Δημοκρατικά

Συχνά ομνύουμε στο όνομα της δημοκρατίας και την θεωρούμε σχεδόν συνώνυμη με την ευνομία, την ισότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη. Οι αιρετοί άρχοντες γενικά έχουν την εμπιστοσύνη του κοινού – τουλάχιστον όσων τους ψήφισαν – σε αντιδιαστολή με τους κάθε μορφής μονάρχες που θεωρούνται αυταρχικοί και εχθρικοί προς τον λαό που κυβερνούν. Δυστυχώς η αγαθή αυτή εκτίμηση όχι σπάνια διαψεύδεται στην πράξη και με τον χρόνο: τα πρόσωπα αποδεικνύονται κατώτερα των προσδοκιών ή χάνουν στην πορεία τις όποιες αρχικές τους αρετές και αξίες. Η αλαζονεία της εξουσίας μετατρέπει τους εκλεγμένους ηγέτες σε μονάρχες ή δικτάτορες: η διακυβέρνησή τους μεταλλάσσεται σε προσωποπαγές καθεστώς, σε ‘ἑνὸς ἀνδρὸς ἀρχήν’, και ο στόχος γίνεται η διατήρηση της εξουσίας παντί τρόπω.

     Τα παραδείγματα στις μέρες μας δεν λείπουν από κάθε γωνιά του κόσμου. Αφήνοντας κατά μέρος τα εγχώρια, μπορούμε πρόχειρα να δούμε τι γίνεται στη Ρωσία (εισβολή στην Ουκρανία, δολοφονία αντιφρονούντων υπό συνθήκες Σιβηρίας), στην Τουρκία (παρεμπόδιση με κάθε μέσον της υποψηφιότητας του κυριότερου πολιτικού αντιπάλου του ‘σουλτάνου’), στο Ισραήλ (μαζική εξόντωση και εκτοπισμός των Παλαιστινίων και ισοπέδωση της χώρας τους). Όλα αυτά για να συνεχισθεί σε όλες τις περιπτώσεις η παραμονή στην ηγετική καρέκλα ενός εκλεγμένου ηγέτη, που αν χάσει την εξουσία μπορεί να βρεθεί υπόδικος για εγκλήματα είτε του κοινού ποινικού δικαίου είτε κατά της ανθρωπότητος. Αλλά βέβαια και ο Χίτλερ καταρχήν εκλεγμένος ήταν.

Δικαιώματα και ελευθερίες

Πολύς ο λόγος στις μέρες μας για το δικαίωμα της έκφρασης και δη της καλλιτεχνικής, ακόμη και της βλασφημίας. Δεν θα επαναλάβουμε επιχειρήματα που ειπώθηκαν από πολλά στόματα σεβαστών και αξιολόγων ανθρώπων. Ας περιορισθούμε σε κάτι σύντομο. Σε μια ιστοσελίδα εφημερίδας ένας σχολιαστής έγραψε ότι έχει το δικαίωμα να διακωμωδεί τις οποιεσδήποτε απόψεις των άλλων. Καλό θα είναι βέβαια να προσέχει τι και πού θα το κάνει, διότι οι συνέπειες μπορεί να είναι λίαν επώδυνες σε λάθος χώρους και χώρες. Αν όμως κανείς περιορίζει κάποτε το δικαίωμά του για λόγους προσωπικής ασφαλείας, γιατί το ασκεί ανερυθρίαστα εκεί που ‘του βγαίνει’; Μάλλον επιλεκτικό δικαίωμα. Από την άλλη, θα πει κανείς ότι και η Ελλάδα έχει το δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά ύδατά της από τα 6 στα 12 μίλια, αλλά επιλέγει να μην το ασκεί για να μη πάει γυρεύοντας…

     Ο λόγος περί ελευθερίας του λόγου μου θυμίζει ένα παλιό ανέκδοτο. Την εποχή της Σοβιετίας ένας Αμερικανός και ένας Ρώσος δημοσιογράφος συζητούν. Ο πρώτος λέει στον δεύτερο: «Εμείς έχουμε απόλυτη ελευθερία λόγου. Εγώ μπορώ να βρίζω τον Πρόεδρο έξω από τον Λευκό Οίκο χωρίς καμιά συνέπεια». «Κάτι τέτοιο μπορώ κι εγώ να κάνω», απαντά με άνεση ο Ρώσος. «Τι μπορείς να κάνεις;» ρωτάει ξαφνιασμένος ο Αμερικανός. «Να βρίζω στο Κρεμλίνο τον πρόεδρο των ΗΠΑ», λέει ο συνομιλητής του. Δεν ξέρω βέβαια τι θα μπορούσαν να κάνουν σήμερα και οι δυο τους.

Υγεία

 Αποτελεί εμπειρική πραγματικότητα ότι η υγεία είναι σιωπηλή: δεν μας ενοχλεί με οποιοδήποτε τρόπο, κι εμείς απολαμβάνουμε τη σιωπή της, την θεωρούμε δεδομένη και δικαιωματικά αυτονόητη σε βαθμό που δεν την αναγνωρίζουμε, και συχνά την κακομεταχειριζόμαστε με ποικίλους τρόπους. Και μόνο όταν κάποιο σύμπτωμα μας ψιθυρίσει ή μας φωνάξει ότι αυτή φεύγει πλέον, αρχίζουμε να την εκτιμούμε και να την αποζητούμε. Είχα κάνει τις σκέψεις αυτές εδώ και χρόνια, συνήθως με αφορμή κάποια μικρή ή μεγαλύτερη περιπέτεια υγείας, δική μου ή κάποιου συγγενούς, φίλου ή αρρώστου μου. Ξαναδιαβάζοντας το αυτοβιογραφικό πόνημα του Ζήσιμου Λορεντζάτου ‘Ιογενής πνευμονία’ βρήκα μια λογοτεχνική απεικόνιση της ιδέας αυτής, και την αντιγράφω εδώ:

     «Μέσα σε μια αδικαιολόγητη σιγουριά, κυβερνημένοι από το νόμο της αδράνειας, δεν προσέχουμε εκεί που παίζομε στην ακρογιαλιά το πανέμορφο μαρμαρένιο κεφάλι της υγείας – όπως την οραματίστηκε ο Σκόπας – μισοσκεπασμένο από τους άμμους, απαρατήρητο – στη μυθολογία των αρχαίων μια προσωποποίηση χωρίς κανένα ιδιαίτερο μύθο και ανακατωμένη μαζί με όλους τους άλλους στην ακολουθία του Ασκληπιού. Έτσι την μπερδεύομε ολότελα και τη χάνομε ανάμεσα στους άλλους. Πώς να το προσέξεις ένα μαρμαρένιο κεφάλι, πεσμένο χάμω και μισοθαμμένο στους άμμους από τον αγέρα που τους σηκώνει ολοένα στην ατέλειωτη αμμουδιά; Εσύ είσαι δοσμένος ολόψυχα στην ομορφιά που κοιτάζεις, τη φανερή, και θαρρείς αυτονόητη πάντα την κατοχή της. Όταν όμως καταλάβεις την ομορφιά της κεφαλής αυτής και πως τελικά η σημασία της, πραγματικά και μεταφορικά, είναι που κρύβεται και χαρίζει τη ζωή και τη δύναμη σε όλα τα έργα των ανθρώπων, τα μεγάλα και τα μικρά, όσα παρουσιάζουν ζωή και δύναμη σε πράξη και σε σκέψη, ενώ χωρίς αυτήν όλα τα υπόλοιπα έργα τα μισερά φωτίζονται, όσο λίγο φωτίζονται, μοναχά από τη νοσταλγία της… τότε θα την αναζητήσεις παντού την πανέμορφη κεφαλή του Σκόπα, θα την προσέξεις, και θα μάθεις να τη συντηρείς και να μην τη χάνεις ποτέ από τα μάτια σου» [έκδοση ΜΙΕΤ 2018, σελ. 54-55].

     Σημ. Η κεφαλή της Υγείας, έργο του αρχαίου γλύπτη Σκόπα, φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

 

Λαθροχειρίες

Τα υγρά ορυκτά καύσιμα (βενζίνη, πετρέλαιο) εδώ και πάνω από έναν αιώνα αποτελούν την κύρια πηγή ενέργειας τόσο για θέρμανση όσο και για κίνηση (οχημάτων, πλοίων, αεροπλάνων, εργοστασίων κλπ.), σε βαθμό που έχουν περιγραφεί ως ουσίες στις οποίες είναι ‘εθισμένος’ ο σύγχρονος κόσμος, όπως ο εξαρτημένος χρήστης στο ναρκωτικό του. Βέβαια τα τελευταία χρόνια έχουν κατηγορηθεί για την υπερθέρμανση του πλανήτη μας και ‘ξορκίζονται’ με διάφορες προσπάθειες για μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και άλλα υποκατάστατα. Ωστόσο η χρήση τους είναι τόσο ευρεία και το παγκόσμιο οικονομικό τους αποτύπωμα τόσο μεγάλο (οι τιμές τους συμπαρασύρουν κάθε τόσο όλα τα υπόλοιπα εμπορεύσιμα είδη) που δεν υπάρχει περίπτωση να φύγουν σύντομα από το προσκήνιο.

     Είναι κανόνας ότι εκεί που υπάρχει μεγάλο οικονομικό όφελος ανθεί και η σχετική παραοικονομία. Έτσι, εδώ και δεκαετίες ακούμε κάθε τόσο για νοθεία στα καύσιμα και για λαθρεμπόριο καυσίμων και για μέτρα πάταξης των φαινομένων αυτών, αλλά η πείρα δείχνει ότι η παρανομία πάντα βρίσκεται μερικά βήματα μπροστά από τον νόμο σε ευελιξία και ευρηματικότητα. Ο παράνομος δεν περιμένει να εκδοθεί κάποια απόφαση ή ένταλμα για να κάνει την παρανομία του, ενώ το κράτος πρέπει πάντα να ακολουθεί την νόμιμη και πιο αργή οδό. Τυχόν συμπαιγνία δημοσίων προσώπων στην παράνομη διακίνηση των καυσίμων αποτελεί το ακραίο σημείο ‘συνάντησης’ των δυο φορέων.

     Και τώρα μάθαμε ότι εξιχνιάσθηκε εκτεταμένο κύκλωμα κλοπής στα καύσιμα. Ακούσαμε για ‘πειραγμένες’ αντλίες σε διακόσια είκοσι πρατήρια ανά την Ελλάδα, για ειδικό λογισμικό που αλλοίωνε τα νούμερα, και άλλα στοιχεία εντυπωσιακά για την έκταση και το μέγεθος του προβλήματος, που μεταφράζεται σε ζημιές εκατοντάδων εκατομμυρίων για το κράτος και τους Έλληνες πολίτες. Εκφράζοντας καταρχήν την ικανοποίηση για το θεαματικό αυτό αποτέλεσμα, ας ελπίσουμε ότι οι αρμόδιοι δεν θα σταματήσουν εδώ. Διότι δυστυχώς τέτοιες πληγές δεν κλείνουν με ένα και μοναδικό ‘χειρουργείο’. Κι εμείς ας προσέχουμε τι βάζουμε και πόσο βάζουμε, όσο μπορούμε, μια και δεν ξέρουμε πόσα μπορεί να είναι τα ανεξιχνίαστα υπόλοιπα.