Παράπλευρα οφέλη

 Είναι παλιό και γνωστό το ανέκδοτο για έναν οδηγό λεωφορείου που οδηγούσε γρήγορα και παράτολμα και δεν είχε καμία σχέση με Θεό και εκκλησίες. Πεθαίνοντας όμως πηγαίνει στον Παράδεισο, κι εκείνοι που τον ήξεραν παραξενεύονται και λένε στον Άγιο Πέτρο: «Πώς βρέθηκε αυτός εδώ;» Και ο Άγιος απαντά: «Ξέρετε πόσοι προσεύχονταν χάρη σ’ αυτόν; Όταν έπαιρνε απότομα τις στροφές ή έκανε κανένα ριψοκίνδυνο προσπέρασμα, όλοι οι επιβάτες σταυροκοπιόνταν».
     Έφθασα συνειρμικά στο ανέκδοτο αναλογιζόμενος ότι η συνεχιζόμενη πανδημία και ο φόβος της αόρατης απειλής και του ενδεχομένου αδόκητου θανάτου οδήγησε Κύριος οίδε πόσους ανθρώπους σε καλή ανησυχία, σε αναθεώρηση της ζωής τους, σε προσευχή. Το ακούμε συχνά από τους ασθενείς αυτό, από ανθρώπους που δεν το περιμένουμε. Πολλοί συνειδητοποιούν πόσο τους έλειψε ο εκκλησιασμός που μέχρι τώρα έκαναν κυρίως σαν τυπικό καθήκον ή από συνήθεια. Ο Θεός βέβαια γνωρίζει «τα κρύφια της καρδίας» και το πόσο ειλικρινείς και ουσιαστικές είναι οι διαθέσεις του καθενός, αλλά είναι γεγονός ότι π.χ. περισσότεροι άνθρωποι σήμερα χρησιμοποιούν την τηλεόραση και το διαδίκτυο για να παρακολουθούν εκκλησιαστικές ακολουθίες και πνευματικές ομιλίες, αφιερώνουν χρόνο σε προσευχή και μελέτη, συμμαζεύονται στα σπίτια τους περικόπτοντας δραστηριότητες άσκοπες ή και εφάμαρτες. Κι έτσι οι πικρές ρίζες αποδίδουν ως ‘παράπλευρες ωφέλειες’ γλυκείς καρπούς, για να αποδειχθεί για άλλη μια φορά ότι ο Θεός είναι «ὁ πάντα πρός τὸ τοῦ πλάσματος συμφέρον οἰκονομῶν». Έτσι δεν μας βλάπτει καθόλου, το αντίθετο μάλιστα, μέσα από τα δυσάρεστα και θλιβερά να βλέπουμε τις κρυμμένες ευκαιρίες για πνευματικό όφελος, και να τις αξιοποιούμε. 
     Στο κλείσιμο αυτής της ιδιαίτερης από κάθε πλευρά χρονιάς, στην οποία ουσιαστικά αναθεωρήσαμε κάθε πτυχή της ζωής μας, ας διαβάσουμε προσευχητικά τον πολύ επίκαιρο Ψαλμό 84, σε ελεύθερη απόδοση:
     Έδειξες αγάπη, Κύριε, στη γη σου, από την αιχμαλωσία επανέφερες τον Ιακώβ. Συγχώρησες τις ανομίες στον λαό σου, κάλυψες όλες τις αμαρτίες τους. Έπαυσες όλη την οργή σου, απόστρεψες την οργή του θυμού σου. Ξαναγύρισέ μας, Κύριε σωτήρα μας, και απομάκρυνε από μας τον θυμό σου. Θα είσαι οργισμένος μαζί μας αιώνια; ή θα παρατείνεις την οργή σου από τη μια γενιά στην άλλη; Θεέ μας, θα επιστρέψεις και θα μας ζωντανέψεις, και ο λαός σου θα χαρεί μαζί σου. Δείξε μας, Κύριε, το έλεός σου, και δώσε μας τη σωτηρία σου. Θ’ ακούσω τι θα μου πει ο Κύριος, διότι θα μιλήσει ειρηνικά στον λαό του και στους ευσεβείς του και σε όσους στρέφουν την καρδιά τους προς αυτόν. Η σωτηρία του είναι κοντά σε όσους τον φοβούνται, για να μένει η δόξα του στη χώρα μας. Το έλεος και η αλήθεια συναντήθηκαν, η δικαιοσύνη και η ειρήνη αλληλοφιλήθηκαν. Αλήθεια φυτρώνει από τη γη, και δικαιοσύνη κατεβαίνει από τον ουρανό. Διότι ο Κύριος θα μας δώσει αγαθωσύνη, και η γη θα ανατείλει τους καρπούς της. Δικαιοσύνη προπορεύεται μπροστά του και ανοίγει δρόμο στα θελήματά του.

     [Το πολύ ωραίο πρωτότυπο κείμενο ΕΔΩ]

Ένσταση

 Οι αναγνώστες της σελίδας ξέρουν ότι από ιατρικής πλευράς έχω εκφρασθεί υπέρ του εμβολίου. Ωστόσο η εξέλιξη της ιστορίας του κορωνοϊού από την αρχή της είναι και μια άσκηση ισορροπίας ανάμεσα στη δημόσια υγεία και τις ατομικές και κοινωνικές ελευθερίες και δικαιώματα. Η προστασία της μίας έγινε με περικοπές και αναστολές των άλλων. Αυτό βέβαια δεν είναι άγνωστο: όχι μόνο στην ιατρική αλλά και στη λήψη κάθε είδους αποφάσεων, λειτουργεί μια ζυγαριά μεταξύ προσδοκώμενης ωφέλειας και βλάβης, μεταξύ ευεργετικών δράσεων και πιθανών παρενεργειών από φάρμακα και επεμβάσεις, μεταξύ αναγκαίων θυσιών και ανωτέρων επιδιώξεων. Μια ακόμη έκφανση τέτοιας ισορροπίας διαφαίνεται με την έναρξη των εμβολιασμών.
     Ακούμε λοιπόν για ψηφιακό πιστοποιητικό εμβολιασμού: καθένας που θα εμβολιάζεται θα είναι καταγεγραμμένος και θα μπορεί να το αποδείξει μέσω του συστήματος. Αυτό από μόνο του δεν είναι μεμπτό, και ισοδυναμεί με την καταγραφή κάθε ιατρικής πράξης ή συνταγής στα μητρώα των νοσοκομείων και των κλινικών μας, για καθαρά στατιστικούς λόγους. Εκεί που τα πράγματα θα στραβώσουν θα είναι αν η πιστοποίηση του εμβολιασμού χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο διάκρισης εναντίον κάποιων ή ως διαβατήριο για πρόσβαση σε υπηρεσίες (π.χ. εστιατόρια, αεροπλάνα κτλ.). Ήδη η Ισπανία δήλωσε ότι η λίστα των εμβολιασμένων θα είναι διαθέσιμη στις άλλες χώρες της Ευρώπης, αλλά όχι σε εργοδότες ή άλλους φορείς. Πώς μπορεί να το κατοχυρώσει;
     Το αν κάνει κάποιος εμβόλιο ή όχι είναι προσωπικό του στοιχείο (ανάλογο με το τι ψηφίζει), υπάγεται στο ιατρικό απόρρητο και συνεπώς θα το αποκαλύψει, αν χρειασθεί, στον τυχόντα θεράποντα ιατρό του υπό εχεμύθεια, και σε κανέναν άλλο. Όσο κι αν η εμβολιαστική εκστρατεία αρχίζει με τις κάμερες της επικαιρότητας στραμμένες σε προέδρους, υπουργούς, γραμματείς και άλλα πρόσωπα της δημοσιότητος, ο εμβολιασμός του καθενός μας είναι προσωπική υπόθεση και δεν επιτρέπεται να μετατραπεί σε μια ιδιαίτερη μορφή ‘ρατσισμού’ των μεν έναντι των δε. Αυτή είναι η παχιά κόκκινη γραμμή, τυχόν υπέρβαση της οποίας θα δικαιώνει τις θεωρίες συνωμοσίας και μόνο αρνητικές υπηρεσίες θα προσφέρει στο όλο εγχείρημα.

Εμβόλια

 Ο Ιατρικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης οργάνωσε χθες μια διαδικτυακή ενημερωτική ημερίδα για τον εμβολιασμό κατά του ιού SARS-CoV2, η οποία πιστεύω ότι έδωσε επαρκείς απαντήσεις σε πολλά καλόπιστα ερωτήματα και απορίες που μπορεί να υπάρχουν τόσο στο κοινό όσο και στον ιατρικό ακόμη κόσμο. Ολόκληρη η εκδήλωση υπάρχει στο YouTube και μπορεί να την παρακολουθήσει όποιος θέλει. Ένα μεγάλο μέρος της είναι σε γλώσσα επιστημονική που μπορεί να προκαλεί δέος στους μη ειδικούς. Ωστόσο οι εξηγήσεις είναι δοσμένες γενικά με εύληπτο τρόπο και αν αγνοήσει κανείς τις σύνθετες ανοσοβιολογικές λεπτομέρειες, μπορεί να κρατήσει τα θετικά συμπεράσματα για τη χρησιμότητα και την ασφάλεια του εμβολιασμού.
     Ας σημειώσω εδώ κάποιες σκέψεις. Η συσσωρευμένη γνώση πίσω από τη βιοτεχνολογία που μας οδήγησε στα εμβολιαστικά όπλα είναι πράγματι εντυπωσιακή στις λεπτομέρειες και τον σύνθετο τρόπο σκέψης που απαιτήθηκε για να φτάσουμε εκεί. Ας μη σπεύσουμε όμως ως άνθρωποι να καυχηθούμε γι’ αυτό. Μεγάλο το επίτευγμα, αλλά ας θυμόμαστε ότι «Κύριος ἔδωκεν ἀνθρώποις ἐπιστήμην ἐνδοξάζεσθαι ἐν τοῖς θαυμασίοις αὐτοῦ» [Σοφία Σειράχ 38:6]. Ας μη σκεφθούμε ως άφρονες ότι «ἡ χεὶρ ἡμῶν ἡ ὑψηλὴ καὶ οὐχὶ Κύριος ἐποίησε ταῦτα πάντα» [Δευτερονόμιο 32:27]. Ας μη ξεχνούμε ότι αρκεί ένα κλικ του μυαλού μας για να χάσουμε την όποια σοφία και γνώση διαθέτουμε. Ας πούμε απ’ την καρδιά μας «δόξα τῷ Θεῷ» για τις δυνατότητες και τα μέσα που μας έδωσε ώστε μέσα σε λίγους μήνες να έχουμε στη διάθεσή μας τα εμβόλια και να μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε. Και μαζί με τα εμβόλια ας εφαρμόσουμε και τη συμβουλή του σοφού Σειράχ: «Τέκνον, ἐν ἀρρωστήματί σου μὴ παράβλεπε, ἀλλ᾿ εὖξαι Κυρίῳ, καὶ αὐτὸς ἰάσεταί σε» [38:9]. Αν με τον τρόπο αυτό διαχειρισθούμε την υγειονομική κρίση, μπορούμε όχι «να ξαναπάρουμε τις ζωές μας πίσω» (όπως εγωιστικά λέμε κάθε μέρα), αλλά να βγούμε σε μια καλύτερη κανονικότητα, με επίγνωση της ατέλειας και της ευθραυστότητάς μας και της εξάρτησης που έχουμε από τον Θεό που συνήθως βολικά αγνοούμε ή περιφρονούμε όταν όλα βαίνουν καλώς. Γένοιτο.

Εόρτιος εκδημία

 Πολλές φορές και με διάφορες ευκαιρίες λέμε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Το θυμάμαι και πάλι καθώς η βραδιά της παραμονής των Χριστουγέννων (ακριβώς πέντε χρόνια μετά τον Λάζαρο) σήμανε την αναχώρηση από τα εγκόσμια του προσφιλούς μας π. Θεολόγου που εδώ και εβδομάδες έδινε τον δύσκολο αγώνα με την καινοφανή νόσο Covid-19 και τις βαριές της συνέπειες. Πολλά χρόνια συνεργασίας μας τόσο στον λατρευτικό χώρο όσο και εκτός ναού έλαβαν τέλος. Άλλο είναι να διαβάζεις κάθε μέρα τις στατιστικές νοσηρότητος και θανάτων σαν αριθμούς και άλλο να τους δίνεις ονόματα και πρόσωπα. Και να σκέφτεσαι ότι για καθέναν από τους ασθενείς και τους νεκρούς υπάρχουν πάμπολλοι άνθρωποι με προσωπική σχέση μαζί τους, που συμπάσχουν και βιώνουν τη θλίψη και το πένθος για τις αντίστοιχες απώλειες. Ο εκλιπών, με την αυστηρή ασκητική και λειτουργική του ζωή, δεν άφηνε αμφιβολίες για το πού βρισκόταν ο θησαυρός του. Και τώρα έλαβε «την άνω κλήσιν» και έσπευσε για εκεί. Ευχόμαστε να έχει παρρησία και να μεσιτεύει για όλους εμάς τους περιλειπομένους.    

Σκέψεις της παραμονής

 Στο Ευαγγέλιο του Λουκά, όπου ιστορείται η γέννηση του Χριστού, διαβάζουμε ότι για την Αγία Οικογένεια στη Βηθλεέμ «οὐκ ἦν τόπος ἐν τῷ καταλύματι». Το γεγονός αυτό βέβαια δεν εμπόδισε τη γέννηση ούτε επηρέασε με κανένα τρόπο το σχέδιο του Θεού. Με τους όρους της σημερινής καταστάσεως το ίδιο ισχύει για όλους μας: και για μας δεν υπάρχει (επαρκής) τόπος στο συνηθισμένο μας εόρτιο ‘κατάλυμα’, τους ναούς. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι καταλύεται το έργο του Θεού και της Εκκλησίας του. Οι δυο χιλιετίες από τη γέννηση εκείνη έχουν πιστοποιήσει το αντίθετο.
     Η πανδημία απέδειξε περίτρανα ότι από την αρρώστια και τον θάνατο δεν μας σώζουν ούτε τα πλούτη μας ούτε η δύναμή μας ούτε η σοφία μας ούτε οι τίτλοι των σπουδών μας ούτε τα ποικίλα επιτεύγματά μας, τεχνολογικά, επιστημονικά, πολιτικά, οικονομικά, ιδεολογικά. Μας δείχνει ακόμη ότι τα εκθαμβωτικά στολίδια, τα ατέλειωτα γεύματα και τα ‘χλιδάτα’ και άσωτα ρεβεγιόν δεν είναι Χριστούγεννα, αλλά απλώς ένα κοσμικό εμπορικό πανηγύρι με θρησκευτικό όνομα, πρόσημο και πρόσχημα. Χριστούγεννα στην κυριολεξία και την ουσία μπορούμε να γιορτάσουμε μόνο με τον τρόπο που συνιστά ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Μὴ πανηγυρικῶς, ἀλλὰ θεϊκῶς· μὴ κοσμικῶς, ἀλλ’ ὑπερκοσμίως· μὴ τὰ ἡμέτερα, ἀλλὰ τὰ τοῦ ἡμετέρου, μᾶλλον δὲ τὰ τοῦ Δεσπότου· μὴ τὰ τῆς ἀσθενείας, ἀλλὰ τὰ τῆς ἰατρείας· μὴ τὰ τῆς πλάσεως, ἀλλὰ τὰ τῆς ἀναπλάσεως». Κι αυτό μπορεί να γίνει και στα σκοτεινά, και με σιωπή, και στο ευτελέστερο σπήλαιο.

     Καλά, αληθινά Χριστούγεννα λοιπόν!

Σαπουνόπερες

 Κάποτε ήταν η Siemens. Ακολούθησε η Novartis. Τώρα η Folli Follie. Διαφορετικοί τίτλοι, άλλα ονόματα στη διανομή των ρόλων, το ίδιο τετριμμένο σενάριο. Σαν τα μυθιστορήματα του σωρού ή τα τηλεοπτικά σήριαλ που ακολουθούν ένα συγκεκριμένο συγγραφικό ‘πατρόν’. Υποψίες, διαρροές, αλληλοκατηγορίες πολιτικών προσώπων, δηλώσεις ένθεν και ένθεν, αντιπαραθέσεις πάντα ‘στα ύψη’ και ‘στο κόκκινο’, φτηνά και ανούσια θεάματα (χωρίς άρτο) για ένα κοινό που μαστίζεται από σοβαρά πρακτικά καθημερινά προβλήματα και ενδιαφέρεται για τις κομματικές μονομαχίες όσο και για την φοράδα στο αλώνι της γνωστής παροιμίας. Αν το μόνο που ξέρουν να κάνουν οι δημόσιοι άνδρες και γυναίκες είναι να ‘τα ρίχνουν’ οι μεν στους δε, μήπως πρέπει να ξανασκεφθούμε τους κανόνες λειτουργίας των θεσμών της πολιτείας; Σε ένα κράτος δικαίου τέτοια θέματα θα τα χειριζόταν ένας εισαγγελέας μ’ έναν κλητήρα. Χωρίς κομματική επικουρία, και βέβαια χωρίς νόμους περί ευθύνης υπουργών και άλλες τέτοιες αδικοπραξίες.

Ενημέρωση

 Σύμφωνα με τις καθημερινές εξαγγελίες, ο εμβολιασμός για τη νόσο Covid-19 πρόκειται να αρχίσει αμέσως μετά τα Χριστούγεννα. Εν όψει του γεγονότος αυτού, που φυσικά παίρνει την πρώτη θέση στην ειδησεογραφία, απέστειλα προχθές την παρακάτω επιστολή στην 'Καθημερινή', με κοινοποίηση τόσο στον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο όσο και στον Ιατρικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης, μέσω των Προέδρων τους. Διευκρινίζω ότι η επιστολή δεν αποτελεί αντίρρηση στον εμβολιασμό, αλλά επισημαίνει την ανάγκη να προηγηθεί επαρκής ενημέρωση του κοινού γι' αυτόν.

       "Δεν είμαι αντιεμβολιαστής, ούτε επιθυμώ να μειώσω τη σημασία του τεράστιου εγχειρήματος που αναλαμβάνει η κυβέρνηση και όλος ο κρατικός μηχανισμός και το σύστημα υγείας για την περιστολή της πανδημίας Covid-19 που αποτελεί πρωτόγνωρη εμπειρία για τον κόσμο ολόκληρο και έχει αποδείξει ανίσχυρα ακόμη και τα πιο οργανωμένα και πλούσια σε πόρους πολιτικά και υγειονομικά συστήματα. Ωστόσο, δεν μπορώ να αγνοήσω τις επιφυλάξεις πολλών συμπολιτών μας και την γνήσια επιθυμία όλων για πληρέστερη ενημέρωση ως προς τη φύση του εμβολίου, τον μηχανισμό δράσης του, τα επιδιωκόμενα οφέλη και τα πιθανά προβλήματα από την επικείμενη γενική εφαρμογή του. Για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος, αλλά και για την ενημέρωση του κοινού (που είναι απαραίτητη δεοντολογική προϋπόθεση για την συγκατάθεση), θα πρέπει να προηγηθεί του εμβολιασμού μια αναλυτική τηλεοπτική παρουσίαση του εμβολίου από επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, με δυνατότητα υποβολής (ίσως εκ των προτέρων) ερωτημάτων και ενστάσεων, που θα απαντηθούν υπεύθυνα, δημόσια και ‘εις επήκοον πάντων’. Κι αυτό, διότι η σύγχρονη βιοτεχνολογία είναι εν πολλοίς άγνωστη στις λεπτομέρειές της ακόμη και σε όσους από μας ασχολούμαστε με τις επιστήμες της υγείας, και δημιουργεί δέος και φοβίες στους αδαείς. Το αντίδοτο στις διάφορες ‘θεωρίες’ που κυκλοφορούν δεν μπορεί να είναι απλώς η περιφρόνηση, αλλά η ορθή και διαφανής πληροφόρηση. Εξάλλου, είναι και δεοντολογικά ορθότερο να καθυστερήσει η έναρξη του εμβολιασμού όσο χρειάζεται, ώστε να προηγηθεί η ενημέρωση."

Μία νόσος, πολλά πρόσωπα

 Κυκλοφορεί στο διαδίκτυο μια συνέντευξη διευθυντή πνευμονολόγου από την Πάτρα που τονίζει (ορθά) την καλή αντιμετώπιση που πρέπει να γίνει πριν φτάσει ο άρρωστος στη ΜΕΘ. Αυτά που λέει ο συνάδελφος είναι εν πολλοίς σωστά. Με κάποια όμως θα διαφωνήσω. Η νόσος Covid-19 έχει δείξει στην πράξη ότι είναι πολυπρόσωπη. Διαφορετικοί ασθενείς μπορεί να έχουν τελείως διαφορετική εμπειρία από πλευράς είδους και βαρύτητας συμπτωμάτων. Συνεπώς δεν μπορούμε να τους βάλουμε όλους σε ένα καλάθι. Πολλοί θα την περάσουν στο σπίτι με ήπια συμπτώματα και θα αναρρώσουν σχετικά σύντομα. Άλλοι θα χρειασθούν θεραπεία, επίσης στο σπίτι, και θα έχουν μια πιο παρατεταμένη πορεία. Ένας αριθμός, καλώς ή κακώς, θα φτάσει στα νοσοκομεία. Κι εκεί αρχίζουν τα πιο δύσκολα. Όχι για όλους, και η έμφασή του στην ομαδική αξιολόγηση και καλή σφαιρική υποστηρικτική φροντίδα εκτός ΜΕΘ είναι ορθή. Κάποιοι από αυτούς όμως θα αναπτύξουν σοβαρή πνευμονική προσβολή και αναπνευστική ανεπάρκεια, που θα τους οδηγήσει και σε διασωλήνωση και σε μηχανικό αερισμό. Οπωσδήποτε ο μεγάλος αριθμός νοσηλευομένων ασθενών και η δυσανάλογη αριθμητική σχέση με το υπάρχον προσωπικό, που δεν επιτρέπει στο τελευταίο να ανταποκριθεί σωστά και εξατομικευμένα σε όλους, οδηγεί σε περισσότερες διασωληνώσεις ή σε πρώιμα εξιτήρια ανθρώπων που δεν είναι ακόμη έτοιμοι για το σπίτι. Όσο για το αν είναι ή δεν είναι θανατηφόρα η Covid-19, δεν χρειάζεται να σκοτώνει όλους τους αρρώστους: είναι δυνητικά θανατηφόρα, και δεν ξέρουμε ποιοι θα είναι τα θύματά της.  
     Οι εμπειρίες των συναδέλφων είναι οπωσδήποτε χρήσιμες, και όλοι μαθαίνουμε από αυτά που άλλοι κάνουν και αποδεικνύονται αποτελεσματικά στην πράξη. Το κυριότερο μάθημα όμως είναι ότι σίγουρα δεν τα ξέρουμε όλα, και η πραγματικότητα της νόσου εξακολουθεί να μας ξαφνιάζει με τα απρόοπτά της.

Σουσουράδες

 Βροχερό πρωινό του Δεκέμβρη, καιρός μουντός, όχι μόνο μετεωρολογικά αλλά και ψυχολογικά. Ενώ πλησιάζουμε στα Χριστούγεννα, η ατμόσφαιρα που επικρατεί είναι εκείνη της ανησυχίας, του φόβου, των ερωτημάτων για το μέλλον με δεδομένη την υγειονομική κρίση της πανδημίας. Οι αναγγελίες για τον επικείμενο εμβολιασμό δεν μειώνουν το άγχος. Καθισμένος στο σταθμευμένο αυτοκίνητο πίσω από το Δημαρχείο περιμένω τη σύζυγο που διεκπεραιώνει μια εκκρεμότητα. Τα αυτιά μου παρακολουθούν ραδιοφωνικά σχόλια και συνεντεύξεις από φίλους συναδέλφους που περιγράφουν την κατάσταση στα νοσοκομεία, τα μάτια μου όμως βλέπουν μέσα από τις πυκνές σταγόνες του παρμπρίζ κάτι άλλο.

     Δέκα μέτρα πιο μπροστά χοροπηδούν δυο μικρές χαριτωμένες δεσποινίδες. Όχι, δεν πρόκειται για κοριτσάκια, αλλά για τα μικρά αυτά πουλάκια με τον άσπρο και μαύρο λαιμό που λέγονται σεισοπυγίδες στην καθωσπρέπει γλώσσα και σουσουράδες επί το λαϊκότερον. Ονομασίες που, όπως και η αντίστοιχη αγγλική (wagtail) και η επίσημη λατινική (Μotacilla), προέρχονται από τη χαρακτηριστική πάνω-κάτω κίνηση της μακριάς ουράς τους. Μέσα στο ψιλόβροχο πηδούν από το πεζοδρόμιο στο οδόστρωμα, κάτι τσιμπολογούν, λίγο πίνουν από το βροχόνερο που τρέχει στην άκρη, παίζουν τις ουρές τους, κάνουν άλματα στα κολωνάκια του δρόμου, και πάλι πίσω. Αδιάφορες για τον καιρό, με πλήρη άγνοια κάθε είδους ασθένειας ή άλλου κινδύνου, προσπορίζονται τον επιούσιό τους με τον τρόπο που ξέρουν: ό,τι βρεθεί μπροστά τους, χωρίς να σπέρνουν, να θερίζουν ή να συνάγουν σε αποθήκες, όπως λέει το Ευαγγέλιο. «Και ο πατήρ ο ουράνιος τρέφει αυτάς» και όλα τα πετεινά του ουρανού. Εξασφαλίζουν τα προς το ζην, και έχουν δεδομένη την ποιότητα της ζωής τους, ακόμη και μέσα σε μια πολύβουη πόλη με όγκους τσιμέντου γύρω τους. Ας είναι καλά τα δέντρα του κοντινού πάρκου που, υποθέτω, τις φιλοξενούν για την ανάπαυσή τους.

     Η πρωινή θέα τους, τόσο ως οπτική απόλαυση όσο και ως αφορμή για σκέψη, μου φτιάχνει τη διάθεση για την ημέρα που ακολουθεί. Πόσο καλό μας κάνει να παρατηρούμε πότε-πότε την πλάση… Και να αναγόμαστε στον Πλάστη.

Miracolo

 Είναι κάποιες ιστορίες τόσο ασυνήθιστες, που μόνο στ’ αλήθεια μπορεί να συμβαίνουν. Αλλά και τόσο ανθρώπινες. Μια τέτοια διάβασα σήμερα στη Guardian.
     Το 1944 ο Μάρτιν Άντλερ ήταν στρατιώτης και υπηρετούσε σε μια αμερικανική μονάδα που πολεμούσε στη Βόρεια Ιταλία. Κατά την απελευθέρωση του χωριού Monterenzio, κοντά στην Μπολόνια, μπήκε σε κάποιο σπίτι ψάχνοντας για κρυμμένους Γερμανούς, και ακούγοντας θόρυβο μέσα από ένα μεγάλο καλάθι ετοιμάστηκε να πυροβολήσει. Τότε πετάχτηκε από το διπλανό δωμάτιο μια γυναίκα φωνάζοντας: «Παιδιά! Παιδιά!» Το καλάθι άνοιξε και βγήκαν τρία μικρά μεταξύ 3 και 6 ετών. Μπροστά στην απρόσμενη εξέλιξη ο στρατιώτης ζήτησε να βγει φωτογραφία με τα παιδιά, τον Μπρούνο, τη Μαφάλντα και την Τζουλιάνα. Η μητέρα δέχτηκε, αφού πρώτα τα έντυσε με τα καλά τους.
     Σήμερα ο Άντλερ είναι 96 ετών και ζει στη Φλόριντα. Μια μέρα ζήτησε από την κόρη του να προσπαθήσει να βρει τα παιδιά εκείνα. Εκείνη έβαλε στις 12 Δεκεμβρίου την αρχική φωτογραφία σε μια σελίδα του Facebook για βετεράνους που είχαν υπηρετήσει στην Ιταλία, όπου την είδε ένας Ιταλός δημοσιογράφος που έχει γράψει για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Την αναδημοσίευσε σε άλλες σελίδες και την πρόβαλε στην τηλεόραση στην Ιταλία μαζί με το αίτημα του Άντλερ. Την αμέσως επόμενη μέρα μια γυναίκα που φρόντιζε έναν φίλο του τότε μικρού Μπρούνο είδε την φωτογραφία, του την έδειξε κι εκείνος την αναγνώρισε. Ειδοποίησε αμέσως τον δημοσιογράφο, εκείνος χωρίς καθυστέρηση οργάνωσε μια βιντεοκλήση, και τα τρία αδέλφια (που τώρα είναι μεταξύ 79 και 83 ετών) μπόρεσαν να μιλήσουν με τον παλιό γνωστό τους στρατιώτη. Η πρώτη του κουβέντα ήταν (όπως και τότε): «Θέλετε λίγη σοκολάτα;» Είπε ότι αυτό ήταν ό,τι καλύτερο είχε συμβεί στη ζωή του, κι ότι θα ήθελε να ζήσει ως τα 100 για να μπορέσει να γυρίσει στην Ιταλία και να τους συναντήσει όταν χαλαρώσουν οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί.
     Όλοι όσοι έμαθαν το γεγονός είπαν ότι αυτή η συνάντηση ήταν ένα Χριστουγεννιάτικο θαύμα. Δεν συμφωνείτε;

Διπλωματική δικαιοσύνη

 «Πολυχρονεμένε μας, σας παρακαλούμε μην κάνετε μονομερείς κινήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, αν δεν σας πειράζει βέβαια, διότι θα μας στενοχωρήσει πολύ η Ελλάδα που θα ζητάει να σας επιβάλουμε κυρώσεις». Κάπως έτσι θα μπορούσε να διατυπωθεί σε διπλωματική φρασεολογία η απόφαση του χθεσινού συμβουλίου κορυφής (εντάξει, μη φαντάζεστε Έβερεστ ή Λευκό Όρος, ούτε καν τον Μύτικα: κάποιο ύψωμα στον Μέλανα Δρυμό ήταν) για την Τουρκία και τον ‘πασά’ της. Περιμέναμε τίποτε διαφορετικό, πιο αυστηρό, πιο σκληρό; Ας βάλουμε το τηλέφωνο σε αναμονή, διότι είναι κουραστικό να κρατούμε το ακουστικό για πολλή ώρα στο αυτί μας. Αν δεν το έχουμε πάρει χαμπάρι ακόμη, μόνοι μας είμαστε, κι αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει στο ορατό μέλλον. Οι διάφοροι εταίροι μπορεί να τάζουν πολλά και να αφήνουν υπονοούμενα για βοήθειες και συμμαχίες και συμπράξεις, αλλά έχουν το μάτι τους στη ζυγαριά. Ποια μεριά της πλάστιγγας τους συμφέρει; Όσο για το λεγόμενο διεθνές δίκαιο, εντάξει, όλα σχετικά είναι, εξαρτάται από ποια πλευρά το βλέπεις το πράγμα. Το δίλεξο του τίτλου είναι σχήμα οξύμωρο: η μία λέξη αναιρεί την άλλη.

     Παλιά ιστορία βέβαια οι λυκοφιλίες των κρατών. Πριν δυο αιώνες ο εθνικός ποιητής έγραφε στον ‘Ύμνον εις την ελευθερίαν’ [στρ. 10-11):
                 Μοναχή το δρόμο επήρες,
                Εξανάρθες μοναχή.
                Δεν είν’ εύκολες οι θύρες,
                εάν η χρεία τες κουρταλή.
                 Άλλος σου έκλαψε εις τα στήθια,
                αλλ’ ανάσασιν καμιά.
                Άλλος σου έταξε βοήθεια
                και σε γέλασε φρικτά.

     Άλλαξε τίποτε; Ας το θυμόμαστε αυτό όποτε επικαλούμαστε το διεθνές δικαστήριο της Χάγης. Ευρωπαίοι δικάζουν κι εκεί, συμπατριώτες των ηγετών που σαράντα μέρες κοσκινίζουν γιατί δεν θέλουν να ζυμώσουν. Χωρίς εγγυήσεις Δικαιοσύνης (με κεφαλαίο Δ).

Επιφάνιος

Ο πολύς κόσμος τον ήξερε ως τον ‘σεφ’ της αγιορειτικής μαγειρικής, άλλοι γνώριζαν και το μοναδικό κρασί του. Πριν χρόνια μας είχε ξεναγήσει ο ίδιος στο οινοποιείο του Μυλοποτάμου. Τώρα ‘ξεναγούσαμε’ εμείς τον γέροντα Επιφάνιο στα μονοπάτια της αρρώστιας, εξ αφορμής της οποίας έμαθα ότι είχαμε γεννηθεί την ίδια ακριβώς ημέρα. «Τι ήχο έχουμε αύριο, γιατρέ μου;» με ρώτησε αντί για ‘καλημέρα’ το περασμένο Σάββατο. Ύπτιος, ωχρός, φανερά καταβεβλημένος στο σώμα μετά την πολύμηνη κακοήθη νόσο αλλά ακμαίος στο πνεύμα, δεν λησμονούσε την ιεροψαλτική του τέχνη. «Πρώτο, γέροντα», του απάντησα. Την επομένη τον βρήκα καθιστό. «Κανόνισα να βγω σήμερα», μου είπε. «Έχει έρθει ο πνευματικός μου και πρέπει να πάω για εξομολόγηση». Χωρίς ψευδαισθήσεις για την πραγματικότητα, με πλήρη επίγνωση του επικειμένου τέλους, ανεπαίσχυντα και ειρηνικά αποχώρησε για την τελική του προετοιμασία, την πιο ουσιαστική και απαραίτητη. Χθες δεν μπόρεσε να έρθει στο ραντεβού του· μας ειδοποίησαν ότι βάρυνε. Και σήμερα διαβάζω ότι μετετέθη στην άλλη ζωή και «προσετέθη προς τους πατέρας του». Είθε να προσεύχεται και για όσους προσπάθησαν να τον ανακουφίσουν, έστω και λίγο, στις τελευταίες δύσκολες μέρες του.

Συνεργία

 «Ἀεὶ μὲν, μάλιστα δὲ νῦν εὔκαιρον» θα άρχιζε ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Ποιο πράγμα; Η ανάγνωση της Παλαιάς Διαθήκης. Ενός βιβλίου που ίσως λίγο το προσέχουμε, και που όμως έχει πολλά να μας διδάξει, αφού η ιστορία του ισραηλιτικού λαού (με την οποία κυρίως ασχολείται) είναι προτύπωση της ιστορίας του νέου Ισραήλ, της Εκκλησίας, με τις ποικίλες διακυμάνσεις της και τις εναλλαγές ταραχών και γαλήνης, αποστασίας από τον Θεό και επιστροφής σ’ αυτόν. Έτσι ξανάπιασα αυτές τις μέρες την ‘Ιερά Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης’ του πατέρα μας, και διαβάζω σήμερα από την ιστορία του Ιακώβ. Ο πατριάρχης επιστρέφει από τη Μεσοποταμία στην Παλαιστίνη για να συναντήσει τον αδελφό του Ησαύ, με τον οποίο βρίσκονταν σε έχθρα. Επειδή μετά από είκοσι χρόνια απουσίας δεν γνωρίζει τις τωρινές διαθέσεις του αδελφού του, παίρνει τα μέτρα του και χωρίζει το καραβάνι σε δυο τμήματα ώστε να γλιτώσουν τουλάχιστον οι μισοί αν ο Ησαύ τους επιτεθεί με κακό σκοπό. Κι έπειτα προσεύχεται στον Θεό να ευοδώσει την πορεία του και πέφτει να κοιμηθεί ήρεμος.
     Το σχόλιο του πατρός: «Αυτή πρέπει να είναι και η δική μας μέθοδος για την αντιμετώπιση των δυσχερειών και των προβλημάτων της ζωής μας: να κάνουμε εμείς ό,τι μπορούμε, και παράλληλα να ζητούμε τη βοήθεια του Θεού. Ούτε να σταυρώνουμε τα χέρια και να τα περιμένουμε όλα από τον Θεό, ούτε να εμπιστευόμαστε αποκλειστικά στις δικές μας δυνάμεις, που πολύ συχνά αποδεικνύονται ανεπαρκείς. Ναι: πρέπει να εξαρτούμε τον εαυτό μας από την πρόνοια του Θεού, αλλά συγχρόνως πρέπει να χρησιμοποιούμε και τη σύνεση που μας έδωσε ο Θεός» [σελ. 135].  

"Για δες καιρό..."

 Συνάδελφος και φίλος αδελφικός μου είπε κάποια μέρα πριν από καιρό με παραπονεμένο ύφος: «Δεν θέλω να πεθάνω τέτοια εποχή!». Τον καταλαβαίνω απόλυτα.
     Απ’ όλες τις μοναξιές που έχει επιφέρει η τρέχουσα πανδημία -- κοινωνικοί αποκλεισμοί, χωρισμοί από συγγενείς και φίλους, απαγόρευση εκκλησιαστικών και κοσμικών συνάξεων, γιορτές και επέτειοι ‘κατά μόνας’, ‘εν τοις κελλίοις ημών’, νοσηλεία χωρίς παρουσία συνοδών -- η μοναξιά του θανάτου είναι από τις πιο δυσβάστακτες. Όχι για τον θανόντα: εκείνος έχει απελευθερωθεί από τα δεσμά της σαρκός και είναι πλέον πέρα από κάθε γήινο. Για κείνους που μένουν όμως; Για συζύγους, παιδιά, αδέλφια, φίλους, γνωστούς; Πότε και πώς θα αποχαιρετίσουν τον άνθρωπό τους; Η τελευταία ματιά από απόσταση, και μόνο για όποιον έτυχε να παρευρίσκεται στο τέλος. Ο ασπασμός απαγορευμένος. Το φέρετρο σφραγισμένο, η σορός επίφοβη πηγή μόλυνσης, θα πρέπει να μείνει μέσα στο χώμα δέκα χρόνια (πώς τα υπολόγισαν άραγε;). Η παρουσία στην νεκρώσιμη ακολουθία και την ταφή μόνο για πολύ λίγους, μετρημένους στα δάχτυλα. Κι αυτοί θα γυρίσουν στα σπίτια τους, στη ζωή τους, στις αναμνήσεις τους, μ’ ένα κενό στη ζωή τους: ότι δεν έκαναν «όλα τα χρέγια», όπως έλεγε μια παραδοσιακή γιαγιά στο χωριό του αγροτικού μου.
     Αυτά και άλλα παρόμοια πέρασαν από το μυαλό μου ενώ συμπλήρωνα χθες το αποβιωτήριο της μητέρας ενός παλιού φίλου, που είχε τη μοιραία συνάντηση με τον Covid στα 95 της. Ο Θεός να την αναπαύσει στη χώρα των ζώντων.  

Φάσμα

 Διαβάζω ότι μια από τις πιο μεγάλες και γνωστές αλυσίδες καταστημάτων της Βρετανίας, η Debenham, απειλείται άμεσα με κλείσιμο, με αποτέλεσμα την απώλεια 12.000 θέσεων εργασίας, αφού δεν βρίσκεται επενδυτής να την αγοράσει. Διακόσια χρόνια αριθμεί η επιχείρηση, καθόλου λίγα στο επίπεδο της αγοράς, που δείχνουν καταρχήν την ιστορική παράδοση της Βρετανίας σε τέτοια εγχειρήματα. Ωστόσο, έχουν κι αυτά την μοίρα των δεινοσαύρων και των κακοήθων όγκων: όσο μεγαλύτερα γίνονται, τόσο πιο δύσκολη είναι πλέον η επιβίωσή τους μέσα σε ένα ρευστό και απρόβλεπτα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Άλλες ήταν οι ανάγκες του 19^ου και του 20^ού αιώνα και τελείως άλλες οι απαιτήσεις και οι αγοραστικές συνήθειες των τελευταίων είκοσι ετών.

     Το πρόβλημα όμως δεν περιορίζεται σε μία ή περισσότερες επιχειρήσεις. Το φαινόμενο της κατανάλωσης, που έκαμνε τις επιχειρήσεις να τρίβουν τα χέρια τους και τους αγοραστές να μαδούν τα πορτοφόλια και τις πιστωτικές τους κάρτες, ανυψώθηκε σε επίπεδο ‘θεότητας’ που λατρευόταν καθημερινά από εκατομμύρια ανθρώπων. Η περιβόητη Black Friday που πρόσφατα πέρασε έγινε η μεγάλη γιορτή της, όπως και οι μέρες μετά τα Χριστούγεννα όταν βλέπαμε κόσμο να κοιμάται έξω από τα μεγάλα καταστήματα του Λονδίνου για να προλάβει το πρωινό άνοιγμα των εκπτώσεων. Ούτε σεισμοί, ούτε πόλεμοι, ούτε η οικονομική κρίση που πέρασαν σε ποικίλους βαθμούς οι διάφορες χώρες κατάφεραν να ανασχέσουν την τάση αυτή. Και τώρα έρχεται ο ιός να ανατρέψει τις οικονομικές βεβαιότητες σε παγκόσμιο επίπεδο, να αποδείξει ότι οι εξαγγελίες και τα όνειρα για ‘αειφόρο ανάπτυξη’ και αυξανόμενη ευημερία και επί γης παράδεισο υλικών αγαθών είναι κυριολεκτικά ουτοπίες (= ανύπαρκτα), ότι το είδωλο της κατανάλωσης έχει πήλινα πόδια και είναι υπό κατάρρευση, ότι πλέον θα πρέπει να σκεφτόμαστε την επιβίωση και τον βιοπορισμό και όχι τα περιττά ψώνια μας και τις ακόρεστες επιθυμίες μας. Οι παχιές αγελάδες δίνουν σιγά-σιγά τη θέση τους στις ισχνές και κοκκαλιάρες, όχι μόνο στις παραδοσιακά υποσιτισμένες περιοχές του πλανήτη, αλλά σε κάθε γωνιά της γης, που αρχίζει να βλέπει το φάσμα της πείνας στον πολύ κοντινό ορίζοντα. Αναπόφευκτη συνέπεια μιας παγκοσμιοποίησης, της οποίας μέχρι τώρα ορεγόμασταν και αλόγιστα τρυγούσαμε μόνο τους καρπούς χωρίς να νοιαζόμαστε για το κόστος και για τα ενδεχόμενα αποτελέσματά της. Διότι, όπως έχουμε ξαναγράψει εδώ, η ‘παροχή υπηρεσιών’ και τα διάφορα ψηφιακά παιχνιδάκια δεν τρώγονται αν το χωράφι δεν βγάλει σιτάρι.

     Πολύ θα ήθελα να ξυπνήσω και να δω ότι όλα αυτά ήταν μόνο ένα κακό όνειρο…

Ημερομηνία λήξεως

 Το άκουσα σήμερα και δεν έχω λόγους να το αμφισβητήσω. Μια Σύρια που ζει χρόνια στην Ελλάδα και επικοινωνεί με τους δικούς της στην πολύπαθη χώρα της Μέσης Ανατολής λέει ότι εκεί οι άνθρωποι παρακαλούν να νοσήσουν από κορωνοϊό, γιατί θεωρούν τον θάνατο ως λύτρωση από το καθημερινό μαρτύριο που ζουν: υποσιτισμό (τρόφιμα με το δελτίο, σε ελάχιστες ποσότητες), έλλειψη όλων των χρειωδών, ρεύμα και νερό με μεγάλους περιορισμούς και όσα άλλα δεν βάζει το μυαλό μας.
     Κι έκανα τη σκέψη ότι καιρό έχω να δω την Συρία και τα προβλήματά της στις ειδήσεις. Όπως δεν έχω ξανακούσει τίποτε για τους σεισμόπληκτους της Σάμου και τους πλημμυροπαθείς της Εύβοιας και όλων των άλλων περιοχών. Λες και τα προβλήματα που άφησαν πίσω τους τα δεινά αυτά εξαφανίζονται μόλις περάσουν δυο 24ωρα, μόλις οι κάμερες της επικαιρότητος στραφούν σε πιο ‘καυτά’ θέματα. Κάποιες ειδήσεις φαίνεται ότι έχουν ημερομηνία λήξεως πολύ σύντομη.
     Η λαϊκή παροιμία όμως λέει ότι η αρρώστια «έρχεται με το τσουβάλι και φεύγει με το κουτάλι». Το ίδιο ισχύει και για κάθε καταστροφή: μπορεί να συμβεί σε μια στιγμή, οι ζημιές όμως και τα τραύματα είναι διαρκείας και η επούλωση και αποκατάσταση είναι μακροχρόνια διαδικασία, που περνάει απαρατήρητη από τον φακό της ενημέρωσης. Τουλάχιστον ας μην περνάει ‘ερήμην’ και από το στόχαστρο της προσευχής μας.

Αμφισβήτηση

Κάθε έννοια ή κατάσταση έχει δυο όψεις, ας τις ονομάσουμε συμβατικά θετική και αρνητική. Ακόμη και η υγεία μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες: αν κανείς, με την πεποίθηση ότι είναι υγιής, κάνει πράγματα παράτολμα ή αδιαφορεί παντελώς για τη συντήρηση αυτής της καλής υγείας, τι τον ωφελεί η υγεία του; Αντίθετα, ένας που πάσχει π.χ. από διαβήτη ή καρδιοπάθεια και ζει σύμφωνα με τους περιορισμούς που του βάζει η πάθησή του, κερδίζει από την αρρώστια, που γενικά είναι απευκταία.

     Και ερχόμαστε στην έννοια του τίτλου. Ο σκεπτόμενος άνθρωπος έχει το προνόμιο να υποβάλλει σε κρίση καθετί που έρχεται στην αντίληψή του. Του προσφέρουν κάτι, και σκέφτεται αν θα είναι καλύτερο να το αποδεχθεί ή να το απορρίψει. Με βάση την παιδεία του, τις πρότερες εμπειρίες του, τη νοητική του ανάπτυξη και την φυσική του ευφυΐα βάζει στη ζυγαριά του νου τα υπέρ και τα κατά της όποιας πρότασης και καταλήγει σε μια απόφαση. Αυτή στη συνέχεια μπορεί να αποδειχθεί σωστή ή λαθεμένη, ή να έχει απώτερες συνέπειες που δεν μπορούσε να προβλέψει.

     Αυτή η διαδικασία της λογικής κρίσης εμπεριέχει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το στοιχείο της αμφισβήτησης. Αν κάτι το θεωρούμε εκ των προτέρων ως ορθό, το δεχόμαστε χωρίς συζήτηση. Στο άλλο άκρο, αν κάτι το θεωρούμε τελείως λάθος, το απορρίπτουμε ‘από χέρι’. Οι δυσκολίες αρχίζουν εκεί που δεν μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει κάτι ως άσπρο ή μαύρο και πρέπει να διαλέξει ανάμεσα σε αποχρώσεις του γκρι, να ζυγίσει το κόστος με το όφελος, τη ζημία με το κέρδος. Κι αυτό συμβαίνει πολύ συχνά, αφού λίγες είναι οι απόλυτες επιλογές στη ζωή. Και ίσως λιγότερες στην ιατρική πράξη. Το Ιπποκρατικό «ωφελέειν ή (τουλάχιστον) μη βλάπτειν» εμπεριέχει και το δίλημμα αυτό.

     Η αμφισβήτηση μπορεί να είναι υγιής και να οδηγεί τελικά σε καλύτερες λύσεις, ή να είναι παθολογική και να πηγαίνει χέρι-χέρι με την καχυποψία και την παράνοια. Κι εδώ ερχόμαστε στο κλίμα της εποχής μας, που, περισσότερο από κάθε άλλη, χαρακτηρίζεται από την τάση αυτή. Έχουμε φτάσει να αμφιβάλλουμε για τα πάντα, να βλέπουμε παντού αόρατους εχθρούς και κακόβουλα σχέδια, να υποπτευόμαστε τον καθένα, ακόμη και «τους Δαναούς δώρα φέροντας» όπως ο Ομηρικός Λαοκόων. Υποπτευόμαστε την αρρώστια (ότι δεν υπάρχει), υποπτευόμαστε και το εμβόλιο (ότι θα γίνει για το κακό μας). Δυσπιστούμε απέναντι στο κράτος και διαμαρτυρόμαστε όταν δεν κάνει κάτι, δυσπιστούμε και διαμαρτυρόμαστε και όταν κάνει. Θεωρούμε οποιαδήποτε ενέργεια ως Δούρειο ίππο για επίτευξη ύπουλων σκοπών και σχεδίων. Και όλα αυτά μέσα σε μια πραγματικότητα που κυριαρχείται από καθημερινούς αριθμούς ασθενών, διασωληνωμένων και νεκρών, όχι σε κάποια στενή και μακρινή γωνιά της γης αλλά σε κάθε χώρα, ανεξάρτητα από γλώσσα, φυλή, θρήσκευμα και χρώμα δέρματος.

     Η παθολογική αμφισβήτηση και καχυποψία δεν είναι αυτόματη και φυσική για τον καθένα. Έχει ρίζες και παράγοντες που τη συντηρούν και την προάγουν συστηματικά: κομματικούς, συνδικαλιστικούς, και δυστυχώς και θρησκευτικούς. Τα αποτελέσματά της είναι εκδηλώσεις κοινωνικής άρνησης (π.χ. κινήματα κατά της μάσκας και των εμβολίων ή η πρόσφατη απεργία της ΑΔΕΔΥ εν μέσω πανδημίας) που βέβαια δεν λύνουν κανένα πρόβλημα, αλλά διαιωνίζουν μια κατάσταση. Και δημιουργούν ένα κλίμα διχασμού και αντιπαλότητας που όσο πάει βαθαίνει και πλαταίνει.

     Θεού θέλοντος, η πανδημία κάποια στιγμή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θα υποχωρήσει. Το ‘σχίσμα’ όμως που θα αφήσει πίσω της θα είναι διαρκείας και δυσίατο, όσο δεν βάζουμε στη σκέψη μας ‘καλό λογισμό’, όπως λένε οι ασκητές. Επιτέλους, ας αναλογισθούμε κάποια στιγμή ότι ‘οι άλλοι’ (όλοι) ίσως δεν θέλουν το κακό μας. Ότι δεν είναι υποχρεωτικά επίβουλοι. Και ότι σε τελευταία ανάλυση, ή πιστεύουμε ότι υπέρτατη εξουσία στον κόσμο είναι ο Θεός και τίποτε δεν είναι ικανό να εμποδίσει ή να ανατρέψει τα σχέδιά του ή θεωρούμε ότι τα πάντα είναι στα χέρια του πονηρού και είμαστε έρμαια των δικών του κακών προθέσεων.

 

Επικυρώσεις

 Είναι γνωστό ότι η μόδα δεν περιορίζεται στην ενδυμασία ή την κάθε είδους εμφάνιση (π.χ. σχεδίαση αυτοκινήτων και άλλων καταναλωτικών ειδών). Αγγίζει και χώρους όπως η γλώσσα (όχι το ψάρι, αλλά αυτή που μιλάμε,ο κώδικας επικοινωνίας μας). Δεν αναφέρομαι εδώ στην διαρκή εξέλιξη της γλώσσας με τη ροή του χρόνου, αλλά σε εκφράσεις που αναδεικνύονται κάθε τόσο -- Κύριος οίδε τίνι τρόπω -- σε ‘αστέρες’ της καθομιλουμένης, εκεί που σχεδόν κανένας δεν τις χρησιμοποιούσε μέχρι προ τινος. Έτσι, εδώ και κάποιο καιρό ακούω όλο και περισσότερο το «Ισχύει» εκεί που άλλοτε θα έλεγε κανείς «Δίκιο έχεις» ή «Έτσι είναι». Καταλαβαίνουμε βέβαια τι εννοεί αυτός που το λέει, αλλά ως τώρα δεν το λέγαμε σ’ αυτή την συνάφεια. Από πού μας προέκυψε άραγε;
     Κι αυτό μου θυμίζει μια ‘συνήθεια’ (ας την περιγράψω έτσι) γνωστού ραδιοφωνικού δημοσιογράφου, να σχολιάζει με τη φράση «Σωστό αυτό» κάθε τι που λένε οι συνομιλητές του. Μπορεί αυτοί να είναι ειδικοί επιστήμονες, πολιτικοί, νομικοί, στρατιωτικοί, τέλος πάντων άνθρωποι διακεκριμένοι στον κλάδο τους που δίνουν μια υπεύθυνη γνώμη. Ο εν λόγω κύριος συνηθίζει με τον τρόπο του να βάζει τη δική του λεκτική σφραγίδα αυθεντίας στις γνώμες τους, κάτι σαν παρουσιαστής τηλεπαιχνιδιού που επιβεβαιώνει την ορθή απάντηση ενός παίκτη. Ίσως έτσι να αξίζουν περισσότερο. Αυτό που λέμε προστιθέμενη αξία. Μήπως πρέπει να φορολογείται;

Δεισιδαιμονίες

 Ο Ιωάννης Λεβαδεύς Νικολαΐδης (1800 ή 1805 - 1871) δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός. Κι εγώ τον πρωτοσυνάντησα όταν έπιασα στα χέρια μου σε φωτοτυπημένο αντίγραφο το μεγάλο του έργο ‘Το κάτοπτρον της κοινωνίας’ (δώρο συναδέλφου). Αναζητώντας πληροφορίες γι’ αυτόν βρήκα ότι καταγόταν από τη Λιβαδειά (εξ ου και το όνομά του), ότι σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία, ότι διετέλεσε καθηγητής φυσιολογίας, υγιεινής και παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837-1848) και άσκησε την ιατρική στην Κωνσταντινούπολη επί σειρά ετών. Το παραπάνω έργο του (δημοσιευμένο το 1865) δείχνει την ευρυμάθειά του καθώς αναφέρει και συνθέτει πλείστα όσα περιστατικά και κείμενα από Παλαιά και Καινή Διαθήκη, από Πατέρες, αλλά και από θύραθεν συγγραφείς, τόσο αρχαίους όσο και νεωτέρους. Αποτελεί μια εκτεταμένη (380 σελίδες) πραγματεία πάνω στα ήθη των ανθρώπων και επισημαίνει θετικά και αρνητικά φαινόμενα, ερμηνεύοντας και κρίνοντάς τα με φιλοσοφικό, αλλά συχνά και θεολογικό πρίσμα. Αντιγράφω (στη γλώσσα της εποχής) ένα απόσπασμα που το βρίσκω ιδιαίτερα επίκαιρο:

     «Μη φροντίζων περί αποφυγής του κινδύνου ο δεισιδαίμων, καταφοβιζόμενος δε υπό τυχαίων περιστάσεων ή μετεωρικών φαινομένων, απελπίζεται και εγκαταλιμπάνεται παρευθύς, μη φανεί ότι αντιτείνει και θεομαχεί κολαζόμενος. Ούτως οι Οθωμανοί εκλαμβάνοντες τον λοιμόν ως θεομηνίαν, ουδαμώς προφυλάττονται, διο και κατά εκατοντάδας και χιλιάδας αποθνήσκουσιν».

     Επεξηγηματικά, ο όρος ‘δεισιδαίμων’ δεν σημαίνει τον προληπτικό, αλλά τον νοσηρά θρησκόληπτο, ενώ στην εποχή μας θα μπορούσε να είναι συνώνυμος του συνωμοσιολόγου. Το φαινόμενο είναι μάλλον διαχρονικό, και βέβαια δεν περιορίζεται στους Οθωμανούς. Γνήσιος ιατροφιλόσοφος ο Λεβαδεύς.

Δύσπεπτες αλήθειες

 Παλιά συνήθεια να ξεσπούμε στον μαντατοφόρο όταν δεν μας αρέσει το μαντάτο. Κάτι που το ζούμε καθημερινά ακόμη και στον ‘φωτισμένο’ 21ο αιώνα. Κανείς δεν θέλει να ακούει δυσάρεστα, και αυτό το ξέρουν π.χ. οι πολιτικοί που γενικά αποφεύγουν να λένε γυμνή την αλήθεια, δημιουργώντας έτσι στον κόσμο ένα κλίμα ψευδαίσθησης και αυταπάτης. Κι όταν ο κόμπος φτάνει στο χτένι και η συγκάλυψη δεν είναι δυνατή, αναγκάζονται να γίνουν ‘κακοί’, δηλαδή να πουν τα πράγματα με το όνομά τους, φοβούμενοι ότι ίσως να το πληρώσουν ακριβά στις κάλπες την επόμενη φορά (το είδαμε το 2009 μετά την ειλικρινή ομιλία Καραμανλή στη ΔΕΘ λίγο πριν εκδηλωθεί η οικονομική κρίση).
     Στις μέρες μας το φαινόμενο είναι καθημερινό. Πετροβολούμε όσους μας ενημερώνουν από θέση ευθύνης για τα όσα τραβάμε με την πανδημία, λες και αυτοί δημιούργησαν τον κορωνοϊό και τις συνέπειές του. Δεν τα πάμε καλά με την αλήθεια, μας πέφτει βαριά και δύσπεπτη. Συνηθίσαμε στο «λάγνο ψέμα τους που τα ’κανε όλα ωραία» (όπως τραγουδούσε κάποτε η Χάρις Αλεξίου). Διαβάζω ότι στη γειτονική Ιταλία, που μετράει δεκαπλάσιους νεκρούς κάθε μέρα, κάποιοι έχουν αρχίσει να τα βάζουν και με τους υγειονομικούς, γιατρούς και νοσηλευτές, που τους θεωρούν υπεύθυνους για τα μέτρα περιορισμού αλλά και για τους θανάτους ασθενών στα νοσοκομεία, φτάνοντας μέχρι και να σπάζουν τα αυτοκίνητά τους. Δύσκολη η πραγματικότητα: πιο βολικό μας έρχεται να ζούμε με μύθους. Και τώρα που η κουρτίνα τραβήχθηκε, μισούμε το φως, ως «φαύλα πράσσοντες».  

Υπέρ ιατρών

Η Marie Rouget (λογοτεχνικό ψευδώνυμο Marie Noël) (1883-1967) ήταν Γαλλίδα Καθολική ποιήτρια που τιμήθηκε με το παράσημο της Λεγεώνος της Τιμής. Βρήκα την παρακάτω πολύ επίκαιρη προσευχή της στο Διαδίκτυο. Αφιερώνεται σε όσους πάντα, αλλά ιδιαίτερα στις δύσκολες μέρες μας, γίνονται Κυρηναίοι Σίμωνες.

     Σώτερ των όλων, δώσε στον ιατρό το Φως.
     Φώτισέ τον ιατρό όταν βρίσκεται στο σκοτάδι της γνώσης του αρρώστου, όταν είναι υποχρεωμένος να εισδύσει στα μυστικά των σωμάτων και των ψυχών, ώστε να μην αστοχήσει στο δρόμο και προκαλέσει οποιαδήποτε πληγή στο πέρασμά του.
    Χάρισε στον ιατρό την Αγάπη, ώστε, παρόλο που σηκώνει το δικό του πόνο και παρά το ότι ο ίδιος μπορεί να μην έχει καταφύγιο, να βρίσκει ωστόσο την γλυκύτητα, την καρτερία, τη δύναμη για τον απελπισμένο, για τον άρρωστο που τον περιμένει.
     Χάρισε στον ιατρό τη Χάρη, ώστε στην πιο δύσκολη γι’ αυτόν στιγμή, την ώρα της αμφιβολίας και της ανθρώπινης αδυναμίας, τη στιγμή της ταραχής, να παραμένει πάντα όσο πρέπει σοφός, όσο πρέπει καλός, όσο πρέπει αγνός, όσο πρέπει άξιος του ιερού πόνου που κάποιος άρρωστος του εμπιστεύθηκε.
     Χάρισε στον ιατρό την Πίστη και την Ευσπλαχνία ώστε να μην ξεχνά και να μην εγκαταλείπει ποτέ κανέναν από τους μικρούς και ελαχίστους που προς αυτόν κατέφυγαν.
     Χάρισε στον ιατρό τη Δύναμη, Θεέ μου, ώστε το βάρος που φορτώνεται από όλους μας να μην τον καταβάλει, ώστε η θλίψη που σηκώνει να μην προσβάλει τη χαρά του, ώστε η πληγή που ανακουφίζει να μην τον πληγώσει.

Καιρὸς τοῦ σιγᾶν

 Αναγνωρίζω στον καθένα το δικαίωμα του λόγου, της γνώμης, της όποιας άποψης (αυτό άλλωστε εκμεταλλεύομαι κι εγώ τόσα χρόνια τώρα). Ωστόσο θυμάμαι κι αυτό που λέει ο Εκκλησιαστής ότι υπάρχει «καιρὸς τοῦ σιγᾶν καὶ καιρὸς τοῦ λαλεῖν». Πώς να το κάνουμε; Όσο περισσότερο λαλούμε, τόσο λιγότερα πράττουμε, και με τα λόγια μας δημιουργούμε όλο και μεγαλύτερη σύγχυση, ταραχή, ανακατωσούρα, Βαβέλ. Με αποτέλεσμα βέβαια... αδιέξοδο. Όπως εκείνος ο πανάρχαιος πύργος που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
     Τα γράφω αυτά έχοντας διαβάσει μια σειρά από δημοσιεύματα τακτικών αρθρογράφων σε έγκριτες εφημερίδες. Καλοί, άριστοι στο είδος τους, μας έχουν δώσει πολλές χρήσιμες ιδέες κατά καιρούς. Ίσως όμως, με βάση την παραπάνω αρχή, πρέπει κάποια στιγμή να το κλείνουν το στόμα τους. Όποιος και νάσαι, ακόμη κι αν η γνώμη σου είναι σωστή, η αυθαίρετη κριτική και οι εκ του ασφαλούς χαρακτηρισμοί σου για θεσμικά όργανα και πρόσωπα που διαχειρίζονται μια κατάσταση με συχνές ανατροπές, με καθημερινή αβεβαιότητα και ανάγκη για αλλαγές πλεύσης κάθε τόσο, είναι πράγματα τελείως ανώφελα. Απλώς επαυξάνουν την γενική αμφιθυμία και προσθέτουν στο υπάρχον πρόβλημα τη μίζερη γκρίνια. Είναι κι αυτή ένας από τους γενεσιουργούς παράγοντες της δεύτερης έξαρσης της πανδημίας. Κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον.

Δηλώσεις

Σε ποδοσφαιρική γλώσσα, είναι μάλλον οφσάιντ η ανακοίνωση της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων για αντισυνταγματικότητα της απαγόρευσης των συναθροίσεων εν όψει της επετείου του Πολυτεχνείου. Δείχνει που οδηγεί η κατά γράμμα ερμηνεία κειμένων (όπως οι νόμοι και το Σύνταγμα) που γράφονται με άνεση και υπό συνθήκες ασφαλείας, χωρίς την πίεση των περιστάσεων και την σκληρή εικόνα της πραγματικότητος. Η ‘κατάσταση πολιορκίας’ που αναφέρει ως μόνη εξαίρεση είναι ήδη γύρω μας. Και βέβαια πολύ πιο κοντά στην πραγματικότητα βρίσκεται η δήλωση του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, ότι «Δεν θα υπάρξουν εξαιρέσεις, γιατί κανένας δεν έχει περισσότερα δικαιώματα από κάθε πολίτη που δεν έκανε Πάσχα ή 25η Μαρτίου». Κι ας λένε ό,τι θέλουν οι διάφοροι αντιπολιτευτικοί κομματάρχες.
     Να ελπίσουμε τουλάχιστον ότι ο σημερινός τραγικός θάνατος από Covid-19 του Μητροπολίτη Λαγκαδά Ιωάννη θα ενεργήσει αφυπνιστικά για κάποιους αμφισβητίες;

 

Αν θέλει ο Θεός...

 Όσοι πιστεύουν ότι η αντιμετώπιση μιας δύσκολης και πρωτόγνωρης κατάστασης είναι ευθεία γραμμή, όπου βάζει κανείς ένα πρόγραμμα και το ακολουθεί πεισματικά χωρίς να αναθεωρεί την πορεία του ή να λαμβάνει υπόψη τους αστάθμητους παράγοντες, καλό είναι να θυμηθούν μια από τις διδακτικές ιστορίες του Νασρεντίν Χότζα, ο οποίος μια μέρα δήλωσε στη γυναίκα του:
     «Αύριο θα πάω στο χωράφι».
     «Χότζα μου, πες ‘αν θέλει ο Θεός θα πάω στο χωράφι’».
     «Θέλει δε θέλει ο Θεός, γυναίκα, εγώ θα πάω στο χωράφι»
     Πράγματι, το επόμενο πρωί ξεκινά για το χωράφι που ήταν αρκετά μακριά. Περνάει η μέρα, πιάνει μια κατακλυσμιαία βροχή, δεν κυκλοφορεί ψυχή έξω. Η γυναίκα του Χότζα βλέπει ότι νύχτωσε και δεν πρόκειται να γυρίσει ο Χότζας, οπότε κλειδώνει την πόρτα και πέφτει για ύπνο. Κάπου τα μεσάνυχτα χτυπάει η πόρτα, εκείνη ανοίγει και βλέπει έναν Χότζα μούσκεμα να λέει τρέμοντας: «Αν θέλει ο Θεός, γυναίκα, εγώ είμαι».

Αυτογνωσία

 «Οὐκ ἔγνωσαν, ἕως ἦλθεν ὁ κατακλυσμὸς, καὶ ἦρεν ἅπαντας». Αυτή η φράση από το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο μου ήρθε στο νου καθώς έβλεπα τις αποκαλυπτικές εικόνες από τη χθεσινή καταστροφική πλημμύρα στη Χερσόνησο της Κρήτης. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που συνέβαιναν τέτοια ‘ακραία καιρικά φαινόμενα’, όπως τα αποκαλούμε συνήθως. Αρχίζοντας από την θετική πλευρά, δόξα τω Θεώ, δεν υπήρξαν ανθρώπινα θύματα στον τοπικό αυτό κατακλυσμό. Τα ορμητικά νερά όμως που έπαιρναν στο πέρασμά τους κάθε είδους αντικείμενα, ακόμη και αυτοκίνητα, σαν να είναι χάρτινα, και άλλαζαν άρδην τη φυσιογνωμία των χωριών και του ευρύτερου τοπίου, αφήνοντας πίσω τους κατεστραμμένα νοικοκυριά και καταστήματα και ανθρώπους σε απελπισία, θα έπρεπε να μας βάλουν σε σκέψεις. Η απλούστερη: δεν είμαστε κύριοι του κόσμου, δεν είμαστε αφεντικά, όσο κι αν θέλουμε να το πιστεύουμε. Η ίδια η ύπαρξη και η όποια θέση μας πάνω στη γη είναι τόσο εύθραυστη, που απειλείται από κάθε είδους κινδύνους, σεισμούς, λοιμούς, καταποντισμούς, τους οποίους απεύχεται τακτικά η Εκκλησία στις δεήσεις της. Όλα αυτά τα φαινόμενα τα έχουμε ζήσει πρόσφατα και συνεχίζουμε να τα ζούμε, και μάλιστα χωρίς να βλέπουμε φως στον ορίζοντα. Δεν είναι καιρός να αναλογισθούμε όλοι, άρχοντες και αρχόμενοι, προκαθήμενοι και πιστοί, ηγεσία και λαός, την προσωπική μας στάση ζωής και την ευθύνη μας απέναντι στον κόσμο και, κυρίως, στον Δημιουργό του; Και να ενεργήσουμε ανάλογα. Χωρίς φωνές, αλληλοκατηγορίες και ύβρεις, παρά μόνο με τη συναίσθηση ότι όλοι είμαστε «ἐν τῷ αὐτῷ κρίματι». Και κινδυνεύουμε εξίσου, και απρόβλεπτα.

[Απεστάλη στην Καθημερινή] 

Αμεροληψία

 Ερώτηση κρίσεως, περιεργείας, ρητορική, όπως θέλετε χαρακτηρίστε την: Είναι δυνατόν να σχολιάσει κανείς το τρέχον πρόβλημα της πανδημίας εντελώς αντικειμενικά και αμερόληπτα, χωρίς να εισαγάγει, εκούσια ή ακούσια, τις προσωπικές του πεποιθήσεις ή προτιμήσεις ή υποψίες; Μη βιαστείτε να απαντήσετε. Ερέθισμα για σκέψη ρίχνω.

     Αφορμή δίνουν τα όσα γράφονται, δημοσιεύονται, αναρτώνται καθημερινά, από την αρχή της ιστορίας μέχρι τώρα. Έχουμε φθάσει στο σημείο, βλέποντας το όνομα του σχολιαστή να ξέρουμε ποιο θα είναι το συμπέρασμά του, ποιο μήνυμα θέλει να μας περάσει, όχι σπάνια με διάθεση πολεμική προς κάθε αντίθετη ή διαφορετική άποψη. Συνήθως δεν χρειάζεται να διαβάσουμε παρακάτω.

     Βέβαια το όλο πρόβλημα δεν είναι καινούργιο. Πολλά θέματα σε διάφορες εποχές έγιναν αντικείμενο συζήτησης και σχολιασμού που ξεκινούσε με προϋποθέσεις μεροληψίας και πόλωσης. Πρόχειρο παράδειγμα: η εξέλιξη. Από τη στιγμή που πρωτοδιατυπώθηκε ως θεωρία για τη δημιουργία των ειδών, σχεδόν κάθε συζήτηση γι’ αυτήν  άρχιζε και αρχίζει με ένα δεδομένο συμπέρασμα, είτε υπέρ είτε κατά: είτε ότι η εξέλιξη καταργεί τη βιβλική διήγηση της Γένεσης είτε ότι η βιβλική διήγηση αποκλείει οποιαδήποτε εξελικτική θεώρηση για τον κόσμο ως υλική δημιουργία. Δύσκολο έως αδύνατο να γίνει καλόπιστος διάλογος με τις συνθήκες αυτές και να αποδεχθούμε ότι το ένα δεν μπορεί να αναιρέσει το άλλο, αλλά μπορούν κάλλιστα να συνυπάρχουν, αφού το καθένα βλέπει το σύμπαν με άλλο πρίσμα και σε διαφορετικό επίπεδο.

     Σε μια από τις ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς ο γιατρός συγγραφέας Άρθουρ Κόναν Ντόυλ βάζει στο στόμα του ήρωά του την ακόλουθη άποψη: «Είναι βασικό σφάλμα να διατυπώνει κανείς θεωρίες πριν να έχει στοιχεία. Ασυναίσθητα αρχίζει να παραποιεί τα στοιχεία για να ταιριάσουν στη θεωρία του, αντί να αλλάξει την θεωρία ώστε να ταιριάζει με τα στοιχεία». Πολύ περισσότερο συμβαίνει αυτό όταν κάποιος έχει μια αδιάσειστη πεποίθηση για κάτι και προσπαθεί με κάθε τρόπο να την στηρίξει. Αυτό μπορεί να το δούμε π.χ. στην απονομή της δικαιοσύνης: αν θεωρείς κάποιον εξαρχής ένοχο, θα χρησιμοποιήσεις τα υπάρχοντα στοιχεία επιλεκτικά ή με τρόπο που να δικαιώνει την πεποίθησή σου. Η ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες κατασκευασμένες ‘πλάνες’, που τις ακούμε μέχρι και σήμερα (στις οποίες παίζει επιπρόσθετα τον ρόλο της η λεγόμενη ‘κοινή γνώμη’ με τα ΜΜΕ). Δεν συζητούμε για τα κόμματα που πάντοτε μιλούν ‘από καθέδρας’, διεκδικώντας την αλήθεια ως αποκλειστικό τους δικαίωμα και αποκλείοντας κάθε αντίθετη άποψη.

     O Francis Bacon έγραφε τον 16^ο αιώνα ότι αν κανείς ξεκινά με βεβαιότητες, θα καταλήξει σε αμφιβολίες· αν όμως αρκείται να ξεκινήσει με αμφιβολίες κι έχει ανάλογη υπομονή, θα φθάσει σε βεβαιότητες. Ας το σκεφθούμε αυτό καθώς πλέουμε στο αχαρτογράφητο πέλαγος που λέγεται Covid-19. Αν θέλουμε να φθάσουμε κάπου με ασφάλεια, θα πρέπει να παραμερίσουμε τις ακλόνητες βεβαιότητές μας (ότι ο ιός δεν υπάρχει, ότι δεν πεθαίνει κόσμος, ότι μας επιβουλεύονται, ότι θέλουν το κακό μας, ότι θέλουν να μας υποδουλώσουν ή να μας εξαφανίσουν) και να δεχθούμε την καλόπιστη συζήτηση με την πραγματικότητα.