Γραμματοσύνη

Περιδιαβάζοντας μια ξένη ιστοσελίδα βλέπω ότι η σημερινή ημέρα, 8 Σεπτεμβρίου, έχει από το 1966 καθιερωθεί από την UNESCO ως Διεθνής Ημέρα Γραμματοσύνης (International Literacy Day) ή Αλφαβητισμού. Μια και η ύπαρξη του ιστολογίου βασίζεται στην ικανότητα γραφής και ανάγνωσης, νομίζω ότι αξίζει να αφιερώσουμε δυο γραμμές στην βασική αυτή ανθρώπινη δεξιότητα: άλλωστε, είναι μια από εκείνες που διαχωρίζουν τον άνθρωπο από όλα τα άλλα έμβια όντα.

     Η ανάπτυξη της γραφής, της αναπαράστασης του προφορικού λόγου με σύμβολα που είναι κατανοητά από ένα ευρύ σύνολο ανθρώπων, αποτέλεσε ένα τεράστιο πολιτισμικό άλμα, δύσκολο να το περιγράψει κανείς με λίγες φράσεις. Επέτρεψε την καταγραφή και διάδοση ιστοριών, εμπειριών και βιωμάτων, ιδεών και θεωριών, παραδόσεων και θρησκευτικών διδαχών, χάρη στην οποία έχουμε γνώση του παρελθόντος, των άλλων ανθρώπων και λαών γύρω μας, των πεποιθήσεων και των προσδοκιών τους. Μας χάρισε κείμενα κάθε είδους, από λακωνικά αποφθέγματα μέχρι χειμαρρώδη μυθιστορήματα και ποιήματα, από τα πιο ευτελή μέχρι τα πιο βαθυστόχαστα. Η Αγία Γραφή και τα ομηρικά έπη, οι πλατωνικοί διάλογοι και η αριστοτελική φιλοσοφία, η κάθε είδους λογοτεχνία, η επιστήμη σε όλες της τις εκφάνσεις, ακόμη και η κοινωνική ζωή εν γένει, τουλάχιστον με τη μορφή που τις γνωρίζουμε, βασίζονται στον γραπτό λόγο και την κατανόησή του. Η ύπαρξη χιλιάδων γλωσσών, απλουστέρων ή πολυσυνθέτων, είναι ακόμη μια διάσταση του εκπληκτικού αυτού φαινομένου, η επίδραση του οποίου στην ανάπτυξη των πολιτισμών είναι αδύνατο να εκτιμηθεί επαρκώς.

     Ωστόσο, ας μη θεωρούμε τη γραμματοσύνη δεδομένη και αυτονόητη. Υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι πάνω στη γη (ναι, και στην Ελλάδα, ακόμη και σήμερα) που αντιμετωπίζουν το γραμμένο χαρτί με την ίδια αμηχανία που βλέπουμε όλοι μας τα ιερογλυφικά ή την σφηνοειδή γραφή, και που μπορεί να βάζουν ακόμη σταυρό αντί για υπογραφή. Η διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά μέσα προαγωγής πολιτισμού, και συνεπώς μια από τις πιο σημαντικές λειτουργίες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, θεμέλιο και σκελετός όλων των άλλων γνώσεων.

     Και αν θέλουμε να δούμε το φαινόμενο και σε μια βαθύτερη διάσταση, ο λόγος, και κατ’ επέκταση και η γραφή, δεν συνέβησαν αυτόματα, ‘εἰκῇ καὶ ὡς ἔτυχεν’. Ένα τέτοιο άλμα απαιτεί έμπνευση, θεία φώτιση, δημιουργική παρέμβαση Άνωθεν· είναι στοιχείο του ‘κατ’ εἰκόνα’. Στο βιβλίο του Ιώβ ο συγγραφέας βάζει στο στόμα του Θεού το ρητορικό ερώτημα προς τον Ιώβ: «Σὺ λαβὼν πηλὸν ἔπλασας ζῷον καὶ λαλητὸν αὐτὸν ἔθου ἐπί της γῆς;» (Εσύ πήρες πηλό και έπλασες ζώο που να μιλάει και το έβαλες πάνω στη γη;» [Ιώβ 38:14]. Η απάντηση βέβαια είναι αρνητική. Έτσι, κάθε φορά που ανοίγουμε το στόμα μας να μιλήσουμε, που διαβάζουμε ένα οποιοδήποτε κείμενο, που γράφουμε με το μολύβι ή το πληκτρολόγιο, ας σκεφτόμαστε ότι κι αυτό δώρο είναι, από τα πιο ανεκτίμητα. Και ας ευγνωμονούμε τον Θεό και γι’ αυτό.

Μονοτονία

Από την αρχή του καλοκαιριού δεν υπήρξε σχεδόν μέρα που να μην αποτελούν μέρος της ειδησεογραφίας οι πιθανές, εικαζόμενες, φημολογούμενες, πολυπόθητες ή κατακριτέες (ανάλογα με το ποια πλευρά τις σχολιάζει) εξαγγελίες του πρωθυπουργού στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Έχει γίνει βέβαια παράδοση να χρησιμοποιείται η ευκαιρία αυτή ως βήμα ανακοίνωσης οικονομικών και άλλων μέτρων, ως διαφήμιση για την κυβέρνηση, ως στόχος κριτικής για την αντιπολίτευση. Και είναι γνωστή συνήθεια των δημοσιογράφων και των τηλεπαρουσιαστών να ‘μαντεύουν’ πολλές μέρες νωρίτερα τι ΘΑ πει ο εκάστοτε επικεφαλής της χώρας, και τι απήχηση ΘΑ έχουν τα όποια μέτρα (κάτι που κάνουν και για άλλα σημαντικά ζητήματα όπως συναντήσεις κορυφής ξένων ηγετών). Για να ακολουθήσει, και πάλι για μέρες πολλές, η ανάλυση, θετική και αρνητική, των εξαγγελιών από ‘ειδικούς’. Κάτι σαν τα pre-game και post-game των αθλητικών αγώνων. Με άλλα λόγια, η ομιλία της ΔΕΘ έχει γίνει ο ‘μήνας που τρέφει τους ένδεκα’ για τα μέσα ενημέρωσης. Αν εμείς βαριόμαστε να ακούμε τα ίδια, εκείνοι δεν πλήττουν να τα ξαναματαλένε;  

Αυτή είναι η Ελλάδα;

 Δεν ξέρω πώς θα φανεί στον καθένα το παρακάτω, αλλά εμένα μου άφησε μια πικρή γεύση. Στα χθεσινά δελτία ειδήσεων οι τρεις πρώτες αναφορές ήταν: στη λεγόμενη ‘κρητική μαφία’, με ποικίλες εγκληματικές δραστηριότητες στο ενεργητικό της· στο ξέπλυμα μαύρου χρήματος μέσω εταιρειών στοιχημάτων, με ποσά μέχρι και εκατομμυρίων ευρώ να ‘εκκαθαρίζονται’ ακόμη και από ανώτερους δημοσίους υπαλλήλους· και στην εξιχνίαση ενός (ακόμη) κυκλώματος λαθρεμπορίας καυσίμων. Με άλλα λόγια, κάποιος που δεν γνώριζε την ελληνική πραγματικότητα και θα ήθελε να ενημερωθεί γι’ αυτήν θα σχημάτιζε την ιδέα ότι βρίσκεται στο Σικάγο την εποχή του Αλ Καπόνε και της ποτοαπαγόρευσης. Αρμόζει άραγε στη σύγχρονη Ελλάδα μια τέτοια εικόνα; Και μήπως χρειάζονται λίγο περισσότερο ξεψάχνισμα από τις αρμόδιες αρχές όλες αυτές οι εταιρείες στοιχημάτων που πολυδιαφημίζονται στα Μέσα; Μόνο με στοιχήματα ασχολούνται;

Κιγκινάτος

Ένα από τα προσφιλή αναγνώσματά μου στην σχολική ηλικία ήταν και ο ‘Γεροστάθης’ του Λέοντος Μελά. Από εκείνον είχα πρωτογνωρίσει πολλές φυσιογνωμίες και περιστατικά της αρχαίας ιστορίας, κάποια από τα οποία δεν έτυχε να συναντήσω σε μετέπειτα διαβάσματα. Ένα από τα πρόσωπα εκείνα ήταν και ο Κιγκινάτος (λατινιστί Cincinnatus, από τον πληθυντικό του οποίου ονομάσθηκε η αμερικανική πόλη Σινσινάτι), ρωμαίος πατρίκιος και στρατιωτικός του 5^ου αιώνα π.Χ. Αυτό που θυμόμουν από τη διήγηση του Γεροστάθη γι’ αυτόν, και το βρήκα στη συνέχεια στις εγκυκλοπαίδειες, ήταν ότι το 458 π.Χ., στη διάρκεια μιας πολεμικής κρίσης από εχθρική επιδρομή, οι εκπρόσωποι της Ρωμαϊκής συγκλήτου πήγαν και βρήκαν τον Κιγκινάτο (τέως συγκλητικό που είχε αποσυρθεί από το αξίωμα) στο χωράφι που όργωνε και του πρόσφεραν το αξίωμα του δικτάτορα (δηλ. απόλυτου μονάρχη) για να τους βγάλει από την κρίση. Εκείνος το αποδέχθηκε. Υπό την ηγεσία του οι Ρωμαίοι νίκησαν τους επιδρομείς. Τότε ο Κιγκινάτος εκούσια παραιτήθηκε από το ύπατο αξίωμα και ξαναγύρισε στην αγροτική ζωή, μόλις δεκαέξι μέρες μετά την ανάληψη της εξουσίας.

     Γιατί τον θυμήθηκα ξαφνικά; Διότι στις μέρες μας πολύς λόγος γίνεται για το αν ο Τάδε ή ο Δείνα πρώην πρωθυπουργός θα κάνει καινούργιο κόμμα και θα διεκδικήσει και πάλι την διακυβέρνηση της χώρας. Βέβαια, θα ισχυρισθεί κανείς ότι πολλά έχουν αλλάξει εδώ και δυόμιση χιλιάδες χρόνια στα πολιτεύματα και τα δημόσια αξιώματα. Ωστόσο, δεν βλάπτει να έχουμε κατά νουν και παραδείγματα σαν το παραπάνω, ως ένα μέτρο σύγκρισης. Σε τελευταία ανάλυση, αν ποτέ χρειαστούμε κάποιον από τους παλιούς να μας ξανακυβερνήσει, ας τον προσκαλέσει η Βουλή. Μέχρι τότε ας βρει να ασκήσει κάποιο τίμιο επάγγελμα.