Προς νέο πρωθυπουργό

Επίτρεψέ μου να σου μιλήσω στον ενικό αριθμό, ως πρώτο πολίτη της χώρας στην οποία κι εγώ ανήκω. Αφού σε συγχαρώ για την επιτυχία σου, θέλω να σου προτείνω να φροντίσεις κάποια πράγματα που ίσως ακούγονται αυτονόητα σε προεκλογικές περιόδους, πολύ συχνά όμως λησμονούνται και παραβιάζονται την επαύριον, όταν εξασφαλισθεί η εξουσία.

• Τήρηση των νόμων προς κάθε κατεύθυνση: να αποδείξεις στην πράξη ότι δεν είσαι μέρος του φαύλου παρελθόντος, ακόμη κι αν στενοχωρηθούν μερικοί παλαιάς κοπής φίλοι και οπαδοί που περιμένουν εκδουλεύσεις.
• Ανοιχτή την πόρτα του γραφείου σου σε καθένα που θέλει καλόπιστη συνεννόηση, χωρίς υστεροβουλία. Δεν έχουμε ως χώρα την πολυτέλεια της ατέρμονης διαφωνίας.
• Εκείνο το σχεδόν μυθολογικό ‘συμβούλιο πολιτικών αρχηγών’ να γίνει τακτικό εθνικό όργανο, ιδίως όσον αφορά στην εξωτερική μας πολιτική. Η χώρα πρέπει να κυβερνάται, τουλάχιστον προς τα έξω, με στοιχειωδώς κοινή γραμμή πλεύσης. Η αξιοπιστία και το κύρος μας αυξάνονται όσο πιο συμπαγείς και σταθεροί δείχνουμε.
• Το κράτος πρέπει να έχει συνέχεια. Συνεπώς κρατούμε τα καλά και διορθώνουμε τα όντως στραβά, όχι με πνεύμα ξεθεμελιώματος [= επειδή απλώς τα έκαναν κάποιοι άλλοι] αλλά επειδή όντως μπορούν να γίνουν καλύτερα.
• Δεν χρειάζεται να μας θυμίζεις κάθε τόσο πόσο κακοί ήταν οι προηγούμενοι. Δείξε μας στην πράξη πόσο σωστός μπορείς να είσαι εσύ, και άφησε να κάνουμε τις συγκρίσεις μόνοι μας.
• Προς Θεού, μην αρχίσεις εκείνο το ‘βιολί’ με εξεταστικές επιτροπές και άλλες τέτοιες αναμοχλεύσεις ‘προγεγονότων αμαρτημάτων’. Κανένας δεν πιστεύει ότι διορθώνουν καταστάσεις: έχει αποδειχθεί επανειλημμένα ότι το μόνο που κάνουν είναι να σπαταλούν δημόσιο χρήμα και να βγάζουν αντικρουόμενα πορίσματα που απλώς πολώνουν το κλίμα.
• Σεβασμό στην πίστη, την ιστορία και την παράδοση του λαού μας.
• Συγχώρα με που θα το πω κι αυτό, αλλά αν κάπου στο γραφείο σου, σε περίοπτη θέση ή κρυμμένο πίσω από κάποια κουρτίνα, δεις ένα ‘καλάμι’, μη σκεφθείς ποτέ να το καβαλήσεις. Ο πειρασμός μπορεί να έρθει, αλλά αγνόησέ τον, και δεν θα χάσεις.

     Δεν ξέρω αν αυτός ο ‘πήχυς’ -- που βέβαια ισχύει και για τους συνεργάτες σου -- είναι ψηλός ή χαμηλός, αλλά τα παραπάνω είναι κάποια πράγματα που πολύς κόσμος στην Ελλάδα περιμένει εδώ και πολλά χρόνια. Καιρός δεν είναι να τα δούμε στην πράξη; Καλή επιτυχία!

Προς (πρώην και πάλιν) αντιπολιτευόμενο

Δεν έχει τόση σημασία το όνομά σου. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι για πολλά χρόνια είχες εξασκηθεί στον ρόλο αυτό: αντιδρούσες εκ προοιμίου σε κάθε πρόταση της τότε κυβέρνησης, πάντα της έβρισκες λάθη, δεν μπορούσες να δεχθείς ότι οι εισηγήσεις της ήταν αποτέλεσμα επώδυνων συμβιβασμών ανάμεσα σε δύσκολες επιλογές, κι αν δεν έφταναν όλα αυτά, κατέβαζες κόσμο στους δρόμους, φωνασκούσες, διαδήλωνες, έκαιγες αυτοκίνητα και κάδους απορριμμάτων, έσπαζες και καμιά βιτρίνα για έμφαση, ώστε να μη γίνει το δικό της. Την ήξερες καλά την τέχνη, και πολλοί σε θαύμαζαν γι’ αυτό.
     Κάποια στιγμή, πριν τέσσερα χρόνια, κατάφερες κι έγινες κυβέρνηση. Λίγο από την ανικανότητα και τα λάθη των άλλων, λίγο με τη δική σου επιδεξιότητα και λεξιμαγεία, και σε μεγάλο βαθμό εκμεταλλευόμενος τις ευρύτερες συγκυρίες, πήρες τα ηνία της χώρας στα χέρια σου. Είχες τάξει πολλά, τώρα ήταν η ευκαιρία να τα πραγματοποιήσεις. Πάνω στο μεθύσι της νίκης θεώρησες ότι ο τρόπος για να βγει κανείς από ένα τέλμα είναι να κλωτσάει όσο μπορεί περισσότερο προς κάθε κατεύθυνση. Το αποτέλεσμα ήταν να χωθείς κι εσύ και μαζί σου ολόκληρη η χώρα ακόμη πιο βαθιά στην κινούμενη λάσπη, και να διαπιστώσεις ότι άλλο είναι να φωνασκείς ως αντιπολιτευόμενος (χωρίς τις υποχρεώσεις και τις ευθύνες της διακυβέρνησης) και άλλο να κρατάς το τιμόνι της χώρας και να προσπαθείς να περάσεις τις Συμπληγάδες και τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη και τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες. Έτσι τελικά αναμάσησες τις προεκλογικές υποσχέσεις σου, τις έντυσες με καινούργια φραστικά κοστούμια, έγλειψες εκεί όπου παλιότερα έφτυνες, συνομίλησες πειθήνια με όσους έβριζες μέχρι χθες (μέχρι και επαίνους έφθασες να εισπράττεις από την πλευρά τους), παρακάλεσες και αποδέχθηκες μέτρα και λύσεις που χθες μετά βδελυγμίας αποκήρυττες. Κι έφτασες, με τέσσερα χρόνια καθυστέρηση και με σημαντικό πρόσθετο οικονομικό κόστος για τη χώρα, να θριαμβολογείς για πράγματα που θα είχαν συμβεί πολύ νωρίτερα, αν δεν είχες αντισταθεί πεισματικά σε κάθε προσπάθεια της τότε κυβέρνησης.
     Τώρα ετοιμάζεσαι να καθήσεις και πάλι στην απέναντι πλευρά. Κι αν παλιότερα σου καταλογίζαμε το ελαφρυντικό της νιότης και της απειρίας («αμαρτίας νεότητος και αγνοίας σου», όπως θα έλεγε ο Δαβίδ), τώρα δεν υπάρχει δικαιολογία: τώρα έχεις κυβερνήσει πάνω από τέσσερα χρόνια, έχεις γευθεί όλα τα μεθυστικά αλλά και τα κατάπικρα ποτήρια της εξουσίας, έχεις καταλάβει (ελπίζω) ότι δεν αρκεί η όποια δική σου πρόθεση για να αλλάξεις τα πράγματα κατά το θέλημά σου. Έχεις μάθει ότι οι σκληρές πιέσεις, οι διαπραγματεύσεις, οι υποχωρήσεις και οι συμβιβασμοί είναι μέρος της πραγματικότητος. Κι ακόμη – πολύ σημαντικό – έχεις διαπιστώσει ότι δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστο, και φυσικά καθόλου δημιουργικό, να δέχεσαι συνεχώς σκληρή κριτική και ύβρεις και αντίδραση σε κάθε βήμα, ακόμη και στο πιο ευαίσθητο και δύσκολο.
     Αν η εμπειρία αυτή σε δίδαξε κάτι, κι αν αυτό το μεταμορφώσεις σε πράξη ως γόνιμη αντιπολίτευση πλέον, τότε ίσως να άξιζε τον συλλογικό μας κόπο η κυβερνητική σου θητεία. Το ελπίζουμε και το ευχόμαστε, για το καλό όλων μας και πρωτίστως της χώρας.

Επικίνδυνη γνώση

Κυριακή εκλογών σήμερα, δεν επιτρέπεται να επηρεάσουμε την ελεύθερη επιλογή των συμπολιτών μας, πέρα από το να τους προτρέψουμε να μην αμελήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα χάριν της παραλίας ή του βουνού, κι έτσι καταφεύγουμε σε ένα ουδέτερο θέμα.
     Γνώρισα τη Μαντάμ Κιουρί στα πρώτα γυμνασιακά χρόνια, όταν η βιογραφία της ήταν ένα από τα βιβλία στα οποία εξεταζόμασταν για το δίπλωμα Lower του Cambridge. Αργότερα, όταν ως τελειόφοιτος ιατρικής βρέθηκα στη Βαρσοβία με τα θερινά προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών, είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ το σπίτι της στην παλιά πόλη, που είναι σήμερα μουσείο. Η ζωή της είναι εντυπωσιακή διότι αποτελεί παράδειγμα για το πώς γινόταν η επιστημονική έρευνα στον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα, με απόλυτη αφοσίωση και σκληρή προσωπική δουλειά, χωρίς τη βοήθεια των αυτοματοποιημένων αναλυτών και των πανταχού παρόντων υπολογιστών, με στερήσεις και διαβίωση κυριολεκτικά ασκητική. Με τελικό αποτέλεσμα βέβαια για τη συγκεκριμένη γυναίκα δυο βραβεία Νομπέλ (μοναδική περίπτωση στην ιστορία), αλλά και τη λευχαιμία που της στοίχισε τη ζωή, λόγω της απροστάτευτης έκθεσης στα ραδιενεργά υλικά που η ίδια ανακάλυψε και χειρίσθηκε επί πολλά χρόνια.
     Τα θυμήθηκα όλα αυτά καθώς διάβαζα πρόσφατα ότι τα παλιά της σημειωματάρια από την εποχή του εργαστηρίου φυλάσσονται σε μολυβένιο κουτί διότι εκπέμπουν ακόμη δυνητικά επικίνδυνες δόσεις ακτινοβολίας. Παρόμοιες προφυλάξεις ισχύουν για πολλά από τα προσωπικά της είδη που εκτίθενται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: για να τα ακουμπήσει κανείς χρειάζεται να φοράει προστατευτική στολή και να υπογράψει, καλού-κακού, μια υπεύθυνη δήλωση ότι αναλαμβάνει τις ευθύνες για τις τυχόν συνέπειες. Αν μάλιστα σκεφθούμε ότι το πιο δραστικό ισότοπο του ραδίου που ανακάλυψε έχει ημιπερίοδο ζωής 1601 χρόνια, θα περάσουν ακόμη μερικές γενιές πριν αποπειραθεί κανείς να γυρίσει τις σελίδες στο σημειωματάριο. Κι αν λάβουμε υπόψη όσα γνωρίζουμε σήμερα για τους κινδύνους της ραδιενέργειας, θα λέγαμε ότι η ανακάλυψη αυτή ήταν κυριολεκτικά ένας ‘απαγορευμένος καρπός’, που δεν τον γεύεται κανείς ατιμώρητα.

Σύνδρομο ύβρεως

Μια και πλησίασαν πλέον οι πρώτες εκλογές στο κατακαλόκαιρο (μία και σήμερα!), ας γράψουμε κάτι πολιτικό, υπεράνω χρωμάτων και κομμάτων.
     Ο λόρδος David Owen είναι σύγχρονος Βρετανός πολιτικός (και γιατρός στο επάγγελμα) που χρημάτισε και μεσολαβητής στα Βαλκάνια την εποχή της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Δεν τον θυμήθηκα γι’ αυτό αλλά διότι έχει γράψει ένα βιβλίο (‘In Sickness and in Power’) όπου εκθέτει τα ιατρικά προβλήματα διαφόρων ηγετών της εποχής μας, και μεταξύ άλλων αναφέρεται και στο σύνδρομο της Ύβρεως. Όπως λέει, κάτι συμβαίνει με τη νοητική σταθερότητα μερικών ηγετών, που ο φιλόσοφος Bertrand Russell το περιέγραψε ως ‘μέθη της εξουσίας’. Η ‘υβριστική’ (= αλαζονική) συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από υπερβολική αυτοπεποίθηση είναι ένα είδος επαγγελματικού κινδύνου για ανθρώπους με εξουσία. Τα συμπτώματα του συνδρόμου είναι παράτολμες μορφές συμπεριφοράς, κακή κρίση και επιχειρησιακή ανεπάρκεια, και συχνά επιπλέκονται με αυταπάτες ότι οι ίδιοι είναι αλάθητοι και ότι εξαιρούνται από οποιαδήποτε υπαιτιότητα για τις πολιτικές τους πράξεις. Ο Owen αναφέρει ως παραδείγματα τον Τζωρτζ Μπους (νεότερο), τον Τόνι Μπλερ και τη Μάργκαρετ Θάτσερ. Στη γειτονιά μας αρκεί να σκεφθούμε τον Ερντογάν, ενώ τυχόν εγχώρια ονόματα αφήνονται στη φαντασία σας. Όπως γράφει στη βιβλιοκρισία της η Margaret Cook, «όλοι οι ηγέτες αναπτύσσουν το σύνδρομο σε κάποιο βαθμό, που εξαρτάται από την εξουσία που έχουν και τη διάρκειά της. Ένα από τα πιο ανατριχιαστικά διδάγματα της πολιτικής ιστορίας είναι ότι όσο περισσότερο παραμένουν στην κορυφή, τόσο περισσότερο οι πολιτικοί οποιουδήποτε χρώματος συγκλίνουν σε μια παραπλήσια τροχιά συμπεριφοράς. Αυτή η παρατήρηση έχει βαθιές συνέπειες για τον μελλοντικό σχεδιασμό των δημοκρατικών συστημάτων διακυβέρνησης». Που σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρχουν περιορισμοί στη διάρκεια της εξουσίας και να αποσύρονται υποχρεωτικά οι ‘παλιοί’, πριν πάρουν στο λαιμό τους τους υπηκόους τους.
     Αν έπρεπε να προσθέσω κάτι στα παραπάνω, θα ήταν ότι κάποιοι αναπτύσσουν το σύνδρομο και σε νεώτερη ηλικία, αλλά και σε πρωιμότερη φάση της πολιτικής τους διαδρομής, π.χ. όταν προαλείφονται για ηγετικές θέσεις. Και πάλι αφήνω τη φαντασία σας να συμπληρώσει τα κενά.

     Άντε, και καλό βόλι! (Για να μη θυμηθώ τον Κάτωνα τον πρεσβύτερο και την Καρχηδόνα...).

Σέλφι

Μια λέξη που εισέβαλε στο καθημερινό μας λεξιλόγιο με την πρόοδο της τεχνολογίας των κινητών, και που δηλώνει την αυτοφωτογράφιση (από το αγγλικό self, που σημαίνει το εγώ, τον εαυτό μου). Ως γνωστόν, τα σύγχρονα ‘έξυπνα’ κινητά δεν αρκούνται σε μία κάμερα για γενική χρήση, αλλά έχουν και μία στην πρόσοψη που εξυπηρετεί κυρίως τον εαυτό μας. Διαδεδομένη η μόδα της αυτοαπεικόνισης, που συνδέεται άμεσα με την άλλη μόδα της κοινωνικής δικτύωσης, αφού ο καθένας σπεύδει να αναρτήσει την κάθε φωτογραφία του ευκαίρως ακαίρως, ποζάροντας σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους, καταργώντας έτσι εθελουσίως την έννοια των προσωπικών δεδομένων και στιγμών.
     Η μόδα όμως αυτή έχει και άλλες παρενέργειες, πέρα από τη δημοσιοποίηση των πάντων. Οι αυτοφωτογράφοι, στην προσπάθειά τους να δείξουν τα... κατορθώματά τους, παίρνουν όλο και πιο ριψοκίνδυνες πόζες, ή αγνοούν τον περιβάλλοντα χώρο και τους κινδύνους του. Αποτέλεσμα είναι κάθε τόσο κάποιος να πέφτει στη θάλασσα ή σε γκρεμό ή από άλλο ύψος (μέχρι και στο φαράγγι Γκραν Κάνυον), και να χάνονται ζωές. Μάλιστα, σύμφωνα με ένα ινδικό ιατρικό περιοδικό, οι ‘σέλφις’ είναι πέντε φορές πιο φονικές από τις επιθέσεις καρχαριών, αφού στο χρονικό διάστημα από τον Οκτώβριο του 2011 ως τον Νοέμβριο του 2017 τουλάχιστον 259 άνθρωποι σκοτώθηκαν βγάζοντας σέλφι σε όλο τον κόσμο, σε σύγκριση με μόλις 50 ανθρώπους που σκοτώθηκαν από καρχαρίες την ίδια περίοδο. Μια ακόμη απόδειξη ότι η ματαιοδοξία και η αποθέωση του εγώ είναι θάνατος. Και ότι ο άνθρωπος είναι απίστευτα εφευρετικός στο να αυτοκαταστρέφεται.

Κατρακύλα

Αλλιώς λογάριαζα να αρχίσω τον μήνα, αλλά η επικαιρότητα προηγείται. Λοιπόν η Εφημερίδα των Συντακτών με περίσσιο καμάρι μας αναγγέλλει ότι στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών δυο ‘drag queen’ (σε απλά ελληνικά τραβεστί, δηλ. άνδρες που ντύνονται και βάφονται γυναικεία, αυτό που η ψυχιατρική ονομάζει παρενδυσία) διάβασαν παραμύθια (αναλόγου στυλ) και συνομίλησαν... ενημερωτικά με παιδιά σε μια ειδική προς τούτο εκδήλωση, με θέμα την αποδοχή της ‘διαφορετικότητας‘ (= πώς να γίνετε κι εσείς σαν και μας...). Μάλιστα, και εις ανώτερα!

     Δεν θα διατυπώσω προσωπική άποψη για την εκδήλωση και τους διοργανωτές της για να μην εκτραπώ από την κοσμιότητα και διακινδυνεύσω το έμφραγμα. Απλώς αναρωτιέμαι τι θα έγραφαν οι ‘προοδευτικές’ εφημερίδες και ιστοσελίδες αν π.χ. δυο κληρικοί μάζευαν παιδιά και τους διάβαζαν βίους αγίων, ή δυο μοναχές οργάνωναν μια σύναξη μικρών κοριτσιών και τους διηγούνταν ιστορίες από το Γεροντικό και τους μιλούσαν για τη μοναχική ζωή. Τέτοιες εκδηλώσεις θα παρουσίαζαν μια άλλου είδους διαφορετικότητα, που δεν έχει να κάνει με εκτροπές από το φυσιολογικό αλλά με επιλογή ενός τρόπου ζωής έξω από τον κοσμικό, με πρότυπο και στόχο την αγιότητα. Αλλά ξέχασα: αυτά είναι σκοταδισμός και μεσαίωνας. Μπορείτε να φαντασθείτε το φεστιβάλ που θα δεχόταν να περιλάβει τέτοιες απόπειρες στο πρόγραμμά του;

     Κι ακόμη μια απλή ερώτηση: Με αυτά και με κείνα, περιμένουμε να δούμε Θεού πρόσωπο στη σύγχρονη Ελλάδα;

Ανάγκη και χρέος

Εορτή των Κορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου σήμερα, και συνέπεσε να ξαναδιαβάσω χθες στο τελευταίο κεφάλαιο των Πράξεων πώς φθάνει ο Απόστολος Παύλος στη Ρώμη, έπειτα από το περιπετειώδες ταξίδι, το ναυάγιο και τη διάσωση στη Μελίτη. Μας λέει λοιπόν ο Ευαγγελιστής Λουκάς ότι μαθαίνοντας οι Χριστιανοί της Ρώμης ότι έρχεται ο Παύλος βγήκαν να τον προϋπαντήσουν στις περιοχές που λέγονταν Άππιος Φόρος και Τρεις ταβέρνες, και προσθέτει: «οὓς ἰδὼν ὁ Παῦλος εὐχαριστήσας τῷ Θεῷ ἔλαβε θάρσος». Ποιος πήρε θάρρος;  Αυτός που είχε γυρίσει με τα πόδια πολλές φορές όλη τη Μικρασία και την Ελλάδα και είχε διασχίσει υπό δραματικές συνθήκες τη Μεσόγειο, που δεν είχε φοβηθεί τίποτε κοσμικό και ανθρώπινο, που «τὰ πάντα ἴσχυε ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντι Χριστῷ». Ο Παύλος δεν ήταν κάποιο είδος ‘σούπερμαν’ (όπως εμείς εννοούμε τον όρο): κατέβαλε κάθε είδους κόπο και υπέστη κάθε ταλαιπωρία στην εκτέλεση της αποστολικής του διακονίας, αλλά ως άνθρωπος είχε ανάγκη και από την στήριξη και την παρηγορία των αδελφών. Ας θυμούμαστε πάντα ότι και οι πνευματικοί πατέρες και διδάσκαλοι πρέπει και αυτοί να στηρίζονται... από όλους εμάς που απολαμβάνουμε την ποιμαντική τους καθοδήγηση. Αυτή η στήριξη είναι το χρέος μας προς εκείνους.

Πρέσπες: ένας χρόνος

Αφήσαμε και πέρασε ασχολίαστη η ‘επέτειος’ της υπογραφής της ‘συμφωνίας των Πρεσπών’ (17/6/2018). Την ξεχάσαμε; Όχι, και απόδειξη η ανοικτή επιστολή που αποστείλαμε (με την υπογραφή και του υποφαινομένου) στον Κυριάκο Μητσοτάκη με την πρόταση νομικής προσβολής της. Κάποιοι τη διάβασαν ή θα τη διαβάσουν με επιφύλαξη και σκεπτικισμό ή θα την απορρίψουν με περιφρόνηση: μπορεί να γίνει κάτι απ’ όσα γράφονται εκεί; Και θα θελήσει, είτε ο Μητσοτάκης είτε όποιος άλλος στο μέλλον, να ξανανοίξει ένα θέμα-αγκάθι που η τρέχουσα κυβέρνηση και η διεθνής κοινότητα θεωρεί ότι έκλεισε και μάλιστα με ‘καλό τρόπο’;

     Στον χώρο της ιατρικής έχουμε τραύματα καθαρά που συρράπτονται αμέσως και επουλώνονται χωρίς προβλήματα. Έχουμε όμως και άλλα που δείχνουν μεν επιφανειακά ότι έκλεισαν, αλλά στο βάθος κρυφοβράζουν. Μια επιμόλυνση, ένα σκουπιδάκι ή άλλο ξένο σώμα που δεν αφαιρέθηκε ή κάποια άλλη αιτία δημιουργεί απόστημα, ρήξη των ραφών, επέκταση της μόλυνσης και χρονιότητα. Τι κάνουμε τότε; Ξανανοίγουμε το τραύμα, το καθαρίζουμε όσο γίνεται πιο επιμελημένα και συχνά το αφήνουμε να επουλωθεί ανοικτό, κατά δεύτερο σκοπό, όπως λέμε. Συνεπώς η αρχική καλή εικόνα δεν λέει πάντα την αλήθεια ούτε εξασφαλίζει το τελικό αποτέλεσμα. Ας το έχουμε κι αυτό στο νου μας, κι ας έχουμε ανοιχτά και τα μάτια μας για τυχόν επιπλοκές, διότι, όπως και στην ιατρική, έτσι και στις διεθνείς σχέσεις η λογική υποψία και η ετοιμότητα αντίδρασης είναι εργαλεία για την έγκαιρη διάγνωση και την ορθή αντιμετώπιση καταστάσεων που μπορεί να εξελιχθούν απρόβλεπτα, υπό την επίδραση και τρίτων παραγόντων, που ενεργούν συνήθως για το δικό τους συμφέρον. 

Κόπος και κόστος

Διαβάζοντας τους λόγους του Μ. Βασιλείου στην Εξαήμερο συναντώ την ακόλουθη επισήμανση: «Τὸ γὰρ πόνῳ κτηθὲν, περιχαρῶς ὑπεδέχθη καὶ φιλοπόνως διεφυλάχθη· ὧν μέντοι πρόχειρος ὁ πορισμὸς, τούτων ἡ κτῆσις εὐκαταφρόνητος». [Λόγος γ΄]. Με απλά λόγια, αυτό που αποκτήθηκε με κόπο και πόνο, το δέχεται κανείς με χαρά και το φυλάγει με προσοχή, ενώ εκείνα που τα βρίσκει κανείς πρόχειρα, εύκολα τα περιφρονεί όταν τα έχει. Ο μακαρίτης ο παππούς Γιάννης δεν έπαυε να μας λέει ότι «τῆς παιδείας αἱ μὲν ρίζαι πικραί, οἱ δὲ καρποὶ γλυκεῖς» και ότι «τὰ ἀγαθὰ κόποις κτῶνται». Αυτό το μεγάλο παιδαγωγικό αξίωμα, που οι αρχαίοι ημών είχαν ως οδηγό και κανόνα για την ανατροφή και την παίδευσή τους, οι σύγχρονοι ‘προοδευτικοί’ όχι μόνο δεν το γνωρίζουν, αλλά κάνουν ό,τι μπορούν για να το αντιστρέψουν. Όχι μόνο στην παιδεία, αλλά σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής. Έτσι π.χ., αν σου παρέχεται δωρεάν οποιοδήποτε αγαθό (‘δικαίωμα’ γαρ), δεν το εκτιμάς ούτε εσύ που το απολαμβάνεις ούτε εκείνος που το προσφέρει. Ξέρουμε δα πολύ καλά και από άμεση πικρή πείρα στη χώρα μας, πόση αξία έχει η ‘δωρεάν’ παιδεία και η ‘δωρεάν’ υγεία. Το ‘δικαίωμα’ οδηγεί σε κατάχρηση και κατασπατάληση, χωρίς κανόνες και χωρίς έλεγχο για την αποδοτικότητα και την αναγκαιότητά του. Ακόμη, το ‘δωρεάν δικαίωμα’ δεν δημιουργεί καμία αίσθηση υποχρέωσης και ευθύνης απέναντι στο προσφερόμενο αγαθό. Πόσο σεβασμό δείχνουμε όλοι μας προς τα δωρεάν σχολεία και νοσοκομεία, προς τη δημόσια (κοινή όλων μας) περιουσία, προς τα βιβλία που δεν πληρώνουμε και τα φάρμακα που γράφουμε αλόγιστα; Τα παραδείγματα μπορούν να συνεχισθούν χωρίς τέλος.

     Όλη αυτή η συζήτηση δεν αποτελεί πολεμική εναντίον των κοινωνικών αγαθών. Αντίθετα, αποβλέπει στο να αναδείξει την αξία τους, αλλά και το πραγματικό τους κόστος, που δεν εξαφανίζεται με την δωρεάν παροχή τους στους αποδέκτες. Δυστυχώς όμως στην πολιτική πραγματικότητα αυτό καλλιεργείται. Όταν ακούμε συνθήματα του τύπου ‘Δημόσια και δωρεάν παιδεία για όλους’, αυτό που υποβόσκει και υπονοείται είναι ότι δεν μας ενδιαφέρει το πραγματικό κόστος. Εφόσον ‘εμείς’ (όποιοι κι αν είμαστε) διακηρύξαμε το ‘δωρεάν’, έπαψε να υπάρχει κόστος: τα λεφτά φυτρώνουν στα δέντρα. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Κι όταν ο λογαριασμός έρχεται από άλλη πόρτα (π.χ. με αυξήσεις στα τιμολόγια των υπηρεσιών ή με ανάγκη δανεισμού και αύξηση του δημόσιου χρέους [λέγε με μνημόνιο]), τότε πάντα φταίνε κάποιοι άλλοι που μας έχουν στο μάτι και μας επιβουλεύονται και θέλουν το κακό μας.    

     Και ποια είναι η λύση στο πρόβλημα; Δεν είμαι ειδικός, αλλά κάνω μια πρόχειρη σκέψη. Οι δημόσιες υπηρεσίες και τα αγαθά που (καλώς) προσφέρει δωρεάν το κράτος στους πολίτες του μπορούν και πρέπει να κοστολογούνται, και να γνωρίζει ο καθένας ποια είναι η δαπάνη που επωμίζεται το κράτος για την παροχή τους. Πόσο κοστίζει ένα σχολείο, σε υποδομή, εγκαταστάσεις, προσωπικό, συντήρηση, λειτουργικά έξοδα; Πόσο ένα κέντρο υγείας ή νοσοκομείο ή αστυνομικό τμήμα; Πόσο κοστίζει κάθε πτήση πυροσβεστικού αεροπλάνου ή κίνηση ασθενοφόρου ή αποστολή ελικοπτέρου για διάσωση; Η γνώση τέτοιων μεγεθών, και η διδασκαλία τους στα πλαίσια μιας σοβαρής και πρακτικής αγωγής του πολίτη από τις μικρές ακόμη ηλικίες, μπορεί να καλλιεργήσει μια εκτίμηση κι έναν σεβασμό προς τα αντίστοιχα μεγέθη, και σίγουρα αποτελεί μια γνώση πολύ πιο χρήσιμη π.χ. από τις έμφυλες ταυτότητες και τις οδηγίες χρήσης της καφετιέρας. Σίγουρα δεν μπορούν τα πάντα να αποτιμηθούν με χρήματα. Ωστόσο αυτά μπορούν να αποτελέσουν μια μεζούρα για να ξέρουμε πόσο στοιχίζει κάθε ζημιά στο σχολείο ή το νοσοκομείο της γειτονιάς μας, κάθε καταστροφή σε κάδους απορριμμάτων ή σε πεζοδρόμια, και να καταλογίζουμε την ανάλογη δαπάνη στους άμεσα εμπλεκομένους στις αντίστοιχες πράξεις. Ίσως έτσι να μάθουμε κάποια μέρα το αρχαίο εκείνο μάθημα.   

"Σιγά και μη φοβηθούμε"

Έχουμε αναφερθεί παλιότερα στην καθηγήτρια Ιστορίας Μαρία Ευθυμίου και την παρουσία της όχι μόνο στα ακαδημαϊκά έδρανα αλλά και στην  εκλαϊκευμένη διδασκαλία της ιστορίας σε δήμους και κοινότητες ανά την Ελλάδα. Αυτές τις μέρες μάλιστα συμβαίνει να διαβάζω ένα βιβλίο της. Βλέπουμε λοιπόν στις ειδήσεις ότι έχει γίνει στόχος του αναρχικού χώρου και δέχεται απειλές... γιατί;  Διότι «Τα μαθήματά της περιέχουν ταξική μεροληψία και ιδεολογική προπαγάνδα, με απώτερό της στόχο να διαμορφώσει πειθήνιες στο καπιταλιστικό σύστημα συνειδήσεις». Διότι διαμαρτύρεται για τις κάθε τόσο καταλήψεις των σχολών από ανεγκέφαλους που βρέθηκαν  στα πανεπιστήμια όχι για να μάθουν αλλά για να εκτελέσουν διατεταγμένη υπηρεσία. Διότι «φροντίζει πάντα να τονίζει την ανάγκη για εθνική συμφιλίωση και ενότητα μεταξύ των Ελλήνων» (άκουσον, άκουσον!). Και διότι λέει άφοβα ότι «τα ελληνικά πανεπιστήμια έχουν μεταβληθεί σε χώρους ανομίας, καταστροφών, καταλήψεων και βανδαλισμών από άτομα τα οποία βάζουν διάφορες ταμπέλες στους εαυτούς τους για να καλύψουν την αθλιότητά τους».
     Από το είδος των ανθρώπων που υποστηρίζουν ή που εχθρεύονται, αντίστοιχα, κάποιον καταλαβαίνεις το ποιόν του (στις πρόσφατες ευρωεκλογές ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε 85% στις φυλακές...). Οι αναρχικοί γράφουν ότι «Η Ευθυμίου αποτελεί το είδος του πανεπιστημιακού που αγαπάμε να μισούμε». Αυτό και μόνο αναδεικνύει την αξία της. Εμείς αφιερώνουμε την ανάρτηση αυτή στο θάρρος και την αφοβία της. Εύγε!

Αναγέννηση

Μια σύγχρονη φωτογραφική έκθεση σε μουσείο του Λίβερπουλ, με τίτλο Shanghai Sacred, είναι αφιερωμένη στη μεγάλη θρησκευτική αναγέννηση που συμβαίνει στην Κίνα. Όπως αναφέρει το σχετικό δημοσίευμα της Guardian, εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων, ανήσυχοι για τον ξέφρενο ρυθμό προόδου στη χώρα τους, στρέφονται στην πίστη για να ανακαλύψουν το νόημα και την ελπίδα που λείπουν από το ριζικά εκκοσμικευμένο περιβάλλον γύρω τους. Η αναγέννηση αυτή αφορά όλες τις θρησκείες, έχει ρίζες στην ιστορία και τροφοδοτείται από την εφευρετικότητα των Κινέζων μέσα στο κύμα της παγκοσμιοποίησης, με κέντρο τη Σαγκάη, μια πόλη 24 εκατομμυρίων κατοίκων. Και πάλι σύμφωνα με το δημοσίευμα, μετά από πολλές δεκαετίες καταστολής την εποχή του Μάο, ο αριθμός των πιστών στις πέντε επίσημες θρησκείες (Βουδισμό, Ταοϊσμό, Ισλάμ, Καθολικισμό και Προτεσταντισμό) αλλά και σε άλλες θρησκευτικές πρακτικές αυξάνεται συνεχώς. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή ανάνηψη, με δεδομένη την καταστροφή της θρησκευτικής υποδομής και γνώσης που είχε προηγηθεί, και την συνεχιζόμενη πολιτική καταστολή. Η Ορθοδοξία δεν περιλαμβάνεται στις επίσημες θρησκείες, αλλά στο Ρωσικό προξενείο της Σαγκάης τελούνται ακολουθίες και το 2016 δόθηκε για πρώτη φορά άδεια τόσο σε Κινέζους όσο και σε ξένους να τις παρακολουθήσουν. Όλα αυτά ξαναφέρνουν στην επικαιρότητα για μια ακόμη φορά, μετά από χιλιάδες χρόνια, την κλασική διαπίστωση του Πλουτάρχου: «εὕροις δ’ ἄν ἐπιών πόλεις ἀτειχίστους, ἀγραμμάτους, ἀβασιλεύτους, ἀοίκους, ἀχρημάτους, νομίσματος μή δεομένας, ἀπείρους θεάτρων καί γυμνασίων· ἀνιέρου δέ πόλεως καί ἀθέου, μή χρωμένης εὐχαῖς μηδέ ὅρκοις, μηδέ μαντείαις, μηδ’ άποτροπαῖς κακῶν μηδέ θυσίαις ἐπ’ άγαθοῖς οὐδείς ἐστιν, οὐδ’ ἔσται γεγονώς ποτε θεατής».