στη συνέχεια εξηγούσε με λεπτομέρειες και παραδείγματα, και τα οποία ήθελε να μαθαίνουμε και να χρησιμοποιούμε σωστά. Μας έβαζε να γράφουμε δοκίμια, διηγήματα και διαλόγους πάνω σε ποικίλα θέματα. Διόρθωνε τα λάθη μας και επεσήμαινε τις αδυναμίες μας. Το απόγειο ήταν η εβδομαδιαία πρακτική άσκηση συνομιλίας. Μας παρουσίαζε με συντομία ένα θέμα – πρακτικό, φιλοσοφικό ή και πολιτικό (όλα αυτά στην περίοδο της δικτατορίας) – και στη συνέχεια συντόνιζε την μεταξύ μας συζήτηση-αντιπαράθεση πάνω σ’ αυτό για ένα δίωρο, στο οποίο δεν επιτρεπόταν η χρήση της ελληνικής. Πέρασαν χρόνια για να καταλάβουμε την αξία της εξάσκησης αυτής.
     Πέρα από την τυπική διδασκαλία μας ενθάρρυνε να δανειζόμαστε βιβλία από τα ράφια του για ελεύθερη ανάγνωση, και σιγά-σιγά ανεβήκαμε τη σκάλα από την παιδική σειρά Ladybirds στη λογοτεχνία, απλουστευμένη αρχικά, πρωτότυπη και σύνθετη πιο ύστερα. Ώσπου να τελειώσω το Γυμνάσιο είχα διαβάσει πολλά κλασικά μυθιστορήματα στις πρωτότυπες εκδόσεις τους. Μας έβαζε να συνοψίζουμε μακροσκελή κείμενα σε περιλήψεις με συγκεκριμένο αριθμό λέξεων. Συνήθως δυσανασχετούσα με την άσκηση αυτή που τη θεωρούσα ανούσια. Πολύ αργότερα συνειδητοποίησα ότι αυτό ακριβώς ζητούν τα ιατρικά περιοδικά που βάζουν αυστηρά αριθμητικά όρια στα άρθρα που δημοσιεύουν.
     Στα χρόνια που ακολούθησαν, η τέχνη στη γλώσσα που απέκτησα με τις διδαχές του αποδείχθηκε ένα από τα πιο χρήσιμα εφόδια στη ζωή μου. Με βοήθησε να ζήσω χωρίς δυσκολία πολλά χρόνια στη Βρετανία και να περάσω διάφορες μεταπτυχιακές εξετάσεις, προφορικές και γραπτές (τα σχόλια που άκουγα για τη γλωσσική μου άνεση μου θύμιζαν κάθε τόσο τον δάσκαλό μου). Η ραγδαία είσοδος των υπολογιστών στη ζωή μας έκανε τη γνώση της αγγλικής ακόμη πιο απαραίτητη: κάθε μέρα την χρησιμοποιώ για συνεχιζόμενη ιατρική ενημέρωση, για γενικές πληροφορίες και ειδήσεις, για ψυχαγωγία, για τις μεταφραστικές μου εργασίες. Όλα αυτά δείχνουν την έκταση της επίδρασης του δασκάλου αυτού στη ζωή μου (και στη ζωή πολλών άλλων από τους μαθητές του). Μια από τις αγαπημένες του συμβουλές ήταν: «Να γράφετε τις σκέψεις και τις ιδέες σας όπως σας έρχονται. Να τις κλειδώνετε σ’ ένα συρτάρι και να τις ξαναβλέπετε μετά από μέρες, εβδομάδες και μήνες. Πόσες από αυτές ισχύουν ακόμη; Πόσες έχουν αλλάξει με τον χρόνο; Πόσες θα υποστηρίζατε και πάλι όπως πρώτα;» 
     Με τον καιρό γνωριστήκαμε φιλικά και οικογενειακά, ακόμη και ιατρικά, και οι ρόλοι μας αντιστράφηκαν, κι έφτασα να του δίνω εγώ συμβουλές σε διάφορες περιπέτειες της υγείας του, μικρό αντίδωρο για τη δική του μακροχρόνια και πολύτιμη προσφορά. Κάποτε, στη διάρκεια μιας νοσηλείας, του έδειξα ένα κείμενο που είχα δημοσιεύσει σε ξένο περιοδικό για τη συμβολή του στη μόρφωσή μου: το διάβασε με δάκρυα, κι εγώ δεν μπόρεσα να συγκρατήσω τα δικά μου. Σιγά-σιγά γνώρισα όχι μόνο τον αφοσιωμένο δάσκαλο, αλλά έναν βαθιά σκεπτόμενο πνευματικό άνθρωπο, που έβλεπε πέρα από τα σύνορα της παρούσης ζωής και συλλογιζόταν με προσδοκία τον Θεό και το αιώνιο μέλλον και ξέχυνε τη μεταφυσική αυτή αναζήτηση σε γραπτούς στοχασμούς και στίχους, και αντιμετώπιζε στωικά και «ως έχων ελπίδα» τα αυξανόμενα προβλήματα του γήρατος, μέχρι το τέλος.
     Ας είναι οι λίγες αυτές αναμνήσεις ένα μικρό κατευόδιο στον Κώστα Ράπτη, μια ευχή για καλόν Παράδεισο και αιώνια ανάπαυση «μετά των αγίων».

Συμβιβασμός

Βρήκα τον παρακάτω ορισμό χθες στο αρχείο και τον παραθέτω λόγω επικαιρότητος.

ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ: Η τέχνη να μοιράζεις μια τούρτα με τέτοιο τρόπο ώστε ο καθένας να νομίζει ότι πήρε το μεγαλύτερο κομμάτι.

Εποπτεία

Τέλος στα μνημόνια, τέλος στη λιτότητα, τέλος στις θυσίες! Δεν θέλουμε να ακούσουμε ξανά τέτοιες λέξεις, πιπέρι στο στόμα για όποιον τις προφέρει! Ακόμη και γραβάτα φόρεσε ο πρωθυπουργός για να δείξει το μέγεθος του επιτεύγματος. Πετάει ο γάιδαρος; Φαίνεται ότι μπορεί καμιά φορά να κάνει πενήντα-εξήντα μέτρα πάνω από τη γη. Πριν τρία χρόνια όλοι μιλούσαν για ‘τρόικα’, ενώ τώρα την έχουμε ξεχάσει πια, μόνο για ‘θεσμούς’ μιλάμε: δεν είναι το ίδιο πράγμα. Έτσι και τώρα, θα μάθουμε όλοι τη λέξη ‘Εποπτεία’. Με κεφαλαίο το Ε, κοτζάμ κυρία είναι. Συνάψαμε σύμφωνο συμβίωσης μαζί της για μερικές δεκαετίες, σιγά το πράμα... Εκείνη θα λέει, εμείς θα κάνουμε -- έτσι δεν γίνεται και με τα αντρόγυνα;
     Ακούμε βέβαια κάποιους να μιλούν για δήθεν ‘ανταλλάγματα’ και ότι υπογράψαμε τη συμφωνία με τα Σκόπια για να κερδίσουμε την ελάφρυνση του χρέους και άλλα τέτοια. Φαντασίες. Δεν δουλεύει έτσι η σύγχρονη διεθνής πολιτική. Εκεί τα πάντα είναι τίμια και ξεκάθαρα, πάνω στο τραπέζι, χωρίς υποσημειώσεις και μυστικές διαπραγματεύσεις και παζάρια. Τι κι αν λίγες μέρες μετά την υπογραφή έγινε το καθοριστικό Eurogroup; Ή αντίστροφα, τι κι αν λίγο πριν από το Eurogroup έτυχε να υπογράψουμε μια συμφωνία; Για συμπτώσεις δεν έχετε ακούσει ποτέ; Η ιστορία είναι γεμάτη απ’ αυτές. Κάποιοι τις λένε σατανικές, αλλά ποιος τους πιστεύει; Με την κακία τους θα μείνουν. Δεν το διαβάζουμε κάθε τόσο στα μυθιστορήματα; «Κάθε ομοιότητα με πραγματικά πρόσωπα ή γεγονότα είναι καθαρά συμπτωματική».

Επέτειος

Σαράντα χρόνια πάνε από τη βραδιά εκείνη, παραμονή της μεγαλύτερης μέρας του χρόνου, που γύρω στις ένδεκα το βράδυ σεισθήκαμε για τα καλά και είδαμε τους τοίχους να ραγίζουν και τους σοβάδες να πέφτουν, και σπεύσαμε να κατέβουμε από τις σκάλες στην πλατεία και να απομακρυνθούμε από την πόλη μέσα σε ένα ολονύκτιο κυκλοφοριακό κονφούζιο, για να μάθουμε την επομένη για την κατάρρευση της πολυκατοικίας στο Ιπποδρόμιο με τους πενήντα τόσους νεκρούς, και να αρχίσουμε να υπολογίζουμε τις μέρες μας σε Ρίχτερ όπως πριν τους ανέμους μας σε μπωφόρ. Θυμόμαστε όλα αυτά, και ευχαριστούμε τον Θεό και τον Άγιο Δημήτριο που μας διαφύλαξαν από εκείνο και από τόσα άλλα δεινά, πριν και μετά. Για να μπορούμε, σαράντα χρόνια μετά, να ανταλλάσσουμε εθνικές αξίες και σύμβολα με ‘πινάκια φακής’ (και δολαρίων) σε συμβιβαστικές αγοραπωλησίες, να οργανώνουμε ανήθικες παρελάσεις και ξεδιάντροπα καρναβάλια, να περηφανευόμαστε για τις ‘πομπές’ μας, να ζούμε τη ζωή μας τέλος πάντων.
     Αν, σαράντα χρόνια μετά, στεκόμαστε ακόμη όρθιοι, ας σκεφθούμε ότι το οφείλουμε και σε κάποιο ‘λείμμα κατ’ εκλογήν χάριτος’, σε κάποιους -- ζώντες και κεκοιμημένους -- που δέονται ‘υπέρ της πόλεως ταύτης, πάσης πόλεως και χώρας και των πίστει οικούντων εν αυταίς’. Κι ας θυμόμαστε να προσθέτουμε και τις δικές μας δεήσεις, ‘εν μετανοία κράζοντες’. 

Υστερόγραφα

Στον απόηχο της υπογραφής της συμφωνίας με τα Σκόπια, ας θέσω ένα ερώτημα που δεν είδα να συζητιέται στα διάφορα άρθρα και σχόλια που προηγήθηκαν. Ξέρουμε ότι το ‘Μακεδονικό’ (όπως το εννοούν οι βόρειοι γείτονες) στήθηκε σε μεγάλο βαθμό και επί δεκαετίες ολόκληρες εκτός συνόρων, με προπαγανδιστική πρωτοστασία των διαφόρων εθνικών τους ενώσεων σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία, και με τη σύμπραξη ειδικών γραφείων δημοσίων σχέσεων και διαφήμισης. Αν υποθέσουμε ότι η συμφωνία που υπογράφηκε σήμερα στους Ψαράδες περάσει από τα διάφορα επόμενα στάδια και τεθεί τελικά σε ισχύ, οι όροι της δεσμεύουν και αυτούς τους εξ αποστάσεως Σκοπιανούς πατριώτες; Και ακόμη, ποιος θα υποχρεώσει τους ξένους δημοσιογράφους -- που δεν σκοτίζονται ιδιαίτερα για σύνθετες ονομασίες -- να χρησιμοποιούν τους επίσημους όρους και να μη γράφουν ανεξέλεγκτα Macedonia και Macedonians για τα Σκόπια και τους κατοίκους των; Με τη γλώσσα του κλασικού ανεκδότου, «εγώ ξέρω ότι δεν είμαι καλαμπόκι, αλλά οι κότες το ξέρουν;»

     Όσο για το αστείο επιχείρημα που ακούσθηκε από διάφορους εγχωρίους -- «είναι δυνατόν να απειλήσει μια χώρα με δυο εκατομμύρια κόσμο την ισχυρή Ελλάδα;» -- ας αναλογισθούμε ότι το θέμα δεν είναι απλώς διμερές αριθμητικό. Έχει να κάνει κυρίως με το ποιοί θα χρησιμοποιήσουν ενδεχομένως τη βόρεια χώρα σαν πιόνι για να προωθήσουν δικές τους επιδιώξεις. Ξέρω, πάλι με θεωρίες συνωμοσίας μπλέκω. Ωστόσο στην εποχή μας μόνο οι αφελείς (και οι άγιοι) μπορούν να βλέπουν απλά τα πράγματα. Η ρήση του Χριστού «γίνεσθε φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί» ισχύει σήμερα περισσότερο παρά ποτέ.

     Υστερόγραφο. Παραπέμπω σε παλαιότερη ανάρτησή μου για τα σύνθετα ονόματα των κρατών και την πρακτική αξία τους. 

 

 Σκίτσο του Δ. Χαντζόπουλου, Καθημερινή 17/6/2018

     YΥΓ. Διάβασα εκ των υστέρων ένα σχόλιο ανάλογο με το δικό μου στην πολύ καλή ανάλυση του Π. Παπαδόπουλου (Καθημερινή 17/6): "Οσοι υποτιμούν τα Σκόπια ισχυριζόμενοι ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε ένα αδύναμο κράτος, παραγνωρίζουν την τάση των αδύναμων κρατών να μετατρέπονται σε όργανα στα χέρια κρατών ισχυρότερων που θέλουν να προκαλέσουν ευρύτερες γεωπολιτικές ανακατατάξεις". Διαβάστε το ολόκληρο, όπως και το επίσης πολύ ωραίο και από καρδιάς γραμμένο άρθρο του πρύτανη του ΑΠΘ Περικλή Μήτκα.