Παράπλευρες σκέψεις

 Με αυξανόμενη ανησυχία ο κόσμος όλος παρακολουθεί τη συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, αγωνιώντας για το ποια μπορεί να είναι η εξέλιξη, αν θα εμπλακούν και άλλες χώρες κτλ. Με την αφορμή αυτή κάνω κάποιες παράπλευρες σκέψεις γενικής φύσεως, χωρίς να δικαιώνω ή να υπερασπίζομαι κανέναν από τους μονομάχους. Δεν έχω συμφέρον σε καμία από τις δυο πλευρές της σύρραξης. Ωστόσο διατηρώ το δικαίωμα, όσο επιτρέπουν οι νοητικές δυνάμεις, να βλέπω και να κρίνω τα συμβαίνοντα, πρωτίστως και κυρίως από ανθρώπινη σκοπιά (λόγω και ιατρικής ιδιότητος), αφήνοντας τις γεωπολιτικές και στρατηγικές θεωρήσεις για όσους αρέσκονται σε παιχνίδια κυριαρχίας.

     Διαβάζω λοιπόν ότι ο υπουργός άμυνας του Ισραήλ είπε ότι ο ηγέτης του Ιράν «δεν μπορεί να αφεθεί να υφίσταται» (με απλά λόγια, πρέπει να πεθάνει) μετά από το πλήγμα που δέχθηκε νοσοκομείο του Ισραήλ από πύραυλο της άλλης πλευράς. Κακό, κάκιστο, καταδικαστέο το πλήγμα, αλλά μια στιγμή: εδώ και μήνες έχουμε ακούσει για καταστροφικά πλήγματα σε νοσοκομεία της Γάζας με πολυάριθμα θύματα, ενώ τις τελευταίες μέρες, ενώ όλοι ασχολούνται με το Ιράν, κάθε μέρα σκοτώνονται εν ψυχρώ δεκάδες άνθρωποι που προσφεύγουν στα κέντρα διανομής τροφίμων στην ισοπεδωμένη Παλαιστίνη. Με βάση την παραπάνω λογική του υπουργού, πρέπει να αφεθεί να υφίσταται η ηγεσία της χώρας του; Σε κάθε πόλεμο, πλήγματα γίνονται και από τις δυο πλευρές. Για το ποιοι είναι οι ‘καλοί’ και ποιοι οι ‘κακοί’ μπορούμε να συζητούμε με τις ώρες χωρίς αποτέλεσμα, ενώ στο μεταξύ άνθρωποι θα σκοτώνονται εκατέρωθεν.

     Μια άλλη σκέψη: γιατί χώρες που ήδη έχουν πυρηνικά όπλα κάνουν το πάν για να μη τυχόν αποκτήσει κανείς άλλος από τα ίδια; Η προφανής ανομολόγητη εξήγηση είναι ότι οι ‘έχοντες’ θέλουν να έχουν το πάνω χέρι, την αδιαφιλονίκητη υπεροπλία. Στα φανερά βέβαια, η συνηθισμένη απάντηση είναι ότι αυτές που έχουν είναι δημοκρατίες ενώ οι άλλες δεν είναι. Ποιος όμως εγγυάται ότι θα συνεχίσουν να είναι δημοκρατίες επ' αόριστον; Και πόση εμπιστοσύνη μπορούμε να έχουμε στη σωφροσύνη των ηγετών τους; Τα δείγματα που υπάρχουν σήμερα ανά τον κόσμο δεν είναι ιδιαίτερα καθησυχαστικά.

     Και κάτι τελευταίο. Ας υποθέσουμε ότι μια εξέλιξη της όλης σύγκρουσης είναι να αλλάξει το ισλαμικό καθεστώς στο Ιράν επί τα βελτίω, σε μια μορφή δυτικότροπης δημοκρατίας. Να υποθέσουμε ότι ένας πληθυσμός που σήμερα δέχεται βομβαρδισμούς από μια άλλη χώρα, αύριο θα την ευγνωμονεί για την ‘μεταπολίτευσή’ του; Όσο θα την ευγνωμονούν και οι Παλαιστίνιοι για την καταστροφή της δικής τους χώρας.

     Τελικά, μάλλον σκέφτομαι πολύ...

Αλάθητοι

 Θα ήταν από γελοίο μέχρι ανιαρό αν δεν ήταν ιδιαίτερα εκνευριστικό. Κάθε τόσο διαβάζει κανείς διαδικτυακά κείμενα διαφόρων ‘επωνύμων’, λαϊκών και (δυστυχώς…) και μερικών κληρικών, που αναφέρονται στην ‘ψευτοπανδημία’, όπως την χαρακτηρίζουν. Κατ’ αυτούς, δεν υπήρξε νόσος Covid, οι ασθενείς δεν πέθαναν από αυτή, όλοι οι γιατροί του κόσμου είπαν ψέματα, όλα έγιναν για να υποταγεί η ανθρωπότητα, για να πουληθούν εμβόλια, για να μειωθεί ο πληθυσμός της γης, για να μας κλείσουν μέσα, για να κλείσουν οι εκκλησίες, για… για… Επιτέλους, έλεος!

     Το πρόβλημα με τους ανθρώπους αυτούς είναι ότι διεκδικούν και προβάλλουν αυτό για το οποίο κατηγορούν και καταδικάζουν τον παπισμό: το αλάθητο. Θεωρούν ότι κατέχουν την πλήρη και αληθινή γνώση για όλα τα θέματα. Μπορεί να μην το λένε με λόγια, αλλά αυτό αφήνουν να εννοηθεί, και έτσι θέλουν να τους θεωρεί το ακροατήριό τους. Δεν τολμούν (ή δεν καταδέχονται) να βάλουν ένα ‘ίσως’ στον λόγο τους: να πουν τη γνώμη τους, να εκφράσουν την όποια αμφιβολία μπορεί να έχουν, αλλά με την ταπεινή επίγνωση ότι «τόσα γνωρίζουμε, και μπορεί να κάνουμε και λάθος». Και οι οπαδοί τους, επειδή δεν μπορούν να διανοηθούν ότι ο ‘γκουρού’ τους δεν είναι παντογνώστης, διαδίδουν και διογκώνουν τις απόλυτες απόψεις του, όχι σπάνια επιλεκτικά παραποιημένες.

     Το αποτέλεσμα όμως τέτοιων διακηρύξεων είναι ακριβώς το αντίθετο. Όταν διασπείρεις προφανή ψέματα για ένα θέμα, αναπόφευκτα κάνεις αναξιόπιστο και τον υπόλοιπο λόγο σου. Εκτός αυτού, οι αναφορές σε ‘ψευδοπανδημία’ αποτελούν ύβρη για όσους έχασαν τις ζωές τους σ’ αυτήν, αλλά και σε όλους όσοι κατέβαλαν υπεράνθρωπες και αυτοθυσιαστικές προσπάθειες για να φροντίσουν τους πολυάριθμους ασθενείς, μέσα και έξω από τα νοσοκομεία. Ας φαντασθούμε τι θα γινόταν αν τους έλεγαν: «Δεν είναι τίποτε, μια ψευτοαρρώστια έχετε». 

      Ένα από τα διδάγματα της πανδημίας ήταν ότι «ἐκ μέρους γινώσκομεν». Με βάση την επιστήμη που μας έδωσε ο Κύριος, οφείλουμε να ενεργούμε σύμφωνα με τα δεδομένα και την γνώση που έχουμε στην κάθε κρίσιμη στιγμή, και να διδασκόμαστε ακόμη και από τις αστοχίες και τα λάθη μας. Αυτό είναι κάτι που το ξέρουμε και το ζούμε στην άσκηση της ιατρικής. Δυστυχώς όμως δεν το κατανοούν όσοι είναι «έξω από τον χορό» και δεν έχουν την ταπείνωση να παραδεχθούν ότι δεν ξέρουν τα πάντα. Τουλάχιστον ας μη μιλούν και ας μην παίρνουν στο λαιμό τους και άλλους. Και ας μην υβρίζουν.

      Σημ. Με αφορμή τον τίτλο του σημειώματος, θυμήθηκα μια γελοιογραφία που είχα δει πριν μερικές δεκαετίες. Ήταν μια εποχή που κάποιοι καρδινάλιοι είχαν αμφισβητήσει το αλάθητο. Το σκίτσο έδειχνε τον τότε Πάπα (δεν θυμούμαι ποιος ήταν) να λέει με αυστηρό ύφος στους αμφισβητίες: «Δηλαδή, μου ζητάτε να κάνω λάθος;» Δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα, και όχι μόνο για την Δύση.

Πάνε γυρεύοντας;

 Είναι γνωστή η λαϊκή παροιμία ‘Λαγός τη φτέρη έσειε, κακό του κεφαλιού του’. Αναφέρεται στις συνέπειες που μπορεί να έχει μια απερίσκεπτη ενέργεια κάποιου. Δεν ξέρω αν στην εβραϊκή γλώσσα υπάρχει κάποια ανάλογη έκφραση, αλλά τα χθεσινά μαζικά αεροπορικά πλήγματα του Ισραήλ κατά του Ιράν απηχούν το πνεύμα του πρώτου σκέλους της παροιμίας. Προ μηνών κάτι ανάλογο είχε συμβεί με αντίθετη φορά, και είχαμε γράψει για επικείμενη κλιμάκωση στη μεσανατολική κρίση. Και να τώρα που η κλιμάκωση αυτή… κλιμακώνεται. Και αυτό τη στιγμή που οι ΗΠΑ (ο κύριος σύμμαχος του Ισραήλ) διεξάγει συνομιλίες με το Ιράν για τον περιορισμό του πυρηνικού του προγράμματος! Διπλωματία από τη μια, πόλεμος από την άλλη, κάτι δεν πάει καλά. Ασυνεννοησία, αυθαιρεσία ή ύπουλη σκοπιμότητα;

     Κανείς βέβαια δεν εύχεται να έχει συνέχεια η εξέλιξη αυτή, διότι οι συνέπειες θα είναι απρόοπτες και σίγουρα όχι ευχάριστες, και όχι μόνο για τους άμεσα εμπλεκόμενους. Ωστόσο, αν συμβεί οποιοδήποτε ‘κακό στο κεφάλι του λαγού’, δεν θα μπορεί να κατηγορήσει κανέναν άλλο, γιατί αυτός ‘έσεισε τη φτέρη’ στα καλά καθούμενα. Πώς γίνεται ως κράτος να ανησυχείς συνεχώς για την ασφάλειά σου και ταυτόχρονα να προκαλείς βίαια τους αντιπάλους σου, είναι κάτι που ξεπερνά την κοινή λογική. Το Ισραήλ βέβαια στηρίζεται στις δυνάμεις του, αλλά και στη συνεχιζόμενη πολιτική, οικονομική και εξοπλιστική στήριξη των ΗΠΑ, αλλά ποιος τα εγγυάται αυτά επ’ αόριστον; Θα μπορούσε κανείς να μεταφέρει κι εδώ την ρήση του Αποστόλου Παύλου: «Ὁ δοκῶν ἑστάναι βλεπέτω μὴ πέσῃ»: τα κάθε είδους ανθρώπινα στηρίγματα μπορεί να καταρρεύσουν απρόβλεπτα από τη μια στιγμή στην άλλη. Και τότε η πτώση θα είναι μεγάλη και επώδυνη και με άγνωστες επιπτώσεις. Ο Θεός να μας φυλάξει όλους. 

Ο χειρουργός αρχιεπίσκοπος

Ο άγιος Λουκάς Βόινο-Γιασενέτσκι, Ρώσος καθηγητής της χειρουργικής και μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Συμφερουπόλεως της Κριμαίας, είναι από τους πιο γνωστούς και αγαπητούς νεότερους αγίους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αποτελεί ένα σπάνιο, αλλά όχι άγνωστο, παράδειγμα συνδυασμού της ευρείας επιστημονικής κατάρτισης και της βαθιάς και ανυποχώρητης πίστης, που εκδηλώθηκε κάτω από συνθήκες διαρκών διωγμών από το αθεϊστικό καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης. Ο αρχιεπίσκοπος Λουκάς γνώρισε φυλακίσεις, απειλές και εξορίες στη Σιβηρία και τον βόρειο Πολικό κύκλο. Ωστόσο, ακόμη και κάτω από τις πιο δύσκολες εξωτερικές συνθήκες και περιστάσεις δεν έπαψε να ασκεί την χειρουργική χωρίς ‘εκπτώσεις’ στην επιστημονική ακρίβεια, κινούμενος από χριστιανική αγάπη προς τους πάσχοντες ανθρώπους σε κάθε γωνιά όπου βρέθηκε και προσφέροντας την ίαση και την ανακούφιση σε όλους, ανεξάρτητα από ιδεολογικές πεποιθήσεις και αντιθέσεις. Αποδείχθηκε έτσι γνήσιος μαθητής και μιμητής του Διδασκάλου Ιησού Χριστού, ο οποίος πέρασε τη ζωή του ευεργετώντας και θεραπεύοντας τους ασθενείς. Έδειξε στην πράξη ότι η επιστήμη όχι μόνο δεν είναι ασυμβίβαστη με τη θρησκευτική πίστη, αλλά απεναντίας οδηγεί τον επιστήμονα σε περισσότερη πίστη και μεγαλύτερη προσέγγιση στον Δημιουργό Θεό, όσο εμβαθύνει στη γνώση των μεγαλείων της Δημιουργίας, και ειδικά του τελειοτέρου δημιουργήματος, του ανθρώπου. Ο άγιος Λουκάς αποτελεί ένα τέτοιο υπόδειγμα αγίου επιστήμονα του εικοστού αιώνα, και αυτό επιβεβαιώνουν τα πολλά θαύματα που συνδέονται με το όνομά του. Με την ευκαιρία της μνήμης του αναρωτιέμαι τι θα έλεγε για την τρέχουσα αιματηρή διένεξη Ρωσίας-Ουκρανίας.

"Τι είχες, Γιάννη;"

Αφορμή για το παρακάτω σημείωμα μου έδωσε ένα πρόσφατο άρθρο που προκάλεσε μακρά αψιμαχία κάποιων σχολιαστών, για το ποιος φταίει για την οικονομική κρίση που περάσαμε την περασμένη δεκαετία. Όσα γράφονται δεν αποτελούν συνηγορία ή κατηγορία προσώπων, αλλά γενικές σκέψεις που μπορεί να έχουν εφαρμογή σε πολλές καταστάσεις (π.χ. Τέμπη).

     Όταν εξετάζει κανείς ένα συμβάν, είναι εντελώς αφελές – και συνήθως μυωπικό – να στρέφει το δάχτυλο αποκλειστικά σε 1-2 πρόσωπα αποκλείοντας από το οπτικό πεδίο του οποιονδήποτε και οτιδήποτε άλλο. Ένα τέτοιο μοντέλο ισχύει π.χ. όταν κάποιος παίρνει στα χέρια του ένα αντικείμενο καλό, όμορφο, λειτουργικό, και το χρησιμοποιεί με τρόπο ακατάλληλο ή το πετάει αριστερά-δεξιά (μη πολιτικοί όροι). Αν αυτό σπάσει και αχρηστευθεί, η ευθύνη είναι μονοσήμαντα δική του. Τι γίνεται όμως αν το αντικείμενο έχει περάσει προηγουμένως από διάφορα χέρια, καθένα από τα οποία το μεταχειρίσθηκε κατά το δοκούν, άλλοτε καλύτερα και άλλοτε χειρότερα; Μπορεί να σπάσει στα χέρια του τελευταίου χρήστη, ωστόσο η φθορά του ήταν προοδευτική και η αντοχή του διαρκώς φθίνουσα. Και φυσικά ο κάθε χρήστης θα έπρεπε να λαμβάνει υπόψη του την κατάσταση του αντικειμένου και να το μεταχειρίζεται ανάλογα, ή να προσπαθεί να το βελτιώσει.

     Αυτό το υπεραπλουστευμένο παράδειγμα αναφέρεται σε ένα υλικό αντικείμενο. Τι γίνεται όμως όταν τη θέση του αντικειμένου έχει μια επιχείρηση, ένας οργανισμός, ένα κράτος ολόκληρο; Τώρα το ‘αντικείμενο’ είναι πολυσύνθετο, αποτελείται από εκατοντάδες και χιλιάδες επιμέρους δομές και λειτουργίες, καθεμία από τις οποίες στελεχώνεται και εξυπηρετείται από εκατομμύρια ανθρώπους διαφόρου βαθμού ικανότητας, κατάρτισης και υπευθυνότητας. Επιπλέον, η διαχείρισή του αλλάζει χέρια με κάθε εκλογική διαδικασία ή κυβερνητικό ανασχηματισμό, που συχνά σημαίνει αλλαγή στους κανόνες, τη νοοτροπία και τον τρόπο χειρισμού του. Έτσι, σε μια δεδομένη στιγμή η εικόνα του είναι μια σύνθεση ποικίλων πρακτικών που εκτείνονται σε βάθος δεκαετιών. Η απομόνωση μιας στατικής εικόνας για κριτική αξιολόγηση μπορεί να αποτελεί εύκολη (και πολιτικώς συμφέρουσα) λύση, σίγουρα όμως δεν αντανακλά την πραγματικότητα. Το ίδιο ισχύει και με την επιλογή μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου (π.χ. τι έγινε από το 2020 ή από το 2015 κλπ.), που σκόπιμα παραβλέπει και αποσιωπά την προϊστορία της κατάστασης. Είναι περιττό να αναφέρω τρέχοντα παραδείγματα αυτής της πρακτικής.

     Ως προς το συγκεκριμένο θέμα της οικονομικής κρίσης, ένα από τα σημεία που επανειλημμένα έχουμε αναδείξει εδώ είναι ότι την αποτελούσαν δυο ομάδες προβλημάτων. Υπήρχαν εκείνα που οφείλονταν αποκλειστικά σε δικές μας παλιές αμαρτίες και παθογένειες και που θα έπρεπε να τα διορθώσουμε ακόμη κι αν δεν υπήρχαν μνημονιακές υποχρεώσεις. Υπήρχαν όμως και τα βάρη που μας επέβαλαν άλλοι (η γνωστή ‘τρόικα’) ακριβώς επειδή δεν διορθώναμε τα πρώτα (τότε τα λέγαμε πανωτόκια). Από τα δεύτερα φαίνεται ότι έχουμε προς ώρας απαλλαγεί (χωρίς να σημαίνει ότι αποδεσμευθήκαμε τελείως). Με τα πρώτα όμως τι κάνουμε; Η διόρθωσή τους απαιτεί πρωτίστως αυτογνωσία και παραδοχή ότι όλοι κάναμε λάθη και ιδεολογικούς αυτοσχεδιασμούς και καταχρήσεις, είτε οικονομικές είτε διοικητικές και οργανωτικές. Οι αλληλοκατηγορίες είναι ο καλύτερος τρόπος για να μη κάνουμε τίποτε ουσιαστικό. Αν συνεχίσουμε την ίδια τακτική, δεν θα αργήσουμε να ξαναβρούμε μνημόνια και πανωτόκια στο δρόμο μας. Και τότε σίγουρα δεν θα μας φταίνε κάποιοι άλλοι. 

Μασκ κατά Τραμπ

Αυτές τις μέρες κυριαρχεί στην επικαιρότητα το ‘διαζύγιο’ του πλουσιοτέρου από τον ισχυρότερο άνθρωπο του πλανήτη. Και όπως συμβαίνει συχνά σε τέτοια τοξικά συμβάντα, τα διιστάμενα μέρη εκτοξεύουν εναντίον αλλήλων όσο γίνεται πιο αιχμηρές κατηγορίες, βγάζουν τα άπλυτά τους στη φόρα, και ό,τι ήθελε προκύψει. Χαράς ευαγγέλια για τα μέσα ενημέρωσης, που εξασφαλίζουν τον άρτο τους με τα θεάματα των άλλων. Ευκαιρία για μεγάλους τίτλους και ηχηρές σάλπιγγες. Και μεγάλα νούμερα εν προκειμένω, μια και οι δυο μονομάχοι είναι μεγιστάνες του χρήματος. Ο ένας μας λέει ότι χρηματοδότησε την προεκλογική εκστρατεία του άλλου με 277 εκατομμύρια δολάρια, αγοράζοντας έτσι προσωρινά μια υπουργική θέση (κάτι που υπό οποιεσδήποτε άλλες συνθήκες θα θεωρούνταν παράνομη εκλογική πρακτική), ενώ σήμερα ακούμε ότι ο προσωπικός του πλούτος μειώθηκε κατά 34 δισεκατομμύρια μέσα σε μια μέρα. Ανεμομαζώματα. Χώρια οι υπαινιγμοί για ηθικά και άλλα σκάνδαλα.

     Αν ο πλούτος και η πολιτική εξουσία συνοδεύονταν από σοβαρότητα και μπορούσαν να εξασφαλίσουν αξιοπρέπεια βίου και υπευθυνότητα αξιώματος, η εικόνα του κόσμου θα ήταν διαφορετική. Δυστυχώς, τέτοια αγαθά αποτελέσματα είναι πολύ σπάνια. Ο κανόνας είναι τα ακριβώς αντίθετα. Και αν μεν οι συνέπειες αφορούσαν μόνο τα αμέσως εμπλεκόμενα πρόσωπα, η ζημιά θα ήταν μικρή. Όμως οι ιδιοτροπίες και τα γινάτια των ‘μεγάλων’ συχνά έχουν παράπλευρες απώλειες, που επηρεάζουν πολλούς άλλους, όπως η πτώση ενός βράχου στο νερό προκαλεί μεγαλύτερα κύματα απ’ ό,τι ενός χαλικιού.

     Υπό θεολογική θεώρηση, πλούτος και εξουσία είναι τάλαντα, κεφάλαια προς αξιοποίηση, σύμφωνα με την γνωστή παραβολή του Κυρίου. Αντιγράφω από την πατρώα ερμηνεία: «Υπάρχουν δούλοι αγαθοί που καλλιεργούν τα τάλαντά τους· τα αυξάνουν και τα χρησιμοποιούν για την ηθική τους πρόοδο, αλλά και για την εξυπηρέτηση του συνόλου. Τον πλούτο, τη δύναμη, την κοινωνική θέση, το αξίωμα, την ευφυΐα, τις γνώσεις, τις δεξιότητες, όχι μόνο τις εκμεταλλεύονται ως πολύτιμα κεφάλαια, αλλά και τις χρησιμοποιούν για την πνευματική τους ωφέλεια – διότι αυτό κυρίως είναι αξιοποίηση του ταλάντου – αλλά και για την ωφέλεια των άλλων. Αλλά υπάρχουν και άλλοι που αχρηστεύουν το τάλαντο ή και κακώς το χρησιμοποιούν: ξοδεύουν το χρήμα και την νεότητα στην αμαρτία· χρησιμοποιούν τα αξιώματα για την καταδυνάστευση των αδυνάτων· την επιστήμη για την καταστροφή της ανθρωπότητος· τις λογοτεχνικές τους ικανότητες για τη διάδοση της διαφθοράς και της ανηθικότητος».

     Ωστόσο, για να γυρίσουμε στην πραγματικότητα, τέτοια ‘διαζύγια’ συχνά έχουν προσωρινό χαρακτήρα. Αν ο άνεμος που λέγεται συμφέρον αλλάξει κατεύθυνση, δεν αποκλείεται να οδηγήσει σε επανένωση και ‘δεύτερο γάμο’. Ιδίως όταν έχουμε να κάνουμε με απρόβλεπτους και ευμετάβλητους χαρακτήρες, τίποτε δεν μας ξαφνιάζει. Σε κάθε περίπτωση, παραδείγματα προς αποφυγήν.