Ερωτήσεις

Ακούμε κάθε τόσο αρρώστους να μας λένε: «Να κάνω μια ανόητη ερώτηση». Η απάντηση βέβαια είναι ότι δεν υπάρχουν ανόητες ερωτήσεις (από τη μεριά των ασθενών, που δεν είναι ειδικοί), υπάρχουν όμως απαντήσεις ανόητες, ακόμη και από υποτιθέμενους ειδικούς, που δημιουργούν αμφιβολία, ανησυχία, σύγχυση. Σε άλλους χώρους όμως (π.χ. στη δημόσια ζωή) συχνά οι ερωτήσεις ξεφεύγουν από τα όρια της λογικής. Έτσι ακούω στο ραδιόφωνο δημοσιογράφο να ρωτάει υποψήφιο ευρωβουλευτή: «Στις πόσες μονάδες διαφοράς θα πρέπει ο πρωθυπουργός να προκηρύξει εκλογές;», και ακολουθεί σειρά ‘διευκρινιστικών’ ερωτήσεων στο ίδιο θέμα: «Αν η διαφορά είναι μικρότερη; Αν είναι θετική ή αρνητική; Αν…;» Και το παιχνίδι της ‘κολοκυθιάς’ συνεχίζεται, με κάθε επιπλέον ερώτηση να προσθέτει μονάδες ανοησίας στη συζήτηση. Διότι συχνά τέτοιες ερωτήσεις παρασύρουν και τον συνομιλητή αν δεν κόψει εγκαίρως το νήμα.

     Νομίζω ότι μετά από τόσα χρόνια ξέρουμε τι μπορούμε να περιμένουμε από την τρέχουσα κυβέρνηση. Μας έχει δείξει με το παραπάνω τι είναι ικανή να πράξει. Εισήγαγε και καθιέρωσε διεθνώς το πολιτικό άθλημα kolotoumba (μια αναζήτηση του όρου στο Google αποδίδει κάπου 344.000 αποτελέσματα). Και μόνο το γεγονός ότι αποσπά εύσημα από όλους σχεδόν τους κάποτε απεχθείς αντιπάλους της πρέπει να μας κάνει επιφυλακτικούς για το ποια συμφέροντα τελικά υπηρετεί. Ωστόσο, οι επανειλημμένες ερωτήσεις του παραπάνω στυλ δεν συμβάλλουν ουσιαστικά στην απομάκρυνσή της από την εξουσία. Αυτό που θα έχει καθοριστική σημασία θα είναι η ελάχιστη δυνατή αποχή από τις επικείμενες εκλογικές διαδικασίες. Το μόνο μήνυμα που καταλαβαίνουν οι πολιτικοί είναι αυτό που βγαίνει από την κάλπη. Αρκεί η κάθε ψήφος να είναι προϊόν ώριμης σκέψης για το κοινό καλό και όχι αποτέλεσμα τυφλής κομματικής εξάρτησης ή αυταπάτης.

Τα οπιοειδή του λαού

Δεν έχω δει ποτέ μου την τηλεοπτική υπερπαραγωγή Game of Thrones. Από διαβάσματα στον Τύπο και τα άλλα Μέσα ξέρω ότι πρόκειται για μια πανάκριβη ιστορία μυθοπλαστικής φαντασίας με ιδιαίτερα βίαιο και συχνά ανήθικο περιεχόμενο, που τελειώνει τις μέρες αυτές μετά από οκτώ σαιζόν στις οθόνες του κόσμου. Διάβασα και κάποια στατιστικά στοιχεία που λένε ότι το τελευταίο της επεισόδιο «θα ζημιώσει την αμερικανική οικονομία με εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια καθώς υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 10 εκατομμύρια Αμερικανοί δεν θα δουλέψουν για να δουν το επικό φινάλε της σειράς». Σύμφωνα με το δημοσίευμα, η αμερικανική οικονομία έχει χάσει συνολικά κάπου 3,3 δισ. δολάρια λόγω μειωμένης παραγωγικότητας των εργαζομένων, που είτε φεύγουν από τη δουλειά για να παρακολουθήσουν τη σειρά είτε χάνουν την ώρα τους συζητώντας τις τελευταίες εξελίξεις ή γράφοντας σχετικά σχόλια στο Διαδίκτυο. Κι αυτά μόνο στην Αμερική: υπάρχει και ο υπόλοιπος κόσμος, που δεν υπολείπεται σε δίψα για τηλεθέαση. Χωρίς να υπολογίσουμε και άλλες σειρές με ανάλογα οικονομικά δεδομένα. Πού να μείνει καιρός για την περιρρέουσα πραγματικότητα;

     Με την αφορμή αυτή θυμήθηκα μια ιστορία από τα σχολικά μου χρόνια. Τον καιρό εκείνο το τηλεοπτικό γεγονός στην ελληνική επικράτεια ήταν ο Άγνωστος Πόλεμος (πόσοι τον θυμάστε, αλήθεια;). Η μετάδοσή του άρχιζε στις 8 μ.μ., έλα όμως που εκείνη την ώρα τελείωνε το φροντιστήριο των Αγγλικών. Μια συμμαθήτριά μας λοιπόν ζητούσε από τον καθηγητή κάθε Τρίτη βράδυ να φεύγει δέκα λεπτά νωρίτερα για να βρίσκεται στο σπίτι εγκαίρως για την έναρξη του επεισοδίου. Τότε μου φαινόταν αστείο, αλλά με τα χρόνια διαπίστωσα ότι η εικονική πραγματικότητα είναι πανδημική αρρώστια και επιπολάζει ιδιαίτερα στις λεγόμενες πολιτισμένες χώρες. Και όπως όλα τα χρόνια νοσήματα, έχει και σοβαρό οικονομικό κόστος.

Απολύτως

Παρακολουθώντας τα διεθνή Μέσα κάθε τόσο σταματώ σε άρθρα, ειδήσεις, σχόλια, που με βάζουν σε σκέψεις για τη λογική του σύγχρονου κόσμου, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από διάφορες πτυχές της ζωής.

     Πρόσφατο παράδειγμα ο γνωστός δημοσιογράφος και ακτιβιστής Georges Monbiot, που σε άρθρο του για την υπεραλίευση των θαλασσών (που απειλεί με καταστροφή τον ενάλιο κόσμο του πλανήτη) προτείνει να πάψουμε όλοι να τρώμε ψάρια. Ένα πρόβλημα, μία αιτία, μία λύση. Ακραίο το αίτημα, αλλά αυτό είναι. Από την άλλη, οι χορτοφάγοι εντοπίζουν την αιτία όλων των δεινών του ανθρώπου στην κρεοφαγία. Τέρμα το κρέας, λύθηκαν τα προβλήματα. Κι αν νιώθετε ανακούφιση ότι τουλάχιστον έμειναν τα χόρτα να τρώμε και κάτι, μην ανησυχείτε. Κάποια ομάδα θα βρεθεί να μας τα απαγορεύσει κι αυτά.

     Το ίδιο γίνεται και με κάθε είδους ‘εναλλακτικές’ ή μη συμβατικές θεραπευτικές μεθόδους. Αν πιστέψουμε τους υπερμάχους τους, τα πάντα μπορούν να θεραπευθούν με το Α ή το Β μαντζούνι, τεχνική, κατασκεύασμα (ό,τι όνομα κι αν φέρει), ενώ η συμβατική ιατρική (φάρμακα, εμβόλια κτλ.) προκαλεί όλα τα δεινά της ανθρωπότητος. Κι αν κανείς επικαλεσθεί την επιστήμη και τις υπάρχουσες συγκριτικές μελέτες και τις στατιστικές, αντιμετωπίζεται ως μειωμένης αντιλήψεως ή φανατικός: όλες αυτές οι θαυματουργικές ‘μέθοδοι’ είναι υπεράνω τέτοιων ‘απλοϊκών’ εκτιμήσεων.

     Άλλο παράδειγμα. Τον τελευταίο χρόνο εμφανίσθηκε διεθνώς το κίνημα #MeToo, που περιλαμβάνει γυναίκες που καταγγέλλουν σεξουαλική παρενόχληση στον κοινωνικό και εργασιακό τους χώρο, ιδίως από επώνυμα πρόσωπα (σκηνοθέτες, ηθοποιούς, τραγουδιστές, πολιτικούς, στελέχη επιχειρήσεων κτλ.). Δεν θα μείνουμε εδώ σε λεπτομέρειες για το κίνημα (ίσως το κάνουμε άλλη φορά): καλό είναι επιτέλους να καταπολεμηθεί η υπάρχουσα τάση κακόβουλης εκμετάλλευσης από τους ισχυρότερους προς τα ασθενέστερα μέλη. Ωστόσο, έτυχε να διαβάσω δημοσίευμα, σύμφωνα με το οποίο το κίνημα προτείνει ακόμη και την απαγόρευση της… χειραψίας στους εργασιακούς χώρους στα πλαίσια της καμπάνιας για καταπολέμηση της παρενόχλησης. Χωρίς καμιά διάθεση ευτελισμού του θέματος, να θυμηθούμε την παροιμία ότι «όποιος καεί στο χυλό φυσάει και το γιαούρτι»;

     Πού θέλω να φτάσω; Στο ότι για κάθε ζήτημα που ανακύπτει υπάρχει μια τάση απολυτοποίησης, λες και ανακαλύψαμε τη μία και μοναδική αιτία όλων των κακών. Πονάει το χέρι; Ας κόψουμε το χέρι, και για σιγουριά ας το κόψουμε από τον ώμο ώστε να μη ξαναπονέσει. Αν στην προσπάθεια να εξαλείψουμε την κατάχρηση καταργούμε και την συνήθη χρήση (π.χ. στο φαγητό) ή την αθώα και χωρίς καμιά άλλη σκοπιμότητα συμβατική κοινωνική επαφή, τότε κάπου έχουμε χάσει τη μπάλα της κοινής λογικής. Κλασικό το παράδειγμα με τα παιδιά: ανάμεσα στην παιδαγωγική τιμωρία και την κακοποίηση υπάρχει τεράστια διαφορά. Κανένας μας δεν έπαθε τίποτε από την πρώτη, που ήταν ο κανόνας της ανατροφής μας μέχρι πριν μερικές δεκαετίες. Τις συνέπειες από την κατάργησή της τις ζούμε στον κοινωνικό μας περίγυρο, και δεν χρειάζεται πτυχίο κοινωνιολογίας για να το διαπιστώσει κανείς. Αν διστάζουμε να δώσουμε ένα χαστούκι εκεί που χρειάζεται, κι αν δεν υπάρχει ο φόβος της τιμωρίας στις ηλικίες που διαμορφώνεται ο χαρακτήρας, αλλά αντίθετα είναι δεδομένη η αθωωτική συνηγορία της μαμάς και του μπαμπά απέναντι στον ‘κακό’ δάσκαλο, τότε τα σημερινά παιδιά θα βρεθούν αύριο να παίζουν ξύλο με την αστυνομία.

     Για να ξαναγυρίσουμε στο θέμα μας. Τα μεγάλα προβλήματα του κόσμου σπάνια έχουν μία και μοναδική αιτία, και το απόλυτο (είτε ως αιτία είτε ως λύση) είναι πρακτικά… εντελώς σχετικό, αν όχι ανύπαρκτο. Οι συνθήκες που τα διαμορφώνουν είναι πολυπαραγοντικές και σύνθετες, και συχνά δεν μπορούμε να επικαλούμαστε τα ίδια αίτια και τις ίδιες συνταγές για όλες τις περιοχές του κόσμου. Είτε έχουν να κάνουν με ανθρώπους είτε με το φυσικό περιβάλλον γύρω μας, ο πρώτος κανόνας θα πρέπει να είναι ο σεβασμός του κάθε ανθρωπίνου προσώπου και η λογική χρήση όλων των φυσικών πόρων. Όχι η απόλυτη εκμετάλλευση (των ανθρώπων ή της φύσης) ή η αλόγιστη καταστροφή για μεγιστοποίηση του κέρδους. Αν νιώσουμε ότι όλοι είμαστε ομοιοπαθείς συνάνθρωποι και οικονόμοι-διαχειριστές του κόσμου και όχι ιδιοκτήτες του, η συμπεριφορά μας θα αλλάξει ουσιαστικά. Πόσοι όμως αποφασίζουν να αποποιηθούν την… ιδιοκτησία τους;