Φυσική 'τεχνολογία'

Προ καιρού διάβασα στην Καθημερινή ένα ενδιαφέρον άρθρο για ένα αρπακτικό πουλί (μοιάζει με την κουκουβάγια) που ακούει στο αρχαιοπρεπές όνομα Τυτώ (Tyto alba) και τρέφεται από επιβλαβή τρωκτικά (αρουραίους κτλ.), παίζοντας έτσι έναν σημαντικό ρόλο στην οικολογική ισορροπία και προστατεύοντας τις καλλιέργειες από τα βλαβερά αυτά ‘παράσιτα’. Αντιγράφω κάποια από τα προσόντα που την βοηθούν στο έργο της:

     ‘Μεταξύ άλλων, η Τυτώ έχει τοποθετημένα τα αυτιά της σε διαφορετικό ύψος το ένα από το άλλο, γεγονός που της επιτρέπει όταν κυνηγάει τη νύχτα να δημιουργεί ένα τρισδιάστατο μοντέλο απεικόνισης της κίνησης του θηράματός της, το οποίο μπορεί να θηρεύσει με ακρίβεια χιλιοστού με τα γαμψά της νύχια, μέσω του ακουστικού εντοπισμού. Επιπλέον, κατά έναν περίεργο τρόπο, η Τυτώ αντιλαμβάνεται την αύξηση πληθυσμού των επιβλαβών τρωκτικών της υπαίθρου και αναπαράγεται περισσότερες φορές μέσα σε μια αναπαραγωγική περίοδο! Σε περιόδους με πληθώρα τρωκτικών αρχίζει να γεννάει νωρίτερα, και μπορεί να υλοποιήσει 2 ή και 3 αναπαραγωγικές προσπάθειες έως και τον Οκτώβριο’.

     Η πρόσφατη αυτή γνώση συνειρμικά φέρνει στη σκέψη τις μεταναστεύσεις πουλιών, ψαριών κτλ., που διανύουν κυριολεκτικά χιλιάδες χιλιόμετρα με τις αλλαγές των εποχών, αναζητώντας τις αρχικές τους εστίες και φθάνοντας εκεί με θαυμαστή ακρίβεια. Δεν γνωρίζουν από GPS, δεν έχουν ακούσει ποτέ τους για δορυφόρους, ραντάρ, συστήματα πλοήγησης ή άλλα ψηφιακά βοηθήματα που έχει στη διάθεσή του σήμερα ο άνθρωπος. Και όμως διεκπεραιώνουν με επιτυχία τα απαιτητικά αυτά ταξίδια εδώ και χιλιάδες χρόνια, από τότε που εμφανίσθηκαν πάνω στη γη.

     Τα παραπάνω είναι δυο μόνο παραδείγματα θαυμαστής ‘τεχνολογίας’ από τον φυσικό κόσμο. Τα θεωρούμε ‘φυσικά’ και τα αποδεχόμαστε ως ‘αυτόματα’ και δεδομένα, χωρίς να σκεφτόμαστε ότι εμείς οι νοήμονες άνθρωποι μόλις εδώ και μερικές δεκαετίες κατορθώσαμε να αντιγράψουμε με ατελή τρόπο και με πολύ χονδροειδή μέσα σε σύγκριση με την λεπτή υφή των οργάνων της όρασης, της ακοής, της όσφρησης. Μάλιστα θαυμάζουμε και καμαρώνουμε για τα επιτεύγματα αυτά και νιώθουμε περήφανοι για τα δημιουργήματά μας. Αν όμως αναφέρει κανείς τις λέξεις Δημιουργία και Δημιουργός για τον λεγόμενο φυσικό κόσμο, αμέσως τον χλευάζουμε και τον απορρίπτουμε, και οχυρωνόμαστε πίσω από το Big Bang και τις ‘τυχαίες’ συνέπειές του.

     Αλήθεια, πώς θα μας φαινόταν αν ο κόσμος όλος αμφισβητούσε από κάποιον εφευρέτη την πατρότητα μιας εφεύρεσής του; Η ιστορία έχει γνωρίσει πολλές ‘συζητήσεις και έρεις και μάχας νομικάς’ για το ποιος πρώτος περιέγραψε το Α ή το Β φαινόμενο ή κατασκεύασε το Γ ή το Δ τεχνούργημα. Αν αυτά κάνουμε εμείς οι άνθρωποι, κατ’ αναλογίαν, ο Παντουργέτης Θεός, κατά τον υμνωδό, τι λόγο θα ζητήσει κάποια στιγμή από τους διάφορους αμφισβητίες και αρνητές Του; Και ποια θα είναι η απολογία τους; 

 

Οι πεσόντες μας και οι παρελάσεις

Με τον τίτλο αυτό δημοσιεύεται σήμερα στην Καθημερινή επιστολή της κ. Σταυρούλας Δουράκη-Ξανθάκου (που, όπως γνωρίζω από παλαιότερες επιστολές της, ζει στο Λονδίνο). Την αναδημοσιεύω γιατί είναι επίκαιρη από πολλές πλευρές.

     ‘«Σεβαστή µου µητέρα…». Έτσι άρχιζαν τα σύντοµα γράµµατα από το µέτωπο που έστελνε ο θείος µου ο Κώστας στη γιαγιά µου µε τα ταχυδροµικά δελτάρια. Ύστερα «ουδέν νεώτερον…» και τέλος το επίσηµο γράµµα που της έλεγε ότι ο γιος της πέθανε ηρωικά για την πατρίδα του, σε µια επικίνδυνη αποστολή για την οποία ο ίδιος δεν είχε κληρωθεί, παίρνοντας εθελοντικά τη θέση συστρατιώτη του, λέγοντας: «Αυτός έχει µικρά παιδιά που δεν πρέπει να µείνουν ορφανά». Το σώµα του έµεινε κάπου εκεί στα χιονισµένα βουνά της Αλβανίας, και η µητέρα του, µαζί µε την αδελφή του, τη µητέρα µου, έµειναν να αναρωτιούνται πώς ήταν οι τελευταίες του στιγµές και πώς θα αντιµετωπίσουν τον πόλεµο και την Κατοχή ολοµόναχες. Αυτός, όπως και τόσοι άλλοι, είχε εφαρµόσει στην πράξη µε τον πιο τραγικό τρόπο αυτά που είχε µάθει όταν έκανε τη στρατιωτική του θητεία. Αυτός δεν ήταν ο όψιµος πατριώτης που θα υπηρετήσει είκοσι µόνο ηµέρες, εξαγοράζοντας το υπόλοιπο της θητείας του µε τα dollars του, ο «θείος από το Σικάγο» που ήρθε στην Ελλάδα να δείξει στους Έλληνες πώς ζουν οι προοδευτικοί άνθρωποι στις «πολιτισµένες» χώρες.

     Κάθε χρόνο, οι παρελάσεις μας θυμίζουν ακριβώς αυτούς που θυσιάστηκαν για να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι. Αυτούς που αξίζουν τον ορισμό της λέξης «υπερήφανος», κάποιου δηλαδή που έχει επιτελέσει ένα αξιόλογο έργο – το πιο αξιόλογο σε αυτή την περίπτωση. Καθώς περνούν από μπροστά μας οι στρατιώτες που είναι έτοιμοι «αν χρειαστεί η Ελλάδα μας να δοξαστεί, τότε όλοι μαζί…», οι νοσοκόμες και κυρίως οι ανάπηροι του πολέμου, σεμνοί, παρ’ όλα όσα πέρασαν και όσα προσέφεραν, στο μυαλό μου έρχονται κάτι άλλες παρελάσεις, οι παρελάσεις αυτών που διακηρύσσουν την… υπερηφάνεια τους για τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις και δραστηριότητες. Σαν να ενδιέφεραν κανέναν!’

Αναχωρήσεις

 Μέσα στα πολλά και θορυβώδη γεγονότα που αποσπούν την προσοχή μας με φόβο και δέος για τα επερχόμενα δεινά, ας στρέψουμε για λίγο το βλέμμα στην εκδημία ενός ξεχωριστού ανθρώπου και μουσικού, του Χρόνη Αηδονίδη, που πλήρης ημερών (94 ετών) έφυγε χθες από τον παρόντα κόσμο. Και ποιος δεν τον ήξερε, έστω και εξ ακοής μόνο; Η ζεστή και μελωδική φωνή του σε συνδυασμό με την μεγάλη του αγάπη για την παραδοσιακή ελληνική μουσική, ιδίως της πατρίδας του της Θράκης, αποτελούσε ένα εθνικό κεφάλαιο. Χαρακτηριστικό είναι το ότι το 2004 άνοιξε την αυλαία της τελετής λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. Η ισόβια ενασχόλησή του με την μουσική παράδοση ενέπνευσε πολλούς να ακολουθήσουν το παράδειγμά του, ενώ άφησε ως παρακαταθήκη τις ηχογραφήσεις του. Καλόν Παράδεισο να έχει.

     Ένα μικρό δείγμα της τέχνης του, εις μνημόσυνον.

 

Παρακλινική ιατρική

Ανέκαθεν η ιατρική βασιζόταν σε δυο ‘πόδια’, το ιστορικό και την κλινική εξέταση του αρρώστου. Για πολλούς αιώνες οι δυο αυτές κρηπίδες αποτελούσαν τα μόνα βοηθήματα του ιατρού, μια και δεν υπήρχαν οι πάμπολλες εργαστηριακές εξετάσεις που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα. Η ανάπτυξη όλων αυτών των τεχνικών βοηθημάτων έλυσε πολλά προβλήματα, ανέδειξε παθήσεις που αποτελούσαν άλυτα μυστήρια στο παρελθόν, και βέβαια συνέβαλε ουσιαστικά και στην αντιμετώπιση των αντιστοίχων νόσων. Κανείς δεν μπορεί πλέον να διανοηθεί την ιατρική χωρίς το σύγχρονο βιοπαθολογικό εργαστήριο και τις ποικίλες απεικονιστικές μεθόδους. Αν επιτρέπεται η παρομοίωση, η παραδοσιακή ιατρική βάδιζε πάνω σε δύο πόδια, ενώ η σύγχρονη κινείται με τέσσερα, με μεγαλύτερη σταθερότητα και σιγουριά.

     Κάθε νόμισμα όμως έχει δυο όψεις, και η ιατρική δεν εξαιρείται. Η αθρόα εισαγωγή νέων εξετάσεων στην καθημερινή πράξη είχε δυο αρνητικές συνέπειες. Η μία, και κυριότερη, ήταν η παραμέληση και ατροφία των κλινικών δεξιοτήτων. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να υποβάλλεται ένας ασθενής σε ποικίλες παρακλινικές δοκιμασίες χωρίς να έχει εξετασθεί με τα μάτια, τα αυτιά και τα χέρια ενός κλινικού γιατρού. Αποτέλεσμα είναι να συσσωρεύονται εργαστηριακά ευρήματα που δεν έχουν τον συνδετικό κρίκο ενός προσεκτικού ιστορικού και μιας κλινικής εξέτασης, ώστε να ερμηνευθούν σωστά και να βοηθήσουν (αντί να συσκοτίζουν) στην ορθή διάγνωση. Και επειδή η πρακτική αυτή αρχίζει από τα νοσοκομεία και από τα χρόνια της ειδίκευσης, οι νεότεροι γιατροί δεν διδάσκονται πλέον επαρκώς τις βασικές τέχνες της επισκόπησης, ψηλάφησης, επίκρουσης και ακρόασης που μαθαίναμε κάποτε από το τρίτο έτος των σπουδών μας. Οι ακτινογραφίες και οι αξονικές έχουν πάρει τη θέση του αυτιού και του χεριού, χωρίς όμως πάντοτε να μας λένε ολόκληρη την ιστορία. Σε μια επόμενη γενεά οι φοιτητές μπορεί να μην ακούνε καν τις έννοιες αυτές, αφού δεν θα υπάρχουν οι έμπειροι κλινικοί δάσκαλοι που θα τις μεταδώσουν.

     Η δεύτερη συνέπεια είναι πιο χειροπιαστή και αφορά το κόστος. Όλες οι παρακλινικές εξετάσεις έχουν οικονομικό αντίκρισμα που αυξάνεται συνεχώς: όσο πιο σύγχρονη και εξειδικευμένη μια εξέταση, τόσο πιο δαπανηρή είναι. Και αν μεν προσφέρει κάτι ουσιαστικό που αποβαίνει προς όφελος του αρρώστου, μπορεί να δικαιολογήσει κανείς την αντίστοιχη δαπάνη. Αν όμως υποκαθιστά την κλινική εκτίμηση (ή την ανεπάρκεια του γιατρού) ή ικανοποιεί απλώς την – έστω επιστημονική – περιέργεια, τότε οδηγεί σε σπατάλη που επιβαρύνει τόσο τον ασθενή όσο και τον γενικό προϋπολογισμό της υγείας (που δεν είναι βέβαια ανεξάντλητος).

     Αφορμή για να (ξανα)κάνω τις σκέψεις αυτές αποτέλεσε ένα πρόσφατο άρθρο στην Καθημερινή (ΕΟΠΥΥ: Φρένο σε περιττές, δαπανηρές εξετάσεις, 17/10) που παραθέτει ενδεικτικές δαπάνες για εν πολλοίς άχρηστες εξετάσεις. Διαβάζουμε π.χ. ότι τα παραπεμπτικά για βιταμίνες Β12 και D3 που εκτελέστηκαν τους πρώτους επτά μήνες του 2022 κόστισαν 35,4 εκατ. ευρώ στον ΕΟΠΥΥ (δηλαδή σε όλους μας). Μέχρι πριν κάποια χρόνια κανείς δεν ζητούσε τιμές βιταμίνης D στα πλαίσια των εξετάσεων ‘ρουτίνας’. Τώρα την βλέπω να φιγουράρει σχεδόν σε κάθε φάκελο που μου φέρνουν ασθενείς με ενοχλήματα που δεν δικαιολογούν τον έλεγχό της (και μάλιστα πολλές φορές το χρόνο): έχει γίνει ένα είδος μόδας. Το ίδιο γίνεται και με τις εξετάσεις του θυρεοειδούς κάθε τρεις και λίγο σε ανθρώπους που δεν έχουν πρόβλημα. Χωρίς να επεκταθούμε σε πιο δαπανηρές εξετάσεις (αξονικές, μαγνητικές κτλ.), βλέπει κανείς ότι ακόμη και οι πιο φθηνές εργαστηριακές δοκιμασίες, όταν γίνονται σωρηδόν, επισωρεύουν ένα πολύ μεγάλο κόστος. Επόμενη συνέπεια του γεγονότος αυτού είναι οι διάφοροι περιορισμοί που επιβάλλονται άνωθεν, και που μπορεί να αδικούν εκείνους τους ασθενείς που όντως χρειάζονται τις εξετάσεις αυτές.

     Θα κλείσω με μια προσωπική εμπειρία. Όταν ειδικευόμουν στην Παθολογία, πριν μερικές δεκαετίες, ρώτησα συνάδελφο ειδικευόμενο γιατί ζητούσε για έναν ασθενή κάποια εξέταση άσχετη με το πρόβλημά του. «Δικός μου είναι ο άρρωστος, ό,τι θέλω θα ζητήσω», ήταν η… τεκμηριωμένη απάντηση, με ύφος που δεν σήκωνε συζήτηση. Ελπίζω η εκπαίδευση των συγχρόνων γιατρών να αποθαρρύνει τέτοιου είδους αντιλήψεις και νοοτροπίες.

Αόρατοι πόλεμοι

 Μια ματιά στον ημερήσιο τύπο μας θυμίζει ότι συμπληρώθηκαν σήμερα εξακόσιες (αριθμός: 600) ημέρες από την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία. Ακόμη και τραγικά γεγονότα  και καταστάσεις, με τον χρόνο και την καθημερινή τριβή γίνονται περίπου συνηθισμένα και ‘δεδομένα’, δηλαδή αόρατα (‘ἐξίτηλα’ κατά τον Ηρόδοτο). Οι παρ’ ημίν εκλογικές και κομματικές διαδικασίες και η πρόσφατη πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ με τις μετά δέους και φόβου αναμενόμενες συγκρουσιακές εξελίξεις της έχουν επισκιάσει τον ‘μπαγιάτικο’ πλέον πόλεμο στην κεντρική Ευρώπη, που βέβαια δεν έχει λήξει, ενώ δεν διαφαίνεται κάποια σοβαρή κίνηση αποκλιμάκωσης. Δυστυχώς η ανθρωπότητα έχει πάντα απλωμένο το ζωνάρι της για καυγά, και με κάθε ευκαιρία επαληθεύει εκείνον τον παλιό παροιμιώδη διάλογο: «Μαλώνουμε, γειτόνισσα;» «Στα νύχια στέκομαι». Συνηθισμένα πράγματα.

Γεράκια και περιστέρια

Με τους όρους αυτούς περιγράφουμε συνήθως, αντίστοιχα, τους άγριους και επιθετικούς στη συμπεριφορά ανθρώπους και τους αθώους και υποχωρητικούς. Σε κάθε κοινωνία συναντούμε και τους δυο τύπους, συχνότερα ευτυχώς τους δεύτερους, σπανιότερα τους πρώτους. Δυστυχώς τα ‘γεράκια’ συνήθως παίρνουν αυθαίρετα το πάνω χέρι και εκμεταλλεύονται την επιθετικότητά τους είτε για να επιβάλλονται στα ‘περιστέρια’ της δικής τους ομάδας είτε για να αναμετρούνται με τα ‘γεράκια’ κάποιας απέναντι ομάδας, που αντιδρούν με ανάλογο τρόπο. Σε τέτοιες συγκρούσεις τα μεν ‘γεράκια’ (και στις δυο πλευρές) υφίστανται τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους (κατά το κοινώς λεγόμενο, πηγαίνουν γυρεύοντας). Και πάλι δυστυχώς όμως, δυστυχέστατα, τέτοιες ενέργειες έχουν δυσανάλογο ανθρώπινο κόστος στα ‘περιστέρια’ και των δύο πλευρών, τους αθώους αμάχους που ξέρουν ότι μεταξύ τους είναι όμοιοι, ότι μπορούν να συνυπάρξουν και να κοινωνούν αμοιβαία, και δεν επιδιώκουν την κυριαρχία, την καταδυνάστευση ή την καταστροφή των γειτόνων τους.

     Αυτές τις μέρες γινόμαστε μάρτυρες ενός ακόμη επεισοδίου αυτού του είδους, ανάμεσα στο κράτος του Ισραήλ και την τρομοκρατική οργάνωση Χαμάς. Σε αντίθεση με τα μικρής κλίμακας συμβάντα του παρελθόντος, εδώ έχουμε εκατόμβες νεκρών ‘περιστεριών’ εκατέρωθεν, από μια εντελώς απρόκλητη επίθεση της Χαμάς, αλλά και από τα αντίποινα της άμυνας του Ισραήλ. Όπως γίνεται συνήθως, η κάθε πλευρά θα επικαλεσθεί το δικό της δίκαιο: την αυτοάμυνα του κράτους του Ισραήλ από τη μία, την αντίδραση στη μακρόχρονη καταπίεση και τον περιορισμό των Παλαιστινίων από την άλλη. Δεν ωφελεί η ποσόστωση ευθυνών: το κακό, άπαξ και ξεκινήσει, έχει την τάση να διαιωνίζεται και να πολλαπλασιάζεται, ιδίως όταν τρίτες χώρες παίρνουν το μέρος του ενός ή του άλλου. Το τελικό αποτέλεσμα είναι καταστροφικό και για τους δύο, με θύματα κυρίως αμάχους, και με τον φόβο μιας επέκτασης και γενίκευσης της βίας και σε άλλες περιοχές. Κι όταν κάποια στιγμή – ελπίζουμε σύντομα – η έκρηξη θα έχει κοπάσει, θα μείνουν ανάμεσα στους επιζώντες και των δύο πλευρών οι νεοσσοί νέων ‘γερακιών’ (που μπορεί να έχασαν τις οικογένειές τους από τα όπλα των απέναντι) που κάποια μέρα θα επιχειρήσουν να ‘πάρουν το αίμα τους πίσω’. Για να συνεχίζεται στο διηνεκές η τραμπάλα του τρόμου.