Πολιτεύματα

Εδώ και αρκετό καιρό έχει αρχίσει η δημόσια προεδρολογία, και όσο περνάει ο καιρός εντείνεται, με προτάσεις και εικασίες και υπαινιγμούς να ίπτανται στο προσκήνιο της επικαιρότητας. Θα ήταν σίγουρα διασκεδαστικό το φαινόμενο αν δεν αποτελούσε πηγή βαθιάς απογοήτευσης για το πολίτευμα και για την ουσιαστική απουσία προσώπων που να μπορούμε, με το χέρι στην καρδιά και χωρίς μείζονες επιφυλάξεις ή δεύτερες σκέψεις, να αποδεχθούμε για το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα.

     Για την ιστορία, είχα συμμετάσχει ως γραμματέας εφορευτικής επιτροπής στο δημοψήφισμα της μεταπολίτευσης το 1974, χάρη σε έναν θείο μου δικαστικό. Τότε δεν ψήφιζα ακόμη (η ψήφος στα 18 ήρθε αργότερα) αλλά θεωρούσα φυσιολογική τη μετάβαση από τη βασιλευομένη στην προεδρική δημοκρατία. Μισό αιώνα μετά έχω την ‘πολυτέλεια’ να βλέπω τα πράγματα πιο ώριμα, και κυρίως τις στραβές τους πτυχές.

     Φυσικά τέλειο πολίτευμα δεν υπάρχει: μια ματιά στις ειδήσεις απ’ όλο τον κόσμο το αποδεικνύει καθημερινά. Στο ένα άκρο του φάσματος βλέπει κανείς π.χ. την αειθαλή Ελισάβετ της Αγγλίας που λες και κάνει ό,τι μπορεί ώστε να μην καθήσει ποτέ στο θρόνο κανένα από τα παιδιά της. Καλή ή κακή, αυτή είναι. Επικρίσεις μπορεί να υπάρχουν για ποικίλες πτυχές της μοναρχικής διακυβέρνησης, και οι χώρες που έχουν ακόμη ισόβιους κληρονομικούς άρχοντες έχουν αναπτύξει και μεθόδους ελέγχου της εξουσίας και των αυθαιρεσιών των αρχόντων τους. Συνήθως επιτυγχάνονται ισορροπίες, και το πολίτευμα λειτουργεί χωρίς σοβαρές αμφισβητήσεις.

     Στην άλλη πλευρά βλέπουμε τους διάφορους αιρετούς προέδρους είτε να γίνονται ‘αντικείμενα’ (τεχνικός ο όρος) κομματικής συναλλαγής και παιγνίων (βλέπε Ελλάδα) είτε να χειραγωγούν με ποικίλους τρόπους την κοινή γνώμη και να αγοράζουν την εκλογή τους με αντάλλαγμα ποικίλες εκδουλεύσεις, νόμιμες ή και άθεσμες, σε διάφορες ομάδες πίεσης (λόμπι) (βλέπε ΗΠΑ). Στην πρώτη ο εκλεγόμενος πρόεδρος δεν έχει εξουσία πέραν της συμβολικής, στη δεύτερη είναι δέσμιος ποικίλων συμφερόντων, αλλά οι εξουσίες του περιορίζονται από τα κοινοβουλευτικά σώματα (αλλά κι εκεί βλέπουμε να παίζονται διάφορα παίγνια μεταξύ των κομμάτων ή των φατριών).

     Εδώ βέβαια είναι Ελλάδα, και έχουμε και τις δικές μας ιδιαιτερότητες. Η μοναρχία ήταν εισαγόμενο είδος, που επιβλήθηκε έξωθεν μετά την απελευθέρωση, και ποτέ δεν κατάφερε να δημιουργήσει βιώσιμη σχέση με τον λαό που κυβερνούσε (έστω κι αν είχε ως σλόγκαν το «Ισχύς μου η αγάπη του λαού»). Χωρίς να αποτελεί το απόλυτο κακό που θέλει να παρουσιάζει μια μερίδα σκέψης, βρισκόταν σε συνεχή τριβή μ’ ένα πολιτικό σύστημα που είχε όλα τα ελληνικά κουσούρια: ο πρώτος μεγάλος Διχασμός μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών που αμαύρωσε τον εικοστό αιώνα ήταν το αποκορύφωμα της τριβής αυτής, που έπαιξε ρόλο και στον δεύτερο διχασμό, που ξεκίνησε από την Κατοχή και τον εμφύλιο και οδήγησε στην επταετία και τη μεταπολίτευση (πολλοί ακόμη και σήμερα, εβδομήντα χρόνια μετά, κάνουν ό,τι μπορούν για να τον συντηρούν). Από την άλλη, η προεδρία της δημοκρατίας, ως συνταγματικός θεσμός, αποτελεί ένα εργαλείο στα χέρια των κομματαρχών που επιδιώκουν να διαχειρίζονται εξουσία για να εξυπηρετούν πρωτίστως δικές τους επιδιώξεις που δεν συμπίπτουν κατ’ ανάγκην με το δημόσιο/εθνικό συμφέρον (τα έχουμε ξαναγράψει αυτά).

     Ποιο πολίτευμα είναι τελικά καλύτερο; Μετά τις παραπάνω σκέψεις δεν έχω να δώσω άλλη απάντηση. Κι αν όσα έγραψα αποπνέουν μια οσμή κυνισμού, θα έλεγα ότι το ψαλμικό «μὴ πεποίθατε ἐπ᾿ ἄρχοντας, ἐπὶ υἱοὺς ἀνθρώπων, οἷς οὐκ ἔστι σωτηρία» είναι από εκείνα τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει κανείς προϊούσης της ηλικίας, με την όποια ωριμότητα αυτή φέρνει μαζί της. Και με την τελική επίγνωση ότι υπέρτατη διοίκηση στον κόσμο δεν ασκούν ούτε βασιλείς ούτε πρόεδροι, αλλά ο «ἐλεῶν Θεός» που επιτρέπει και ανέχεται τις ανθρώπινες εξουσίες «ἄχρι καιροῦ». Μ’ αυτό το πνεύμα ας τις βλέπουμε, και καλή χρονιά! 

Βρεφοκτονίες

Όλοι συγκλονιζόμαστε όταν διαβάζουμε ή ακούμε στους ναούς, όπως σήμερα, την περικοπή του κατά Ματθαίον ευαγγελίου που αναφέρεται στη σφαγή των χιλιάδων νηπίων από τον Ηρώδη στην απονενοημένη προσπάθειά του να αποτρέψει την εμφάνιση του ‘τεχθέντος βασιλέως’ των Ιουδαίων. Δεν συνταρασσόμαστε το ίδιο και με τη θεσμοθετημένη αριθμητικά πολλαπλάσια βρεφοκτονία που επιτελείται καθημερινά στον κόσμο και ιδίως στην πατρίδα μας και ακούει στο όνομα έκτρωση ή άμβλωση ή, πιο ανώδυνα, διακοπή ή τερματισμός κύησης. Η συνείδησή μας έχει αμβλυνθεί τόσο, ώστε έχουμε επινοήσει ένα σωρό νομικά τεχνάσματα και δήθεν ανθρωπιστικά επιχειρήματα για να πείθουμε εαυτούς και αλλήλους για το ‘δικαίωμα στην επιλογή’, χωρίς να σκεφτόμαστε το απλούστερο, ότι δηλ. αν οι μητέρες μας είχαν ασκήσει ένα τέτοιο ‘δικαίωμα’ όταν μας κυοφορούσαν, κανείς από μας δεν θα ερχόταν ποτέ στη ζωή. Εκτός των άλλων, προβάλλουμε το δικαίωμα αυτό ως ‘μια κάποια λύση’ για τις συνέπειες ενός άλλου ‘δικαιώματος’, εκείνου της σεξουαλικής ανευθυνότητας των νέων, ανεξάρτητα από ηλικία, που ως κοινωνία το καλλιεργούμε, το υποθάλπουμε και το ανεχόμαστε συστηματικά, και που βέβαια αφήνει συνήθως έκθετη τη μητέρα. Δυο κακά όμως ποτέ δεν κάνουν ένα καλό. Και δεν χρειάζεται να έχει κανείς ιδιαίτερο προφητικό χάρισμα για να θυμηθεί τα λόγια του Αποστόλου Παύλου ότι για όλα αυτά «ἔρχεται ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῆς ἀπειθείας»: κάθε παράβαση και παρακοή θα έχει τον μισθό της (ποιος ξέρει πότε και με ποια μορφή...). Και τότε τα επιχειρήματά μας δεν θα έχουν κανένα απολύτως αντίκρισμα.
     Μπορείτε ΕΔΩ να διαβάσετε μια σχετική εγκύκλιο του σεβ. μητροπολίτη Ελευθερουπόλεως Χρυστοστόμου. 

Μια έκπληξη

Γυρίζοντας χθες βράδυ στο σπίτι βρήκα στο τηλέφωνο τέσσερεις κλήσεις από τον ίδιο άγνωστο αριθμό, κάπου στο εξωτερικό. Αναζητώντας το πρόθεμα της χώρας στο Διαδίκτυο έφτασα στη Φινλανδία. Μόνο ένας μπορεί να ήταν από τον μακρινό Βορρά. Όταν βρήκα στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο το μήνυμα του Juhani («Προσπάθησα να σου τηλεφωνήσω αλλά δεν σε βρήκα») το αίνιγμα έλαβε τη λύση του. Του ανταπέδωσα αμέσως την κλήση: η χαρά ήταν αμοιβαία και αυθόρμητη. Το ‘γιατί’ δεν είναι δύσκολο να το καταλάβει κανείς αν πω ότι με τον Juhani είχαμε γνωριστεί πριν σαράντα χρόνια και από τότε είχαμε μιλήσει μόνο μια ακόμη φορά στο τηλέφωνο, ξεχνώ πόσο παλιά.
     Τη μακρινή εκείνη εποχή (υπήρχε ακόμη το Σιδηρούν Παραπέτασμα) η γνωριμία μας είχε γίνει στη Βαρσοβία, στην προ ‘Αλληλεγγύης’ εποχή. Τελειόφοιτοι και οι δυο της Ιατρικής, βρεθήκαμε χάρη στις φοιτητικές ανταλλαγές να συγκατοικούμε στην εστία της Ulica Karolkowa 84 και περάσαμε έναν φθινοπωρινό Ιούλιο μήνα κάνοντας πολιτισμικό τουρισμό στη χώρα εκείνη (από ιατρική δεν αποκομίσαμε πολλά πράγματα -- αρκεί να σημειώσω ότι ένας Πολωνός ακτινολόγος προσπάθησε ανεπιτυχώς να με κατηχήσει στη σοβιετική εκδοχή για τον ελληνικό εμφύλιο). Επισκεφθήκαμε τα ανάκτορα Wilanow και Lazienki, το σπίτι του Σοπέν στη Zelazowa Wola, την Κρακοβία, το διαβόητο στρατόπεδο του Άουσβιτς και τα μοναδικά αλατωρυχεία της Wielicka, και παρακολουθήσαμε έξι θαυμάσιες όπερες (για την ιστορία, Tosca, Carmen, Cavalleria Rusticana, Pagliacci, και τις πολωνικές Halka και Straszny Dwor [στοιχειωμένο σπίτι]) με κόστος κάπου ένα δολάριο (όλες μαζί).  
     Τίποτε από αυτά δεν θυμηθήκαμε στο τηλέφωνο, αλλά μνημονεύσαμε τον ‘Ali Baba‘, την καφετέρια όπου συχνά παίρναμε πρωινό. Η αλληλογραφία μας (ανελλιπώς κάθε Χριστούγεννα) συνεχίσθηκε όλα αυτά τα χρόνια, κι έτσι ήξερα για τη γυναίκα, τα τρία παιδιά του (ο ένας γιος του έκανε Ορθόδοξο γάμο) και τα τέσσερα εγγόνια του. Για λίγα λεπτά σβήσαμε σαράντα χρόνια από την ηλικία μας και ξαναγίναμε φοιτητές. Και ευχηθήκαμε να ξανανταμώσουμε κάποια στιγμή, κάπου στον κόσμο, όσο ακόμη μπορούμε να ταξιδεύουμε. Μια ιδιαίτερη πινελιά στο όμορφο σκηνικό της Χριστουγεννιάτικης περιόδου.

Μικρός και Μέγας

Υπάρχει στο YouTube σε πολλές εκδόσεις ένα βίντεο που τιτλοφορείται «209 δευτερόλεπτα που θα σας κάνουν να αμφισβητήσετε ολόκληρη την ύπαρξή σας». Μέσα στα δευτερόλεπτα αυτά μας μεταφέρει από τη Γη όπου ζούμε στις εσχατιές του Γαλαξία και του ορατού Σύμπαντος, δείχνοντάς μας τα συγκριτικά μεγέθη άστρων, ηλίων, γαλαξιών και νεφελωμάτων και δίνοντάς μας ανάγλυφη την αίσθηση της μικρότητάς μας. Αν προσπαθούσαμε να αντιπαραβάλουμε π.χ. ένα μυρμήγκι με μια φάλαινα, και πάλι πολύ θα απείχαμε από τις κοσμικές αυτές συγκρίσεις.
     Το βίντεο καταλήγει με την ακόλουθη δήλωση: «Έχει υπολογισθεί ότι υπάρχουν περισσότερα άστρα στο Σύμπαν από τους κόκκους της άμμου πάνω στη Γη, αλλά τα άτομα που υπάρχουν σ’ έναν κόκκο άμμου είναι περισσότερα από τα άστρα του Σύμπαντος. Άνθρωπε...»
     Δική μου προσθήκη: Άνθρωπε, αναλογίσου πόσο μικρός είσαι, από άποψη φυσικού μεγέθους, σε σύγκριση με το Σύμπαν, μέσα στο οποίο αποτελείς ένα ασήμαντο υποατομικό σωματίδιο. Σκέψου όμως και πόσο μεγάλος είσαι, από νοητικής απόψεως. Εσύ ο μικρός άνθρωπος είσαι το μόνο πλάσμα που μπόρεσε, με το πέρασμα των αιώνων, να ανακαλύψει και να περιγράψει με τόση λεπτομέρεια και από τεράστια απόσταση, με τρόπο που μας κάνει να γουρλώνουμε τα μάτια από θαυμασμό, το Σύμπαν. Τεράστιο το επίτευγμα με ανθρώπινους όρους, σου φούσκωσε το μυαλό, σου έβαλε ιδέες ότι κατόρθωσες να φτάσεις στην πρώτη αρχή της δημιουργίας, μέχρι και για το πρώτο άτομο έκανες λόγο. Και τόσο θαμπώθηκες από τον αυτοθαυμασμό σου, που δεν έκανες την απλή σκέψη: πώς και γιατί έγιναν όλα αυτά τα μεγαλεία όπως έγιναν; Ήταν αρκετή μια Μεγάλη Έκρηξη, όσο μεγάλη κι αν ήταν, για να οδηγήσει, εντελώς τυχαία και απρογραμμάτιστα, σε μια χαώδη και τόσο πολύπλοκη κατασκευή (οι λέξεις είναι πολύ αδύναμες για περιγραφή) όπως το Σύμπαν; Έλα τώρα! Όπως εύστοχα λέγεται, είναι πολύ ευκολότερο να πιστέψουμε ότι από έναν τεράστιο σωρό από βίδες, ελάσματα κι άλλα εξαρτήματα ένας ανεμοστρόβιλος θα μπορούσε να συναρμολογήσει ένα ολόκληρο Μπόινγκ 747, παρά ότι το Σύμπαν μπορεί να είναι προϊόν έκρηξης.
     Ακόμη κι αν το Σύμπαν οφείλεται σε μια τυχαία και χωρίς σχέδιο έκρηξη, πώς συνεχίζει να υπάρχει, να κινείται αρμονικά, να ‘χορεύει’ στο άπειρο, να λειτουργεί και να εξελίσσεται εδώ και εκατομμύρια χρόνια; Περιορίζουμε τα ερωτήματα στο άψυχο Σύμπαν, χωρίς να κάνουμε λόγο για τη ζωή σε όλες τις εκφάνσεις της, από τους μονοκύτταρους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς μέχρι «τὰ θηρία καὶ πάντα τὰ κτήνη, ἑρπετὰ καὶ πετεινὰ πτερωτά», μέχρι τα «κήτη τὰ μεγάλα», με την τεράστια βιοποικιλότητα και τις αναρίθμητες διαφορετικές μορφές ανάπτυξης και συμπεριφοράς. Κάθε τόσο ανακαλύπτουμε καινούργια είδη και προσπαθούμε να τα ταξινομήσουμε, να τα καταλάβουμε. Κι όσο περισσότερα γνωρίζουμε, τόσο αντιλαμβανόμαστε πόσο λίγα πραγματικά ξέρουμε. Μέχρι πότε άραγε θα «εγκαυχώμεθα μάτην»;
     Ας προσθέσουμε κι ένα τελευταίο ανάλογο ερώτημα. Είπαμε παραπάνω ότι ο μικρός άνθρωπος κατάφερε να ανακαλύψει τα μυστικά του Σύμπαντος. Πώς, αλήθεια, το κατάφερε; Αυτό που ονομάζουμε ‘νόηση’ πού ακριβώς βασίζεται και πώς έφθασε στο βαθμό που βρίσκεται σήμερα; Ξέρουμε ότι αν δεν προγραμματίσουμε έναν υπολογιστή να κάνει συγκεκριμένες πράξεις (από τις πιο απλές ως τις πιο σύνθετες), δεν πρόκειται να τις σκεφθεί και να τις σχεδιάσει ο ίδιος. Ποιος προγραμμάτισε τον δικό μας ‘υπερ-υπολογιστή’; Μη μου πείτε ότι κι αυτός αποτελεί αποτέλεσμα τυχαίας εξελικτικής διεργασίας! Ακόμη κι αν πίστευα στις συμπτώσεις, πόσες τέτοιες θα έπρεπε να δεχθώ για να φτάσω στο τελικό αποτέλεσμα; Κάποιος κάποτε ρωτούσε, μισοσοβαρά μισοαστεία: αν δίναμε σ’ έναν υποθετικό πίθηκο μια γραφομηχανή και απεριόριστη ποσότητα χαρτιού για να παίζει, πόσος χρόνος θα του χρειαζόταν για να γράψει τα έργα του Σαίξπηρ χτυπώντας τυχαία τα πλήκτρα; Κάτι ανάλογο θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε και για την κατασκευή του Σύμπαντος και του ανθρώπου και των άλλων εμβίων όντων και για την ανάπτυξη της ανθρώπινης νόησης. Την απάντηση την αφήνουμε στη φαντασία των αναγνωστών.
     Σκέψου όμως ακόμη, άνθρωπε, και πόσο μεγάλος είσαι από πνευματικής απόψεως, «βραχύ τι παρ᾿ ἀγγέλους ἠλαττωμένος», με αξία τεράστια, τόση που ο Θεός έγινε σαν εσένα για να σε ελκύσει κοντά του: «ίνα τὸν πεπτωκότα πρὸς αὐτὸν ἑλκύσῃ πρωτόκτιστον», όπως θα ακούσουμε στον ιαμβικό κανόνα των Χριστουγέννων. «Γνώθι την σην αξίαν, ω ψυχή», μας λένε οι Πατέρες. Μην ευτελίζεις ούτε τον εαυτό σου ούτε κανέναν άλλον από τους ομοίους σου. Αν ο ποιητής μιλάει για τον «κόσμο τον μικρό, τον μέγα», θα μπορούσαμε να δανειστούμε τη φράση του για τον άνθρωπο: αυτό το πλάσμα το μικρό, το Μέγα, με κεφαλαίο Μ, που ετοιμάζεται να υποδεχθεί τον Ποιητή του σε λίγες μέρες. Κοντά στις πολλές και ποικίλες σκέψεις και έγνοιες των ημερών, όπως τις έχουν διαμορφώσει τα κοσμικά έθιμα και η εμπορική ‘παράδοση’, ας αφιερώσουμε λίγα δευτερόλεπτα και στη σκέψη αυτή, κι ας δώσουμε λίγη από την προσοχή μας στον «Μεγάλο Αναμενόμενο του δύστυχου χαμένου ανθρώπου» [Γ. Βερίτης].
     Καλά Χριστούγεννα!

Φυσιολογία

Τα χαρακτηριστικά είναι οικεία, τόσο στην όραση όσο και στην αφή. Το χέρι που πιάνω με το χέρι μου είναι ό,τι πιο γνώριμο: τα δυο μαζί νίβουν το ένα το άλλο, κατά την παροιμία, και τα δυο το πρόσωπο. Σταυρώνονται άπειρες φορές τη μέρα, συνεργάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται για κάθε είδους κίνηση και εργασία, από την πιο ευτελή μέχρι την πιο πολύπλοκη. Ούτε ένα κορδόνι δεν μπορώ να δέσω χωρίς το ζευγάρωμά τους. Κι αυτές οι γραμμές γράφονται με την σύμφωνη και συνταιριασμένη λειτουργία των δυο χεριών, αποτέλεσμα πολλών ετών παράλληλης μάθησης, όπως ξέρει καθένας που παίζει ένα μουσικό όργανο ή χειρίζεται μια εξειδικευμένη μηχανή ή οδηγεί αυτοκίνητο ή απλώς χρησιμοποιεί μαχαίρι και πηρούνι. Κι όμως σήμερα το αριστερό χέρι είναι εντελώς ξένο, δεν ανήκει σε μένα, είναι ένα νεκρό βάρος. Το ψηλαφώ με το δεξί: δεν νιώθει τίποτε. Το σηκώνω από τον καρπό και το αφήνω: πέφτει σαν πέτρα, μαζί με τον βραχίονα που κι εκείνος είναι τελείως αναίσθητος και ακίνητος. Σκέφτομαι ότι ακριβώς έτσι αισθάνονται οι άνθρωποι που έχουν πάθει π.χ. ένα εγκεφαλικό επεισόδιο με μονοπληγία. Ούτε αφή ούτε κίνηση ούτε γνώση του χώρου, λειτουργίες εντελώς απαραίτητες για τη σωστή και ολοκληρωμένη πραγμάτωση της καθημερινής ζωής.
      Ευτυχώς δεν έχω πάθει εγκεφαλικό. Η αίσθηση της... αναισθησίας είναι αποτέλεσμα φαρμακευτικού αποκλεισμού του βραχιονίου πλέγματος που με τόση μαεστρία μου προκάλεσε ένας αναισθησιολόγος για μια αρθροσκόπηση του ώμου. Οι ώρες μετά την επέμβαση περνούν με τον έλεγχο κάθε τόσο της αποκατάστασης της νευρικής λειτουργίας. Κάποια στιγμή στο μέσο της νύχτας αντιλαμβάνομαι ότι έχω μια ελάχιστη κάμψη στα δάχτυλα -- η έκταση αργεί ακόμη. Μέχρι το πρωί το άκρο χέρι κινείται και αισθάνεται σχεδόν φυσιολογικά, ο καρπός όμως πέφτει, όπως και το υπόλοιπο άκρο. Σιγά-σιγά η λειτουργικότητα οδεύει προς τα επάνω, και μαζί της επανέρχεται και η αίσθηση του πόνου, τόσο ενοχλητική αλλά και τόσο χρήσιμη, όπως μας θυμίζει επιγραμματικά ο Paul Brand: «Πονάω, άρα υπάρχω. Δόξα τω Θεώ για τον πόνο!» Ένα ιδιαίτερο και πολύ διδακτικό μάθημα νευροφυσιολογίας.
     Δεν αντέχω ωστόσο να μην κάνω και μια ευρύτερη προέκταση. Αν το ένα χέρι χωρίς το άλλο δεν μπορεί να λειτουργήσει εντελώς φυσιολογικά, αν η συνεργασία των μελών στο σώμα είναι απαραίτητη προϋπόθεση υγείας και ολοκληρίας, πώς στον δημόσιο χώρο δεν αντιλαμβανόμαστε ότι κανένας δεν είναι αυτοδύναμος και διεκδικούμε ο καθένας την αποκλειστικότητα, περιφρονώντας την αξία των άλλων και την ανάγκη της συνεργασίας για την ομαλή πορεία της κρατικής μηχανής;

Ρουσφέτια

Πολύς λόγος έγινε και πολλή μελάνη, συμβατική και ψηφιακή, χύθηκε τις μέρες αυτές με αφορμή τους 25 απεργούς του μετρό που ταλαιπώρησαν όλο το επιβατικό κοινό της πρωτεύουσας διαμαρτυρόμενοι για την πρόθεση μετάταξης 21 υπαλλήλων στα εκδοτήρια εισιτηρίων για να εξυπηρετείται ο κόσμος. Το επεισόδιο αυτό αναδεικνύει ανάγλυφα αυτά που γράφαμε για τον κυνικό εκβιασμό του κράτους από τον καθένα που αισθάνεται ότι καταπατείται το δικαίωμά του να ζει παρασιτικά εις βάρος των συμπολιτών του. Διότι εν προκειμένω η εταιρεία διαχείρισης του μετρό δεν απέλυσε τους υπαλλήλους: απλώς τους έβαλε να κάνουν μια δουλειά λίγο πιο απαιτητική από το να χτυπάνε μύγες, χειμώνα καλοκαίρι (δεν πιστεύω ότι έκαναν κάτι πιο ουσιαστικό – εξάλλου, με βάση όσα έχουν δοθεί στη δημοσιότητα, κατά πάσα πιθανότητα υπεράριθμοι είναι). Με απλά λόγια, αυτό που λέει ο διαμαρτυρόμενος είναι: «Εγώ κέρδισα το δικαίωμα να τεμπελιάζω – πώς με βάζετε τώρα να δουλέψω;» Δυστυχώς το παράδειγμα δεν είναι μεμονωμένο· παρόμοιες ιστορίες ακούμε από διάφορες κατευθύνσεις του δημόσιου τομέα και των συνδεδεμένων μ’ αυτό επιχειρήσεων (αυτός είναι και ένας βασικός λόγος που οι λεγάμενοι αντιτίθενται στις ιδιωτικοποιήσεις: ο ιδιωτικός τομέας ούτε αναγνωρίζει ούτε ανέχεται τέτοιες αργομισθίες). Δεν έχει σημασία αν οι υπαίτιοι είναι μειοψηφίες ή αν αντανακλούν μια γενική παθογένεια. Σημασία έχει ότι με τις διαχρονικές πελατειακές ‘εξυπηρετήσεις’ κάθε κόμματος (το ρουσφέτι πάσχει από αχρωματοψία) το ‘φυτό’ αυτό έχει ρίξει βαθιές ρίζες και δεν μπορεί να αποκοπεί εύκολα από το έδαφος του κράτους. Από την εποχή του Καποδίστρια μέχρι σήμερα, οι λίγοι και τολμηροί που προσπάθησαν να αλλάξουν τα πράγματα δυστυχώς πέρασαν στην ιστορία για την προσπάθειά τους, όχι όμως και για το αποτέλεσμα. Ο όρος του τίτλου, τόσο ως λέξη όσο και ως πρακτική, αποτελεί μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς των Οθωμανών στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, τον οποίο ασμένως υιοθετήσαμε και συντηρούμε με κάθε τρόπο.

     Χρονιάρες μέρες έρχονται, και μακάρι να είχαμε κάτι καλύτερο να γράψουμε. Μέχρι πότε άραγε θα αρκούμαστε σε καταθλιπτικές διαπιστώσεις;

    

Διαμαρτυρίες

Ας μας συγχωρήσουν τη διαμαρτυρία οι κάθε είδους διαμαρτυρόμενοι (με την γενική και όχι τη θρησκευτική έννοια του όρου) που ποτέ δεν έλειψαν από την κοινωνία, αλλά που φαίνεται να ‘ευδοκιμούν’ (συμβατική η χρήση του ρήματος) ιδιαίτερα στην εποχή μας. Ο λόγος; Απέκτησαν – με το «έτσι θέλω» και με την αυξανόμενη ανοχή συγκεκριμένων πολιτικών, που τους χρησιμοποιούν ως ‘πολιορκητικές μηχανές’ εναντίον του ‘συστήματος’ – τη δύναμη και τη δυνατότητα να διαταράσσουν κατά βούλησιν τη λειτουργία ολόκληρης της κοινωνίας στην οποία ζουν, με μόνο σκοπό την προβολή των αιτημάτων τους. Το αν αυτά είναι δίκαια ή άδικα, αν αφορούν σε νόμιμες διεκδικήσεις ή καταχρηστικές απαιτήσεις, αν αποτελούν έκφραση ουσιαστικών δικαιωμάτων ή απλώς εθιμικό εκβιασμό του κράτους, μικρή σημασία έχει. Διότι, όπως στην περίπτωση του ψεύτη βοσκού που φώναζε κάθε τόσο «Λύκος στα πρόβατα!» χωρίς λόγο και κανένας δεν τον πίστεψε όταν πράγματι εμφανίσθηκε ο λύκος, έτσι γίνεται και με τις διάφορες ‘διαμαρτυρίες’. Έχουμε βαρεθεί να ακούμε για ‘αντιλαϊκά μέτρα’ και άλλα στερεότυπα ανιαρά και συχνά εξωπραγματικά συνθήματα και να βλέπουμε μερικές δεκάδες αργόσχολους να αποκλείουν κεντρικούς δρόμους και να κάνουν παρελάσεις κομματικής επίδειξης, εμποδίζοντας όλον τον υπόλοιπο κόσμο να κάνει τις δουλειές του και το κράτος να συνεχίσει να λειτουργεί όπως πρέπει. Και όλα αυτά σε εποχή που δεχόμαστε αυξημένη επιθετική δραστηριότητα από μέρους των γειτόνων μας, την οποία θα έπρεπε να αντιμετωπίζουμε με σοβαρότητα και με επίγνωση των περιστάσεων. Δυο ιδιότητες που φαίνεται να λείπουν από τον εθνικό μας φαινότυπο. 

Καλή και κακή βία;

Ο Βίκτωρ Ουγκώ γράφει στους ‘Αθλίους’, σκιαγραφώντας τον υπηρεσιακά ευσυνείδητο, αλλά αυστηρό και άτεγκτο αστυνόμο Ιαβέρη, ότι η κοινωνία μισεί δυο κατηγορίες ανθρώπων, αυτούς που την πολεμούν κι αυτούς που την υπερασπίζονται. Κι αυτό δεν ίσχυε μόνο στην εποχή του: πρόχειρο παράδειγμα η σημερινή ελληνική κοινωνία, ένα μέρος της οποίας καταφέρεται εναντίον της αστυνομίας για υπέρμετρη χρήση βίας ή για εξευτελισμό κάποιων ‘καλών παιδιών’ που πήραν μέρος στα πρόσφατα επεισόδια για την ‘επέτειο Γρηγορόπουλου’. Δεν σκοπεύω να κάνω τον συνήγορο οποιονδήποτε κακών πράξεων και υπερβάσεων εξουσίας, αλλά το πρώτο ερώτημα είναι εκείνο το αρχαίο: «τὶς ἤρξατο χειρῶν ἀδίκων;» Το δεύτερο: γιατί δυο μέτρα και δυο σταθμά; Όταν ποικίλοι ‘γνωστοί άγνωστοι’ βιαιοπραγούν κάθε τόσο εναντίον αστυνομικών ή καταστρέφουν δημόσια ή ιδιωτική περιουσία δεν διαπράττουν αδικήματα; Κι όταν πέρυσι στο Πισοδέρι, επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ, η αστυνομία κακοποιούσε ανθρώπους κάθε ηλικίας και ακίνδυνους (δίχως μολότωφ, πέτρες και ρόπαλα) που διαδήλωναν κατά της συμφωνίας των Πρεσπών, έκανε απλώς το καθήκον της; Η βία είναι βία και δεν δικαιώνεται ούτε ιδεολογικά ούτε νομοθετικά: ένα σπασμένο κεφάλι ή ένα καμμένο μαγαζί δεν έχει ούτε ιδεολογία ούτε πολιτικά πιστεύω. Όταν όμως οι διαφορετικές αποχρώσεις της βίας απολαμβάνουν επιλεκτικά νομική ή κομματική προστασία και συνηγορία, τότε κάτι δεν πάει καλά με τον πολιτισμό μας, για να μη μιλήσουμε για τη νοητική μας ισορροπία.