Μετα-ιστορία

Λες και δεν είχαμε άλλα προβλήματα, εσχάτως έχει ανοίξει στα Μέσα και μια συζήτηση για το αν ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν… δικτάτορας. Με την αφορμή αυτή, και αφού σημειώσω ότι ο όρος αυτός δεν ήταν γνωστός στην εποχή του μακαρίτη, θα ήθελα να κάνω μια γενικώτερη παρατήρηση. Οι ιστορικοί κάθε γενιάς (και ειδικά του 21ου αιώνα) έχουν την ευχέρεια (ή μάλλον την πολυτέλεια) να αξιολογούν και να κρίνουν γεγονότα που συνέβησαν και πρόσωπα που έδρασαν αιώνες πριν. Βέβαια η χρονική απόσταση δίνει κάποια αντικειμενικότητα και τοποθετεί τα πρόσωπα και τις πράξεις τους στο ευρύτερο κάδρο της ιστορίας (τι είχε υπάρξει πριν, τι ακολούθησε μετά, ποιο ρόλο έπαιξαν τα πρόσωπα στις εξελίξεις). Ταυτόχρονα όμως αποτελεί και μειονέκτημα, μια και δεν μας μεταφέρει ακριβώς την αίσθηση της περιρρέουσας ατμόσφαιρας και του κλίματος μέσα στο οποίο προσπάθησαν ή κλήθηκαν τα πρόσωπα να παίξουν τον ρόλο τους, και πόσο εφικτό ήταν να ενεργήσουν αλλιώς υπό τις συνθήκες της εποχής τους. Συνεπώς όλες οι μετέπειτα ερμηνείες θα πρέπει να διαβάζονται με το πνεύμα αυτό. Κάπως έτσι και οι ιστορικοί του μέλλοντος μπορεί κάποια μέρα να αποτιμούν π.χ. την υγειονομική κρίση του 2020 και τη συμβολή των σημερινών πρωταγωνιστών στην τελική έκβασή της. Προεκτάσεις του τύπου «τι θα είχε γίνει αν αντί του Α ήταν ο Β» ή «αν ο Α αντί για την Γ τακτική είχε επιλέξει την Δ» είναι καλές για ευφάνταστα μυθιστορήματα, αλλά δεν προσθέτουν κάτι στην ιστορική αλήθεια. Ούτε έχει νόημα να αποδίδουμε σημερινούς χαρακτηρισμούς σε προσωπικότητες περασμένων εποχών. Ο Καποδίστριας είναι ο μόνος Έλληνας πολιτικός που έμεινε στα βιβλία ως Κυβερνήτης, με όποιο περιεχόμενο μπορεί να έχει η ονομασία αυτή, συνήθως θετικό. Δεν έχει νόημα να του αλλάξουμε τον τίτλο σε ‘δεσπότη’ ή ‘στρατηγό αυτοκράτορα’ ή ‘τσάρο’ ή οτιδήποτε άλλο. Τα υπόλοιπα ας μείνουν στο πειραματικό εργαστήριο των ιστορικών. Άλλωστε, η κατά καιρούς αναθεώρηση της ιστορίας με βάση πολιτικές σκοπιμότητες και με ευκαιριακά ιδεολογικά κριτήρια είναι μια από τις ολοκληρωτικές τακτικές που καταδικάζει ο Orwell στο ‘1984’.