Τέλος και αρχή

Κλείσιμο ενός χρόνου απόψε. Συμβατική και συμβολική αλλαγή περιόδου στη ζωή μας, ή τουλάχιστον επιθυμία κάτι να αλλάξει, μια και οι εξωτερικές περιστάσεις δεν δίνουν απτές αφορμές για πανηγυρισμούς. Η αισιοδοξία όμως επιτρέπεται, θα έλεγα επιβάλλεται. Ελπίδα και πεποίθηση πως ο Θεός μας έχει στα χέρια Του, πως όλες μας οι στραβοτιμονιές δεν μπορούν να χαλάσουν τη δική Του υπομονή μαζί μας, πως κάπου κάποιοι θα φωτιστούν να δουν τη ζωή αλλιώς, όχι απλά για να την αλλάξουν, αλλά για να τη μεταμορφώσουν. Η μοναχική ‘αρχή’ που έβαζαν οι ασκητές κάθε μέρα της ζωής τους ενδείκνυται ιδιαίτερα στην αλλαγή του χρόνου. Καλή αρχή λοιπόν!

Μια ιδιότυπη ‘αρχή’ (προέκταση της παρούσης) γίνεται με το αδελφό Ιστολόγιο ‘Ίασπις’ (http://iaspis.blogspot.com). Σκέφθηκα να αποθησαυρίζω εκεί κάποια ψήγματα σοφίας άλλων, που μπορεί να πλουτίσουν τη δική μας σκέψη. Συνεισφορές από τους αναγνώστες θα γίνονται πάντα δεκτές, με ευχαριστίες για τα μέχρι τώρα σχόλια και την αγάπη τους.

Ex officio αντιρρησίες

‘Πειράματα με τις Πανελλαδικές’. ‘Διάλογος πυροτέχνημα’. ‘Επικοινωνιακό τρικ’. Και άλλα παραπλήσια ακούσαμε χθες από τα αντιπολιτευόμενα κόμματα και διαβάσαμε στα πιστά και ευάγωγα φερέφωνά τους. Αφορμή η πρόσκληση του Υπουργού Παιδείας για διάλογο για τον τρόπο εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Μα μπορεί να έχει κανείς οποιεσδήποτε ελπίδες ή προσδοκίες από κόμματα και ‘τύπο’ που αντιδρούν με τέτοιο τρόπο σε οποιαδήποτε πρόταση; Ναι, τα προβλήματα είναι πάμπολλα. Απ’ όποια γωνιά όμως κι αν θελήσει κανείς να τα πιάσει (και είναι γνωστό ότι ακόμη και το μεγαλύτερο ταξίδι αρχίζει με ένα βήμα), είναι δεδομένο ότι θα αντιμετωπίσει τις ‘πυροτεχνικές’ αντιδράσεις του αυτοαποκαλούμενου ‘προοδευτικού’ χώρου. Όπως γράφει σήμερα η Έλλη Τριανταφύλλου (‘Προκαθορισμένοι ρόλοι’, στην Καθημερινή), ‘είναι απορίας άξια η σπουδή των κομμάτων της αντιπολίτευσης να καταγγείλουν τον διάλογο που βρίσκεται στα σκαριά και να απορρίψουν προκαταβολικά την κυβερνητική πρωτοβουλία’. Δεν είναι καθόλου απορίας άξια: απλώς δείχνει ότι προτεραιότητα των κομμάτων δεν είναι η προαγωγή του δημοσίου συμφέροντος, αλλά ‘η αντίρρηση για την αντίρρηση’. Δυστυχώς.

Ήλθα, είδα, και ξέχασα

Την είδαμε, την ακούσαμε, την ξεχάσαμε (κατά την γνωστή διαφήμιση ‘Ψεκάστε, σκουπίστε…’). Πρόκειται για την καταγγελία (τη θυμάστε;) της αξιωματικής αντιπολίτευσης για νοθεία σε ψηφοφορία της Βουλής (προ αρκετών μηνών), στην οποία η ίδια δεν συμμετείχε (= υπεύθυνη πολιτική τακτική, που απαλλάσσει αυτόν που την ασκεί από την υποχρέωση να δεσμευθεί επίσημα για το μέλλον). Ανεξάρτητα από το αν είχε ουσία ή όχι (ποιος ασχολείται άλλωστε με τέτοιες λεπτομέρειες;), η υπόθεση μου θύμισε κάπως το παλιό ανέκδοτο για εκείνον που πηγαίνει κάποιον άλλο στο δικαστήριο για εξύβριση. ‘Τι σας είπε;’ ρωτάει ο Πρόεδρος. ‘Με αποκάλεσε ουραγκοτάγκο, κ. Πρόεδρε,’ απαντά ο μηνυτής. ‘Πότε έγινε αυτό;’ ‘Πριν πέντε χρόνια.’ ‘Και γιατί κάνετε τώρα τη μήνυση;’ ‘Διότι μόλις πρόσφατα είδα αυτό το ζώο στην τηλεόραση,’ απαντά ο ενημερωμένος μηνυτής.

Η "παιδοχειρουργική" της παραφροσύνης

[Φωτογραφία από την κηδεία πέντε αδελφών στον καταυλισμό Jabaliyah, από την ιστοσελίδα του BBC. Η οικογένεια είχε οχτώ κόρες, τώρα έμεινε με τρεις…]

‘Χειρουργικά χτυπήματα με θύματα παιδιά’, είναι ο τίτλος σε ημερήσια εφημερίδα με αφορμή την τραγωδία της Γάζας. Όπως είναι γνωστό, η παιδοχειρουργική είναι ανεξάρτητη χειρουργική ειδικότητα εδώ και πολλά χρόνια. Φαίνεται λοιπόν ότι ανάμεσα στους στρατιωτικούς ‘χειρουργούς’ του Ισραήλ υπάρχουν και μερικοί παιδοχειρουργοί…

Ακόμη και ο κυνισμός κατάντησε μέθοδος αυτοάμυνας απέναντι στην παραφροσύνη.

Ο Κυβερνήτης

Διάβασα σε σημερινή επιστολή αναγνώστου στην ‘Καθημερινή’ ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας δεν καταδέχθηκε ποτέ να δεχθεί μισθό για τις υπηρεσίες του, με το σκεπτικό ότι: «εφ’ όσον τα ιδιαίτερα εισοδήματά μου αρκούν για να ζήσω, αρνούμαι να εγγίσω μέχρι και οβολού τα δημόσια χρήματα, ενώ ευρισκόμεθα εις το μέσον ερειπίων και ανθρώπων βυθισμένων εις εσχάτην πενίαν».

Ίσως (και) γι’ αυτό είναι ο μόνος που έμεινε στην ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας με την επωνυμία Κυβερνήτης. Με κεφαλαίο το Κ.

[Στη φωτογραφία ο τάφος του Κυβερνήτη στην Κέρκυρα]

Το δίκαιο και η πέτρα

Πάντα πίστευα ότι όσο δίκαιο κι αν έχεις, το χάνεις από τη στιγμή που σηκώνεις την πέτρα και την πετάς στον απέναντι, όποιος και νάναι. Το ξαναθυμήθηκα βλέποντας την σημερινή πολύνεκρη επιδρομή στη Γάζα, όπου η παραπάνω αρχή εφαρμόζεται πιστά εδώ και χρόνια, και από τις δυο μεριές, εκ περιτροπής. Όποιο δίκαιο κι αν είχαν κάποτε και οι μεν και οι δε, το έχουν (ξε)χάσει προ πολλού. Δεν έχει σημασία αν οι σημερινοί νεκροί είναι μαχητές ή άμαχοι: οι μαχητές έχουν γυναίκες, παιδιά, αδέλφια, που θα ορκιστούν στη συνέχεια να πάρουν πίσω το αίμα των σκοτωμένων. Και ο χορός θα συνεχιστεί εις το διηνεκές, όσο συνεχίζεται η αδελφοκτονία (ας μη ξεχνούμε ότι ο Ισαάκ και ο Ισμαήλ ήταν παιδιά του Αβραάμ από διαφορετικές μητέρες) και η μη απόλυτη καταδίκη και απομόνωση και των δυο πλευρών. Απ’ όλους. Διότι, όσο κι αν ο Κλεμανσώ υποστήριζε ότι ‘ο πόλεμος είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να τον αφήνουμε στους στρατηγούς’, δυστυχώς οι πολιτικοί είναι αυτοί που παίζουν τα παίγνιά τους στην πλάτη του κόσμου.

Χάρολντ Πίντερ (1930-2008)

Την παραμονή των Χριστουγέννων έφυγε από τα εγκόσμια ο θεατρικός συγγραφέας Χάρολντ Πίντερ. Τον ‘γνώρισα’ διαβάζοντας την ομιλία αποδοχής του Βραβείου Νομπέλ Λογοτεχνίας (2005), καθώς και άλλα κείμενά του στην ιστοσελίδα www.haroldpinter.org, που αναφέρονται σε κριτική καταπιεστικών καθεστώτων και πρακτικών σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ένας από τους διανοούμενους που δεν αρκέσθηκαν στις δάφνες της λογοτεχνίας, αλλά άνοιξαν δημόσια το στόμα τους και επέκριναν διεθνείς καταστάσεις που είχαν μόνο την επίφαση της νομιμότητας (π.χ. τον βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας από το ΝΑΤΟ, για τον οποίο είπε δημόσια ότι ντρέπεται που είναι Βρετανός).

Δυο μικρά αποσπάσματα από την ομιλία του. Για τη σχέση της αλήθειας με την πολιτική: ‘… Η πλειοψηφία των πολιτικών, με βάση τα στοιχεία που μας είναι διαθέσιμα, δεν ενδιαφέρονται για την αλήθεια αλλά για την εξουσία και για τη διατήρηση της εξουσίας. Για να διατηρήσουν την εξουσία, είναι απαραίτητο ο λαός να παραμένει στην άγνοια, να ζει αγνοώντας την αλήθεια, ακόμη και την αλήθεια της δικής του ζωής. Συνεπώς αυτό που μας περιβάλλει είναι ένα τεράστιο χαλί από ψέματα, με τα οποία τρεφόμαστε…’.

Για τις πλανητικές δραστηριότητες της σημερινής μόνης υπερδύναμης: ‘Η άμεση εισβολή σε μια κυρίαρχη χώρα δεν ήταν ποτέ μια από τις αγαπημένες της μεθόδους. Γενικά ανέκαθεν προτιμούσε αυτό που περιγράφηκε ως ‘διαμάχη χαμηλής έντασης’ (low intensity conflict). Διαμάχη χαμηλής έντασης σημαίνει ότι χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν αλλά πιο αργά απ’ ό,τι αν τους έρριχνες μια βόμβα, μια και έξω. Σημαίνει ότι μολύνεις την καρδιά της χώρας, ότι εγκαθιστάς έναν κακοήθη όγκο και παρακολουθείς τη γάγγραινα να ανθίζει. Όταν ο πληθυσμός έχει υποταγεί—ή ξυλοκοπηθεί μέχρι θανάτου, το ίδιο κάνει—και οι φίλοι σου, οι στρατιωτικοί και οι μεγάλες εταιρείες, κάθονται άνετα στην εξουσία, τότε βγαίνεις στην τηλεόραση και λες ότι η δημοκρατία νίκησε’.

Για την καυστική κριτική του (προς όλες τις πλευρές του ‘φράχτη’) αξίζει μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα του.

Η κολακεία της νεολαίας

Επειδή, με αφορμή τα γεγονότα του Δεκεμβρίου, πολλά γράφτηκαν και ακούστηκαν για τη νεολαία και τις δικαιολογημένες ή μη αντιδράσεις της, παραθέτω μια αποστροφή του Διονύση Χαριτόπουλου, όπως την καταγράφει στο ‘Εγχειρίδιο βλακείας’ (Εκδόσεις Τόπος, 2008, κεφ. 77):

‘Η πολλή αγάπη για τους νέους είναι ύποπτη. Η αφόρητη κολακεία της νεολαίας από κάποιους αυτόκλητους συνηγόρους της υποκρύπτει κατά κανόνα απολύτως αισχρά κίνητρα: όλοι κάτι επιδιώκουν να τους αρπάξουν… Αν τους κερδίσεις από τα νοητικά σπάργανα, δημιουργείς το συναισθηματικό υπόβαθρο ταύτισης και έχεις δεμένους πελάτες για χρόνια’.

"Δεύτε ίδωμεν πιστοί..."

(Φορητή εικόνα από το εργαστήριο της Ι. Μονής Παντοκράτορος, Αγ. Αθανάσιος, Κέρκυρα)

«Ο Θεός μας αποκάλυψε το μεγαλείο του ανθρώπου… Όσο πολύ κι αν παρεξέκλινε ο άνθρωπος από την κλήση του, όσο ανάξιος κι αν έγινε γι’ αυτήν, ποτέ δεν θα έχει μια σχέση με τον Θεό κατώτερη από αυτή της πατρότητας και δεν θα πάψει ποτέ να έχει τη θέση του υιού ή της θυγατέρας του Υψίστου.

»Αυτό που φανερώνεται εν Χριστώ και δια του Χριστού είναι ότι αυτό που έχει υπέρτατη σημασία είναι το κάθε πρόσωπο ξεχωριστά: ότι ζει και πεθαίνει για τον καθένα μας, ότι δεν τον ενδιαφέρουν οι μάζες αλλά ο κάθε άνθρωπος».

[Anthony Bloom, Ο ευάλωτος Θεός, Εκδόσεις ‘Εν πλω’, Αθήνα 2008]

"Που είναι ο Θεός σας;"

Σλόγκαν σε τοίχο της Θεσσαλονίκης, κοντά σε κεντρικό ναό στην Εγνατία:

‘15 χρονών νεκρός. Που είναι ο Θεός σας;’

Μα, είναι εκεί που βρίσκεται και ο νεκρός Αλέξανδρος. Όσοι δεν τον δέχονται, τον θεωρούν εξίσου νεκρό με τον έφηβο. Για όσους πιστεύουμε ότι "εάν τε ζώμεν εάν τε αποθνήσκωμεν του Κυρίου εσμέν", κρατάει πάντα τον Αλέξανδρο στην αγκαλιά Του.

Καλά Χριστούγεννα!

Μαρία, ζήσε!

Τα φετινά Χριστούγεννα ανήκουν στη Μαρία. Πριν μερικές εβδομάδες, σε μια στιγμή ακραίας ψυχικής φόρτισης, βρέθηκε κυριολεκτικά στο κενό, από τον τρίτο όροφο. Από θαύμα πραγματικό τα τραύματα περιορίστηκαν σε σπασμένα κόκαλα, πρόκληση για τους ειδικούς χειρουργούς, βάσανο για την ίδια και ταλαιπωρία για τους δικούς της, χωρίς όμως ανεπανόρθωτες συνέπειες. Το ψυχικό σοκ ήταν ακόμη μεγαλύτερο, αλλά προς τη θετική πλευρά. Ένα ριζικό ταρακούνημα που—πιστεύω—ξανάφερε στη θέση τους τα κομμάτια μιας ψυχής που διατηρεί την φυσική ευαισθησία και αθωότητα της ηλικίας της. Με τη βοήθεια της Παναγίας, της οποίας φέρει το όνομα, και τη συμπαράσταση όλων όσοι βρέθηκαν γύρω της, η Μαρία ξαναβγαίνει σήμερα στο στίβο, ορθή, ‘ως εκ νεκρών ζώσα’. Μαρία, σου ευχόμαστε να περάσεις τα καλύτερά σου Χριστούγεννα, και να έχεις μια καλή νέα ζωή!

Δημαγωγία: μικρόβιο ή γονίδιο;

Ίσως δεν είναι ιδιαίτερα κομψό να προσωποποιεί κανείς τη δημόσια κριτική. Από τη στιγμή όμως που οι δημόσιοι άνδρες υιοθετούν την αμοιβαία εξύβριση ως αποκλειστική μέθοδο άσκησης πολιτικής, βρίσκονται και οι ίδιοι έκθετοι στη ‘γλύκα’ της. Πώς να χαρακτηρίσει κανείς τις πρόσφατες αναφορές του δευτέρου τη τάξει κομματάρχη για ‘κομματισμό στα πανεπιστήμια’ και κατάργηση της αξιοκρατίας στην παιδεία; Ποιοι τα εισήγαγαν, τα θεσμοθέτησαν θα έλεγα, αυτά τα φαινόμενα στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, παρά οι φυσικοί και πολιτικοί του πρόγονοι; Αυτή την περίοδο σπουδάσαμε, και τη γνωρίσαμε από πρώτο χέρι. Δεν ξέρω αν εν προκειμένω η δημαγωγία έχει μεταδοτική ή κληρονομική βάση. Αυτό που ξέρω είναι ότι με οποιαδήποτε μορφή έχει τα ίδια δυσάρεστα αποτελέσματα.

Μούσαις Χάρισι θύε...

Οι πρόσφατες "θυσίες" στις Μούσες και τις Χάριτες είχαν και τα άψυχα θύματά τους: μάρμαρα και πλάκες από τις ιστορικές σκάλες του κεντρικού κτιρίου της Φιλοσοφικής έγιναν βλήματα στα χέρια βεβήλων που η μόνη σχέση τους με το Πανεπιστήμιο είναι η λέξη "άσυλο". Το μεγαλύτερο όνειδος της μεταπολιτευτικής Ελλάδας...

Η επανάληψις μήτηρ της ειδήσεως

Ορισμένοι τηλεοπτικοί δημοσιολόγοι αυτές τις μέρες μας αναγγέλλουν με περίσσιο στόμφο τα αρνητικά σχόλια των ξένων ‘Μέσων’ για τα δρώμενα εν Ελλάδι, και πόσο αναμένεται να πέσει ο τουρισμός εξ αιτίας των γεγονότων. Δείχνουν σχεδόν να το απολαμβάνουν. Για το πόσο συμβάλλουν οι ίδιοι στα φαινόμενα αυτά (με την υποδαύλιση των ταραχών, τη διόγκωση των καταστάσεων, την μονομερή επίρριψη ευθυνών, την μείωση του αισθήματος ασφάλειας, και την απόπειρα εκβιαστικού επηρεασμού της κοινής γνώμης με τις ποικίλες ‘δημοσκοπήσεις’), ούτε λόγος. Η κατασκευή ειδήσεων δια της επαναλήψεως θυμίζει το παλιό ανέκδοτο για τον γιατρό που λέει στον ασθενή ενώ τον εξετάζει: ‘Βήξτε, ξαναβήξτε, και πάλι βήξτε… Μα εσείς, αγαπητέ μου, πάσχετε από βήχα!’.

Ραμφίσματα

Δεν ισχυρίζομαι ότι κατάλαβα όλα όσα είπε ο Στέλιος Ράμφος στις αποψινές ‘Ανιχνεύσεις’ του Π. Σαββίδη (ΕΤ3)—μάλλον έπιασα τα λιγότερα! Ωστόσο, γεγονός αναντίρρητο παραμένει αυτό που είπε ότι, τουλάχιστον την τελευταία 20ετία στην Ελλάδα δεν συνεννοούμαστε, δεν προσπαθούμε να συνεννοηθούμε, ως άνθρωποι και ως φορείς, κόμματα κτλ. Ίσως (προσθέτω εγώ) αυτό εξυπηρετεί τις επιδιώξεις των πολιτικών, αλλά και των ‘Μέσων’ που τσακώνονται για την τηλεθέαση, ή για το μοίρασμα της πίτας μέσα από τη διαμόρφωση πολιτικής. Ίσως να συμφέρει και σε οποιουσδήποτε τρίτους (ας μην αρχίσουμε να δακτυλοδεικτούμε), κατά το ‘διαίρει και βασίλευε’. Είναι απαραίτητο, αν θέλουμε να πάμε ένα βήμα παραπέρα, να ‘μάθουμε να κουβεντιάζουμε ήσυχα κι απλά, να καταλαβαινόμαστε’, κατά τον στίχο του Ρίτσου. Αν καλλιεργήσουμε στα σχολεία μας και στην κοινωνία μας τον διάλογο όχι ως ‘πυγμαχία’ αλλά ως δημιουργική σύμπραξη, ίσως μπορέσουμε να ξεκολλήσουμε από το τέλμα, χωρίς να σπάσουμε και να κάψουμε άλλες βιτρίνες και χωρίς να αλληλοσκοτωνόμαστε. Επιτέλους κανένας δεν περισσεύει στον τόπο μας!

Αξιοκρατία

Πολλοί την επεσήμαναν αυτές τις μέρες, ως ένα από τα αιτήματα των νέων. Ίσως να μην πέφτουν έξω. Καλή η διαπίστωση, αλλά ποιο πρέπει να είναι το επόμενο βήμα; Η αξιοκρατία δεν αναπτύσσεται ξαφνικά στην ηλικία των 18, 21 ή 30 ετών. Η αξιοκρατία καλλιεργείται, με υγιή τρόπο, ‘εξ απαλών ονύχων’. Αξιοκρατία σημαίνει πρώτα απ’ όλα όχι ισοπεδωτικές βαθμολογίες με ‘ΑΡΙΣΤΑ’ (που δεν διαφέρουν από το μηδέν), όχι ανεξέλεγκτες προαγωγές (σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης), αλλά αντίθετα τακτικές και σοβαρές κρίσεις (και απορρίψεις) για μαθητές και φοιτητές (όπως και έλεγχο των διδασκόντων από τους ανωτέρους τους). Σημαίνει εγκατάλειψη της κακώς νοούμενης υπερπροστασίας (παραχάιδεμα) των νέων από γονείς, κηδεμόνες, ‘παιδαγωγούς’ (που μπορεί να μην έχουν μπει ποτέ σε σχολική τάξη) και άλλους προμάχους της ‘πολιτικής ορθότητος’ (προπαντός μη δημιουργήσουμε ψυχικά τραύματα στα παιδιά!). Σημαίνει έγκαιρη διαπίστωση προσόντων, ικανοτήτων και ενδιαφερόντων, και στροφή πλεύσης προς την κατεύθυνση που αρμόζει στον καθένα, όχι ως τιμωρία, αλλά ως υγιή διέξοδο. Οι ίσες ευκαιρίες δεν σημαίνουν ότι είναι όλοι ικανοί για όλα. Αν κάποτε επιτέλους χωνέψουμε αυτή τη βασική αρχή, θα έχουμε ήδη κάνει ένα μεγάλο βήμα μπροστά.

Δημοκρατία και αδιέξοδα

Συχνά λέμε, ή ακούμε άλλους να λένε, ευκαίρως ακαίρως, ότι ‘στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα’. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι ‘διέξοδοι’ είναι εύκολες και ανώδυνες. Τη λεπτομέρεια αυτή δεν την αναφέρουμε. Άραγε δεν τη γνωρίζουμε; Δεν της δίνουμε σημασία; Ή ‘βολεύει’ να δίνουμε την εντύπωση ότι διαθέτουμε τις ‘μαγικές’ δυνάμεις του Χάρι Πότερ, τουλάχιστον όσο δεν κατέχουμε την πολυπόθητη ηγετική καρέκλα; Φαίνεται ότι εκείνο το ‘τα καλά κόποις κτώνται’ των αρχαίων δεν είναι πολύ ‘in’ σήμερα.

Κομματική κολοκυθιά

Απορία: περιμέναμε άραγε κάτι διαφορετικό από το σημερινό πενταπλό πόρισμα της εξεταστικής επιτροπής της Βουλής για το Βατοπαίδι;

Απεργία και ιδιώτες ιατροί

Σήμερα οι ιδιώτες γιατροί είχαμε (υποτίθεται) απεργία, διαμαρτυρόμενοι για την καθυστέρηση των πληρωμών του Δημοσίου. Προς ποιον διαμαρτύρεται ένας απεργός ιδιώτης; Προς τον εαυτό του ως εργοδότη; Αυτό ακούγεται άτοπο. Προς τους ασθενείς του; Με δεδομένη την επαγγελματική του εξάρτηση από την προσέλευση των τελευταίων, δεν κάνει εύκολα μια τέτοια κίνηση. Προς το Δημόσιο; Δεν ξέρω πόσο θα ‘ιδρώσει το αυτί’ του από την απεργία. Πάντως, κατά παράδοξη συγκυρία, όλοι οι ασθενείς που είδα σήμερα ήσαν ασφαλισμένοι του ΟΠΑΔ.

Ο Γεροστάθης

Είχαμε την ευτυχία να μεγαλώσουμε στην προ της τηλεόρασης εποχή. Που σημαίνει ότι δεν εκτεθήκαμε στο ‘χαζοκούτι’ πριν μάθουμε να αγαπούμε το βιβλίο (κάτι που είναι πολύ δύσκολο να γίνει εκ των υστέρων, καθώς η μαγεία της εικόνας σβήνει τα γράμματα). Ένα από τα αγαπημένα αναγνώσματα της παιδικής μας ηλικίας ήταν ο ‘Γεροστάθης’ του Λέοντος Μελά, ένα βιβλίο που σίγουρα δεν διάβασαν ποτέ όσοι πετούν πέτρες ή μολότωφ στους δρόμους (και πιθανώς ούτε όσοι εκλέγονται στο ελληνικό κοινοβούλιο). Δυστυχείς και οι μεν και οι δε. Ο συγγραφέας, μέσα από την παράθεση πλήθους αφηγήσεων κυρίως από την αρχαία ελληνική ιστορία, προβάλλει στους νέους παραδείγματα τόσο προς μίμηση όσο και προς αποφυγή. Το βιβλίο κυκλοφορεί ακόμη (και συνιστάται σε μικρούς και μεγάλους), και πρόσφατα το ξανάπιασα στα χέρια μου. Να ένα επίκαιρο απόσπασμα, χωρίς σχόλια:

«Ο μεγάλος στρατηγός των Θηβών Επαμεινώνδας, που αναδείχτηκε απ’ τους πιο ικανούς στρατηγούς της αρχαίας Ελλάδας, ποτέ δεν ντράπηκε την εργασία, όσο ασήμαντη κι αν ήταν αυτή…

Κάποτε λοιπόν, μερικοί εχθροί του, για να τον ταπεινώσουν, κατόρθωσαν να τον εκλέξουν τηλέαρχο, δηλαδή επιστάτη στους δημόσιους δρόμους, όμως ο Επαμεινώνδας δέχτηκε πρόθυμα την εργασία αυτή, διδάσκοντας έτσι τόσο στους σύγχρονούς του όσο και στους κατοπινούς, πως καθώς η μεγάλη θέση δεν τιμά αυτόν που την έχει χωρίς να το αξίζει, έτσι κι η μικρή δεν είναι καθόλου προσβλητική γι’ αυτόν που είναι ανώτερός της, αλλά αντίθετα αυτός της κάνει τιμή.

Πόσο τυχερή είναι στ’ αλήθεια η πολιτεία εκείνη, που οι διάφορες δημόσιες θέσεις της είναι εμπιστευμένες σε άνδρες που είναι ανώτεροι απ’ αυτές τις θέσεις! Και πόσο άτυχη η πολιτεία εκείνη που στις δημόσιες θέσεις διορίζονται άνθρωποι που είναι κατώτεροι γι’ αυτές!»

Χρόνια πολλά, NHS!

Διαβάζοντας το British Medical Journal αυτής της εβδομάδας βρήκα το παρακάτω ποίημα, που γράφτηκε ειδικά για να τιμήσει τα 60 χρόνια του NHS, του βρετανικού Εθνικού Συστήματος Υγείας. Όπως μας πληροφορεί η δημοσιογράφος του περιοδικού, το ποίημα και ένα συνοδό φιλμ θα διατεθούν σε σχολεία και βιβλιοθήκες ως ένα μέσο διδασκαλίας των παιδιών για το πώς έχει αλλάξει η φροντίδα υγείας τα τελευταία 60 χρόνια, και το πόση εργασία απαιτείται για την παροχή καλής φροντίδας υγείας κάθε μέρα [BMJ 2008;337:a2904]. Το παραθέτω ως φόρο τιμής στο σύστημα που μου δίδαξε σε μεγάλο βαθμό την ιατρική (πράξη, όχι θεωρία), με την ευχή να μπορούσα να δω μια μέρα ένα ανάλογο σύστημα στην Ελλάδα (στην πράξη, όχι στα λόγια). Η λιτή, σύντομη γλώσσα του ποιήματος χάνει σημαντικά στη μετάφραση, γι’ αυτό προτίμησα να το αφήσω ακέραιο στο πρωτότυπο.

These are the Hands

(του Michael Rosen)

These are the hands

That touch us first

Feel your head

Find the pulse

And make your bed.

These are the hands

That tap your back

Test the skin

Hold your arm

Wheel the bin

Change the bulb

Fix the drip

Pour the jug

Replace your hip.

These are the hands

That fill the bath

Mop the floor

Flick the switch

Soothe the sore

Burn the swabs

Give us a jab

Throw out sharps

Design the lab.

And these are the hands

That stop the leaks

Empty the pan

Wipe the pipes

Carry the can

Clamp the veins

Make the cast

Log the dose

And touch us last.

Υποθετικοί λόγοι

Μετά την πολλοστή καταστροφή Πανεπιστημιακών κτιρίων, ακριβού εξοπλισμού, προσωπικών ακαδημαϊκών εργασιών που μεταφράζονται σε πολλά χρόνια κόπου και μόχθου, ο πρύτανης και η σύγκλητος του Πανεπιστημίου πηγαίνουν στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και το Ελληνικό Κοινοβούλιο και υποβάλλουν ομαδικά τις παραιτήσεις τους. Οι δημόσιοι άρχοντες, σε μια χειρονομία αβροφροσύνης, τους παρακαλούν να αναθεωρήσουν την απόφαση αυτή. Τότε οι ακαδημαϊκοί άνδρες και γυναίκες, με μια φωνή, απαντούν: ‘Δεν μπορούμε να αρνηθούμε μια τέτοια παράκληση. Με έναν όρο όμως: την άμεση αναμόρφωση της νομοθεσίας που διέπει τα πανεπιστήμια και την κατάργηση του ‘ασύλου’. Δεν μπορούμε να είμαστε θεσμικοί άρχοντες ενός ιδρύματος που απολαμβάνει μικρότερης εκτίμησης και προστασίας από την πολιτεία απ’ ό,τι ένα καπνομάγαζο’. Οι πολιτικοί ξύνουν αμήχανα τα κεφάλια τους μπροστά στις κάμερες που καταγράφουν τον διάλογο, και υπόσχονται να εξετάσουν θετικά το αίτημα.

Το παραπάνω παράδειγμα είναι εμπνευσμένο από τα πρόσφατα γεγονότα της ελληνικής δημόσιας ζωής, αλλά δεν θα πρέπει να ερμηνευθεί ως προσωπική μομφή ή αιχμή κατά κανενός. Απλώς αντιπροσωπεύει αυτό που στο συντακτικό ονομάζουμε υποθετικό λόγο δευτέρου είδους (αντίθετο του πραγματικού). Και προϋποθέτει πανεπιστημιακούς που δεν έχουν ανάγκη τους πολιτικούς για την ακαδημαϊκή τους ανάδειξη και πολιτικούς που γνωρίζουν τι σημαίνει πανεπιστήμιο και ανώτατη εκπαίδευση και φροντίζουν να θωρακίζουν θεσμικά τις έννοιες και τους φορείς αυτούς και όχι να τους παίζουν στον κομματικό τζόγο.

[Δημοσιεύθηκε στο BHMA 20/12/2008]

Εις μνημόσυνον

Αντίθετα με όσα έχει καταφέρει να μας κάνει το Χόλυγουντ να πιστεύουμε, ήρωας δεν είναι κάποιος που ‘επαγγελματικά’ ασχολείται με υπεράνθρωπα κατορθώματα, αψηφά τους φυσικούς νόμους, εξολοθρεύει όλα τα κακοποιά στοιχεία με κάθε μέσον και σώζει το σύμπαν από κοσμικές καταστροφές. Ήρωας είναι εκείνος που στην κρίσιμη στιγμή ορθώνει ανάστημα και προφέρει λόγο ανδρείας και σωφροσύνης, και δεν ντρέπεται ακόμη και να βουρκώσει μπροστά στις κάμερες ενώ εξηγεί για ποιο λόγο δεν μπορεί να ξεπουλήσει την πατρίδα του και να συμμορφωθεί με το πιο πολυδιαφημισμένο διεθνές ‘σχέδιο’. Όπως ο Τάσσος Παπαδόπουλος, που έφυγε σήμερα από την παρούσα ζωή. Έβαλε τη σφραγίδα του σ’ ένα ΟΧΙ, που θα το θυμούνται οι απανταχού Έλληνες, όσο διατηρούν ελληνική συνείδηση. Αιωνία η μνήμη του!

Ευσεβής πόθος

‘Και να, αδερφέ μου, που μάθαμε να κουβεντιάζουμε

ήσυχα, ήσυχα κι απλά.

Καταλαβαινόμαστε τώρα, δε χρειάζονται περισσότερα.’

Οι στίχοι αυτοί του Γιάννη Ρίτσου, τραγουδισμένοι από την αξέχαστη φωνή του Νίκου Ξυλούρη, δυστυχώς ακούγονται (ακόμη) περισσότερο σαν εξωπραγματική ευχή παρά σαν αντικειμενική διαπίστωση. Όπως στις πυρκαγιές της Ηλείας, όπως σε ναυάγια, σεισμούς, κακοκαιρίες, κάθε είδους συμφορές, έτσι και στη μεγαλύτερη ‘αστική’ (urban) καταστροφή που γνώρισε η χώρα τον τελευταίο μισό αιώνα, τη δική μας ‘11^η Σεπτεμβρίου’, η εικόνα που εισπράττουμε από τα επίσημα πρόσωπα είναι εκείνη των παραλλήλων μονολόγων, χωρίς καμιά διάθεση συνεννόησης. Καθένας μιλάει με βάση τη δική του ‘κρυφή ατζέντα’: να περιορίσω όπως-όπως τη φθορά της κυβέρνησης, να προκαλέσω εκλογές μπας και γίνω χαλίφης, να προβάλω ταξικές διεκδικήσεις, να κερδίσω κομματικά μόρια στο επόμενο γκάλοπ. Τα σπίτια και τα καταστήματα καπνίζουν, η ατμόσφαιρα όζει από καπνό και δακρυγόνα, ο κόσμος θρηνεί βουβά τις καμμένες περιουσίες, και οι δημόσιοι άνδρες τραγουδούν ο καθένας το προσωπικό του σόλο: πουθενά διάθεση για συμφωνία, για να βγει ένα τραγούδι αναδημιουργίας, ελπίδας ότι κάτι μπορεί να αλλάξει. Μα τόσο υστερόβουλοι, καιροσκόποι, ιδιοτελείς, μικρόνοες, είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι; Δεν το πήραν ακόμη χαμπάρι ότι κανείς δεν νοιάζεται για τις κοκορομαχίες τους; Ότι αυτό που θέλει ο πολίτης είναι μια περίοδος ηρεμίας και ανασυγκρότησης, χωρίς κραυγές και αλαλαγμούς, χωρίς ράβε-ξήλωνε, χωρίς αυτοκαταστροφικές τάσεις; Τη μέθοδο αυτή τη δοκιμάσαμε. Ας περάσουμε τώρα στην ‘ήσυχη κι απλή κουβέντα’ του ποιητή, ας δείξουμε ότι μπορούμε να καταλαβαινόμαστε, έστω και με κοινή συναίνεση, για συγκεκριμένο σκοπό. Το αποτέλεσμα στην επόμενη κάλπη (ελπίζω το 2011, όχι νωρίτερα) μπορεί να κρύβει περισσότερες εκπλήξεις απ’ όσες φαντάζονται όσοι άκριτα και βιαστικά εισηγούνται τις πρόωρες εκλογές. Όπως και στους τοκετούς, η πολιτική προωρότητα δεν εγγυάται την καλύτερη δυνατή υγεία για το 'νεογνό'.

[Δημοσιεύθηκε στο ΒΗΜΑ 12/12/2008]

Ερμηνείες, όχι δικαίωση

‘Τέλος δεν έχει ο καημός, το χαμογέλιο θλίψη’, όπως τραγούδαγε ο Γιώργος Ζωγράφος. Τραγωδίας συνέχεια για τέταρτη μέρα, με τις φλόγες, τα σπασμένα τζάμια, τους καπνούς, τα ιπτάμενα αντικείμενα (λίθους, πλίνθους, κεράμους, ατάκτως ριπτομένους) να αποτελούν τον κοινό παρονομαστή σε όλα τα τηλεοπτικά κανάλια. Η τραγωδία, κατά τον Αριστοτελικό ορισμό, ήταν ‘μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας’. Τίποτε το ‘σπουδαίο και τέλειο’ δεν ζούμε, δυστυχώς, και περιμένουμε, ελπίζοντας τουλάχιστον ‘δι’ ελέου και φόβου’ να δούμε να ‘περαίνεται η των τοιούτων παθημάτων κάθαρσις’. Βαθυστόχαστες αναλύσεις διαβάζουμε πολλές, όλες έχουν ένα βαθμό τουλάχιστον πιθανής αλήθειας. Τίποτε όμως δεν δικαιολογεί (όσο κι αν προσπαθεί να ερμηνεύσει) την ωμή βία. Ούτε τις καιροσκοπικές ανακοινώσεις των διαφόρων ‘υπευθύνων’ πολιτικών κάθε χρώματος (γιατί, αλήθεια, δεν βγαίνουν στο δρόμο, χωρίς αστυνομική συνοδεία βέβαια, να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα;).

Γράφει π.χ. σήμερα ο Νίκος Ξυδάκης στην ‘Καθημερινή’: «(Ο ανθός της ελληνικής κοινωνίας αρνείται)… το υπόδειγμα του υπεραπασχολούμενου, αγχωμένου, άπληστου, απνευμάτιστου ενήλικου, που προσφέρουμε οι γονείς στα παιδιά, στους ανθούς μας. Τους προσφέρουμε σχολεία, φροντιστήρια, κινητά, λάπτοπ, διακοπές, γκάτζετ, δώρα, χαρτζιλίκια, γεμάτα ψυγεία· δεν τους προσφέρουμε κανένα αξιακό πλαίσιο, γιατί δεν το διαθέτουμε κι εμείς, δεν τους προσφέρουμε αισιοδοξία και πίστη, γιατί τα έχουμε χάσει. Προσφέρουμε ύλη, όση έχουμε, όσο κόπο κι αν χρειάζεται. Μόνο αυτή έχουμε. Προσφέρουμε πνευματική και ηθική ορφάνια». Δύσκολο να διαφωνήσει κανείς με τη διαπίστωση αυτή. Όποιος όμως δοκιμάσει να μιλήσει για τέτοιες αξίες, υπεράνω χρημάτων ή άλλου ορατού αντικρίσματος, κινδυνεύει να κατηγορηθεί για ηθικολογία, για υποκρισία, για ‘κατηχητικό’, για εθνικισμό, ή στην καλύτερη περίπτωση να δεχθεί τα ειρωνικά σχόλια και βλέμματα των ακροατών του. Όταν επί 30 και πλέον χρόνια έχουμε ως δημόσιος χώρος απαξιώσει επίσημα και συστηματικά κάποιες έννοιες διότι (απλοϊκά, αν όχι σκόπιμα) τις ταυτίσαμε (και συνεχίζουμε να τις ταυτίζουμε) με πρόσωπα (π.χ. Παπαδόπουλος επί χούντας, Εφραίμ σήμερα), είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να ξαναφέρεις τη συζήτηση σε πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια, πνευματικό πολιτισμό, εθνική ιστορία, σεβασμό στους μεγαλυτέρους, υπακοή, καθήκον. Χώρια που υπάρχουν και οι περιορισμοί της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου…

Άρχισα με τον Γιώργο Ζωγράφο, ταιριάζει να κλείσω μ’ αυτόν, με μια αφιέρωση σε όλα τα ‘μικρά παιδιά’ (όχι μόνο στον έναν Αλέξη που δέχτηκε τη σφαίρα) που υφίστανται τον καθημερινό πνευματικό βιασμό από τον δημόσιο λόγο (κομματικό, ραδιοτηλεοπτικό) και ζουν, συχνά χωρίς να το καταλαβαίνουν, το τέλος της αθωότητας:

‘Μικρό παιδί σαν ήμουνα και πήγαινα σχολείο, μικρό παιδί,

στα μάτια είχα τη χαρά, στα χέρια το βιβλίο, μικρό παιδί.

Παιδί στα δεκατέσσερα κλέψανε τη χαρά μου, μικρό παιδί,

στα μάτια είχα τη φωτιά, τον ήλιο στη καρδιά μου, μικρό παιδί.

Κι όταν η βαρυχειμωνιά μου πάγωνε τα χέρια

στον ουρανό τα σήκωνα να ζεσταθούν στ’ αστέρια’.

Δεκεμβριανά

Ιστορικά ο όρος αυτός, χωρίς κανένα προσδιορισμό, αναφερόταν στις τραγικές μέρες που έζησε η Αθήνα μετά την απελευθέρωση, τον Δεκέμβριο του 1944, και σήμαινε συνεκδοχικά αναρχία, χάος, έκρυθμη κατάσταση. Ε λοιπόν, ξεχάστε το 44 και ελάτε στο ‘αναβαθμισμένο’ πρόγραμμα ‘Δεκεμβριανά 2008’. Έλληνες είμαστε, τις εμφύλιες συρράξεις τις έχουμε στο αίμα και στα γονίδιά μας, πάντα θα βρούμε κάτι χειρότερο να κάνουμε. Το θέαμα μαινομένων ‘νεαρών’ (τα ‘περήφανα νιάτα’ που αρεσκόμαστε να χαϊδολογούμε ευκαίρως ακαίρως) να καίνε την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο, τη Λάρισα, να καταστρέφουν αδιάκριτα και να πλιατσικολογούν σε βάρος των συνανθρώπων τους δεν είναι απλά αποκαρδιωτικό, σε οδηγεί κατευθείαν στο έμφραγμα. ‘Ουδέν έστιν ό,τι ουκ απώλετο’. Κυρίως αυτό που ονομάζαμε κάποτε ευαισθησία, φρόνηση, περί δικαίου αίσθημα, κοινή λογική, κοινωνική συνείδηση ή όποιο άλλο στοιχειωδώς ανθρώπινο συναίσθημα που μας έκανε να σεβόμαστε κάποιες διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στο πρέπον και το μη πρέπον, όχι από φόβο, αλλά από επίγνωση ορίων. Αποδείξαμε ακόμη μια φορά, με τον πιο περίτρανο τρόπο, ότι δεν έχουμε ανάγκη από τον Κίσιγκερ, τους Αλβανούς, τους Σκοπιανούς, τους Τούρκους, το ΝΑΤΟ, την Ευρωπαϊκή Ένωση, τους Εβραίους, τους Αμερικανούς, ή όποιον άλλο ‘εχθρό’ έχουμε επινοήσει κατά καιρούς για να δικαιολογήσουμε τα φοβικά μας συμπλέγματα: μόνοι μας καταφέρνουμε να βγάζουμε τα μάτια μας πολύ καλύτερα. Και ύστερα; Θα ‘φταίει το κακό το ριζικό μας, φταίει ο Θεός που μας μισεί’. Θα συνεχίζουμε να ισχυριζόμαστε ότι είμαστε οι καλύτεροι του κόσμου, ότι έχουμε εκπαιδευτικά ιδρύματα ισάξια των ξένων πανεπιστημίων, και να χτυπάμε πόρτες για δανεικά από τους ‘κουτόφραγκους’; Ελπίζω αυτή τη φορά να μας αρνηθούν την κάθε είδους οικονομική βοήθεια. Μπας και ξυπνήσουμε.

Υστερόγραφο: ‘Ένας λαός σαν χάσει τη φυσική ευαισθησία του, δε μπορεί παρά να πέσει στη βαναυσότητα, κι ας έχει όσα θέλει, Πανεπιστήμια και Πολυτεχνεία και Ωδεία κ’ ένα εκατομμύριο προφεσσόρους… Σαν λείψει η αλήθεια, η ψυχή πεθαίνει από την ψευτιά, μ’ όλο που κάνει τον ζωντανό με ξιππασμένα καμώματα’. (Φ. Κόντογλου: Νεοελληνική ακαλαισθησία. Από τον τόμο ‘Ευλογημένο Καταφύγιο’, εκδόσεις Ακρίτας 1985).

Ο Λιθοβόλος των Αθηνών

Μετά τον Δισκοβόλο του Μύρωνος, ο Λιθοβόλος των Αθηνών. Το νέο έμβλημα της Αθήνας, διαχρονικής πρωτεύουσας του πολιτισμού. Βοήθειά μας!
Σημ. Το φόντο της εικόνας είναι το γνωστό 'νέφος' των Αθηνών, σε μοντέρνα έκδοση.
(Η φωτογραφία είναι παρμένη από την ιστοσελίδα του BBC)

Ανομολόγητες σκέψεις

Επειδή ο φόβος του πολιτικού κόστους δεν θα επιτρέψει σε κανένα δημόσιο πρόσωπο να κάνει τις ακόλουθες ερωτήσεις (που ίσως σιγοβράζουν στο μυαλό του), ας μου επιτραπεί να τις εξωτερικεύσω ως προσωπικό προβληματισμό:

- Αν βγω στο δρόμο και αρχίσω να πετάω πέτρες και ξύλα όπου βρω, χωρίς όμως να είμαι χαρακτηρισμένος ‘αντιεξουσιαστής’, διαπράττω αδίκημα ή όχι;

- Ο εμπρησμός, ο βανδαλισμός, η φθορά ξένης περιουσίας (ιδιωτικής ή δημόσιας) αποτελούν ή όχι αξιόποινες πράξεις;

- Η ατιμωρησία, η ασυλία, η παραγραφή ποινικών αδικημάτων και άλλα συναφή προνόμια των πολιτικών προσώπων επεκτείνονται και στον ‘αντιεξουσιαστικό χώρο’;

- Αν δεχθώ επίθεση στο δρόμο από ‘γνωστούς αγνώστους’, θα πρέπει να καλέσω την Ομάδα Ζ, το πλησιέστερο ΚΑΠΗ ή το Λύκειο Ελληνίδων;

- Επειδή άκουσα από υπουργικά χείλη τη διαβεβαίωση ότι ο νόμος θα εφαρμοσθεί αμείλικτα προς κάθε κατεύθυνση, και επειδή η δικαιοσύνη κρατεί μόνο τον φρουρό που (κακώς, κάκιστα) πυροβόλησε και σκότωσε, θα μπορούσε κανείς να μου εξηγήσει πειστικά προς ποια άλλη κατεύθυνση θα εφαρμοσθεί ο νόμος, και με ποιον τρόπο;

- Οι παραπάνω ερωτήσεις είναι αρκετά ‘αντιεξουσιαστικές’ ώστε να αρχίσω κι εγώ να απολαμβάνω τα σχετικά ευεργετήματα;

Πέντε καπνιστές και τέσσερα ανήλικα παιδιά

Αυτή είναι η σύνθεση της παρέας που γευματίζει στο διπλανό τραπέζι. Κάτω από το σήμα (κρεμασμένο σε ικανό ύψος) που απαγορεύει το κάπνισμα στο κλειστό ουζερί. Η δική μας συντροφιά—όλοι άκαπνοι—κάθονται κάτω από το άλλο σήμα που ορίζει τον χώρο για τους καπνίζοντες. Να το κάνεις ζήτημα, μεσημεριάτικα; Θα σε βάλουν σ’ ένα παραπέρα τραπέζι των ιδίων προδιαγραφών: τίποτε δεν εμποδίζει τον καπνό να κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα. Δεν με πειράζει τόσο αυτό, όσο το γεγονός ότι τέσσερα παιδιά κάτω των έξη ετών κάθονται στο ίδιο τραπέζι με τους καπνιστές—μαμάδες και μπαμπάδες, προφανώς—που έχουν από δυο πακέτα μπροστά τους και αναβοσβήνουν απανωτά τσιγάρα χωρίς να δίνουν πεντάρα για την ‘εικόνα’ που δίνουν στα παιδιά. Που μεθαύριο, πολύ φυσικά (αφού το κάνει η μαμά και ο μπαμπάς), θα πυκνώσουν τις τάξεις των καπνιστών. Των μελλοντικών ασθενών μας.

Εξεγέρσεις και ανοσία

Οι κοινωνικές εξεγέρσεις είναι κάτι σαν το ανοσιακό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού. Όταν τα εξειδικευμένα αμυντικά κύτταρα αντιλαμβάνονται κίνδυνο (με μορφή π.χ. μικροβίου), αναλαμβάνουν δράση για την εξουδετέρωσή του. Η επιτυχής αντίδραση του ανοσιακού συστήματος αποτρέπει τον κίνδυνο και αποκαθιστά την υγεία. Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις όπου το σύστημα αντιδρά υπέρμετρα και συνεχίζει να αντιδρά ακόμη και μετά την εξουδετέρωση του βλαπτικού παράγοντα, ή ακόμη και χωρίς εμφανή λόγο. Τότε δημιουργούνται τα λεγόμενα αυτοάνοσα νοσήματα, καμιά φορά πιο δύσκολα στην αντιμετώπισή τους, μια και εμπλέκονται σ’ αυτά κύτταρα του ίδιου του οργανισμού που ενεργούν αυτόνομα ή ‘αναρχικά’.

Κάτι τέτοιο φαίνεται ότι έπαθε η χώρα μετά τον Νοέμβριο του 1973. Αυτό που αρχικά εκδηλώθηκε ως νόμιμη αμυντική αντίδραση απέναντι σε ένα καθεστώς που ενεργούσε ως ξένο στοιχείο βλαπτικό για τον οργανισμό εξελίχθηκε με την πάροδο των ετών (και τη δύναμη της μιμητικής συνήθειας) σε αυτοκαταστροφικό ‘θεσμό’, στον οποίο κάποιοι παθολογικοί ‘κλώνοι’ των αρχικών κυττάρων (‘αντιεξουσιαστές’, κατά την έκφραση του συρμού που ‘ευσχημόνως’ συγκαλύπτει πάντα τους δράστες) καταστρέφουν την περιουσία και ποδοπατούν τις θεσμικές αρχές του ελεύθερου κράτους σαν να βρίσκονται υπό ξένη κατοχή. Το παράδοξο είναι ότι το υπόλοιπο κράτος φαίνεται να διατελεί σε ‘ανοσιακή παράλυση’, μη μπορώντας (ή μη θέλοντας) να αντιδράσει με υγιή τρόπο απέναντι στο φαινόμενο αυτό. Σύνθετη επιστήμη η ανοσολογία…

Η ανάπλαση της παραλίας

Οι πρώτες οπτικές εντυπώσεις από την ανάπλαση της παραλίας της Θεσσαλονίκης, που πρόσφατα παραδόθηκε στο κοινό. Pas mal!

Unfair play

Οι δυο από τους τρεις οδηγούς της φωτογραφίας επιδεικνύουν μια από τις συνηθισμένες μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς που συναντούμε στους δρόμους μας: καταγράφοντας στα παλαιότερα των υποδημάτων τους όσους αναμένουν υπομονετικά στην αριστερή λωρίδα για να στρίψουν στο φανάρι , προσπερνούν από δεξιά για να κλέψουν την προτεραιότητα. Ο ένας μάλιστα τυπικά παρανόμησε, περνώντας τη διάβαση σε ώρα διέλευσης πεζών. Πρόκειται για ενέργειες που δεν τις καταδικάζει μεν ο Κώδικας, αλλά αντιβαίνουν σ’ αυτό που απλά θα χαρακτηρίζαμε ‘savoir faire’ ή ‘fair play’ της οδήγησης, και ανεβάζουν την πίεση των υπολοίπων, καθώς συχνά συνοδεύονται από αγανακτισμένα κορναρίσματα. Όπως έγραφε παλιά (με τη χαρακτηριστική του ορθογραφία) ο Μποστ., ‘τους παραδίδομεν εις την χλέβην του λαού’.

‘Τάδε έφη εκπρόσωπος’

Πρέπει να είναι πολύ άχαρη δουλειά αυτή του ‘εκπροσώπου’ (της κυβέρνησης, της αντιπολίτευσης, του Α ή Β κόμματος, συνδικαλιστικού οργάνου, ‘φορέα’ ή άλλου επίσημου ή ‘επίσημου’ σχηματισμού). Ανάλογα με τη μεριά του φράχτη που κάθεται, ο εκπρόσωπος πρέπει να συμπεριφέρεται είτε ως ικανός υποκριτής και κόλακας είτε ως επιτήδειος και ανερυθρίαστος υβριστής και συκοφάντης. Οι δυο ιδιότητες μπορεί να εναλλάσσονται, μια και ο ‘φορέας’ (ελληνικής επινόησης όρος) μπορεί να αλλάζει φορά (η αντιπολίτευση μπορεί να γίνει μια μέρα κυβέρνηση, και τανάπαλιν). Έτσι, ο αντίστοιχος εκπρόσωπος πρέπει καθημερινά να ‘κάνει οικονομία στην αλήθεια’ γνωρίζοντας ότι μπορεί αύριο να εξαναγκασθεί (από την αντικειμενική και αμερόληπτη πραγματικότητα) να ‘γλείφει εκεί που σήμερα φτύνει’. [Ίσως το γεγονός αυτό να εξηγεί γιατί οι Άγγλοι χρησιμοποιούν (εσφαλμένα) τον ελληνικό όρο ‘sycophancy’ με την έννοια της κολακείας και όχι της συκοφαντίας όπως την εννοούμε εμείς…].

Κοντά στις πολλές άλλες ‘πρωτιές’ που έχουμε στην Ελλάδα, είναι κι αυτή: οτιδήποτε βγάλει από το στόμα του ένας ‘εκπρόσωπος’ γίνεται είδηση. Μικρόφωνα και κάμερες καταγράφουν το απόφθεγμα, το οποίο αναπαράγεται από τα ΜΜΕ μέχρι ναυτίας. Αυτά είπε ο κυβερνητικός, έτσι απάντησε ο αντιπολιτευτικός, ούτω πως σχολίασε ο περιθωριακός, κάπως αλλιώς ανταπάντησε ο πρώτος, του την έφερε ο δεύτερος, τους αποστόμωσε και τους δυο ένας τρίτος, και πάει λέγοντας. Υπάρχουν δελτία ειδήσεων που δεν περιλαμβάνουν σχεδόν τίποτε άλλο από δηλώσεις εκπροσώπων. Υπό την έννοια αυτή, βρισκόμαστε σ’ ένα συνεχή και ιδιότυπο ‘διάλογο’, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου είναι η διαρκής αλληλοαπαξίωση των ‘συνομιλητών’, με αποτέλεσμα βέβαια μια στάσιμη, άγονη και τελείως άχαρη πολιτική ζωή.

Μνήμη Παπαδιαμάντη

Δεκέμβριος πλέον, τα Χριστούγεννα εν όψει (ο εμπορικός φωτισμός έσπευσε να μας το θυμίσει, μη τύχει και ξεχάσουμε...), και μαζί τους και ο Ψάλτης--όχι μόνο Λαμπριάτικος, αλλά όλων των μεγάλων Εορτών του έτους. Διαβάζοντας το ωραίο πόνημα του καθηγητή Ανέστη Κεσελόπουλου 'Από τον Παπαδιαμάντη στον Πεντζίκη' (εκδόσεις Παλίμψηστο, Θεσσαλονίκη 2003) βρίσκω το ακόλουθο τετράστιχο του ποιητή Μιλτιάδη Μαλακάση, σύγχρονου του κυρ-Αλέξανδρου, προς τον ίδιο:

'Ο κάθε στοχασμός σου
ασμάτων άσμα,
στον κόσμο το δικό σου
κόσμος το κάθε πλάσμα'.

Ίσως δεν θα μπορούσε να βρεθεί πιο λιτός και πιο περιεκτικός χαρακτηρισμός για τον 'Άγιο' των γραμμάτων μας.

Προμηθευτές υγείας

Με βρίσκει σύμφωνο η αγανάκτηση του συναδέλφου Ν. Νηφόρου (Γράμματα αναγνωστών, Καθημερινή 28/11/2008) για τον χαρακτηρισμό ‘προμηθευτής υγείας’ που αποδίδει στον ίδιο (και τους λοιπούς συμβαλλομένους) το ΙΚΑ στις νέες συμβάσεις εργασίας. Παρακολουθώντας—λόγω μακράς προτέρας ‘συμβίωσης’—τα τεκταινόμενα στο βρετανικό NHS, μπορώ να καταλάβω τον χαρακτηρισμό ως κατά λέξιν μετάφραση του ‘healthcare provider’ που συναντά κανείς κατά κόρον στη βιβλιογραφία της υγείας. Απορία μου: απ’ όλες τις αρετές ενός οργανωμένου (έστω και με τις ατέλειές του) συστήματος μόνο τις γραφειοκρατικές ονομασίες του ζηλέψαμε; Γιατί δεν αρχίζουμε από τη (μηδενική πραγματικά) βάση της ενιαίας και ισότιμης ασφάλισης υγείας που να προβλέπει τις ίδιες παροχές για τις ίδιες αρρώστιες, ανεξάρτητα από την επαγγελματική ή άλλη ιδιότητα του αρρώστου; Για να μην ακούμε κάθε τόσο τις παρακλήσεις των ασθενών—συγγνώμη, ‘πελατών’ ήθελα να πω: «Γιατρέ, δέχεστε βιβλιάριο Δημοσίου; Δηλαδή της αδελφής μου είναι». Εικοσιπέντε χρόνια ΕΣΥ, μ’ αυτή την απλή αρχή (χωρίς την οποία το σύστημα δεν είναι εθνικό) δεν ασχολήθηκε κανένα από τα κόμματα, μικρά ή μεγάλα, έστω και με τη μορφή μιας απλής ερώτησης.

Επειδή ποτέ δεν είναι αργά, καταθέτω την πρόταση ως ‘λιανοπωλητής υγείας’ (= ιδιώτης ιατρός), με την ελπίδα κάποιοι να την προσέξουν, χωρίς όμως να προσδοκούν πολιτικό όφελος από την εφαρμογή της. Η υγεία δεν μπορεί να λειτουργεί με όρους τετραετίας ή με ορίζοντα την επόμενη αλλαγή υπουργού. Είναι υπερβολικά ουτοπικό να περιμένουμε από τους πολιτικούς μας κάποια στιγμή να σκεφθούν με ανάλογο διαχρονικό τρόπο;

Φανατισμός

Το ζήσαμε κι αυτό τις τελευταίες μέρες: την επίθεση φανατικών ισλαμιστών στην πολυάνθρωπη Βομβάη και την εκτέλεση αθώων ανθρώπων, σε πολλές περιπτώσεις μόνο και μόνο διότι έφεραν ‘λάθος’ διαβατήριο. Μια ακόμη όψη της φρίκης που μπορεί να προξενήσει η τυφλή υποταγή σε (όποια) ιδεολογία ή πίστη που θεωρεί τους ‘αντιθέτους’ πρόβατα για σφαγή.

Διαβάσαμε ακόμη πρόσφατα ότι η Ρωσική κυβέρνηση δεν ευνοεί την έρευνα των σταλινικών εγκλημάτων και θηριωδιών, για λόγους που μόνο να υποθέσουμε μπορούμε.

Υπάρχουν πίστεις και ιδεολογίες που επιτρέπουν, ακόμη και επιτάσσουν, τον διωγμό, τον βασανισμό, τη θανάτωση των ‘αντιθέτων’.

Στο διάβα της ιστορίας πολλοί άνθρωποι πέθαναν για την πίστη ή τις ιδέες τους.

Στο διάβα της ιστορίας πολλοί θανάτωσαν άλλους για την πίστη ή τις ιδέες τους.

Στο διάβα της ιστορίας πολλοί βασανίστηκαν, και άλλοι πολλοί βασάνισαν άλλους, για τα πιστεύω τους.

Ο Χριστός είπε: ‘Εάν τις σε ραπίση επί την σιαγόνα, στρέψον αυτώ και την άλλην’.

Ο πρωτομάρτυρας Στέφανος, δεχόμενος τις θανάσιμες βολές των λίθων, είπε: ‘Κύριε, μη στήσης αυτοίς την αμαρτίαν ταύτην’, ‘και τούτο ειπών εκοιμήθη’.

Ο π. Δημήτριος Ντούντκο, έγκλειστος σε σοβιετικό ψυχιατρείο, έγραφε: ‘Κατά βάθος δεν ξέρω ποιος είναι πιο δυστυχισμένος, ο βασανιζόμενος ή ο βασανιστής’.

Τελικά δεν αξίζει να βασανίζεσαι για μια ιδεολογία που σε διατάζει να βασανίζεις.

Τελικά δεν αξίζει να πεθαίνεις για μια ιδεολογία που σε διατάζει να σκοτώνεις.

Το Τρελλό Νερό

Δανείζομαι την ιστορία από τον αείμνηστο Φώτη Κόντογλου, για τη διαχρονική της αξία (ο αναγινώσκων νοείτω…), χωρίς να αλλοιώσω τη γλώσσα και τη γραφή του πρωτοτύπου:

‘Μια φορά ήτανε ένας σουλτάνος, γνωστικός και καλός, που αγαπούσε σαν πατέρας τον κόσμο πούχε στην εξουσία του. Είχε κι έναν βεζίρη, σοφόν άνθρωπο, αστρολόγο, και δεν έκανε τίποτα ο σουλτάνος δίχως να πάρει τη γνώμη του.

Μια μέρα, λέγει ο βεζίρης στον σουλτάνο: «Πολυχρονεμένε σουλτάνε, σε δυο-τρεις μήνες ο Αλλάχ θα βρέξει ένα τρελλό νερό, και πρέπει να το γνωρίζεις, για να κάνεις το χρέος σου από τώρα». «Και τι είν’ αυτό το τρελλό νερό, βεζίρ εφέντη;» τον ρώτησε ο σουλτάνος. «Αυτό το νερό, αποκρίθηκε ο βεζίρης, λέγεται τρελλό νερό, επειδής όποιος το πιεί, ή άνθρωπος ή ζωντανό, θα τρελλαίνεται και θα κάνει πράματα παλαβά κι ανάποδα απ’ ό,τι δείχνει στον άνθρωπο η φρονιμάδα που τούδωσε ο Θεός, κι έτσι θα πέσει στον κόσμο μεγάλη ταραχή και δυστυχία. Κι εμείς, οι άρχοντές του, δεν θα μπορέσουμε πια να τον κυβερνήσουμε, γιατί μηδέ ο Αλλάχ δεν μπορεί να κυβερνήσει τρελλούς ανθρώπους». «Το λοιπόν, τι θα κάνουμε, βεζίρ εφέντη;». «Είναι ανάγκη, πολυχρονεμένε μου σουλτάνε, να μαζέψουμε από τώρα από τούτο το καλό νερό που πίνουμε, και να το φυλάξουμε, για να πίνουμε εμείς οι άρχοντες, ώστε να μην τρελλαθούμε κι εμείς μαζί με τους άλλους, και να τους κυβερνούμε καλά και με δικαιοσύνη, αφού ο Αλλάχ τους κρέμασε στο λαιμό μας, και θα δώσουμε απολογία για τη ζωή τους». Ο σουλτάνος το παραδέχθηκε, και πρόσταξε να μαζέψουνε καλό νερό στις στέρνες του παλατιού.

Στον διορισμένον καιρό, που είπε ο βεζίρης, έβρεξε αληθινά ένα νερό τρελλό και πίνοντάς το, τρελλαθήκανε άνθρωποι και ζωντανά, και βγήκανε από τα φρένα τους και τα βλέπανε όλα ανάποδα, το καλό το λέγανε κακό, το γνωστικό το λέγανε τρελλό, το τρελλό το λέγανε σωστό, το δίκιο άδικο, το άδικο δίκιο.

Ο σουλτάνος κι ο βεζίρης πίνανε από το καλό νερό, κι έτσι είχανε σωστά τα φρένα τους, και κυβερνούσανε δίκαια και γνωστικά τον τρελλό κόσμο.

Μα ο κόσμος, ενώ αγαπούσε πρωτύτερα τον σουλτάνο και τον βεζίρη, τώρα, με το στριμμένο μυαλό του, ένοιωθε το δίκιο για άδικο, και φώναζε καταπάνω τους, πώς γινήκανε άδικοι και κακούργοι.

Μια μέρα, δυο μέρες, τρεις μέρες, περνούσε ο καιρός, κι ο κόσμος ολοένα αγρίευε καταπάνω στον σουλτάνο.

Τότε βλέποντας ο σουλτάνος πως θα τον σκοτώνανε, φώναξε μια μέρα τον βεζίρη και του λέγει: «Βεζίρ-εφέντη, βλέπω πως δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε μ’ αυτούς τους παλαβούς και στο τέλος θα μας σκοτώσουνε. Το λοιπόν, ή πρέπει να περιμένουμε ένα τέτοιο τέλος, κυβερνώντας τους δίκαια και καλά, ή να πιούμε κι εμείς από το τρελλό νερό, για να γίνουμε τρελλοί σαν κι αυτούς, και μ’ αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να συνεννοηθούμε μαζί τους. Ο Αλλάχ θα μας συγχωρέσει που θα χαθεί η αλήθεια, μ’ αυτό που θα κάνουμε».

Έτσι κ’ έγινε. Ο σουλτάνος κι ο βεζίρης ήπιανε από το νερό και τρελλαθήκανε, και κάνανε κακουργήματα και παράλογα πράγματα, μα ο λαός τους δόξαζε και τους πολυχρόνιζε και τους έλεγε πατεράδες του και φύλακες της δικαιοσύνης και της αλήθειας.

Είπαμε: διαχρονικής αξίας κείμενο. Για όποιον θέλει να διαβάσει και τον σχολιασμό του μακαρίτη αγιογράφου από το Αϊβαλί, το κείμενο έχει τον τίτλο ‘Ο Άρχων Μαμωνάς και η ιστορία του τρελλού νερού’ (από τη συλλογή ‘Μυστικά άνθη’, εκδόσεις Αστήρ).

Διεθνής διασυρμός

Προσκεκλημένος ομιλητής στο συνέδριο της Αλεξανδρούπολης ο καθηγητής Stephen Spiro από το Λονδίνο. Κι άλλες φορές μας επισκέφθηκε και μας μίλησε για την αρρώστια στην οποία ειδικεύεται και την οποία ερευνά επί δεκαετίες, τον καρκίνο του πνεύμονα. Θέμα του η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου αυτού, κάτι που εξακολουθεί να αποτελεί άπιαστο όνειρο (σε αντίθεση με άλλους καρκίνους που μπορούν να διαγνωσθούν έγκαιρα και συνεπώς να αντιμετωπισθούν πιο αποτελεσματικά). Αυτή τη φορά όμως ήταν ιδιαίτερα καυστικός: ‘Μπήκα στο εστιατόριο [του ξενοδοχείου, όπου έμεναν κυρίως πνευμονολόγοι, για το συνέδριο] και αντίκρισα ένα σωρό κόσμο να καπνίζει’, έλεγε και ξανάλεγε, μη μπορώντας να το πιστέψει. ‘Τέτοιες εικόνες βλέπαμε στη χώρα μου πριν είκοσι χρόνια. Άρχισα να βγάζω φωτογραφίες για να τις δείχνω στην Αγγλία [και όπου αλλού πηγαίνει ως ομιλητής]’. Μεγαλύτερο ρεζιλίκι ως επιστημονική κοινότητα δεν νομίζω ότι μπορούσαμε να υποστούμε εμείς, οι ‘καθ’ ύλην αρμόδιοι’ να διδάξουμε τον κόσμο με το παράδειγμά μας. Να πιστέψω ότι πράγματι το 2010 θα εφαρμοσθεί η απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς χώρους, όπως έχει εξαγγελθεί; Ίσως τότε να πετάξει και ο γάιδαρος.

Μη ζαρώνετε τα φρύδια σας

Σε εποχή παγκόσμιας οικονομικής κρίσης οι ‘ειδήσεις’ ιδιωτικού καναλιού μας διαφημίζουν προϊόν από φύκια που αντικαθιστά, λέει, το Botox (αλλαντική τοξίνη) και ‘σιδερώνει’ πιο αποτελεσματικά τις ρυτίδες. Βασική του ιδιότητα: κοστίζει 80.000 ευρώ το κιλό. Δεν έχω αμφιβολία ότι η έκφραση ‘μας πουλάνε φύκια για μεταξωτές κορδέλες’ έχει εδώ την προέλευσή της.

Άλλη Ελλάδα, άλλοι Έλληνες

Το ετήσιο συνέδριο της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρίας μας έδωσε την ευκαιρία να περιηγηθούμε λιγάκι τον νομό Έβρου, την ‘άλλη Ελλάδα’, όπως συνηθίζουμε να λέμε. Θέλει άλλου είδους ‘αρετή και τόλμη’ να ζεις στα σύνορα, μακριά από τον πολύβουο αστικό μας δαίδαλο, με την αίσθηση της απομόνωσης από το κέντρο, αλλά και με περηφάνια για τον τόπο σου. Όπως ο ηλικιωμένος κύριος στις Φέρες, με τον ‘Ριζοσπάστη’ στη μασχάλη, που όταν τον ρωτήσαμε το δρόμο για την Κοσμοσώτειρα, μπήκε στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου αυτοπρόσκλητος. ‘Ελάτε να σας δείξω την Παναγία μας’, είπε, και μας έκανε αυτοσχέδια ξενάγηση σ’ αυτό που πίστευε ότι άξιζε να προσφέρει ο τόπος του στον επισκέπτη. Τραϊανούπολη, Δέλτα Έβρου, δάσος Δαδιάς, Διδυμότειχο, Σουφλί, Μονή Πορταΐτισσας στην Κορνοφωλιά. Τόποι—και άνθρωποι—που καλό είναι να θυμόμαστε πιο συχνά, και να νιώθουμε λίγο πιο ταπεινοί από την ύπαρξή τους. Και λιγότερο γκρινιάρηδες.

Ένα όνομα, μια ιστορία

Με το μάτι στο ρολόι, μια και πρέπει να ξεκινήσω εγκαίρως για την Αλεξανδρούπολη (όπου η ετήσια σύναξη των Ελλήνων πνευμονολόγων), συζητώ με τη γυναίκα από το ακριτικό χωριό που εμφανίσθηκε απρόοπτα στο πρόγραμμά μου. Δύσκολο το πρόβλημά της. Ρωτώ την ημερομηνία γέννησης. ‘17 Ιανουαρίου του 48’, μου λέει. ‘Δηλαδή έχεις γενέθλια στη γιορτή μου’, της λέω για να ελαφρύνω κάπως την ατμόσφαιρα. ‘Ναι, γιατρέ, και θα με έβγαζαν Αντωνία, αλλά τότε ήταν ο εμφύλιος στη μέση, και με είπαν Ειρήνη, γιατί αυτό ήθελε ο κόσμος’. Τόσο απλά, τόσο ανθρώπινα. Και τόσο αφελή και δυσνόητα για όσους τα ακούμε εκ του ασφαλούς.

Χωρίς λόγια

Αν μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, μια γελοιογραφία μπορεί να είναι ακόμη πιο εύγλωττη. Όπως αυτή του Πετρουλάκη στην 'Καθημερινή' (19/11/2008). Ιδρώνει άραγε το αυτί κανενός;

Καταθλιπτικά

Διαβάζω σε σημερινή εφημερίδα ότι το νέο πολυμορφικό όχημα της Fiat (με την ονομασία Qubo) παράγεται στις εγκαταστάσεις της εταιρίας στην Τουρκία (θυμούμαι ότι το πρώτο μου αυτοκίνητο ήταν συναρμολογημένο στο Βόλο, αλλά η εταιρία μετακόμισε στην άλλη όχθη του Αιγαίου γιατί δεν μπορούσε να δουλέψει από τις συχνές απεργίες). Ακούω στις ειδήσεις ότι η γείτων μετέχει στη διάσκεψη G20 για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, ως αναπτυσσόμενη οικονομία. Και μένω με την καταθλιπτική σκέψη ότι εμείς εδώ ξύνουμε τα νύχια μας για την επόμενη εκλογική αναμέτρηση, την οποία επιχειρούμε να επιταχύνουμε εκβιαστικά με στημένες ‘δημοσκοπήσεις’ και αντεγκλήσεις εκπροσώπων. Μόνη παρηγοριά η σημερινή πρόταση του Θάνου Οικονομόπουλου (‘Καθημερινή’) να κάτσουν κάτω τα μεγάλα κόμματα, να συσκεφθούν από κοινού για τα θέματα που προέχουν, να συναποφασίσουν, και να πράξουν τα πρέποντα, τουλάχιστον όσο διαρκεί η κρίση. Κι όσοι δεν αρέσκονται σε τέτοιες συμπλεύσεις ανάγκης, ας κολυμπήσουν μόνοι τους, βρε αδερφέ!

[Δημοσιεύθηκε συντετμημένη στην Καθημερινή 3/1/2009]

Ύποπτοι και αθώοι

Ξαναδιάβασα προ καιρού ένα παλιό διήγημα της μακαρίτισσας Άγκαθα Κρίστι, με τίτλο ‘Οι τέσσερεις ύποπτοι’ (1933). Δεν χρειάζεται να αποκαλύψω το ‘μυστήριο’, αλλά κέντρο της πλοκής είναι η αφήγηση ενός παλαίμαχου επιθεωρητή της αστυνομίας για έναν φόνο για τον οποίο τέσσερα πρόσωπα ήσαν εξίσου ύποπτα, επί πολλά χρόνια, χωρίς να μπορεί να αποδειχθεί ούτε η ενοχή ούτε η αθωότητά τους. «Δεν σε νοιάζει τόσο για τον ένοχο, όσο για τους αθώους που βρίσκονται στη σκιά της υποψίας των άλλων», μονολογεί ο επιθεωρητής, και που—προσθέτω εγώ επεκτείνοντας τη σκέψη στο παρόν—συχνά γίνονται στόχοι διαβολής, αμφισβήτησης, γενίκευσης («Ίδιοι είναι όλοι»). Με αφορμή έναν βουλευτή, υπουργό, ηγούμενο, γενικό γραμματέα, γιατρό, εισαγγελέα (ή όποιον άλλο) η μπάλα παίρνει—δικαίως ή αδίκως—όλους τους πολιτικούς, κληρικούς, δημοσίους υπαλλήλους, γιατρούς, δικαστικούς. Και ίσως αυτό είναι το χειρότερο, από ανθρωπίνης πλευράς: η καχυποψία απέναντι στους συνανθρώπους μας, σε όποια θέση κι αν βρίσκονται, όποια υπηρεσία κι αν επιτελούν, που μας κάνει να τους βλέπουμε ως ανέντιμους εξ ορισμού, ‘από χέρι’.

Ένας μακαρίτης γυμνασιάρχης μας έλεγε (και δυσκολευόμασταν τότε να το καταλάβουμε) ότι θα προτιμούσε να μείνουν ατιμώρητοι δέκα ένοχοι παρά να τιμωρηθεί ένας αθώος. Διαβάζοντας το διήγημα και συλλογιζόμενος την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των ημερών, θυμήθηκα τη γνώμη του αυτή, και η περίεργη, κάπως στριγγιά φωνή του αντήχησε ξανά στ’ αυτιά μου να απαγγέλλει τους κανόνες της τριγωνομετρίας.

Κόσμος χωρίς ήλιο

Ο τίτλος δανεισμένος από το πρώτο ντοκυμαντέρ του Ζακ-Υβ Κουστώ που είχα δει πολύ μικρός. Οι εικόνες τραβηγμένες σε πρόσφατη επίσκεψη στο φημισμένο Ωκεανογραφικό Μουσείο του Μονακό, όπου υπάρχει και το σκάφος "Καλυψώ" σε μοντέλο. Θυμάται κανείς αυτό που γράφει ο Δαβίδ: "Οι καταβαίνοντες εις θάλασσαν εν πλοίοις, ποιούντες εργασίαν εν ύδασι πολλοίς, αυτοί είδον τα έργα Κυρίου, και τα θαυμάσια αυτού εν τω βυθώ" (Ψαλμός 106). Τόσο παλιά, τόσο επίκαιρα.

‘Ιδού μακαρίζομεν τους υπομένοντας…’

Τις τελευταίες εβδομάδες ‘υπόδειγμα ελάβομεν της κακοπαθείας και της μακροθυμίας’ τον Στέλιο. Κουβάλησε αγόγγυστα επί μια ζωή ένα φορτίο αρρώστιας που καθένας μας θα το χαρακτήριζε σταυρό και θα έλεγε ‘παρελθέτω απ’ εμού’. Μας δίδαξε πολλά με τη σιωπή και με την αθόρυβη παρουσία τόσο του ίδιου, όσο και της πιστής συζύγου που εκπλήρωνε δίπλα του τον ρόλο του Σίμωνα του Κυρηναίου. Επιστρέφοντας από ολιγοήμερη απουσία έμαθα ότι ο Στέλιος είχε αναχωρήσει πλέον για την αιωνιότητα. Εκεί όπου δεν υπάρχει πλέον ‘χρεία υπομονής’, όπου ‘οι δίκαιοι αναπαύονται από των κόπων αυτών’. Κρατώ την ανάμνησή του, και την υπόμνηση πάνω στην πόρτα του δωματίου του ότι οι μικρές χειρονομίες μπορούν να σημαίνουν πάρα πολλά για τους ‘υπομένοντας’. Στέλιο, σ’ ευχαριστούμε για το υπόδειγμά σου.

Σημεία των καιρών

Πρώτη είδηση βέβαια σε όλα τα Μέσα η χθεσινή εκλογή του νέου προέδρου των ΗΠΑ, γεγονός σημαντικό για όλο τον πλανήτη. Μακάρι να μη διαψευσθούν οι προσδοκίες όλων από τον συμπαθέστατο Μπαράκ Ομπάμα (διότι κακά τα ψέματα: η πραγματικότητα της ‘καυτής καρέκλας’ δεν είναι πάντα σύμφωνη με τα όνειρα και τις καλές προθέσεις, και οι συμβιβασμοί είναι περίπου δεδομένοι). Ωστόσο, το να βλέπεις στους τίτλους των πρωινών ειδήσεων κρατικού καναλιού τη σύνταξη «ΕΛΛΑΔΑ: Ο Ομπάμα είναι ο νέος πρόεδρος…» χτυπάει κάπως παράδοξο. Εκτός αν πρόκειται για εσωτερική είδηση και δεν το πήραμε χαμπάρι…

Άλλος τίτλος, την ίδια μέρα: «Κλειστά σήμερα τα σχολεία σε όλη τη χώρα λόγω εκλογών των εκπαιδευτικών». Καλά κάνουν και ψηφίζουν οι εκπαιδευτικοί. Αυτό όμως δεν αποτελεί λόγο για να κλείσουν τα σχολεία (ούτε θα ταξιδέψουν σε άλλη πόλη ή άλλο νομό για την ψηφοφορία τους). Δεν νομίζω ότι η χθεσινή μέρα ήταν εθνική αργία στις ΗΠΑ λόγω εκλογών (το ίδιο συμβαίνει και σε πολλές άλλες χώρες). Τη μια μέρα εκλογές, την άλλη συνελεύσεις, για ποια εκπαιδευτική διαδικασία κοπτόμαστε;

Ο τίτλος και η Τέχνη

Ο πρώτος γιατρός έρριξε μια ματιά στον άρρωστο από τα πέντε μέτρα: ‘Α, είναι αυτός που έφεραν το απόγευμα με τη δύσπνοια. Μάλλον πνευμονία έχει. Στο ερώτημά μου μήπως η δύσπνοια ήταν καρδιογενής έσπευσε να με πληροφορήσει: ‘Αν ήταν σε αγγλικό νοσοκομείο με τμήμα πυρηνικής ιατρικής θα του έκαναν ένα σπινθηρογράφημα και θα ξεκαθάριζε αμέσως η αιτία’ [κάτι που δεν ήξερε είναι ότι είχα δουλέψει οκτώ χρόνια στην Αγγλία, και δεν είχα διδαχθεί πουθενά τέτοιου είδους ‘διαφορική διάγνωση’]. Όταν του πρότεινα να του ρίξει μια ματιά με τους υπερήχους, η απάντηση ήταν: ‘Μπα, θα έχει κακό ακουστικό παράθυρο’. Χωρίς καν δοκιμή.

Ο δεύτερος γιατρός, ‘κατά συγκυρίαν’, είχε ειδικευθεί στην Αγγλία. Πλησίασε τον άρρωστο, τον χαιρέτισε, πήρε ξανά το ιστορικό του (παρόλο που το είχε ήδη διαβάσει στον φάκελλο), τον εξέτασε προσεκτικά, διαπίστωσε τον καλπαστικό ρυθμό, την αυξημένη φλεβική πίεση, τα λεπτά ακροαστικά του πνευμονικού οιδήματος. Έχοντας δώσει τις οδηγίες για την αρχική αντιμετώπιση της σοβαρής καρδιακής ανεπαρκείας, χρησιμοποίησε το υπερηχογράφημα μέσα από το ‘κακό ακουστικό παράθυρο’ για να εκτιμήσει το μέγεθος του προβλήματος και να προγραμματίσει τις επόμενες κινήσεις του.

Και οι δυο συνάδελφοι φέρουν τον ίδιο τίτλο του ‘ειδικού’, αποτυπωμένο σε πανομοιότυπο φύλλο χαρτιού. Μόνο που την Ιατρική Τέχνη (ιστορικό, κλινική εξέταση, διαγνωστική σκέψη, στοχευμένη διερεύνηση) δεν την εξετάζει κανείς στη χώρα αυτή πριν απονείμει το πτυχίο ή τον τίτλο της ‘ειδικότητας’.

Ευρώπη a la carte?

Μιλώντας στο τηλέφωνο με νοσοκομειακό συνάδελφο σήμερα κάναμε λόγο και για την αναστάτωση στα προγράμματα εφημεριών των νοσοκομείων με τους περιορισμούς στις ώρες εργασίας που επιφέρει η ανάγκη συμμόρφωσης με την αντίστοιχη ευρωπαϊκή ντιρεκτίβα. Σαφώς και θα πρέπει να υπάρξει κάποιος εξανθρωπισμός σε τέτοια προγράμματα, ώστε και το μυαλό να δουλεύει πιο καθαρά και να δίνεται ο απαραίτητος χρόνος για ανάπαυση και ζωή έξω από τους τοίχους των νοσοκομείων. Ωστόσο, εντύπωση μου κάνει πώς για κάποια πράγματα επιζητούμε την αρωγή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ενώ για άλλες αποφάσεις της νομοθεσίας αυτής στραβώνουμε τα μούτρα και το γυρίζουμε σε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας (βλέπε διπλώματα κολλεγίων και άλλα, συναφή και μη). Τελικά μήπως, όπως λέει η παροιμία, θέλουμε τα καλά του Γιάννη, χωρίς όμως τον ίδιο τον Γιάννη;

Ξέρουν οι Έλληνες να διαβάζουν;

Παράξενο ερώτημα, όχι όμως χωρίς βάση: έχω παραδείγματα από την καθημερινή πραγματικότητα. Στον χώρο που εργάζομαι το κυλικείο κλείνει το μεσημέρι για μισή ώρα για καθαριότητα. Το γεγονός αυτό (με τις ανάλογες ώρες) αναγράφεται πάνω στη γυάλινη πόρτα και μπροστά στα μάτια σου τόσο καθαρά που δεν μπορεί να σου διαφύγει. Πώς λοιπόν να εξηγήσει κανείς το φαινόμενο να έρχεται κάθε τόσο κάποιος και να σπρώχνει επί ματαίω την κλειστή πόρτα, και να επιμένει και να διαμαρτύρεται, μέχρι να βρεθεί κάποιος να του δείξει την πινακίδα; Πώς να ερμηνεύσει το άλλο φαινόμενο ότι ενώ αλλού υπάρχει γραμμένο ‘Παρακαλούμε κλείνετε απαλά την πόρτα’ κάθε τόσο κάποιος την αφήνει να βροντά πίσω του βάναυσα; Ή προσπαθεί να ανοίξει την πόρτα τραβώντας την ενώ γράφει ‘Ωθήσατε’; Δυσερμήνευτες καταστάσεις, που μπορεί κανείς να τις χαρακτηρίσει ως λειτουργικό αναλφαβητισμό. Ή ίσως συμπτώματα κοινωνικής απροσεξίας.

Τέλη κυκλοφορίας

Παρέλαβα χθες το ειδοποιητήριο για να πληρώσω τα τέλη κυκλοφορίας. Ας αφήσουμε την αύξηση που δικαιολογείται (όπως πάντα) από τις ανάγκες του κράτους κτλ. Το έχουμε μάθει το μάθημα. Αυτό που δυσκολεύομαι να καταλάβω είναι γιατί πρέπει τα τέλη κυκλοφορίας να πληρώνονται όλα στο τέλος του έτους (δηλ. πριν από την αρχή του επομένου), και όχι σε οποιαδήποτε ημερομηνία. Έστω ότι αγοράζεις ένα αυτοκίνητο τον Νοέμβριο ή τον Δεκέμβριο: θα πληρώσεις ολόκληρα τα τέλη για το 2008 (1-2 μήνες κυκλοφορίας), όπως κι εκείνος που κυκλοφόρησε το δικό του όχημα από τον Ιανουάριο (12 μήνες). Η εισπρακτική λογική είναι εμφανής. Στην Αγγλία μπορεί κανείς να πληρώνει σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή (το σήμα αναγράφει μήνα και έτος λήξης), και μπορεί να επιλέγει αν θα πληρώσει για εξάμηνο ή για έτος. Εννοείται ότι στην πρώτη περίπτωση θα πληρώσεις το επόμενο εξάμηνο χωριστά. Και κάτι ακόμη: αν το όχημα μεταναστεύσει μόνιμα από τη χώρα και ‘πολιτογραφηθεί’ αλλού, μπορεί κανείς να επιστρέψει το σήμα των τελών κυκλοφορίας στο αρμόδιο γραφείο και να του επιστραφεί το ποσό που αντιστοιχεί στους υπόλοιπους μήνες που είχε πληρώσει χωρίς να τους ‘χρησιμοποιήσει’. Κάπως έτσι στην Εσπερία.

Κάπως έτσι κι εμείς

Μέρα επετειακή που είναι, άλλα πράγματα θα έπρεπε να σκεφτόμαστε. Παίρνω όμως αφορμή από επιστολή στον σημερινό τύπο που αναφέρεται στις δυσλειτουργίες που προκύπτουν από την πρακτική εφαρμογή της ενοποίησης των ασφαλιστικών ταμείων (όχι από τη θεωρητική τους βάση—καιρός ήταν να απλοποιηθεί αυτός ο λαβύρινθος, ειδικά στον χώρο της ασφάλισης υγείας, τα έχουμε ξαναπεί αυτά) για να κάνω τη σύγκριση με το ταμείο συντάξεων του αγγλικού NHS, στο οποίο εργάσθηκα κάποια χρόνια. Σε πρόσφατο ερώτημά μου (ηλεκτρονικά, και με μόνο στοιχείο τον αριθμό ασφαλιστικού μητρώου) έλαβα γραπτή αναλυτική απάντηση ότι έχω δουλέψει τόσα χρόνια και τόσες μέρες, έχω καταβάλει τόσα συνολικά ασφάλιστρα, και ότι στα 60 μου θα πάρω (με τρέχουσες τιμές) τόση σύνταξη το χρόνο και τόσο εφάπαξ. Τόσο απλά.

Έχω μια αόριστη εντύπωση ότι εκεί το σύστημα ‘δουλεύει’ διότι βασίζεται σε μια δημόσια διοίκηση που δεν έχει σχέση με κόμματα, κυβερνήσεις, εκάστοτε υπουργούς και επικείμενες εκλογές, και που αποτελεί πεδίο όχι αντιπαράθεσης, αλλά συνεργασίας όλων για τη συνεχή λειτουργία και βελτίωσή του. Μήπως ονειρεύομαι;