«Στα νησάκια μας εμάθαμεν…»

Ο τίτλος από το πολύ εύγλωττο άρθρο του καθηγητή Γ. Παγουλάτου στη σημερινή ‘Καθημερινή’. Τα αποσπάσματα χαρακτηριστικά, σαν ερέθισμα για να διαβάσει κανείς ολόκληρο το αξιόλογο κείμενο:

«…Κυβερνιόμαστε από ανθρώπους που, κατά ομολογία τους, αδυνατούν να ξεχωρίσουν την ιδιωτική από τη δημόσια σφαίρα, τον ηθικό κώδικα της αφοσίωσης στον «κοντοχωριανό», τον «μπατζανάκη», τον «κολλητό», από τους δεοντολογικούς κανόνες της διακυβέρνησης.

…Θεωρούμε θεμιτό ένας επιχειρηματίας να επιδιώκει τη μεγιστοποίηση του κέρδους του στην αγορά, αλλά όχι και απέναντι στους δικούς του ανθρώπους. Δεν αρνούμαστε σε ένα δημόσιο λειτουργό το δικαίωμα να φροντίζει την οικογένεια, τους φίλους ή τα περιουσιακά του συμφέροντα, αρκεί αυτό να μην εμπλέκεται με την άσκηση δημόσιας εξουσίας. Και αναγνωρίζουμε διαισθητικά τις παραβιάσεις των ορίων: όταν στη σφαίρα της διακυβέρνησης εισέρχονται οι νόρμες της αγοράς, τότε συνήθως μιλάμε για διαφθορά, όταν εισάγονται οι νόρμες της οικογένειας, για νεποτισμό.

…Επομένως, το να επικαλείσαι την προσωπική σου φιλία ως δικαιολογία για μια πράξη διακυβέρνησης (που οφείλει εξ ορισμού να λογοδοτεί αποκλειστικά στη δημόσια ηθική του γενικού συμφέροντος), υποδεικνύει μια ηθική ανωριμότητα αντίστοιχη με το να ανατρέφεις τα παιδιά σου με γνώμονα πώς εσύ θα βγάλεις περισσότερα λεφτά!»

Οποιοδήποτε σχόλιο θα μείωνε την ακεραιότητα του συνόλου.

Φάρμακα και γιατροί

Τέρμα τα ‘δωρεάν’ φάρμακα από τα φαρμακεία: θα τα πληρώνετε στο ακέραιο, κι έπειτα θα ζητάτε από το Ταμείο σας να σας επιστρέψει το κόστος της συνταγής. Όταν θα διαπιστώσετε (πολύ σύντομα, όπως υποπτεύομαι) ότι θα χρειαστούν πολλοί μήνες για να γίνει αυτό, η λογική ενέργεια θα είναι να ρωτήσετε τον γιατρό σας: ‘Χρειάζονται όλα αυτά που παίρνω κάθε μέρα;’. Καλό θα είναι να δείχνετε στο γιατρό και την απόδειξη πληρωμής: δεν ξέρουμε όλοι το κόστος όλων των φαρμάκων που αναγράφουμε. Εξάλλου είναι γνωστό ότι εμείς οι γιατροί εύκολα και συχνά αναγράφουμε φάρμακα, αλλά λιγότερο συχνά αναρωτιόμαστε αν ο ασθενής μας συνεχίζει να τα χρειάζεται.

Η επόμενη ερώτηση θα πρέπει να είναι πάλι προς τον γιατρό: ‘Υπάρχει τίποτε φθηνότερο που να κάνει την ίδια δουλειά;’. Εδώ τα πράγματα δυσκολεύουν: μπορώ να απαντήσω (περίπου σωστά) για τα φάρμακα και τις παθήσεις της ειδικότητός μου, αλλά τι μπορώ να πω για τα καρδιολογικά και άλλα σκευάσματα που ο/η ασθενής μου ζητάει να γράψω στο βιβλιάριο, ‘για να μη τρέχει σε δέκα γιατρούς’; Η σωστή απάντηση θα πρέπει να είναι η παραπομπή στον ειδικό συνάδελφο (έλα όμως που κι αυτή έχει κόστος).

Ίσως θα πρέπει να έχουν λόγο και οι υπεύθυνες επιστημονικές εταιρείες σε κάθε ειδικότητα. Δεν είναι άσχημη ιδέα να κυκλοφορούν κάθε τόσο πίνακες με συγκριτικές τιμές σκευασμάτων ώστε να έχουν γνώση οι γιατροί για το κόστος της θεραπείας που αναγράφουν. Και δεν είναι καθόλου κακή ιατρική να δανειστούμε την εμπειρία καταξιωμένων φορέων όπως το αγγλικό NICE (National Institute for Clinical Excellence, Εθνικό Ινστιτούτο Κλινικής Αριστείας), που αποφασίζουν υπεύθυνα αν κάποιες από τις προτεινόμενες νέες και πανάκριβες θεραπείες έχουν μόνον οριακή ή καμία κλινική χρησιμότητα και συνεπώς δεν πρέπει να εγκρίνονται ως ‘θεραπείες ρουτίνας’. Η εποχή των παχειών αγελάδων στην ιατρική έχει περάσει, και το κόστος των υπηρεσιών υγείας θα πρέπει να απασχολήσει περισσότερο εμάς τους γιατρούς, πριν γίνουμε οι ίδιοι ασθενείς και το δοκιμάσουμε στην τσέπη μας.

‘Λάθε δομήσας’

Ενδιαφέρουσα και επίκαιρη ερώτηση: τα αυθαίρετα δηλώνονται ή όχι στο Κτηματολόγιο; Οι απαντήσεις που μας προσφέρουν οι διάφοροι ‘ειδικοί’ των Μέσων αντιφατικές. Δική μου αντερώτηση: τι είδους πολιτεία (και πολίτες) είναι αυτή που συζητάει την αυθαιρεσία ως εναλλακτική μορφή νομιμότητας; Έχουν περάσει πάνω από σαράντα χρόνια από το ‘μ’ αίμα χτισμένο σπιτάκι στη Δραπετσώνα’ του Μίκη Θεοδωράκη, και οι Έλληνες ζούμε ακόμη με τη νοοτροπία του ημιπαράνομου, που κοιτάζει να κρύψει ό,τι μπορεί από το Κράτος, που το θεωρεί ξένο προς τον εαυτό του, αλλά που το εναγκαλίζεται και το απομυζά με κάθε ευκαιρία. Προφάσεις υπάρχουν διάφορες, και όχι πάντα ευκαταφρόνητες, όπως τα ποικίλα προσκόμματα της πολεοδομίας και τα γρηγορόσημα και άλλα ειδικά τέλη που χρειάζονται για να τα ξεπεράσεις. Ωστόσο, η παράγκα με τους τσιμεντόλιθους και τη λαθραία ηλεκτροδότηση της δεκαετίας του 1960 δεν έχει καμία ομοιότητα με τις βίλες των εκατοντάδων τετραγωνικών (με άδεια για ‘εκκλησάκι’) που φυτρώνουν σε ‘αποχαρακτηρισμένους’ δασικούς ή παράλιους χώρους τον 21^ο αιώνα. Θα γίνουμε Πολιτεία καμιά φορά; Κάθε αμφιβολία σεβαστή.

Προοδευτικός φωταδισμός

Κάθε τρεις και λίγο εμφανίζονται στο στερέωμα της δημοσιότητος κείμενα (όπως αυτό της Ξένιας Κουναλάκη στη σημερινή ‘Καθημερινή’ με τίτλο ‘Όνειρο θερινής νυκτός’) που αντιπαραθέτουν την ‘επιστημονική’ με την ‘θεολογική’ εκδοχή περί της δημιουργίας του σύμπαντος. Συνήθως οι γράφοντες κρατούν για τον εαυτό τους το δικαίωμα της γνώμης, ενώ αρνούνται το ίδιο δικαίωμα σε όσους αυτοί χαρακτηρίζουν ‘σκοταδιστές’ και ‘οπισθοδρομικούς’. Αν κάθε δημοσιογράφος (ή γιατρός ή όποιος άλλος) μπορεί να έχει γνώμη για το περιεχόμενο και την κατεύθυνση της παιδείας, τότε γιατί όχι και η Εκκλησία ή οι επίσκοποί της;

Ο υπογραφόμενος ‘σκοταδιστής’ δεν βλέπω πώς δυο παράλληλα επίπεδα (φυσική-επιστημονική γνώση και θρησκευτική-μεταφυσική πίστη) μπορούν να συγκρούονται όταν, σύμφωνα με τον μακαρίτη τον Ευκλείδη, δεν μπορούν ούτε καν να τέμνονται. Η επιστήμη μπορεί να με πάει από το σημείο Α στο Β στη φυσική ή την βιολογία. Δεν μπορεί να αποδείξει ότι υπάρχει (ή αντίθετα ότι δεν υπάρχει) Σχεδιαστής (Designer) στο δρομολόγιο αυτό. Για την παρουσία ή απουσία του βασίζομαι στην προσωπική μου πίστη στην ύπαρξη Θεού Δημιουργού, η οποία σε τίποτε δεν επηρεάζει την επιστημονική μου κατανόηση π.χ. για τα φαινόμενα των νόσων που παρουσιάζουν οι ασθενείς μου. Αυτό που μπορεί να επηρεάσει η πίστη μου είναι η προσέγγιση στον άνθρωπο, που οφείλω να τον βλέπω ως εικόνα του Θεού και όχι ωφελιμιστικά ως αντικείμενο εκμετάλλευσης, ως πειραματόζωο ή ως σκεύος ηδονής.

Η κ. Κουναλάκη απορρίπτει με πολλή σιγουριά την κατάρρευση των τειχών της Ιεριχούς. Μήπως ήταν παρούσα στο γεγονός; Δεν μου μοιάζει για συνομήλικη του Ιησού του Ναυή. Αν θεωρεί τον τελευταίο μυθικό πρόσωπο, θα είχε το θάρρος να στείλει τη γνώμη της για δημοσίευση και σε μια εβραϊκή εφημερίδα και να δεχθεί τις όποιες αντιδράσεις;

Τέλος, επειδή είναι γενικά κουραστικό να διαβάζει κανείς κάθε τόσο τα ίδια μπαγιάτικα επιχειρήματα, δεν νομίζουν οι διάφοροι ‘φωταδιστές’ ότι χύνουν πολύ σάλιο και μελάνι για να αποδείξουν ως ανύπαρκτο κάτι στο οποίο δεν πιστεύουν; Λίγη υπομονή: κάθε αμφιβολία θα λυθεί με την έξοδό μας από τον κόσμο αυτό.

Ρύζι και βαρελότα

Πρόκειται για την μοντέρνα εκδοχή (στην τελευταία Κινεζική παραλλαγή της) του ‘άρτου μετά θεαμάτων’ των Ρωμαίων. Έχοντας και την δική μας εμπειρία (απ’ όσο ακούμε από τα Μέσα) για τις Ολυμπιακές δαπάνες (και ιδίως για τις δυσανάλογα δαπανηρές σε σχέση με τη σκοπιμότητά τους τελετές έναρξης και λήξης των αγώνων) αναρωτιέμαι αν περισσεύουν στην Κίνα, και γενικά σ’ έναν κόσμο που παραπονείται για πείνα, φτώχια και άλλα δεινά, τόσα χρήματα ώστε να τα καίει σε φαντασμαγορικές πυροτεχνικές επιδείξεις. Ίσως η σφιχτοχεριά των Άγγλων (που κακώς την αποδίδουν στους Σκωτσέζους) να τους οδηγήσει σε μια πιο ‘μινιμαλιστική’ διοργάνωση το 2012, Θεού θέλοντος. Ακόμη και στο υπερθέαμα υπάρχει κόρος (‘πλησμονή γαρ απάντων’, και πάλι κατά τον Ισοκράτη).

Η άλλη όψη του ντόπινγκ

Ας αφήσουμε για λίγο κατά μέρος την φαρμακοενίσχυση—χωρίς να την ξεχάσουμε. Κι ας θυμηθούμε κάτι που είδαμε σε τηλεοπτικά ρεπορτάζ λίγο πριν από την έναρξη των αγώνων, που ήδη πλησιάζουν στη λήξη τους: παιδιά ηλικίας 3-4 ετών να καταπονούνται σε βαθμό τέτοιο (μέχρι λυγμών), που υπό άλλες συνθήκες οι υπεύθυνοι ενήλικες θα είχαν πάει πολλές φορές φυλακή για κακοποίηση, με απώτερο σκοπό την ανάδειξη των ολυμπιονικών της Κίνας (και πιθανώς και άλλων χωρών) σε 10-15 χρόνια. Με τέτοια ‘αγωγή’ (ακόμη και χωρίς φαρμακευτικά βοηθήματα) τα παιδιά αυτά δεν θα έχουν ποτέ δική τους ζωή: θα είναι εθισμένα στον καταναγκασμό και στην καταπόνηση, μόνιμα σε μια κατάσταση ‘high’, από την οποία δεν θα μπορούν να βγουν εύκολα και χωρίς συνέπειες.

Αν προσθέσουμε το φαινόμενο αυτό στα διάφορα φαρμακευτικά βοηθήματα, τότε είναι φανερό ότι πόρρω απέχουμε από εκείνο που συμβούλευε ο Ισοκράτης τον Δημόνικο: ‘άσκει των περί το σώμα γυμνασίων μη τα προς την ρώμην, αλλά τα προς την υγείαν’. Σίγουρα ο δάσκαλος δεν ήταν οπαδός του ‘Ολυμπιακού ιδεώδους’ ‘altius – citius – fortius’.

‘Είναι ωραία στον Παράδεισο;’

Τι απαντάς σ’ ένα τέτοιο ερώτημα; Δεν είναι από εκείνα που επιδέχονται ‘εξυπνάδες’, ιδίως όταν προέρχεται από μια ψυχή που έχει ζυμωθεί με τον καρκίνο επί έξη χρόνια και ζει καιρό τώρα με τα μάτια καρφωμένα ‘στην απέναντι όχθη’. Που καταφέρνει να μας χαμογελά και να μας αναπτερώνει το ηθικό, έστω κι αν πίσω από τα βλέφαρά μας νιώθουμε να καίνε τα δάκρυα.

Υπάρχουν άνθρωποι που αφήνουν τη σφραγίδα τους στον κόσμο και τους γύρω τους. Η Φανή (βλ. Η Φανή και τα δώρα της, Ιούλιος 2008) ‘μετέστη προς την ζωήν’ εδώ και δεκαεφτά μέρες, και πιστεύω ότι ήδη απολαμβάνει την απάντηση στο ερώτημά της.

Επώνυμοι κροκόδειλοι

Είναι πίκρα να βλέπεις μια μεγάλη αθλήτρια όπως η Φανή Χαλκιά να ακολουθεί—δικαίως ή αδίκως, ας κρατήσουμε και μια επιφύλαξη—το δρόμο της Μάριον Τζόουνς και άλλων πολλών, παλαιοτέρων και πιο προσφάτων, από το βάθρο του μεταλλίου στο ‘υπόβαθρο’ της φαρμακευτικής ενίσχυσης. Σχεδόν σε κάνει να πιστεύεις ότι τίποτε δεν είναι ό,τι φαίνεται, και πώς ό,τι λάμπει δεν είναι αναγκαστικά από ευγενές μέταλλο. Εξαιρείται προς το παρόν (διότι δεν το ‘πιάνει’ η WADA) το νεοφανές στοιχείο Phelpsion, που έχει τη μοναδική στη φύση ιδιότητα να μετατρέπει 12.000 θερμίδες τη μέρα σε χρυσό.

Από την άλλη μεριά όμως σου γυρίζει το στομάχι ανάποδα να ακούς δηλώσεις του τύπου ‘Καλύτερα να αυτοκτονούσε παρά να σκότωνε τον ελληνικό αθλητισμό’, από ανθρώπους που, υποτίθεται, ξέρουν καλύτερα ότι αν ένας αθλητής ντοπάρεται, σχεδόν ποτέ δεν το κάνει από δική του πρωτοβουλία, αλλά με εισηγήσεις, υποδείξεις, βοήθεια και συνενοχή άλλων. Βέβαια, όσο μας φέρνει μετάλλια, κρατούμε το στόμα μας κλειστό και καρπωνόμαστε τη δόξα, μόλις όμως κάτι πάει στραβά, όχι μόνο δεν χύνουμε έστω και τα παραδοσιακά ‘κροκοδείλια’ δάκρυα, αλλά ανοίγουμε το στόμα μας σαν γνήσιοι κροκόδειλοι, επώνυμοι, με φίρμα όχι Lacoste, αλλά Minos. Και όποιον πάρει ο... Μινώταυρος.

Δεκαπενταύγουστος

Υπάρχουν μερικές γιορτές που είναι ‘πεμπτουσιακά’ ελληνικές. Δεν τις βρίσκουμε αλλού, όχι μόνο για λόγους δογματικής πίστης, αλλά διότι έχουν ιστορικά ‘ντυθεί’ με ένα ένδυμα παραδοσιακό, αν θέλετε και φολκλορικό, υφασμένο σ’ αυτή τη γωνιά της γης, με τις ομορφιές και τα παθήματά της, με τους ανθρώπους τους, ωραίους και λιγάκι μίζερους συνάμα. Το Πάσχα είναι η μία, ο Δεκαπενταύγουστος η άλλη. Συνταιριάζουν το Πάθος και τον Θάνατο και τον Πόνο με την Ανάσταση και την Μετάσταση και την Ελπίδα, δηλ. την λυποχαρμόσυνη εικόνα ολόκληρης της ανθρώπινης ζωής. Ίσως γι’ αυτό τις ‘νιώθουμε’ ενδόμυχα, έστω κι αν δεν τις εξηγούμε με λόγια. Ίσως γι’ αυτό οι στίχοι της εκκλησιαστικής ποίησης δεν ηχούν παράδοξα στ’ αυτιά μας:

‘Ου θαύμα θνήσκειν κοσμοσώτειραν κόρην,

του κοσμοπλάστου σαρκικώς τεθνηκότος’

Αυτή την ελπίδα της κοινής αναστάσεως καταθέτουμε στο μνήμα της Θεοτόκου στη Γεθσημανή:

‘Δεύτε οι πιστοί, τω τάφω προσέλθωμεν της Θεομήτορος, και περιπτυξώμεθα,

καρδίας, χείλη, όμματα, μέτωπα ειλικρινώς προσάπτοντες,

και αρυσώμεθα ιαμάτων άφθονα χαρίσματα εκ πηγής αενάου βλυστάνοντα’.

Η μεγαλύτερη αμαρτία

Επίκαιρη και στις μέρες μας, όπως και σε κάθε εποχή ακούγεται η άποψη του μακαριστού Γέροντος Σωφρονίου (1896-1993), που καταγράφεται στο βιβλίο του ‘Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι’ (νέα έκδοση του οποίου στη νεοελληνική ετοιμάζει η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου στο Έσσεξ της Αγγλίας). Την παραθέτω ως συνέχεια του χθεσινού σημειώματος:

‘Με συνέπαιρνε η αίσθηση των παθημάτων της οικουμένης… Ζούσα για χρόνια μέσα σε πνιγηρή ατμόσφαιρα αδελφοκτόνου μίσους, αρχικά του [Πρώτου] Παγκοσμίου κι έπειτα του [Ρωσικού] εμφυλίου πολέμου. Έκτοτε μου είναι προτιμότερο να ακούω για χιλιάδες ίσως θύματα από σεισμούς, πλημμύρες, επιδημίες και άλλες θεομηνίες και καταστροφές, που προκαλούν συνήθως τη συμπάθεια όλων, παρά για πολέμους, που σχεδόν χωρίς εξαίρεση παρασύρουν τους πάντες σε ηθική συμμετοχή στους φόνους. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αμαρτία από τον πόλεμο.’

Κρίση συνειδήσεως

Ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση, όπου οι εχθροπραξίες στον Καύκασο πράγματι θα σταματήσουν εδώ (όπως προβλέπει το νωπό ειρηνευτικό σχέδιο) και δεν θα έχουν συνέχεια, το κακό έχει γίνει. Χιλιάδες ανθρώπινες τραγωδίες, η καθεμιά με τη δική της απόχρωση και παραλλαγή, μεγάλες ή και μικρότερες, χιλιάδες μάτια και μυαλά και καρδιές με τον πόνο ανάγλυφο πάνω τους και μέσα τους. Και με το μόνιμα αναπάντητο ερωτηματικό: αυτοί που καταστρώνουν στρατηγικά σχέδια, που δίνουν διαταγές, που εξαπολύουν βόμβες και πυραύλους, σε όποια χώρα ή επαρχία ή σημαία κι αν ανήκουν, δεν γεννήθηκαν από πατέρα και μάνα; Δεν έχουν παιδιά, αδέλφια, εγγόνια; Δεν έχουν σπίτια, αυλές, κτήματα, υπάρχοντα, περιουσίες, μικρές ή μεγάλες; Δεν έχουν δοκιμάσει, κατά περίπτωση, τον φόβο ενός σεισμού, μιας πλημμύρας, ενός προηγούμενου πολέμου, μιας τρομοκρατικής επίθεσης; Επιτέλους, δεν βλέπουν στις τηλεοράσεις τους τι γίνεται αλλού σε ανάλογες περιπτώσεις; Μπορούν, έπειτα απ’ όλα αυτά, να τρώνε και να κοιμούνται με ήσυχη τη συνείδηση, ίσως κάνοντας και μια ευχαριστήρια προσευχή στη ‘Δύναμη’ που πιστεύουν (βλ. Star Wars) διότι όλα πήγαν καλά στο δικό τους βασίλειο και διότι οι ίδιοι έκαναν την καλή πράξη της ημέρας, με το ν’ ανάψουν άλλο ένα βαρέλι μπαρούτι στον κατώδυνο κόσμο που τόσο ανάξια διαχειρίζονται;

Σύγχρονοι Καιάδες

Δανείζομαι τον τίτλο από το σημείωμα της Ξένιας Κουναλάκη στη σημερινή ‘Καθημερινή’. Όσο δραματικός κι αν ακούγεται, η ανάγνωση του κειμένου τον δικαιολογεί απόλυτα. Άστεγοι και αχρήματοι ασθενείς ανά τον κόσμο γίνονται παίγνια επισήμων κρατικών και μη φορέων (νοσοκομείων, μυστικών υπηρεσιών), ακόμη και τρομοκρατικών οργανώσεων, με σκοπό τον πορισμό κέρδους ή την επίτευξη ανόσιων στόχων. Με τη σύσταση να το διαβάσουν όλοι όσοι στοιχειωδώς ενδιαφέρονται για τα κοινά, παραθέτω την τελευταία του παράγραφο:

‘Τα πολύπαθα ασφαλιστικά συστήματα των δυτικών κοινωνιών δεν έχουν την πολυτέλεια να συντηρούν ασθενείς πένητες - ωσεί νεκρούς. Αν δεν είναι αρτιμελείς και πνευματικά διαυγείς οι φτωχοί έχουν αξία μόνο ως ωρολογιακοί μηχανισμοί. Ο σύγχρονος Καιάδας αποτελείται από άφραγκους ασθενείς. Σε συνθήκες άγριου καπιταλισμού με απάνθρωπο πρόσωπο η φτώχεια είναι η πλέον ανίατη νόσος.’

Έχω ξαναγράψει για το θέμα αυτό, αλλά είναι πάντα επίκαιρο. Στην τόση κουβέντα που γίνεται για ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις, εξυγιάνσεις ταμείων και τα όμοια, γιατί δεν ακούγεται μια λέξη για το πιο βασικό, την ενιαία ασφάλιση υγείας για όλους, ανεξάρτητη από ηλικία, επάγγελμα, συντάξεις και άλλα κοινωνικά μεγέθη; Το μόνο συμπέρασμα που δικαιούμαι να αποκομίσω είναι ότι κανείς δεν νοιάζεται για τέτοιες ‘λεπτομέρειες’. Κρίμα.

Στις στέπες της Κεντρικής Ασίας

Δεν πρόκειται εδώ βέβαια για την πασίγνωστη και δημοφιλή συμφωνική σύνθεση του Αλεξάντρ Μποροντίν (που συμπτωματικά γεννήθηκε από Γεωργιανό πατέρα και Ρωσίδα μητέρα), αλλά για το ‘θέατρο των επιχειρήσεων’ στην πιο πρόσφατη φονική σύγκρουση ‘βουβαλιών’ (φανερών επί σκηνής, αλλά και αφανών στο διεθνές ‘υποβολείο’), που όπως πάντα την πληρώνουν τα ‘βατράχια’. Οι αναλύσεις των Μέσων για τα κίνητρα της νέας σύρραξης ανακατεύουν καύσιμα, αγωγούς, ζώνες επιρροής, προέδρους-μαριονέτες και την σχεδιαζόμενη διεύρυνση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας προς ανατολάς (δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι οι ακτές του Ατλαντικού έφταναν μέχρι εκεί…). Όποια και να είναι η αλήθεια (που συνήθως δεν την ακούμε ολόκληρη), δυστυχώς το τελικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο: και πάλι κατεστραμμένα σπίτια, και πάλι νεκροί άμαχοι, και πάλι καραβάνια προσφύγων. Και νέες αφορμές για μελλοντικές αντιπαραθέσεις, όσο το κύριο αίτιο είναι η ανθρώπινη απληστία.

[Η εικόνα είναι από την ιστοσελίδα της εφημερίδας Guardian]

Κοινοκτημοσύνη

‘Το σχολείο [ή το νοσοκομείο ή το πανεπιστήμιο ή το πάρκο ή όποιο άλλο δημόσιο ίδρυμα ή κτίριο] ανήκει στο λαό’, ακούμε συχνά ως σύνθημα. Και βέβαια συνήθως εννοούμε ότι μπορούμε (και βέβαια ‘μόνο εμείς’ και όχι ‘οι άλλοι’) να μπαινοβγαίνουμε ελεύθερα, να το ‘καταλαμβάνουμε’, να το χρησιμοποιούμε για κάθε άλλο σκοπό εκτός από τον αρχικό του, να ασελγούμε πάνω του, να το καίμε και να το αποκεφαλίζουμε, χωρίς να δίνουμε λόγο σε κανένα, και χωρίς να πληρώνουμε δραχμή για το ‘μάρμαρο’ (στο ταμείο λησμονούμε, πολύ βολικά, την ‘ιδιοκτησία μας’). Αυτού του είδους η ‘κοινοκτημοσύνη’ ανθεί ιδιαίτερα στη χώρα μας: δεν ξέρω αν αποτελεί δική μας ‘εφεύρεση’, αλλά χωρίς δισταγμό θα την χαρακτήριζα εθνικό όνειδος.

Υπάρχει και μια άλλη κοινοκτημοσύνη. Αυτή που λέει ότι, επειδή ακριβώς όλα τα δημόσια ιδρύματα, κτίρια, πάρκα, στάδια κ.τ.λ. ανήκουν δυνητικά σε όλους, όλοι αισθανόμαστε προσωπικά υπεύθυνοι για την καλή τους κατάσταση, την εύρυθμη λειτουργία τους, την ευχάριστη όψη τους, τη συντήρηση και τη βελτίωσή τους. Με το πνεύμα αυτό, δεν γράφουμε στους τοίχους της σχολής όπως δεν γράφουμε στους τοίχους του σπιτιού μας (τουλάχιστον μετά την ηλικία των 2-3 ετών). Δεν πετούμε σκουπίδια στους δρόμους όπως δεν τα πετούμε και στο διάδρομο του σπιτιού μας. Δεν βάζουμε φωτιά στους κάδους των απορριμμάτων όπως δεν πυρπολούμε, ‘για πλάκα’, το καλαθάκι των αχρήστων δίπλα στο γραφείο μας. Δεν ξηλώνουμε τα καθίσματα στο γήπεδο όπως δεν ξηλώνουμε και τα μαξιλάρια από τις καρέκλες της τραπεζαρίας μας. Διορθώνουμε τα κακώς κείμενα και διατηρούμε τους ‘κοινούς’ χώρους καθαρούς και ευπαρουσίαστους, όπως κάνουμε και με το σαλόνι μας ή με όποιον άλλο χώρο για τον οποίο είμαστε προσωπικά περήφανοι. Καμαρώνουμε για την καλή εικόνα των δημόσιων πάρκων και φροντίζουμε γι’ αυτά, όπως και για τον κήπο μας ή τα λουλούδια του μπαλκονιού μας.

Μια τέτοια κοινοκτημοσύνη, που την απολαμβάνουμε και μας αναπαύει πνευματικά, αξίζει να την καλλιεργήσουμε.

Το ατομικό μανιτάρι του συλλογικού εγωισμού

Σαν σήμερα, πριν 63 χρόνια, το Ναγκασάκι ακολουθούσε τη Χιροσίμα στην ολοκληρωτική καταστροφή του ατομικού ολέθρου. Η δεύτερη ατομική σφραγίδα έκλεινε το μεγάλο κατάμαυρο βιβλίο με τίτλο ‘Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος’, αλλά με τι κόστος; Ακολούθησε το άνοιγμα του επόμενου τόμου της ιστορίας, με τον Ψυχρό Πόλεμο, τους ανταγωνισμούς των εξοπλισμών (σχεδόν αποκλειστικά σε πυρηνική βάση), και τις περιβόητες ‘συνθήκες’ (π.χ. SALT) όχι για την κατάργηση, αλλά για τον ‘περιορισμό’ των λεγομένων στρατηγικών όπλων (‘Δεν επιτρέπεται να μπορούμε να καταστρέψουμε 1000 φορές τη γη, αυτοπεριοριζόμαστε στις 500’). Ταυτόχρονα βέβαια, δεν επιτρέπουμε σε κανέναν άλλο να αποκτήσει τέτοια καταστροφική ισχύ, διότι οι ‘άλλοι’ έχουν ‘ασταθή καθεστώτα’ (ενώ ‘εμείς’ είμαστε ακλόνητοι βράχοι σταθερότητας), και εν πάση περιπτώσει—ας το ομολογήσουμε—δεν μπορεί να είμαστε όλοι ίσοι και όμοιοι! Το ατομικό ‘μανιτάρι’ κάλλιστα συμβολίζει τον διογκωμένο εγωισμό μας, σε παγκόσμιο επίπεδο. Και την υποκρισία μας.

Ο George Orwell έγραφε τον Ιούλιο του 1944, ενώ εξελισσόταν η προέλαση των συμμάχων στην Ευρώπη: ‘Δεν με ενθουσιάζουν οι αεροπορικές επιδρομές, ούτε οι δικές μας ούτε του εχθρού… Είμαι όμως αντίθετος στην υποκρισία που θέλει να αποδεχόμαστε τη δύναμη σαν μέσο ενώ καταδικάζουμε το ένα ή το άλλο όπλο, ή να αποκηρύσσουμε τον πόλεμο ενώ θέλουμε να διατηρήσουμε το είδος της κοινωνίας που τον κάνει αναπόφευκτο’. Δύσκολο να διαφωνήσεις μαζί του.

Λίγα λευκά λουλούδια

Καλοκαίρι, και μεσημέρι. Ενώ διασχίζω με το αυτοκίνητο για δουλειά κάποια από τις δυτικές συνοικίες της πόλης μας, το μάτι μου παίρνει μια γυναίκα, απλά ντυμένη, που βαδίζει κρατώντας ένα μπουκέτο από λευκά λουλούδια. Κάποιος πέθανε, σκέφτομαι. Νέος ή πιο μεγάλος; Τι σημασία έχει; Ο τελευταίος ασπασμός στο σπίτι, λίγα λόγια παρηγοριάς για την απώλεια, μια ακούσια σκέψη για τον κοινό προορισμό μας (που συνήθως αμυντικά τον αγνοούμε). Μια τόσο απλή, όσο και ανθρώπινη χειρονομία, ένα δείγμα ότι αισθανόμαστε τον πόνο που χτύπησε μια πόρτα στη γειτονιά μας, και βάζουμε ένα χέρι να βοηθήσουμε στο σήκωμά του. Μοιρασμένη λύπη, μισή λύπη. Λίγο πιο πέρα, δεύτερη γυναίκα, με το ίδιο λευκό ‘φορτίο’, προχωρεί προς την ίδια κατεύθυνση. Δόξα τω Θεώ, η ανθρωπιά εξακολουθεί να υπάρχει, παρήγορο σημάδι στην απρόσωπη εποχή μας.

Το άκρον άωτον;

‘Θυμηθείτε: για την ώρα Ελλάδος καλέστε τώρα 14814’, μας πληροφορεί το γνωστό σποτ στην τηλεόραση. Είχαμε αποδεχθεί μοιρολατρικά (δεν μπορώ να πω ‘συνηθίσει’) τις διαφημίσεις για τα δελτία ειδήσεων, τα οποία αποτελούν για τα κανάλια πεδίο ανταγωνισμού και μέτρο της τηλεθέασης (μάλλον μέτρο του δείκτη ευφυΐας των τηλεθεατών, θα πρόσθετα). Να διαφημίζουμε όμως τηλεοπτικά την αναγγελία της ώρας; Μάλλον ακριβός τρόπος για να προβληθεί ένας αριθμός με περιορισμένη χρήση που άλλωστε τον βρίσκει κανείς στην πρώτη σελίδα του τηλεφωνικού καταλόγου. Τι απέμεινε να διαφημίσουμε; Ίσως τις ίδιες τις διαφημίσεις: ‘Δείτε πρώτοι το καινούργιο διαφημιστικό της κολώνιας ΧΨΩ απόψε στις 7’. Η απόλυτη κατάργηση της φαιάς ουσίας.

Από άλλο ανέκδοτο

‘Ανέκδοτο είναι η διοικητική μεταρρύθμιση της κυβέρνησης’, δηλώνει η αντιπολίτευση. ‘Το ανέκδοτο είναι η αντιπολιτευτική σας τακτική’, απαντά η κυβέρνηση. Πρώτη είδηση στα κανάλια αυτή η ανταλλαγή ανεκδότων (όχι για πρώτη φορά). Μα κανείς δεν είπε στους πολιτικούς μας (και στους δημοσιογράφους) ότι οι φραστικές τους επιδόσεις δεν ενδιαφέρουν ούτε την παροιμιώδη ‘φοράδα στ’ αλώνι’, που συνεχίζει το γνωστό της 'βιολί';

Παρακολουθώντας πρόσφατα στην Αγγλία τις ειδήσεις του BBC έψαχνα εναγωνίως να βρω μια ‘δήλωση’ κάποιου ‘εκπροσώπου’. Επιτέλους! ‘Αντιγράφετε τις πολιτικές μας’, σχολίασε ο Stuart Cameron (ηγέτης της συντηρητικής αντιπολίτευσης) όταν η εργατική κυβέρνηση του Gordon Brown ανακοίνωση ότι θα επανεξετάσει τις 250.000 συντάξεις αναπηρίας της χώρας για περιπτώσεις απάτης. Αυτό μόνο, και τίποτε άλλο. Ακόμη περιμένω την απάντηση του ‘κυβερνητικού εκπροσώπου’.

Η τραγωδία της ειρωνείας

Δεν πρόκειται για την ‘τραγική ειρωνεία’ με τη γνωστή έννοια που δίνουμε συνήθως στη φράση. Από μέρες σκέφτομαι ότι ένα ειρωνικό σχόλιο μπορεί να έχει συνέπειες περίπου τραγικές (τουλάχιστον για την ψυχική μας ηρεμία), όταν εκδηλώνεται ως έκφραση πικρίας ή με σκοπό να πληγώσει τον απέναντι. Φτάνει μια λέξη μόνο, ιδίως όταν εκφέρεται με το ανάλογο ύφος, για να μας ‘χαλάσει’ (και τους δύο, αλλά περισσότερο τον λέγοντα) σε βάθος ψυχής και σε διάρκεια χρόνου. Συχνά μετανιώνουμε αμέσως μόλις βγει από τα χείλη μας, είναι όμως ήδη αργά. Και το χειρότερο: ξανακάνουμε το ίδιο όταν δοθεί ευκαιρία, ξεχνώντας την προηγούμενη άσχημη γεύση που μας δημιούργησε. Το ομολογώ και το επιβεβαιώνω, εκ πείρας.

Αλέξανδρος Σολζενίτσιν (1918-2008)

Το κοινό χρέος εξεπλήρωσε στις 3 Αυγούστου ο διανοούμενος που έγινε σύμβολο της αποκάλυψης και της κριτικής του ολοκληρωτισμού που αυτοδιαφημιζόταν ως δημοκρατία στα 1970, όταν πήρε το βραβείο Νόμπελ της λογοτεχνίας για την ‘Ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς’. Ευτύχησε να δει την κατάρρευση του ‘συστήματος’ και να επιστρέψει στην πατρίδα από την οποία οι ηγέτες της τον εξόρισαν δυο φορές. Το γεγονός ότι η άλλη πλευρά του Ατλαντικού πρώτα τον αγκάλιασε ως ήρωα και στη συνέχεια τον αποκήρυξε διότι ήταν (και) αντικαπιταλιστής, πιστεύω πώς μιλάει μόνο του για την πνευματική ελευθερία του ανθρώπου που δεν δέχεται να δεθεί σε πρόσκαιρα άρματα, όσο ισχυρά και να είναι, για να αναδειχθεί. Όπως έγραψε γι’ αυτόν, ο Μεξικανός συγγραφέας Octavio Paz, η δύναμή του οφειλόταν στη συνέχιση της Ορθόδοξης Χριστιανικής παράδοσης, που τον δίδαξε να αψηφήσει και τον θάνατο ακόμη για να δώσει μαρτυρία: ‘Σ’ έναν αιώνα γεμάτο ψευδείς μαρτυρίες, ένας συγγραφέας γίνεται μάρτυρας για τον άνθρωπο’ [Από τη νεκρολογία της εφημερίδας Guardian, 4/8/2008].

‘Τα καλά παιδιά’

Αναρωτήθηκε κανείς ποτέ τι είδους ‘συμφέροντα’ προστατεύουν ή τι είδους ‘τάξη’ επιβάλλουν οι λεγόμενοι ‘μπράβοι’ των νυκτερινών και άλλων κέντρων, ώστε να αποτελούν ιδιαίτερη επαγγελματική κατηγορία με δικαιώματα ακατάσχετης χειροδικίας έναντι καθενός που δεν τους ‘γυαλίζει το μάτι’; Ούτε ληστεία τραπέζης να επιχειρούσε ο αδικοχαμένος στη Μύκονο Αυστραλός δεν θα έτρωγε τόσο ξύλο. Η απορία του χαροκαμένου πατέρα (γιατί κυκλοφορούν ελεύθεροι αυτοί που συμμετείχαν στον ξυλοδαρμό;) ακούγεται κάπως αφελής. Ίσως κάποιος πρέπει να τον ενημερώσει ότι στην Ελλάδα κυκλοφορούν ελεύθερα πολλά ‘καλά παιδιά’, π.χ. όσοι πυρπολούν πανεπιστημιακά κτίρια, περιπολικά της αστυνομίας ή το φυλάκιο στον Άγνωστο Στρατιώτη. Θα πρέπει να είσαι ‘τριανταπεντάχρονη’ για να σε κλείσουν μέσα στα σίγουρα, και για κάμποσους μήνες.

[Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή 9/8/2008]