Ευθύνη

 Βαριά λέξη, με διπλό περιεχόμενο. Από τη μία ερμηνεύεται ως κύρος, εξουσία, αρμοδιότητα, δικαιοδοσία (π.χ. ο δήμος – και αντίστοιχα ο δήμαρχος – έχει την ευθύνη για κάθε δημόσιο έργο που γίνεται στα όριά του). Υπό την έννοια αυτή είναι περιζήτητη μια θέση ευθύνης, που συνεπάγεται δικαιώματα, αλλά και διαχείριση οικονομικών και άλλων πόρων. Από την άλλη, στην πρωτότυπη εκδοχή της σημαίνει υπαιτιότητα, θετική μεν αν έχει καλό αποτέλεσμα, συχνότερα όμως αρνητική (= ενοχή) αν κάτι δεν πάει καλά στον αντίστοιχο χώρο ή τομέα… ευθύνης. Έτσι ακούμε τις ημέρες αυτές με αφορμή τον άνευ προηγουμένου χιονιά (όπως και κάθε φορά που κάτι καταστροφικό συμβαίνει) για ευθύνες της κυβέρνησης, της τοπικής αυτοδιοίκησης, του ΔΕΔΔΗΕ, του κράτους εν γένει… και πάει λέγοντας. Από ανθρώπους που – κατά τη δική τους λογική – ουδεμία ευθύνη φέρουν.

     Η διπλή έννοια της λέξης θα πρέπει να μας δίνει να καταλάβουμε ότι αρμοδιότητα και υπαιτιότητα πάνε μαζί, είναι οι δυο όψεις ενός νομίσματος και δεν μπορούν να υπάρξουν μεμονωμένες. Πώς να το κάνουμε; Είναι αδύνατο να επιδιώκεις εξουσία ή δικαιοδοσία χωρίς να αποδέχεσαι και να αναλαμβάνεις τις ευθύνες που αυτή συνεπάγεται. Ένας μακαρίτης καθηγητής μας έλεγε στο τελευταίο έτος των σπουδών μας: «Αν δεν αναλάβεις ευθύνες, δεν γίνεσαι γιατρός». Το ξέρουμε όσοι ασκούμε την ιατρική: για κάθε άρρωστο που βλέπουμε, κάθε συνταγή ή εξέταση που γράφουμε, κάθε συμβουλή που δίνουμε, φέρουμε την αντίστοιχη ευθύνη, που κάποια στιγμή μπορεί να μας βρει υπαίτιους για σωματική βλάβη ή και θάνατο. Ακόμη κι αν το αποτέλεσμα δεν έχει νομικές συνέπειες, υπάρχει η αίσθηση της ενοχής για πιθανή ζημία ή ταλαιπωρία του αρρώστου από δική μας ενέργεια.

     Το παράδειγμα της ιατρικής είναι πολύ πρόχειρο και χτυπητό. Μεταφέροντάς το στα δημόσια πράγματα και αξιώματα, εισπράττουμε ανάγλυφα την αίσθηση ότι όλοι επιζητούν θέσεις ευθύνης, σε διάφορα επίπεδα, κυρίως (αποκλειστικά θα λέγαμε) για την εξουσία που αυτές ασκούν. Μόλις όμως ανακύψει θέμα υπαιτιότητος, βλέπουμε αυτό που περιγράφει το Ευαγγέλιο με τη λιτή φράση: «Ἤρξαντο ἀπὸ μιᾶς παραιτεῖσθαι πάντες». Το γνωστό ‘μπαλάκι’ αρχίζει να πηγαίνει από χέρι σε χέρι, θυμίζοντας το παλιό κατασκηνωτικό παιχνίδι, όπου έχανε εκείνος που θα το κρατούσε μόλις ο υπεύθυνος σταματούσε τη μουσική.

     Φυσικά δεν είναι καθόλου εύκολο, έχει σοβαρό κόστος και θέλει μεγάλο ψυχικό σθένος να υψώσεις ανάστημα και να πεις «Δική μου η ευθύνη». Κι αυτό με τη σειρά του μπορεί να μην είναι απόλυτα ακριβές, όταν δεν είσαι ο μόνος που αντιπροσωπεύει έναν μεγάλο φορέα (δήμο, περιφέρεια, υπηρεσία κοινής ωφελείας, εταιρεία κτλ.). Κάθε οργανισμός είναι τόσο ανθεκτικός όσο ο πιο αδύναμος κρίκος του. Αν σε μια επιχείρηση με χίλια άτομα και πολλαπλά επίπεδα διοικητικής οργάνωσης ένας υπάλληλος σε κατώτερη βαθμίδα δείχνει αμέλεια ή κακή συμπεριφορά, μέχρι ποιο επίπεδο φθάνει η ευθύνη της επιχείρησης ως συνόλου; Και τι γίνεται όταν η αρμοδιότητα για μια συγκεκριμένη εργασία μοιράζεται (με ασαφή και αλληλοδιαπλεκόμενα όρια) ανάμεσα σε πολλές διοικήσεις ή υπηρεσίες;

     Επειδή σ’ ένα κράτος, όσο καλά οργανωμένο κι αν είναι, τέτοια ζητήματα ευθύνης θα εμφανίζονται κάθε τόσο, ίσως είναι καιρός να καταλάβουμε (κάλλιο αργά…) ότι συμφέρον όλων είναι να υπάρχει έγκαιρη συνεννόηση και συνεργασία φορέων και υπηρεσιών, με τη μικρότερη δυνατή γραφειοκρατία και κωλυσιεργία, και με σκοπό την πρόληψη ή τουλάχιστον την έγκαιρη και εύρυθμη αντιμετώπιση των προβλημάτων. Και ας αναλάβουμε ως πολίτες και δημόσια πρόσωπα την ευθύνη ακόμη και των λόγων μας. Αρκούν οι φυσικές καταστροφές από τις θεομηνίες· δεν χρειάζεται και η λεκτική ύβρις, που μόνο αλάτι στις πληγές ρίχνει.