Το χάλκινο φίδι

 Περιοδεύοντας στην πατρώα ‘Ιερά Ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης’ ξαναδιαβάζω το επεισόδιο με το χάλκινο φίδι στην έρημο. Το θυμίζω περιληπτικά. Μετά από δεκαετίες περιπλάνησης οι Ισραηλίτες, μη έχοντας διδαχθεί από προηγούμενες ανάλογες εμπειρίες, για άλλη μια φορά ξεσπούν σε γογγυσμούς και παράπονα εναντίον του Μωυσή και του Θεού για την κατάστασή τους. Η τιμωρία του Θεού: φίδια αρχίζουν να τους δαγκώνουν, και πέφτουν νεκροί ο ένας μετά τον άλλο. Καθώς το θανατικό συνεχίζεται, μεταμελούνται για τη συμπεριφορά τους και ζητούν από τον Μωυσή να μεσιτεύσει στο Θεό για να τους σώσει. Και ο Θεός λέγει στον ηγέτη να κατασκευάσει ένα χάλκινο ομοίωμα φιδιού και να το κρεμάσει σε ένα ψηλό ξύλο. Από εκεί και πέρα, όποιος δαγκωμένος από φίδι στρέφει το βλέμμα του προς το χάλκινο ομοίωμα, σώζεται. Στην εποχή της Καινής Διαθήκης ο Κύριος ερμηνεύει τον συμβολισμό του χάλκινου φιδιού στον Νικόδημο: ήταν προτύπωση του σταυρικού θανάτου που θα δοκίμαζε θεληματικά ο Ίδιος, ώστε καθένας που τον πιστεύει, τον αναζητεί και τον ακολουθεί να θεραπεύεται πνευματικά και να έχει αιώνια ζωή.
     Νομίζω ότι η αναλογία με τη δική μας εποχή είναι παραπάνω από τυχαία. Αντιμετωπίζουμε έναν ορατό και γενικευμένο φυσικό κίνδυνο -- την πανδημία του κορωνοϊού -- αλλά και έναν επίσης γενικευμένο πνευματικό κίνδυνο, συμπτώματα και εκδηλώσεις του οποίου αποτελούν τα καθημερινά φαινόμενα σκανδαλοθηρίας, κοινωνικής βίας και αλληλοφαγώματος, απληστίας, υποκριτικής ηθικής, άθεης (ή στην ‘καλύτερη’ περίπτωση αδιάφορης) παιδείας και πολιτικής και πάει λέγοντας. Και η αντίδρασή μας είναι μόνο προς τον πρώτο, με όποια μέσα ανθρωπίνως έχουμε στη διάθεσή μας, ενώ απέναντι στον δεύτερο, αν δεν τον αγνοούμε τελείως, προτάσσουμε δημόσια λύσεις ακόμη πιο άθεες (ή στην ‘καλύτερη’ περίπτωση αδιάφορες). Επειγόμαστε να τακτοποιήσουμε την φυσική εκκρεμότητα, για να συνεχίσουμε να ζούμε στην ίδια συλλογική πνευματική αθλιότητα χωρίς τον φόβο του σωματικού θανάτου.
     Έχουμε γράψει επανειλημμένα ότι καλά κάνουμε και ενεργούμε ιατρικά με το μυαλό και τις γνώσεις που μας έδωσε για τον σκοπό αυτό ο Θεός. Όμως «ταῦτα ἔδει ποιῆσαι κἀκεῖνα μὴ ἀφιέναι». Με τη μονόπλευρη αυτή αντιμετώπιση, ενώ αγνοούμε ηθελημένα και εξορίζουμε από το οπτικό μας πεδίο τον σωτήριο ‘χαλκούν όφιν’ -- τον Χριστό και την Εκκλησία του -- και επιμένουμε πεισματικά στο δικό μας αμαρτωλό θέλημα, απλώς διαιωνίζουμε το πρόβλημα και δεν απαλλασσόμαστε ούτε από τον φυσικό ούτε από τον πνευματικό κίνδυνο. Θα πάθουμε μέχρι να μάθουμε αυτό που έμαθε ο Άσωτος (που θα τον θυμηθούμε στο αυριανό ευαγγέλιο) όταν έφθασε στα έσχατα και «ήλθεν εις εαυτόν». Ελπίζουμε μόνο να μην είναι πολύ αργά για μας. Και ας ευχηθούμε η πνευματική-εκκλησιαστική ηγεσία της πατρίδας μας να υποδείξει κάποια στιγμή και στην πολιτική ηγεσία αυτόν τον δρόμο. Διότι, για να δανεισθούμε τη φράση του Αγ. Νικολάου Βελιμίροβιτς, δρόμος δίχως Θεό δεν αντέχεται.

Ουτοπία

 Σημερινός επιστολογράφος στην Καθημερινή προτείνει τα ακόλουθα:

     «Κάθε δήμος να έχει έναν υπάλληλο, του οποίου η δουλειά θα είναι να περνάει, π.χ., κάθε έξι μήνες από κάθε δρόμο και δρομάκι του δήμου του και να σημειώνει την κατάσταση των δένδρων, ώστε εάν ένα του φανεί ότι στο μέλλον θα γίνει επικίνδυνο, να ειδοποιεί τους τεχνικούς του δήμου να κάνουν ό,τι πρέπει. Το ίδιο ισχύει για την κατάσταση των δρόμων και των πεζοδρομίων... Έτσι, ο υπάλληλος αυτός θα αισθανθεί σιγά σιγά υπερήφανος ότι κάνει μια υπεύθυνη δουλειά και βέβαια εφόσον κάποιος επιθεωρητής βεβαιώνεται για το ότι όλα βαίνουν καλώς». 

     Ιδανικό ακούγεται, αλλά βέβαια εδώ είναι Ελλάδα. Ο υπάλληλος που θα προσλαμβανόταν για μια τέτοια εργασία (που σημαίνει ποδαρόδρομο) σύντομα θα εξασφάλιζε απόσπαση σε κάποιο γραφείο... αεργίας, και η θέση θα χήρευε επ’ αόριστον (άσε άλλους να αισθάνονται υπερήφανοι και υπεύθυνοι...). Όσο για τον επιθεωρητή, και μόνο η λέξη είναι ‘ταμπού’ στο δημόσιο. Οπότε δικαίως ο επιστολογράφος αναρωτιέται ρητορικά: «Θα δούμε όμως ποτέ μια τέτοια Ελλάδα;»

Αδιέξοδο

 Μέσα στην παραζάλη των τοξικών φαρμακερών δηλώσεων κομμάτων, αρχηγών, στελεχών, εκπροσώπων με κάθε είδους αφορμή (και όσο πιο βρώμικη, τόσο καλύτερα, κατά το κυρίαρχο δόγμα της πολιτικής και των μέσων ενημέρωσης) αρχίζουν να ακούγονται και φωνές, ακόμη και δημοσιογραφικές, που ζητούν να βρεθεί ένα επίπεδο διαλόγου για εξυγίανση, κάθαρση, τέλος πάντων πολιτισμένη συζήτηση. Δεν βλάπτει που υπάρχουν οι φωνές αυτές, το αντίθετο μάλιστα. Απλώς σκέφτομαι ότι όσο περισσότερο έχεις τραβήξει το σχοινί, όσο πιο πολύ ανέβασες το θερμόμετρο της αντιπαράθεσης, όσο πιο βαριές κουβέντες είπες για τον απέναντι (όποιος κι αν είσαι και όποιος κι αν είναι), τόσο πιο δύσκολο είναι να κάνεις βήμα προσέγγισης, να χαμηλώσεις τη φωνή, να κόψεις μερικές πικρές ειρωνικές λέξεις. Κάτι τέτοιο εύκολα, σχεδόν αυτόματα, ερμηνεύεται ως ‘υποχώρηση’ από τις φυλλάδες (έντυπες και ηλεκτρονικές) που καραδοκούν για να πιάσουν μια κλωστή και να ξηλώσουν ολόκληρο το πουλόβερ. Οι πηχυαίοι τίτλοι είναι αναμενόμενοι, στην ανάλογη κάθε φορά πλευρά. Τους διαβάζουν οι οπαδοί της ‘Θύρας Χ’ του αντιστοίχου κομματικού γηπέδου και ηδονίζονται. Και θέλει μέρες και μέρες για να κοπάσει ο σχετικός σάλος. Μέχρι τον επόμενο.
     Και μάταια νοσταλγούν οι σώφρονες πολίτες τον θρυλικό Νέστορα, τον ‘λιγύν Πυλίων αγορητήν’ που έσταζε μέλι απ’ τα χείλη του, κατά τον Όμηρο, και κάλμαρε την ‘μήνιν’ του Αχιλλέα προς τον Αγαμέμνονα. Δυστυχώς ούτε οικονομικές κρίσεις, ούτε πανδημίες, ούτε καιρικά φαινόμενα και άλλες θεομηνίες έχουν μέχρι τώρα καταφέρει να βάλουν μυαλό στους ανθρώπους που τριγυρίζουν την εξουσία, είτε εκ των έσω είτε εκ των έξω. Τι ακόμη να περιμένουμε να μας συμβεί;

Ευθύνη

 Βαριά λέξη, με διπλό περιεχόμενο. Από τη μία ερμηνεύεται ως κύρος, εξουσία, αρμοδιότητα, δικαιοδοσία (π.χ. ο δήμος – και αντίστοιχα ο δήμαρχος – έχει την ευθύνη για κάθε δημόσιο έργο που γίνεται στα όριά του). Υπό την έννοια αυτή είναι περιζήτητη μια θέση ευθύνης, που συνεπάγεται δικαιώματα, αλλά και διαχείριση οικονομικών και άλλων πόρων. Από την άλλη, στην πρωτότυπη εκδοχή της σημαίνει υπαιτιότητα, θετική μεν αν έχει καλό αποτέλεσμα, συχνότερα όμως αρνητική (= ενοχή) αν κάτι δεν πάει καλά στον αντίστοιχο χώρο ή τομέα… ευθύνης. Έτσι ακούμε τις ημέρες αυτές με αφορμή τον άνευ προηγουμένου χιονιά (όπως και κάθε φορά που κάτι καταστροφικό συμβαίνει) για ευθύνες της κυβέρνησης, της τοπικής αυτοδιοίκησης, του ΔΕΔΔΗΕ, του κράτους εν γένει… και πάει λέγοντας. Από ανθρώπους που – κατά τη δική τους λογική – ουδεμία ευθύνη φέρουν.

     Η διπλή έννοια της λέξης θα πρέπει να μας δίνει να καταλάβουμε ότι αρμοδιότητα και υπαιτιότητα πάνε μαζί, είναι οι δυο όψεις ενός νομίσματος και δεν μπορούν να υπάρξουν μεμονωμένες. Πώς να το κάνουμε; Είναι αδύνατο να επιδιώκεις εξουσία ή δικαιοδοσία χωρίς να αποδέχεσαι και να αναλαμβάνεις τις ευθύνες που αυτή συνεπάγεται. Ένας μακαρίτης καθηγητής μας έλεγε στο τελευταίο έτος των σπουδών μας: «Αν δεν αναλάβεις ευθύνες, δεν γίνεσαι γιατρός». Το ξέρουμε όσοι ασκούμε την ιατρική: για κάθε άρρωστο που βλέπουμε, κάθε συνταγή ή εξέταση που γράφουμε, κάθε συμβουλή που δίνουμε, φέρουμε την αντίστοιχη ευθύνη, που κάποια στιγμή μπορεί να μας βρει υπαίτιους για σωματική βλάβη ή και θάνατο. Ακόμη κι αν το αποτέλεσμα δεν έχει νομικές συνέπειες, υπάρχει η αίσθηση της ενοχής για πιθανή ζημία ή ταλαιπωρία του αρρώστου από δική μας ενέργεια.

     Το παράδειγμα της ιατρικής είναι πολύ πρόχειρο και χτυπητό. Μεταφέροντάς το στα δημόσια πράγματα και αξιώματα, εισπράττουμε ανάγλυφα την αίσθηση ότι όλοι επιζητούν θέσεις ευθύνης, σε διάφορα επίπεδα, κυρίως (αποκλειστικά θα λέγαμε) για την εξουσία που αυτές ασκούν. Μόλις όμως ανακύψει θέμα υπαιτιότητος, βλέπουμε αυτό που περιγράφει το Ευαγγέλιο με τη λιτή φράση: «Ἤρξαντο ἀπὸ μιᾶς παραιτεῖσθαι πάντες». Το γνωστό ‘μπαλάκι’ αρχίζει να πηγαίνει από χέρι σε χέρι, θυμίζοντας το παλιό κατασκηνωτικό παιχνίδι, όπου έχανε εκείνος που θα το κρατούσε μόλις ο υπεύθυνος σταματούσε τη μουσική.

     Φυσικά δεν είναι καθόλου εύκολο, έχει σοβαρό κόστος και θέλει μεγάλο ψυχικό σθένος να υψώσεις ανάστημα και να πεις «Δική μου η ευθύνη». Κι αυτό με τη σειρά του μπορεί να μην είναι απόλυτα ακριβές, όταν δεν είσαι ο μόνος που αντιπροσωπεύει έναν μεγάλο φορέα (δήμο, περιφέρεια, υπηρεσία κοινής ωφελείας, εταιρεία κτλ.). Κάθε οργανισμός είναι τόσο ανθεκτικός όσο ο πιο αδύναμος κρίκος του. Αν σε μια επιχείρηση με χίλια άτομα και πολλαπλά επίπεδα διοικητικής οργάνωσης ένας υπάλληλος σε κατώτερη βαθμίδα δείχνει αμέλεια ή κακή συμπεριφορά, μέχρι ποιο επίπεδο φθάνει η ευθύνη της επιχείρησης ως συνόλου; Και τι γίνεται όταν η αρμοδιότητα για μια συγκεκριμένη εργασία μοιράζεται (με ασαφή και αλληλοδιαπλεκόμενα όρια) ανάμεσα σε πολλές διοικήσεις ή υπηρεσίες;

     Επειδή σ’ ένα κράτος, όσο καλά οργανωμένο κι αν είναι, τέτοια ζητήματα ευθύνης θα εμφανίζονται κάθε τόσο, ίσως είναι καιρός να καταλάβουμε (κάλλιο αργά…) ότι συμφέρον όλων είναι να υπάρχει έγκαιρη συνεννόηση και συνεργασία φορέων και υπηρεσιών, με τη μικρότερη δυνατή γραφειοκρατία και κωλυσιεργία, και με σκοπό την πρόληψη ή τουλάχιστον την έγκαιρη και εύρυθμη αντιμετώπιση των προβλημάτων. Και ας αναλάβουμε ως πολίτες και δημόσια πρόσωπα την ευθύνη ακόμη και των λόγων μας. Αρκούν οι φυσικές καταστροφές από τις θεομηνίες· δεν χρειάζεται και η λεκτική ύβρις, που μόνο αλάτι στις πληγές ρίχνει. 

Κοινή αλογία

 Πριν αρκετά χρόνια σε αγγλικό ιατρικό περιοδικό είχε δημοσιευθεί το ακόλουθο περιστατικό. Κάποιος έσπασε το μικρό του δάχτυλο σε ατύχημα, πήγε στο νοσοκομείο και του το διόρθωσαν. Μετά από μία εβδομάδα πήγε να επισκεφθεί τον οικογενειακό του γιατρό, του έδωσε αφελώς το χέρι, η χειραψία ήταν λίγο πιο εγκάρδια από τον μέσο όρο, και το δάχτυλο ξανάσπασε από το σφίξιμο. Ο γιατρός δήλωσε ότι δεν είχε λάβει εγκαίρως το ενημερωτικό γράμμα του νοσοκομείου ώστε να προσέξει το χέρι του αρρώστου. Στην αλληλογραφία που ακολούθησε στο περιοδικό διατυπώθηκε η εύλογη ένσταση: Καλά, ο γιατρός δεν ήξερε. Ο άρρωστος δεν σκέφθηκε να προστατεύσει το χέρι του, που ασφαλώς θα πονούσε ακόμη;

     Αυτά συμβαίνουν όταν η προσήλωση στους τύπους υπερκαλύπτει την κοινή λογική, και βέβαια όχι μόνο στην Αγγλία. Ακούω στις σημερινές ειδήσεις για διαμαρτυρίες πολιτών, που εγκλωβίστηκαν στα αυτοκίνητά τους λόγω της κακοκαιρίας, προς το κράτος που δεν φρόντισε να κρατήσει ανοικτούς τους δρόμους, ενώ υπήρχε προαναγγελία για την επέλαση της ‘Μήδειας’. Το ίδιο επιχείρημα θα μπορούσε κανείς να στρέψει και προς τους ίδιους: Αφού ακούσατε την προαναγγελία, γιατί βρεθήκατε στους δρόμους απροετοίμαστοι; Αλλά βέβαια οι πολίτες έχουν δασκάλους, τους πολιτικούς όλων των χρωμάτων, που έσπευσαν με την ίδια ευκαιρία να τείνουν σύσσωμοι το δάχτυλο προς την κυβέρνηση* και να επισείσουν την πρόβλεψη του καιρού ως αντιπολιτευτικό σύνθημα: τι έκανε το κράτος για την κακοκαιρία ενώ την περίμενε; Μωροί και τυφλοί, θα μας έλεγε ο Κύριος. Νομίζετε ότι είστε ως άνθρωποι παραπάνω από αυτό που εσείς ονομάζετε αόριστα ‘φύση’, κλείνοντας εκούσια τα μάτια σας στο γεγονός ότι τα ‘φυσικά’ φαινόμενα δεν είναι κάποιες αυτόματες ιδιοτροπίες θερμοκρασίας, βαρομετρικής πίεσης και σχετικής υγρασίας, αλλά εκφάνσεις μιας τεράστιας Δημιουργίας, την οποία θεωρείτε ότι κατέχετε και κατανοείτε. Δείτε λοιπόν ποια είναι τα όρια της γνώσης και της δύναμής σας: πάντα θα υπάρχει το κάτι παραπάνω, από το οποίο καμιά προετοιμασία δεν θα μπορεί να σας εξασφαλίσει. Και ομολογήστε την ατέλειά σας.

     Και κάτι ακόμη, πιο πρακτικό. Στις ΗΠΑ, αν κάποιος γλιστρήσει στο παγωμένο πεζοδρόμιο μπροστά στο σπίτι σας και σπάσει το πόδι του, την αποζημίωση θα την πληρώσετε εσείς που δεν καθαρίσατε το αντίστοιχο πεζοδρόμιο και όχι το κράτος. Η όποια κοινωνική πολιτική ή κρατική μέριμνα δεν αναιρεί την έννοια της ατομικής ευθύνης, την οποία τόσο πετροβολούμε στη χώρα μας.  

     *Δεν είμαι συνήγορος της κυβέρνησης, αλλά η αντιπολίτευση έδωσε το ερέθισμα για τις παραπάνω σκέψεις.

Στενή και πλατεία πύλη

 Ένα από τα προβλήματα που αναδείχθηκε με την αφορμή της πανδημίας είναι η αλληλεξάρτηση των οικονομιών των διαφόρων κρατών. Ξέρουμε ότι η παγκόσμια οικονομία μέχρι τώρα δεν γνώριζε σύνορα. Το φτηνό εργατικό κόστος των χωρών της Ασίας και της Άπω Ανατολής ώθησε πολλές μεγάλες βιομηχανίες της Ευρώπης και της Αμερικής να κατασκευάζουν εκεί τα προϊόντα τους, είτε ολόκληρα είτε εξαρτήματά τους, μειώνοντας έτσι τις δαπάνες τους και αυξάνοντας τα κέρδη τους. Η αναστολή εργασιών και αεροπορικών μεταφορών εξαιτίας του ιού βάζει στοπ στην αλυσίδα παραγωγής: ακόμη κι αν μία χώρα αλλάξει καθεστώς και αναλάβει πάλι δραστηριότητα, δεν μπορεί να συνεχίσει μόνη της, αν περιμένει ανεφοδιασμό από κάπου αλλού. Αφήνουμε κατά μέρος το παγκόσμιο εμπόριο που είχε συνηθίσει να βάζει στα ράφια μας εξωτικά φρούτα από κάθε γωνιά της γης, ασχέτως εποχής, ή να μας φέρνει στο σπίτι κάθε είδους τηλεπαραγγελία από κάποια αποθήκη σε άγνωστο φυσικό χώρο αντί να την αγοράζουμε με φυσική παρουσία στο κατάστημα, είτε αυτό λέγεται βιβλιοπωλείο είτε οτιδήποτε άλλο. Ίσως θα πρέπει να ξανασκεφθούμε σοβαρά τα μειονεκτήματα ενός ενιαίου συστήματος χωρίς εναλλακτικές λύσεις. Οπωσδήποτε είναι μεγάλη ευκολία να κάνεις όλες σου τις δουλειές από τον υπολογιστή του σπιτιού ή της παλάμης σου, τι γίνεται όμως αν το μοναδικό αυτό σύστημα καταρρεύσει; Μήπως η ευκολία δεν εγγυάται αυτόματα και το καλό αποτέλεσμα υπό οποιεσδήποτε συνθήκες; Μήπως τελικά αυτό που το Ευαγγέλιο ονομάζει ‘πλατείαν πύλην’ (δηλ. εύκολο και άνετο δρόμο) οδηγεί σε απώλειες και σε πιο καθημερινά ζητήματα, εκτός από την καθαρά πνευματική του έννοια; Και μήπως, αντίστροφα, αυτό που αποκτάται ή επιτυγχάνεται με λίγο περισσότερο κόπο, επιμέλεια, προσπάθεια (από την ‘στενήν πύλην και τεθλιμμένην οδόν’) είναι πιο αξιόπιστο και ανθεκτικό στους κάθε είδους κραδασμούς και κλυδωνισμούς; Χώρια που το εκτιμούμε και το πονάμε (έχει σημασία το συγκεκριμένο ρήμα που χρησιμοποιούμε) περισσότερο.

Αυτοκαταστροφικά

 Διάβασα προ καιρού για την Αλεξία Παππά. Δεν την ήξερα, έμαθα όσα γράφτηκαν στο δημοσίευμα. Με δυο λόγια, αθλήτρια Ολυμπιακών επιδόσεων σε δρόμους μεγάλων αποστάσεων, παραγωγός ταινιών και ηθοποιός. Δεν προλάβαινε να τελειώσει τη μία επίδοση και έβαζε τον επόμενο στόχο, χωρίς χαλάρωση, με απανωτές επιτυχίες. Όπως γράφει η εφημερίδα, «Κανείς δεν την είχε συμβουλεύσει ότι δεν πειράζει έστω και λίγο «να αφήσει το πόδι από το γκάζι». Ώσπου ήρθε η κατάθλιψη». Κρίμα. Με πόσα ρεκόρ διορθώνεται η τελευταία; Και αξίζει να την ‘αγοράζει’ κανείς ως σύντροφο διαρκείας με τόσους κόπους και προσωπικές θυσίες;

     Δυστυχώς ο πρωταθλητισμός είναι ένα είδος θεσμοθετημένου εθισμού, που κατατρώγει τους αθλητές. Το ηλεκτρονικό χρονόμετρο, το φωτο-φίνις, το κυνήγι των δευτερολέπτων και των κλασμάτων τους, όλα αυτά υπό την ‘ευλογία’ του σύγχρονου Ολυμπιακού μότο ‘altius, citius, fortius’ (πιο ψηλά, πιο γρήγορα, πιο δυνατά), και με ανάλογα οικονομικά ανταλλάγματα, επιβάλλουν δυναστικά την περισσότερη καταπόνηση, σωματική και ψυχική. Κι όλα αυτά  επειδή αγνοούμε τον Ισοκράτη που συμβούλευε τον Δημόνικο: «ἄσκει τῶν περὶ τὸ σῶμα γυμνασίων μὴ τὰ πρὸς τὴν ῥώμην ἀλλὰ τὰ πρὸς τὴν ὑγίειαν· τούτου δ᾽ ἂν ἐπιτύχοις, εἰ λήγοις τῶν πόνων ἔτι πονεῖν δυνάμενος». Με απλά λόγια: «Να γυμνάζεσαι για υγεία και όχι για δύναμη (ή για ‘πρωτιές’), κι αυτό θα το κατορθώσεις αν σταματάς να καταπονείσαι ενώ ακόμη αντέχεις κι άλλο». Ήγουν, χρειάζεται μέτρο σε όλα, ακόμη και στην άσκηση. Οι καταχρήσεις δεν έχουν να κάνουν μόνο με φαγητό, ποτό ή εξαρτήσεις (από καπνό, άλλες ουσίες, διαδίκτυο κτλ.). Το κυνήγι του τελείου είναι τελικά αυτοκαταστροφικό, σωματικά και ψυχικά.

Το ξύγκι και τα παλιόσκυλα

 Είναι μια από τις καθημερινές χαρές των κομμάτων να ‘πιάνουν’ στιγμιότυπα από την προσωπική ή οικογενειακή ή όποια άλλη πλευρά της ζωής στελεχών από την απέναντι παράταξη και να τους δίνουν πολιτική χροιά, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή τη σημασία τους. Άλλωστε, στην πολιτική τα πάντα θεωρούνται αυτάρεσκα ως «κινήσεις υψηλού συμβολισμού» (είτε θετικού είτε αρνητικού). Η πρακτική αυτή μου θυμίζει μια από τις παλιές εύθυμες αφηγήσεις του Σταμ. Σταμ. Δεν τον ξέρετε; Ανατρέξτε στο Διαδίκτυο για να διαβάσετε για τον Σταμάτη Σταματίου (1881-1946), δημοσιογράφο και ευθυμογράφο από τη Ναύπακτο που ανδραγάθησε στους Βαλκανικούς Πολέμους και υπηρέτησε σε δημόσιες θέσεις σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος, από τη Φλώρινα ως το Ρέθυμνο και το Καστελόριζο. Παραθέτω σε περίληψη την ιστορία από μνήμης, αδικώντας κατάφωρα το αυθεντικό λαϊκό ιδίωμα του μακαρίτη.
     Σ΄ ένα χωριό η πάνω με την κάτω γειτονιά ήταν σε χρόνια ζηλόφθονη αντιδικία μεταξύ τους. Για οτιδήποτε γινόταν στη μία έπρεπε οι κάτοικοι της άλλης να βρουν να κάνουν κάτι αντίστοιχο ή και καλύτερο. Μια φορά φιλοξενήθηκε στη μια γειτονιά ένας ενωμοτάρχης της χωροφυλακής. Τη νύχτα οι χωρικοί του έκλεψαν τα τσαρούχια. Όταν εκείνος τα αναζήτησε την άλλη μέρα, ο νοικοκύρης του τον ρώτησε: «Τα είχες αλείψει με ξύγκι;» «Και βέβαια», απάντησε ο ανυποψίαστος ενωμοτάρχης (για να μη σκληραίνει πολύ το δέρμα). «Τότε θα τα έφαγαν τα παλιόσκυλα», αποφάνθηκε ο χωρικός, αναγκάζοντας τον ενωμοτάρχη να παραιτηθεί από την αναζήτηση και να αγοράσει καινούργια τσαρούχια.
     Το περιστατικό φυσικά έγινε το καμάρι των δραστών και έκανε τους κατοίκους της άλλης γειτονιάς να χάσουν τον ύπνο τους από τη ζήλεια: έπρεπε να δείξουν κι εκείνοι την εξυπνάδα τους. Έτσι, όταν μετά από καιρό ένας λοχίας του στρατού κοιμήθηκε το βράδυ σ’ ένα από τα σπίτια τους, του έκλεψαν το τουφέκι. Ανάστατος εκείνος την άλλη μέρα έψαξε παντού και έφτασε μέχρι τον πρόεδρο της κοινότητος. Με ύφος συνωμοτικό εκείνος τον ρώτησε: «Μήπως το είχες αλείψει με ξύγκι, κυρ-λοχία;» «Εμ θα το άφηνα να σκουριάσει;» είπε ο λοχίας. Ο πρόεδρος γέλασε. «Αυτό είναι!», είπε. «Το έφαγαν τα παλιόσκυλα».
     Κάπως έτσι και στην ελληνική πολιτική σκηνή του 21ου αιώνα.

Γλωσσικά

 «Πρὸς ἑσπέραν ἐστὶ καὶ κέκλικεν ἡ ἡμέρα» της Ελληνικής Γλώσσας, στην οποία έχουμε μια αδυναμία σχεδόν σχολαστική. Ας ικανοποιήσουμε αυτό το αδιάβλητο ‘πάθος’ έστω και την ενδεκάτη ώρα. Το μάτι μου λοιπόν έπιασε προ ημερών στην Καθημερινή την έκφραση: «Ο υφυπουργός στον πρωθυπουργό». Τι σημαίνει άραγε; Έκανε ή είπε κάτι ο υφυπουργός στον πρωθυπουργό; Όχι βέβαια. Πώς θα μπορούσαμε να το κάνουμε πιο ξεκάθαρο; Θα λέγαμε ποτέ «Ο υφυπουργός δίπλα στον πρωθυπουργό»; Ας σκεφθούμε λιγάκι πριν επινοήσουμε τρόπους δήθεν εκλαΐκευσης του αρχαιοπρεπούς προσδιορισμού «παρά τω πρωθυπουργώ». Και αντί να ‘παρενοχλούμε’ (κατά την πολιτικά ορθή έκφραση του συρμού) τη γλώσσα μας, ας δεχθούμε επιτέλους τη δοτική του εμπρόθετου προσδιορισμού σε μια έκφραση καθιερωμένη που την καταλαβαίνουμε όλοι, έστω και χωρίς τις υπογεγραμμένες της. Διαφορετικά, ας αλλάξουμε τον τίτλο του εν λόγω αξιωματούχου σε γενικό γραμματέα, διευθυντή γραφείου, παρατρεχάμενο, υπασπιστή, ή κάτι άλλο εξίσου εμβληματικό και γλωσσικά αθώο. Ή ας αναθεωρήσουμε το αξίωμα και το καθηκοντολόγιό του.

Μετέωρα

 Όταν διαβάζω για δημοπρασίες σπανίων αντικειμένων, ξέρω ότι κάτι ξεχωριστό μπορεί να ανακαλύψω. Το τελευταίο μου εύρημα είναι εξωγήινο. Βγαίνουν στο σφυρί, λέει το σχετικό δημοσίευμα, κομμάτια μετεωριτών, γνήσια, εγγυημένα (όχι κομμάτια βράχου από το γειτονικό λατομείο), και μάλιστα σε τιμές... αστρονομικές, όπως άλλωστε αρμόζει στην προέλευσή τους: από 180 ως 250 χιλιάδες δολάρια το τεμάχιο. Μαθαίνω ακόμη ότι οι ενδιαφερόμενοι είναι άνθρωποι που έχουν ικανοποιήσει όλες τις γήινες επιθυμίες τους, όσο πολυδάπανες κι αν ήταν, και προσβλέπουν σε κάτι πιο εξωτικό, όπως ο γνωστός Elon Musk της Tesla, ο σκηνοθέτης Steven Spielberg και ο ηθοποιός Nicholas Cage. Κι ακόμη, ότι ένας Ινδός ονόματι Naveen Jain, που προσπαθεί να φτιάξει διαστημόπλοιο και να επιχειρήσει εξόρυξη χρυσού και πλατίνας στο... φεγγάρι, έχει τη μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή μετεωριτών στον κόσμο, με αξία πάνω από 5 εκατομμύρια δολάρια. Μάλιστα.
     Ας πούμε ότι υποκύπτετε στον πειρασμό και αγοράζετε «ένα κομμάτι από διάστημα», όπως λένε οι επίδοξοι. Τι το κάνετε; Σίγουρα δεν το αποκτάτε για την επιστημονική του αξία, γιατί τότε θα έπρεπε να το σπάσετε σε κομμάτια, να το τρίψετε, να το διαλύσετε με χημικά, να το αναλύσετε με κάθε γνωστό τρόπο πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνετε σοφότεροι για το Σύμπαν. Το βάζετε στο σαλόνι πάνω σε ειδικά φτιαγμένο τραπεζάκι ή μέσα σε κρυστάλλινη βιτρίνα, ώστε να το δείχνετε στους επισκέπτες σας; Το ασφαλίζετε σαν επένδυση, όπως κάνουν άλλοι με ράβδους χρυσού; Κάτι άλλο;
     Δική μου πρόταση: Ζητείστε, όταν έρθει εκείνη η ώρα, να το βάλουν πάνω στον τάφο σας με την επιγραφή «Δεν πήγα στο διάστημα, αλλά το διάστημα ήρθε σε μένα». Και στείλτε μου ποσοστά για την ευρεσιτεχνία.

Θαύματα

 Περνώντας έξω από το γυάλινο διαχωριστικό του θαλάμου απομόνωσης της Εντατικής σταματώ για να κοιτάξω τον συνομήλικο ασθενή, που εδώ και δυο μήνες βρίσκεται μεταξύ ζωής και θανάτου με αφορμή την λοίμωξη από τον κορωνοϊό. Οι προγνώσεις δυσοίωνες ως τώρα: όσο περισσότερο χρόνο περνάει κανείς πάνω στην κόψη του ξυραφιού, με μεγάλες ανάγκες για μηχανική υποστήριξη και ποικίλα προβλήματα να παραμονεύουν απρόσκλητα, τόσο οι πιθανότητες μιας καλής έκβασης μικραίνουν. 

     Και όμως σήμερα κάτι έχει αλλάξει. Είναι μισοκαθιστός και ξύπνιος -- ξέρω ότι η καταστολή έχει διακοπεί τελευταία. Με βλέπει, χαμογελάει, μισοσηκώνει το χέρι, όσο επιτρέπουν τα κατάλοιπα δυνάμεων που του έχουν απομείνει. Δεν ξέρω αν έχω δει καλύτερη, πιο ενθαρρυντική χειρονομία. Δείγμα ότι το πρώτο μεγάλο βήμα προς την ανάνηψη έχει γίνει. Οι προγνώσεις ανατρέπονται: εδώ τον λόγο έχει ο Μεγάλος Ιατρός, που δείχνει το έλεός του και αναπτερώνει την ελπίδα και την πεποίθησή μας ότι δεν μας λησμόνησε, ότι επιτρέπει να πειρασθούμε μόνο όσο μπορούμε να σηκώσουμε. Εμείς θα εφαρμόσουμε τις ανθρώπινες θεραπείες, Εκείνος θα χαρίσει την ίαση. Όπως έλεγαν οι γιατροί του Μεσαίωνα, ‘Μedicus curat, Deus sanat’: ο γιατρός θεραπεύει, ο Θεός ιάται (τα δυο ρήματα δεν είναι συνώνυμα). Δεν βλάπτει να το θυμόμαστε, ιδίως όταν πάμε να σηκώσουμε ψηλά το κεφάλι.   

 

Κορωνο... γράμματα

[Είναι έτοιμη η συλλογή των κειμένων του 2020. Όποιος τη θέλει σε μορφή pdf, μπορεί να αφήσει ένα σχόλιο με το e-mail του, το οποίο δεν θα δημοσιοποιηθεί]

Ο τίτλος της φετινής συλλογής δεν θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει τον ‘πρωταγωνιστή’ της χρονιάς που έκλεισε, τον ‘εστεμμένο’ ιό με την κωδική ονομασία SARS-Cov2 που προκάλεσε την επιδημική νόσο Covid-19 (?στεφανίαση ή κορωνίωση) και έδωσε τροφή για κάθε είδους σχόλια, θεωρίες, πολεμικές αντιπαραθέσεις, με την έκταση που πήρε αυτός και η φιλολογία του. Ο (μακαρίτης πλέον) γιατρός και συγγραφέας Michael Crichton (γνωστός από το Jurassic Park) έγραφε στο βιβλίο του The Andromeda Strain ότι στις περισσότερες κρίσεις τα γεγονότα είναι ένα κράμα διορατικότητας και ανοησίας, αθωότητας και άγνοιας, και ότι «σχεδόν όλοι οι εμπλεκόμενοι έχουν στιγμές μεγάλης ιδιοφυΐας και στιγμές ανεξήγητης ανοησίας». Οι υγειονομικές κρίσεις δεν εξαιρούνται, και οι παραπάνω διαπιστώσεις αφορούν όχι μόνο τους άμεσα εμπλεκομένους (γιατρούς, πολιτικούς, επιδημιολόγους και άλλους υπευθύνους για την χάραξη στρατηγικής και την εφαρμογή μέτρων) αλλά και όσους ασχολούνται με τα γεγονότα και γράφουν γι’ αυτά, από τους γνωστούς επώνυμους δημοσιογράφους μέχρι τον τελευταίο ειδικό ή και εντελώς αδαή σχολιαστή, ιστολόγο και ‘εισαγγελέα’ του διαδικτύου.
     Γιατί η εισαγωγή αυτή; Διότι διαβάζοντας κανείς τα κείμενα που αναφέρονται στην εξέλιξη της νόσου από την εμφάνισή της ως το τέλος του έτους μπορεί να διαπιστώσει αντιφάσεις, διαφορετικές απόψεις, αλλαγή σκέψης του γράφοντος στην πορεία. Θα ήταν πολύ εύκολο εκ των υστέρων να τροποποιήσω ή να σβήσω κάποια στοιχεία, να εμφανίσω τα γεγονότα με διαφορετικό χρώμα, να κάνω πιο εύστοχα σχόλια που να αναδεικνύουν το… διορατικό μου χάρισμα. Απέκρουσα τον πειρασμό: αφενός όποιος ανέτρεχε στις ψηφιακές αναρτήσεις εύκολα θα διαπίστωνε την ασυμφωνία, αφετέρου αυτή είναι η πραγματικότητα, ότι δηλ. ανά πάσα στιγμή «ἐκ μέρους γινώσκομεν» και αναγκαστικά εκτιμούμε τις καταστάσεις υπό το πρίσμα της γνώσης της στιγμής εκείνης. Κάποτε θα μάθουμε περισσότερα, θα δούμε καθαρώτερα, θα αντιληφθούμε τα λάθη, τις παρανοήσεις, τις κακές εκτιμήσεις που κάναμε σε κάθε συγκεκριμένη περίσταση. Και επειδή τότε θα αναθεωρήσουμε αναγκαστικά και ριζικά πολλές από τις γνώμες και τις πεποιθήσεις που κάποτε θεωρούσαμε ως ακλόνητες, ας είμαστε φειδωλοί στις κρίσεις μας για όλους τους άλλους: όπως εμείς, έτσι κι εκείνοι «ἐκ μέρους» βλέπουν και αποφασίζουν και ενεργούν ανάλογα.
     Κι έτσι άφησα τα κείμενα απείραχτα, να αντανακλούν τις απόψεις των ημερών που γράφτηκαν, να αποτελούν ένα ‘ημερολόγιο καταστρώματος’ για το έτος που πέρασε και όχι μια αναψηλαφημένη ιστορία (ένα ‘φρούτο’ που είναι της μόδας στην εποχή μας). Ο αναγνώστης καλείται να τα διαβάσει με το πνεύμα αυτό και να σχηματίσει, με την άνεση της χρονικής απόστασης, την ανάλογη εικόνα. Άλλωστε η πανδημία καλά κρατεί, και θα συνεχίσει να μας απασχολεί στο ορατό μέλλον.

Κατοστάρης

 

Ο Άγγλος Τομ Μουρ έγινε πασίγνωστος στον κόσμο το περασμένο καλοκαίρι για ένα κατόρθωμά του, που έλαβε πολύ μεγαλύτερη δημοσιότητα απ’ όσο οι όποιες περιπέτειές του με τον βαθμό του λοχαγού στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τι έκανε; Βάδισε πάνω-κάτω εκατό φορές στον κήπο του με την περπατούρα του, το γνωστό Π, που αν το ήξερε η αρχαία Σφίγγα θα έκανε λίγο πιο σύνθετο το αίνιγμα που απηύθυνε στον Οιδίποδα. Σπουδαίο κατόρθωμα, θα πείτε. Και βέβαια, όταν είσαι εκατό ετών και όταν με το επιχορηγούμενο βάδισμά σου συγκεντρώνεις (για την ακρίβεια, παρακινείς τους συμπατριώτες σου να συγκεντρώσουν) εκατομμύρια λίρες για το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Βρετανίας. Οι Βρετανοί μπορεί να έχουν πολλές ιδιορρυθμίες, παραξενιές, κουσούρια, όπως θέλετε πείτε τα. Ωστόσο, αναγνωρίζουν αυτό που θα λέγαμε στα ελληνικά αγωνιστικό πνεύμα, που κινεί διάφορους εθελοντές να τρέχουν μαραθωνίους, να ανεβαίνουν βουνά και να κολυμπούν θάλασσες, ακόμη και να βαδίζουν στον κήπο τους, και δείχνουν την αναγνώριση αυτή με οικονομική χορηγία (sponsoring) αυτών των αθλημάτων για κάποιον κοινωφελή ή φιλανθρωπικό σκοπό. Και η αναγνώριση αυτή στην περίπτωση του κάπταιν Τομ έφτασε τα 39 εκατομμύρια λίρες! Η βασίλισσα τον έχρισε ιππότη (σερ) και ο στρατός του απένειμε το βαθμό του συνταγματάρχη τιμής ένεκεν. Ο αιωνόβιος λοχαγός έκανε μόνος του όσα δεν κάνουν όλοι οι ‘διαμαρτυρόμενοι’ των ημετέρων αντιπολιτευτικών κομμάτων που απλώς φωνάζουν και διαδηλώνουν ζητώντας περισσότερα λεφτά για την υγεία, την παιδεία ή όποια άλλη παροχή του κράτους, χωρίς όμως να βάλει κανείς το χέρι στην τσέπη.
     Και σήμερα μαθαίνουμε ότι ο μοναδικός αυτός άνθρωπος νόσησε από πνευμονία Covid και άφησε την τελευταία πνοή του στο νοσοκομείο, δεχόμενος τις φροντίδες των ανθρώπων του Εθνικού Συστήματος που τόσο έμπρακτα στήριξε, αλλά και τον θαυμασμό και τους επαίνους ενός ολοκλήρου κράτους. Ο Θεός να τον αναπαύσει.

Οδηγικά

Διάβασα προ ημερών στην Καθημερινή ότι θα εισαχθούν σαρωτικές αλλαγές στο σύστημα εξετάσεων για απόκτηση διπλώματος οδήγησης (ακόμη και κάμερες μέσα στο αυτοκίνητο που θα καταγράφουν την όλη διαδικασία). Πρακτικά, τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Ότι, παρά τα όσα έχουν κατά καιρούς δει το φως της δημοσιότητας και τις διάφορες απόπειρες που έχουν γίνει για εξυγίανση, εξακολουθούν να υπάρχουν σκοτεινές ‘γωνίες’ στην εκπαίδευση και αδειοδότηση των οδηγών. Δεν ξέρω για σας, αλλά προσωπικά θέλω να είμαι στοιχειωδώς βέβαιος ότι καθένας που οδηγεί ένα δυνητικά επικίνδυνο μηχάνημα στους δρόμους έχει αποδεδειγμένα τις απαραίτητες δεξιότητες. Η εκπαίδευση των οδηγών δεν πρέπει μόνο να διδάσκει στον υποψήφιο τα σήματα και την τεχνική της οδήγησης, αλλά να του καλλιεργεί και τη συνείδηση της δημόσιας ευθύνης που αναλαμβάνει όταν πιάνει το τιμόνι, αντί να του εμφυσά την αίσθηση ότι «Ελλάδα είναι εδώ, θα πληρώσουμε κάτι για να πάρεις το χαρτί, κι έπειτα μαθαίνεις να οδηγάς».