Ηφαίστεια

Είναι για να γελάει κανείς πότε-πότε με τους καημένους τους επιστήμονες. Χωρίς να αμφισβητώ την επιστημοσύνη τους, αναρωτιέμαι αν κάποιες εισηγήσεις τους έχουν πρακτική σημασία ή αποτελούν απλώς μια ιδιάζουσα μορφή δημόσιας αυτοπροβολής. Ας πάρουμε για παράδειγμα τους ηφαιστειολόγους. Διάβασα προ καιρού ότι μια ομάδα από μεγάλα ονόματα του χώρου αυτού ζητούν να γίνει «έγκαιρη προετοιμασία για μια μελλοντική μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη», ονοματίζοντας και συγκεκριμένες περιοχές του κόσμου που βρίσκονται σε κίνδυνο. Σε τι ακριβώς μπορεί να συνίσταται μια τέτοια προετοιμασία; Πιστός αναγνώστης του Ιουλίου Βερν από πολύ μικρός, είχα τρομάξει με το ηφαίστειο που κατέστρεψε τη ‘Μυστηριώδη Νήσο’ και είχα συναρπασθεί με το ‘Ταξίδι στο κέντρο της γης’ μέσα από το ηφαίστειο Σνέφελς της Ισλανδίας και την δραματική έξοδο από το Στρόμπολι στη Μεσόγειο. Λίγο αργότερα γνώρισα τις τολμηρές εξερευνήσεις του Αρούν Ταζιέφ που κατέβαινε σε ενεργούς κρατήρες για να πάρει δείγματα λάβας, και μετά από χρόνια περπάτησα στα μαύρα βράχια του κρατήρα στη Σαντορίνη. Με βάση τις μη επιστημονικές αυτές αναμνήσεις και εμπειρίες και χωρίς να έχω άλλες ειδικές γνώσεις, ερωτώ αφελώς: τι είδους πρακτική προετοιμασία μπορεί να κάνει κάποιος για το ενδεχόμενο μιας μεγάλης ηφαιστειακής έκρηξης, πέρα από το να μετακομίσει εγκαίρως σε μια λιγότερο επικίνδυνη ζώνη; Αν μιλούμε για έκρηξη του μεγέθους που καταπόντισε την αρχαία Ατλαντίδα ή που έθαψε την Πομπηία, οποιαδήποτε σκέψη για προπαρασκευή μόνο γέλωτα θα προκαλούσε. Μήπως ξεχνούμε το χάος που προκάλεσε στις αεροπορικές συγκοινωνίες πριν μερικά χρόνια η έκρηξη εκείνου του άλλου ηφαιστείου με το απρόφερτο όνομα, πάλι στην Ισλανδία; Όσο για τις μικρότερες ‘εξάψεις’ της γης, αυτές έχουν μάλλον τουριστικό ενδιαφέρον... για τους περίεργους.

Άνθρωποι και ζώα

Παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα κάθε τόσο, τις μέρες αυτές στη χώρα μας διαπιστώνουμε μια ιδιαίτερη δημόσια ευαισθησία για τα ‘ζώα συντροφιάς’: το σχετικό νομοσχέδιο αποσύρθηκε άρον-άρον υπό την πίεση φιλοζωικών οργανώσεων και ιδιωτών. Για τα διάφορα πολυνομοσχέδια που έχουν εξαθλιώσει οικονομικά τόσον κόσμο εδώ και δέκα χρόνια δεν ακούσαμε τόσες διαμαρτυρίες ούτε διαπιστώσαμε ανάλογη ταχύτητα κοινοβουλευτικών αντανακλαστικών. Νύχτα μπήκαν στη Βουλή και νύχτα βγήκαν, κατά κανόνα αδιάβαστα, όπως έχουμε μάθει κατά καιρούς. Συμπέρασμα; Στην Ελλάδα της κρίσης φαίνεται ότι συμφέρει (από νομικής πλευράς) να είσαι ζώο και όχι άνθρωπος. Μάλλον καλύτερη μεταχείριση θα έχεις.

Για την τιμή μιας μελιτζάνας

Δεν πρόκειται για την ηθική υπόληψη, αλλά για την χρηματική αξία του συμπαθούς αυτού λαχανικού. Βλέπω λοιπόν στη Guardian ότι μετά από εννιά χρόνια το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο της Ιταλίας αθώωσε έναν φτωχό άνθρωπο που πρωτοδίκως είχε καταδικασθεί σε πέντε μήνες φυλάκιση και πρόστιμο 500 ευρώ για την κλοπή μιας (αριθμός: 1) μελιτζάνας από ένα χωράφι για να ταΐσει το παιδί του. Χρειάστηκαν τόσα χρόνια δικαστήρια με αντίστοιχη δαπάνη σχεδόν 8000 ευρώ (που την πλήρωσε το δημόσιο, αφού ο κατηγορούμενος ήταν άπορος) για ένα θέμα που θα μπορούσε να είχε επιλυθεί σε καθαρά ανθρώπινο επίπεδο. Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς; Την ‘ανθρωπιά’ του μηνυτή ή την υπηρεσιακή συνείδηση του πρώτου δικαστηρίου; Με τα λόγια των Λατίνων προγόνων των δικαστών, ‘summum jus, summa injuria’ (απόλυτη δικαιοσύνη, απόλυτη αδικία). Προφανώς τέτοια... θαύματα συμβαίνουν ακόμη και στις λεγόμενες καλές οικογένειες. 

Μαρτυρία

Ματρόζος

Παρακολουθήσαμε χθες βράδυ μια εορταστική εκδήλωση στον ‘Φάρο’ για την σημερινή επέτειο της εθνικής Παλιγγενεσίας, και μεταξύ των άλλων ακούσαμε ξανά σε απαγγελία τον ‘Ματρόζο’ του Γεωργίου Στρατήγη. Πριν σαράντα και πλέον χρόνια είχα την ευκαιρία να παραστήσω τον Κανάρη απέναντι στον Ματρόζο του μακαρίτη Τάσου Ιορδανίδη σε μια θεατρική απόδοση του ιδίου ποιήματος, με δάσκαλο και σκηνοθέτη τον επίσης αξέχαστο Σπύρο Αθανασίου. Κρίμα που τότε δεν ξέραμε από βίντεο και τα σχετικά. Το ταλέντο και η όλη σκηνική παρουσία του Τάσου -- φωνή, πάθος, συναίσθημα -- άξιζε για κρατικό θέατρο. Προσπαθώντας να ανασκαλέψω τις στάχτες των αναμνήσεων βρήκα στο YouTube την παρακάτω ερμηνεία του ‘Ματρόζου’, και την παραθέτω, εις μνημόσυνον των δυο τους. Τους στίχους του ποιήματος μπορείτε να βρείτε ΕΔΩ. 

 

e-γενέθλια

Στις 12 Μαρτίου ο Παγκόσμιος Ιστός (WorldWide Web ή απλά WWW), το Διαδίκτυο όπως το ξέρουμε σήμερα, γιόρτασε τα 29α γενέθλιά του. Με την ευκαιρία αυτή έμαθα από σχετικά δημοσιεύματα ότι το 2016 τα Ηνωμένα Έθνη κήρυξαν την πρόσβαση στο Διαδίκτυο (στο εξής ΔΔ) ανθρώπινο δικαίωμα, ισότιμο με το καθαρό νερό, το ηλεκτρικό ρεύμα, τη στέγη και την τροφή (βάλτε όσα αποσιωπητικά ή θαυμαστικά θέλετε πίσω από μια τέτοια διακήρυξη...). Σήμερα ο μισός πληθυσμός του κόσμου είναι ‘δικτυωμένος’, και ο ‘πατέρας’ του ΔΔ σερ Tim Berners-Lee (πήρε βραβείο Νόμπελ γι’ αυτό) θέτει σε ανοικτή επιστολή του δυο αντιφατικά ερωτήματα. Πώς θα συνδέσουμε στο ΔΔ και τον άλλο μισό πληθυσμό; Είμαστε σίγουροι ότι αυτός ο πληθυσμός θέλει να συνδεθεί στο ΔΔ που έχουμε σήμερα; Ο ίδιος επισημαίνει ότι το ΔΔ μπορεί να γίνει όπλο, και δεν μπορούμε να βασιζόμαστε στις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες να το σταματήσουν. Είναι επικίνδυνο να έχεις μια χούφτα εταιρείες που ελέγχουν τη διακίνηση ιδεών και απόψεων (το πρόσφατο παράδειγμα της Cambridge Analytica δείχνει ανάγλυφα μια μόνο πτυχή του θέματος). Ίσως χρειάζεται ένας ρυθμιστής, λέει ο σερ Tim, αλλά (ρωτώ εγώ) ποιος θα είναι αυτός; Πόση εμπιστοσύνη θα μπορούμε να του έχουμε; Και ποιος θα μας εγγυηθεί ότι μια μέρα δεν θα γίνει δυνάστης μας; Υπάρχει ένα αγγλικό ρητό που λέει: «Η δύναμη διαφθείρει, η απόλυτη δύναμη διαφθείρει απόλυτα». Ακόμη και καταρχήν έντιμοι άνθρωποι αλλάζουν συμπεριφορά όταν αποκτήσουν απόλυτη δύναμη.
     Όλα αυτά αποτελούν ακόμη ένα παράδειγμα για το πώς η ταχύτητα και ο βαθμός της τεχνολογικής εξέλιξης ξεπερνά τη δυνατότητά μας να προβλέπουμε και να προλαμβάνουμε τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν από τη χρήση της τεχνολογίας. Όταν μιλούμε για ηθικά διλήμματα συνδεόμενα με την επιστήμη, το μυαλό μας πάει π.χ. στη χρήση πυρηνικής ενέργειας ή στην κλωνοποίηση ζωντανών οργανισμών. Η τεχνολογία των πληροφοριών δίνει κι άλλες διαστάσεις στο θέμα. Τι γίνεται με την ιδιωτικότητα, που τόσο εύκολα αποποιούμαστε; Πώς μπορούμε να προστατευθούμε (ή και να προστατεύσουμε άλλους) από ανεξέλεγκτη (παρα)πληροφόρηση; Πού σταματά η ενημέρωση και αρχίζει η χειραγώγηση; Ποιος βαθμός πληροφόρησης μπορεί να χαρακτηρισθεί πλύση εγκεφάλου; Τι σημαίνει σ' έναν τέτοιο κόσμο "κοινή γνώμη"; Και άλλα πολλά.
     Η πληροφόρηση από μόνη της δεν είναι κακή, απλώς η υπέρβαση της δόσης μπορεί, όπως και με τα φάρμακα, να προκαλέσει δηλητηρίαση. Εξάλλου, όπως μας είπε ο ποιητής T.S. Eliot, πληροφορία και γνώση δεν είναι το ίδιο: η δεύτερη μπορεί να χαθεί μέσα στην πρώτη. Με αφορμή τα παραπάνω κάνω μια σκέψη, που ελπίζω να μη χαρακτηρισθεί αιρετική. Το απαγορευμένο δένδρο στον κήπο της Εδέμ ήταν το δένδρο ‘του γινώσκειν καλόν και πονηρόν’, το δένδρο της γνώσης. Ίσως θα του ταίριαζε καλύτερα το όνομα δένδρο της πληροφόρησης.

Α λα καρτ

Η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας για το προωθούμενο ‘νέο’ μάθημα των Θρησκευτικών στην εκπαίδευση δεν ήταν βέβαια αυτό που περίμεναν οι κυβερνητικοί εισηγητές του. Με ψήφους 20:5 το ΣτΕ έκρινε αντισυνταγματικό το πρόγραμμα αυτό, και οι πάτρωνές του (υπουργείο παιδείας και κυβερνών κόμμα) ξύνισαν τα μούτρα και έσπευσαν να προβούν σε δηλώσεις περί ακραίων στοιχείων, σκοταδισμού και οπισθοδρόμησης. Δεν περιμέναμε βέβαια κάτι διαφορετικό από ανθρώπους που έχουν μια κάπως ιδιόμορφη αντίληψη περί δικαιοσύνης (το λέω όσο γίνεται πιο ανώδυνα). Διότι είναι σαφές ότι η εκτελεστική εξουσία σέβεται τη δικαιοσύνη όσο η τελευταία δεν μπαίνει εμπόδιο στις επιδιώξεις της. Τότε η δικαιοσύνη είναι ‘ανεξάρτητη’ και αξιοσέβαστη. Σε αντίθετη περίπτωση καταφεύγει στη γνωστή τακτική της υβριστικής απαξίωσης: όποιος δεν ακολουθεί τη γραμμή μας είναι ακραίος, ρατσιστής, σκοταδιστής και άλλα συναφή. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται και στα γήπεδα; Αν ο διαιτητής ευνοεί την ομάδα ‘μας’, είναι άξιος και δίκαιος. Αν σφυρίζει εναντίον μας (κατά τη γνώμη μας), είναι ‘πουλημένος’. Διαλέγετε και παίρνετε.

Τέλος καλό

Πριν τέσσερα χρόνια ξεκίνησε η θεραπευτική μας σχέση, με παραπομπή της άρρωστης από μια καλή συνάδελφο που μας έφυγε απρόσμενα κάπου στα μισά της διαδρομής αυτής. Η διάγνωση έγινε από το ιστορικό, τα ευρήματα και την μέχρι τότε μη ανταπόκριση σε διάφορα αντιβιοτικά: ήταν μια μάλλον ασυνήθιστη αυτοάνοση πνευμονοπάθεια, και το ευνόητο άγχος της άρρωστης για το ενδεχόμενο μιας ανίατης πάθησης υποχώρησε με τη γρήγορη και θεαματική κλινική βελτίωση μετά από μόλις λίγες μέρες κορτιζόνη. Οι καλές εξετάσεις οδήγησαν σε σταδιακή μείωση, ενώ η σχολαστική αυτοπειθαρχία της άρρωστης πρακτικά μηδένισε τις παρενέργειες. Η υποτροπή ήρθε κάποια στιγμή, και της στοίχισε ψυχολογικά: τα ξαναείπαμε από την αρχή, ανεβάσαμε τη δόση, και πάλι με καλό αποτέλεσμα. Ξανακατεβήκαμε τη σκάλα της δοσολογίας, πιο αργά. Δεύτερη υποτροπή, κι άλλη απογοήτευση, νέα έφοδος, και πάλι με επιτυχία. Ακόμη πιο αργή αποκλιμάκωση -- τα αυτοάνοσα είναι νοσήματα της υπομονής. Τέλος Αυγούστου του 2016 ανταμώσαμε τυχαία στο μοναστήρι της Πορταριάς, στο Πήλιο -- δεν είναι μόνο ιατρική η διασύνδεσή μας. Λίγο αργότερα φτάσαμε να διακόψουμε τη θεραπεία, κι εκεί που ετοιμαζόμασταν για τον στεναγμό ανακούφισης του τέλους, να και μια ακόμη έξαρση. Πώς το λένε τα πατερικά βιβλία; «Οσάκις αν πέσης, έγειραι και σωθήσει». Ξαναπήραμε το δρόμο, με ενθαρρυντικά βήματα, αργά, προσεκτικά, και όλα καλά. Μετά από ένα οκτάμηνο φτάσαμε στο μηδέν της δόσης. Και σήμερα αισίως συμπληρώσαμε άλλους οκτώ μήνες χωρίς αγωγή, κάτι που κάνει το ενδεχόμενο της επιστροφής της νόσου πολύ απίθανο. Ο χρόνος βέβαια θα δείξει. Προς το παρόν αποχαιρετιόμαστε με ευχαριστίες στο Θεό για την καλή έκβαση, και με την ευχή να τα λέμε μόνο κοινωνικά πλέον. Μεγάλη υπόθεση η ίαση, ένα μικρό θαύμα, από εκείνα που αναπτερώνουν το ηθικό και τροφοδοτούν τη διάθεση να συνεχίζει κανείς την προσπάθεια, όχι μόνο στην ιατρική: δεν είναι όλα μαύρα! 

‘Δημοκρατία’

Δεν έχω δει το σημερινό θέμα στα ελληνικά Μέσα, αλλά εδώ και μερικές μέρες είναι πρωτοσέλιδο στον αγγλικό τύπο. Σύμφωνα με μεγάλη έρευνα που έκαναν οι εφημερίδες Guardian και Observer και το κανάλι Channel 4, μια μεγάλη διεθνής εταιρεία με το όνομα Cambridge Analytica κατηγορείται ότι χρησιμοποιεί, μεταξύ άλλων, στοιχεία από το τεράστιο πλήθος των χρηστών του Facebook σε εκστρατείες πολιτικής ‘διαφήμισης’ σε διάφορες χώρες, που αποβλέπουν στο να χειραγωγούν εκλογικά σώματα προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις, φυσικά με το αζημίωτο. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας έχει καταγραφεί να λέει σε δημοσιογράφους ότι «όσα λέμε δεν είναι απαραιτήτως αληθινά, αρκεί να γίνονται πιστευτά». Οι τακτικές που χρησιμοποιεί η εταιρεία (και είναι άραγε η μόνη του είδους;) περιλαμβάνουν εκβιασμούς βασιζόμενους σε διασπορά ειδήσεων για παλιά ηθικά σκάνδαλα, στημένες δωροδοκίες πολιτικών που βιντεοσκοπούνται και άλλα ‘βρώμικα κόλπα’, που θυμίζουν όσα κάποτε διαβάζαμε μόνο σε μυθιστορήματα κατασκοπίας. Η δράση της εταιρείας ερευνάται και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού για την ενδεχόμενη εμπλοκή της τόσο στην εκλογή του προέδρου Τραμπ όσο και στη διεξαγωγή του βρετανικού δημοψηφίσματος για το Brexit. Να υποθέσουμε ότι αν προκύψουν στοιχεία και για άλλες χώρες θα ενδιαφερθούν οι οικείες δικαστικές αρχές; Σε κάθε περίπτωση, η όλη ιστορία αποτελεί ακόμη μια απόδειξη ότι στην εποχή μας δεν αρκεί να ονομάζεται μια χώρα δημοκρατική για να εκφράζει και στην πράξη την γνήσια και ανόθευτη βούληση του εκλογικού της σώματος.

Νέος Κ.Ο.Κ.

Όλοι ζούμε με τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας καθημερινά. Ρυθμίζει αθέατος τη συμπεριφορά μας στους δρόμους, τον ακολουθούμε (στο περίπου...) κι εμείς, μας βάζει σε μια στοιχειώδη σειρά και αποτρέπει πλήθος κακών συμβαμάτων (σκεφθήκατε ποτέ τι θα γινόταν αν δεν υπήρχε, έστω και ‘τσαλακωμένος’;). Και πρόσφατα έφτασε στη Βουλή για έγκριση η τελευταία του αναθεώρηση.
     Στη νέα μορφή λοιπόν προβλέπει ποικίλες παραβάσεις και αντίστοιχες τσουχτερές ποινές (πρόστιμα, αφαίρεση πινακίδων και διπλωμάτων κ.ο.κ.). Καλά όλα αυτά στη θεωρία. Στην πράξη όμως; Για να βεβαιωθεί μια παράβαση πρέπει να υπάρχουν τα αντίστοιχα όργανα. Πού είναι αυτά; Προσωπικά έχω ξεχάσει πότε είδα τελευταία φορά τροχονόμο στους δρόμους όπου κινούμαι, ακόμη και σε ώρες μεγίστης αιχμής, με λαϊκές αγορές και άλλα γεγονότα που φορτίζουν ακόμη περισσότερο τις κυκλοφοριακές συνθήκες. Ποιος θα καταγράψει τις παραβιάσεις του ερυθρού σηματοδότη; Οι πεζοί που περνούν τη διάβαση και παράλληλα δέχονται και το υβρεολόγιο του οδηγού που επιμένει να περάσει σαν βολίδα ανάμεσά τους; Ποιος θα πείσει τους Έλληνες οδηγούς να μη μιλούν στο κινητό την ώρα που κάνουν ελιγμούς στάθμευσης σε δρόμους με μεγάλη κίνηση; Και ποιος θα τους διδάξει να μη φράζουν τις μεγάλες διασταυρώσεις όταν στην απέναντι πλευρά τα οχήματα είναι ακινητοποιημένα;
     Για να καταλάβει κανείς πόσο απέχουμε από την ορθή οδική συμπεριφορά, δεν έχει παρά να οδηγήσει για λίγες μέρες σε κάποια πολιτισμένη χώρα εκτός Ελλάδος. Όχι ότι εκεί κυκλοφορούν μόνο άγγελοι: και οι ξένοι έχουν και παραβάτες και μεθυσμένους οδηγούς και τροχαία ατυχήματα. Από την άλλη όμως φυλακίζουν ακόμη και υπουργούς και βασιλιάδες για τροχαίες παραβάσεις, και τα αρμόδια όργανα δεν σηκώνουν αντιρρήσεις του τύπου «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;». Και γενικά καλλιεργούν από μικρή ηλικία μια στάση σεβασμού προς την έννομη τάξη και κυρίως προς όλους τους άλλους που χρησιμοποιούν τους δρόμους είτε ως πεζοί είτε ως εποχούμενοι (ας μη μιλήσουμε επι του παρόντος για άλλες εκδηλώσεις κοινωνικής συμπεριφοράς). Από τον πήχυ αυτόν απέχουμε ακόμη πάρα πολύ.

Προμηνύματα

Έπειτα από έναν τόσο μαλακό χειμώνα, η ατμόσφαιρα μυρίζει άνοιξη (ακόμη και παπαρούνες είδαμε την περασμένη εβδομάδα...).

 

 

 

Ας μη μας ξεγελάει η όψη της, νωρίς είναι ακόμη για μέσα...

Διαμαρτυρίες

Ίσως η είδηση της ημέρας να είναι η χθεσινή αποχή χιλιάδων Αμερικανών μαθητών από τα μαθήματά τους σε 3000 σχολεία σε ολόκληρη τη χώρα επί 17 λεπτά (τόσοι ήταν οι νεκροί της τελευταίας μαζικής δολοφονίας στη Φλόριντα), σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την πρακτικά ανεξέλεγκτη οπλοκατοχή στη χώρα τους, που έχει οδηγήσει σε 7000 νεαρά θύματα την τελευταία πενταετία. Εντελώς ειρηνικά και χωρίς ζημιές, κραυγές και κομματικά συνθήματα, οι μαθητές έκαναν τις πορείες τους, πήγαν και στον Λευκό Οίκο – στο οποίο έστρεψαν επιδεικτικά τα νώτα σε ένδειξη απαξίωσης – και απόθεσαν στο γρασίδι του Καπιτωλίου 7000 παπούτσια, στη μνήμη των θυμάτων. Δεν συνηθίζονται αυτά στις ΗΠΑ, κι αυτό κάνει τη διαμαρτυρία ακόμη πιο χτυπητή. Ένα από τα συνθήματα των μαθητών ήταν το πολύ χαρακτηριστικό «Το 2020 όλοι εμείς θα ψηφίζουμε», που θυμίζει στους πολιτικούς το μόνο πράγμα που καταλαβαίνουν: τον φόβο του ‘μαυρίσματος’ στην κάλπη.
     Πριν δυο εβδομάδες ο πρόεδρος Τραμπ εξήγγειλε, στον απόηχο της τραγωδίας στη Φλόριντα, ότι θα ανέβαζε το όριο ηλικίας για νόμιμη κατοχή όπλων στα 21 έτη. Πριν μερικές ημέρες, υπό την πίεση μιας δικαστικής αγωγής από το λόμπι του NRA, απέσυρε την πρότασή του. Προ παντός να μη στενοχωρήσουμε τα ‘δικά μας παιδιά’ που συνεισφέρουν στα κομματικά ταμεία. Μπροστά στην πολιτική ισχύ (και το ανάλογο οικονομικό όφελος) τι είναι μερικές χιλιάδες νεκροί από ‘φιλικά πυρά’;
     Αν μπορούμε να προσθέσουμε κι ένα μήνυμα για τα καθ’ ημάς, αυτό θα ήταν ότι υπάρχουν πολλών ειδών σχολικές διαμαρτυρίες. Κάποιες αξίζουν τον θαυμασμό και την εκτίμησή μας, αλλά συμβαίνουν στην Εσπερία (οι εγχώριες αποβλέπουν σχεδόν αποκλειστικά στον χαβαλέ και την κομματική αντιπαράθεση). Μήπως στο συγκεκριμένο θέμα θα πρέπει να γίνουμε ‘Αμερικανάκια’;

Θεωρία και απόδειξη

Σαν σήμερα το 1879 είχε γεννηθεί ο Αϊνστάιν, και σήμερα πέθανε, σε ηλικία 76 ετών, ο Στήβεν Χώκινγκ, ο μεγαλύτερος σύγχρονος θεωρητικός φυσικός. Από τα 21 του ζούσε με νόσο του κινητικού νευρώνα, μια πάθηση που συνήθως η επιβίωσή της μετριέται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Η εικόνα του φανερά παραμορφωμένου ανθρώπου που μόνιμα βρίσκεται στο αναπηρικό αμαξίδιο, ανήμπορος να μιλήσει αλλά με τη δύναμη να κάνει θεωρητικούς συλλογισμούς απρόσιτους για τους περισσότερους από μας, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή, και κανείς δεν αρνείται την ιδιοφυΐα του και την προσφορά του στην επιστήμη, αλλά και την θέλησή του. Ο ίδιος είπε κάποτε: «Οι προοπτικές μου μειώθηκαν στο μηδέν όταν ήμουν 21 ετών. Όλα όσα ήρθαν από εκεί και μετά ήταν ένα δώρο». Δώρο από ποιον άραγε; Και πάλι με δικά του λόγια: «Πιστεύω ότι η απλούστερη εξήγηση είναι ότι δεν υπάρχει Θεός. Κανένας δεν δημιούργησε το σύμπαν και κανένας δεν κατευθύνει τη μοίρα μας. Αυτό με οδηγεί να συνειδητοποιήσω ότι πιθανώς δεν υπάρχει παράδεισος ούτε ζωή μετά τον θάνατο. Έχουμε αυτή τη ζωή για να εκτιμήσουμε το μεγάλο σχέδιο του σύμπαντος, και γι’ αυτό είμαι εξαιρετικά ευγνώμων». Ευγνώμων σε ποιον; Είναι στ’ αλήθεια κρίμα που στα 55 χρόνια που έζησε ως ‘δώρο’ ο μεγάλος αυτός επιστήμονας και διανοητής δεν μπόρεσε να υπερβεί το φράγμα της ανθρώπινης νόησης και να δει τα ‘μη βλεπόμενα και αιώνια’, κατά τον Απόστολο Παύλο. Τώρα πηγαίνει να λάβει τις οριστικές απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα που ερευνούσε μια ζωή. Ελπίζω να ικανοποιήσουν την ακόρεστη περιέργειά του, έστω κι αν διαψεύσουν τις προβλέψεις του. 

Λίγο χιούμορ

Πολλά τα σοβαρά θέματα της τρέχουσας επικαιρότητος, αλλά δεν πρέπει να χάνουμε και το χιούμορ μας. Ακούγοντας λοιπόν τον πρωθυπουργό της χώρας να απαριθμεί τα κοινά σημεία που έχουν Ελλάδα και Πορτογαλία, σκέφθηκα ότι οι δυο χώρες έχουν και μια ουσιώδη διαφορά. Η Πορτογαλία παράγει και εξάγει φελλό (σχεδόν το 50% της παγκόσμιας παραγωγής), ενώ η Ελλάδα αξιοποιεί εγχώριους... φελλούς (υπάρχουν πολλοί από δαύτους) σε δημόσιες θέσεις και αξιώματα. Λίγο το έχετε αυτό;

Ποδοσφαιρικά

Πώς δουλεύει ο συνειρμός, και πώς ανασύρει από τον μαλακό δίσκο του εγκεφάλου κάποιες εγχαράξεις άλλων εποχών! Οι δικές μας μνημονικές εικόνες θα ακούγονται σαν ανέκδοτα από ανθρώπους του σήμερα, που δεν θα μπορούν καν να τις διανοηθούν, μια και δεν έχουν αντίστοιχες παραστάσεις. Ας το προσπαθήσω όμως, κι ό,τι βγει.
     Κάποτε λοιπόν το ποδόσφαιρο δεν ήταν επαγγελματικό. Υπήρχαν άνθρωποι που τις Κυριακές κλωτσούσαν μια μπάλα για το κέφι τους, και τις υπόλοιπες έξι μέρες της εβδομάδας (τότε δεν είχε αγώνες από το Σάββατο ως τη Δευτέρα) βιοπορίζονταν με άλλους τρόπους. Έπαιρναν τα πριμ τους όταν νικούσε η ομάδα ή όταν κέρδιζε κάποιον τίτλο ή σε κάποια άλλη ευκαιρία, αλλά αυτά δεν μετρώνταν σε εκατομμύρια. Υπήρχε και τότε οπαδικό πνεύμα, υπήρχαν ‘αιώνιοι αντίπαλοι’ (έστω κι αν δεν τους λέγαμε έτσι), υπήρχε η διελκυστίνδα μεταξύ των μεγάλων ομάδων σε κάθε πόλη, αλλά και η διηνεκής αντιπαλότητα και καχυποψία της επαρχίας (όχι μόνο του Βορρά) απέναντι στο λεγόμενο ΠΟΚ (όσοι δεν το ξέρουν ας προχωρήσουν παρακάτω, δεν χάνουν και τίποτε). Κορυφαία εκδήλωση μετά από κάθε τοπικό ντέρμπι ήταν η κηδεία. Το βράδυ μετά τον κρίσιμο αγώνα, ανάλογα με το αποτέλεσμα, εμφανίζονταν στις κολώνες της γειτονιάς τα κηδειόχαρτα (τυχαίο το παράδειγμα): ‘Τον προσφιλή μας ΠΑΟΚ που απεβίωσε σήμερα στη Χαριλάου κηδεύουμε… Ο πρόεδρος, οι παράγοντες, οι λοιποί τεθλιμμένοι συγγενείς’. Η τελετή γινόταν στο πλησιέστερο ‘Αρειανό’ καφενείο: φέρετρο στη μέση, κάμποσοι οπαδοί τριγύρω με κεριά αναμμένα, ύφος δήθεν πένθιμο (μερικοί έψελναν και Αιωνία η μνήμη), διανθισμένο με τα σχετικά ανέκδοτα. Ατμόσφαιρα καρναβαλιού και γενικής ψυχαγωγίας για όλους τους υπόλοιπους. Τέλος, μέχρι το επόμενο ματς.
     Και τότε γίνονταν επεισόδια πότε-πότε, και τότε αμφισβητούνταν οι φάσεις (δεν υπήρχαν και οι τηλεοπτικές κάμερες και τα άμεσα ριπλέι), και τότε ‘τα άκουγαν’ οι διαιτητές (συχνά δικαιολογημένα). Ωστόσο γενικά δεν θυμάμαι την ‘πολεμική’ ατμόσφαιρα που βλέπουμε σήμερα πριν ακόμη αρχίσει ο αγώνας. Τόσες κροτίδες δεν ακούγονται ούτε στη Βαγδάτη ή την Καμπούλ σε ώρα αιχμής. Ούτε θυμάμαι εισβολή ενόπλων προέδρων με δίμετρους σωματοφύλακες στον αγωνιστικό χώρο. Αλλά όταν το κάθε γκολ και το κάθε αποτέλεσμα μεταφράζεται σε εκατομμύρια, φαίνεται ότι οι κανόνες του παιχνιδιού αλλάζουν.

Θανατώσεις

Πολύς λόγος γίνεται κάθε τόσο για το αν κάποιος στη Συρία (ή όπου αλλού) χρησιμοποιεί χημικά όπλα – χθες το ξανακούσαμε στις ειδήσεις. Να διευρύνω λίγο το πεδίο με μια ‘αιρετική’ σκέψη: αν γενικά θεωρείται αποδεκτό να σκοτώνεις τον άλλο, τότε η επιλογή του όπλου μάλλον έχει δευτερεύουσα σημασία. Αν είναι ηθικό να σκοτώνεις, τότε η θανατηφόρα ένεση, η έξυπνη βόμβα, η πιστολιά στον κρόταφο, το μαχαίρι ή η θηλειά στο λαιμό, το τοξικό νέφος, το δηλητηριασμένο νερό, το πυρηνικό μανιτάρι, είναι απλώς αποχρώσεις της ‘καλλιτεχνικής ευαισθησίας’ του δολοφόνου. Κάτι ανάλογο έχει γίνει στο παρελθόν στις ΗΠΑ με εκτελέσεις καταδίκων που για τεχνικούς λόγους δεν πήγαν καλά, με αποτέλεσμα να ‘ταλαιπωρηθεί’ ο μελλοθάνατος: ακούστηκαν ένα σωρό διαμαρτυρίες για την βασανιστική διαδικασία, όχι όμως για την ίδια την εκτέλεση. Με άλλα λόγια, φαίνεται ότι η ευαισθησία και ο αποτροπιασμός μας εξαντλείται στο επιλεγόμενο μέσο ή τον τρόπο και δεν επεκτείνεται στην πράξη αυτή καθεαυτή. Έχει όρια άραγε η υποκρισία μας;

Γεωπολιτική

Άκουσα χθες στο ραδιόφωνο μια ενδιαφέρουσα ανάλυση από καθηγητή Γεωπολιτικής που συνέδεε μεταξύ τους τις ποικίλες αναστατώσεις που βασανίζουν τον κόσμο τα τελευταία χρόνια (Αφγανιστάν, Ιράκ, Αίγυπτο, Λιβύη, Συρία, Κουρδιστάν κτλ.) με το ‘μεγάλο παιχνίδι’ (για να θυμηθούμε την έκφραση του Κίπλινγκ) των υπερδυνάμεων: περικύκλωση της Ρωσίας από τις ΗΠΑ, εξασφάλιση των διαύλων μεταφοράς καυσίμων (και μάλιστα των ‘δικών μας’ έναντι των ‘άλλων’), με μια κουβέντα στρατηγική επικράτηση με οποιοδήποτε τρόπο. Κι επειδή οι διάφοροι τρόποι δεν είναι πάντα πολιτικά εύπεπτοι, επινοούνται διάφορα διπλωματικά προσχήματα (π.χ. εξαγωγή ‘δημοκρατίας’, ανύπαρκτα όπλα μαζικής καταστροφής κ.ά.), που οδηγούν σε εμφύλιες συγκρούσεις με θύματα κυρίως αμάχους και με τεράστιες υλικές ζημίες. Βαρύ και δύσκολο πράγμα η υπερδύναμη: η αλαζονεία της ισχύος και η αχορτασιά του πλούτου (αλλά και ο φόβος μήπως τυχόν οι ‘άλλοι’ πάρουν κάποια στιγμή το πάνω χέρι) οδηγούν σε μια κλιμάκωση τρόμου, στην οποία προσωπικοί συναισθηματισμοί και εθνικές ευαισθησίες δεν υπολογίζονται, αλλά ποδοπατούνται ανελέητα, εφόσον φαίνονται σαν εμπόδια στο ευρύτερο σχέδιο.
      Κι έρχεται πάλι ο προφήτης Ησαΐας στο σημερινό ανάγνωσμα (Ησ. 10:12-20) και μας θυμίζει πώς σκέπτονται οι υπερδυνάμεις κάθε εποχής και ποια είναι η τελική τους κατάληξη. «Όταν ο Κύριος ολοκληρώσει την παιδαγωγική τιμωρία στο όρος Σιών και στην Ιερουσαλήμ, θα επιφέρει τιμωρία στον μεγάλο αυτό και αλαζονικό νου, στον άρχοντα των Ασσυρίων... Διότι αυτός είπε: ‘Με την δύναμή μου θα κατορθώσω έργα μεγάλα. Με την σοφίαν μου θα καταλύσω και θα κυριεύσω τα σύνορα των εθνών και την δύναμή τους θα λεηλατήσω. Θα συγκλονίσω τις κατοικημένες πόλεις, θα καταλάβω ολόκληρη την οικουμένη με το χέρι μου σαν φωλιά πουλιών και σαν αυγά παρατημένα σ’ αυτήν. Κανείς δεν θα υπάρξει, που να μου διαφύγει η να μου φέρει αντίρρηση’... Γι’ αυτό ο Κύριος των δυνάμεων θα στείλει στη σημερινή σου υπόληψη εξευτελισμό, και στη λαμπρότητα της δόξας σου φωτιά που θα την κατακαύσει... Τον Ασσύριο θα τον καταφάγει η φωτιά, όπως κατατρώγει τα ξερά χόρτα και τα δένδρα του δάσους. Την ημέρα εκείνη της τιμωρίας οι Ασσύριοι... θα σβησθούν από το πρόσωπο της γης, θα λείψουν και η φωτιά θα τους καταφάγει... Αυτοί που θα απομείνουν θα είναι ελάχιστοι, ώστε κι ένα μικρό παιδί να μπορεί να τους καταγράψει».
     Δεν έχουν σημασία τα ονόματα και οι λαοί, ούτε τους στοχοποιούμε. Οι νοοτροπίες και οι συμπεριφορές καθορίζουν την τύχη ανθρώπων και των εθνών, μικρών και μεγάλων. Ο προφήτης προδιαγράφει τις συμπεριφορές αυτές και την νομοτελειακή τύχη τους, και τα λόγια του επαληθεύονται με ακρίβεια στην πορεία της ιστορίας ξανά και ξανά, σαν ένα θεατρικό έργο που ‘ανεβαίνει’ από διαφόρους θιάσους, χωρίς η ανθρωπότητα να διδάσκεται από τις τραγικές επαναλήψεις.

Πονάει κεφάλι...

Η Λίνα Γιάνναρου παραθέτει στην Καθημερινή [Δημιουργική γραφή, 6/3/2018] πρόσφατη ανακοίνωση της ΕΛΜΕ Ημαθίας, που ζητάει από το υπουργείο παιδείας να καταργήσει τον διεθνή διαγωνισμό PISA που γίνεται αυτή την εποχή σε 70 χώρες, διότι «στηρίζεται και προωθείται από τον ΟΟΣΑ» και «εισάγει και εδραιώνει αποκλειστικά την ωφελιμιστική αντίληψη για τη γνώση... που φέρνει άμεσα οφέλη... σε βάρος της γενικής μόρφωσης». Το άρθρο επισημαίνει ότι στον τελευταίο διαγωνισμό του 2015 η Ελλάδα ήλθε 32η ανάμεσα σε 35 χώρες (σχεδόν χρυσό μετάλλιο δηλαδή...). Κι επειδή δεν μας αρέσουν οι επιδόσεις μας, να καταργήσουμε τον διαγωνισμό. Απλά πράγματα.
     Δυστυχώς το ‘ψάρι’ της παιδείας (ντρέπομαι να τη γράψω με κεφαλαίο) στη χώρα μας βρωμάει από το κεφάλι, ή μάλλον από τις σοφές κούτρες των κομματικών συνδικαλιστών της εκπαίδευσης, που έχουν τόση σχέση με τα γράμματα και τη γενική μόρφωση όση και οι ιθαγενείς του Αμαζονίου με το αλπικό σκι. Όταν μεθαύριο οι μαθητές τους θα ψωμοζητούν, υποθέτω ότι αυτοί θα τους βρούνε δουλειά. 

Φεουδαρχία

Έχουμε επισημάνει στο παρελθόν το γεγονός ότι στην ελληνική επικράτεια υπάρχουν διάφορα ‘βιλαέτια’ με ηγεμονίσκους που νέμονται ένα στοιχείο του κράτους (υπηρεσία, πολιτισμικό αγαθό κτλ.) πρωτίστως για δικό τους όφελος και ανεξάρτητα από τις επίσημες υπηρεσιακές υποχρεώσεις τους. Μια τέτοια κατάσταση φαίνεται ότι επικρατεί στον χώρο των αρχαιοφυλάκων, που έχουν την εξουσία «τοῦ ἀνοίγειν καὶ οὐδεὶς κλείσει, καὶ κλείειν καὶ οὐδεὶς ἀνοίξει» τους αρχαιολογικούς χώρους, για να δανειστούμε μια φράση από την Αποκάλυψη. Όπως γράφει σε σχετικό αναλυτικό ρεπορτάζ η Καθημερινή, έχουν καταφέρει να πληρώνονται ακόμη και για τις μέρες που απεργούν, καθώς αναγράφονται όλοι στις σχετικές καταστάσεις ως προσωπικό ασφαλείας χωρίς να είναι παρόντες, και έχοντας τα κλειδιά των χώρων που φυλάσσουν στα θυλάκιά τους. Επίσης, πληρώνονται από δυο διαφορετικούς φορείς και κανείς δεν βγάζει άκρη τι και πόσα παίρνουν, αλλά κανένας δεν τολμά να ξεκαθαρίσει την κατάσταση. Ποιος είπε ότι η φεουδαρχία έχει καταργηθεί στα δημοκρατικά κράτη;
     Κακά τα ψέματα. Η φράση ‘επανίδρυση του κράτους’ που είχε χρησιμοποιηθεί από πρώην πρωθυπουργό ως ‘πιασάρικο’ προεκλογικό σύνθημα θα ήταν κυριολεκτικά η μόνη λύση στο Ελληνικό πρόβλημα. Κατάργηση όλων των υπαρχουσών δομών, υπηρεσιών, προνομίων, μηχανισμών, και επανεκκίνηση με βάση αυστηρά καθορισμένα οργανογράμματα, με περιγραφές καθηκόντων και συμβόλαια εργασίας για κάθε μέλος του προσωπικού που θα απασχολείται εκεί, και με διαδικασίες ελέγχου και περιοδικής αναθεώρησης για την τήρηση των συμφωνημένων, με ανάλογο ποινολόγιο, χωρίς ρουσφέτια και στραβά μάτια. Μόνο έτσι θα είχε ελπίδα να αναδειχθεί αυτή η πανέμορφη και πλούσια χώρα που έχει την ατυχία να κατοικείται από τον πιο ατίθασο λαό του κόσμου.

Αδικοπραξίες

Για τις τροπολογίες έχουμε γράψει πολλές φορές, και είναι ίσως ανιαρό να επαναλαμβάνουμε τα ίδια. Μπορούμε όμως να σκεφθούμε κάτι διαφορετικό, μια νέα προέκταση ενός φαινομένου διαρκείας στην ελληνική πολιτική σκηνή. Αφορμή μας δίνει η πρόσφατη περίπτωση της υπουργού που εισέπραττε επίδομα ενοικίου ενώ της φτάνουν και της περισσεύουν να ζει και να πληρώνει το νοίκι της χωρίς... ΕΚΑΣ. Σχολιάζοντας το γεγονός (που βασίσθηκε σε τροπολογία προσαρτημένη εν είδει σκωληκοειδούς αποφύσεως στο νομοσχέδιο του 3ου μνημονίου το 2015) ο Α. Στάγκος γράφει (Καθημερινή 1/3/2018): 

     "...πολλές διατάξεις γίνονται νόμοι περνώντας ως τροπολογίες της τελευταίας στιγμής σε άσχετα νομοσχέδια, χωρίς συζήτηση στη Βουλή". 

     Νομίζω λοιπόν ότι κάποια στιγμή θα πρέπει να τροποποιηθεί λιγάκι ο Ποινικός Κώδικας στην Ελλάδα. Έτσι στην ανιούσα κλίμακα βαρύτητος των αδικημάτων (πταίσμα--> πλημμέλημα--> κακούργημα) θα πρέπει να προστεθεί και μια ακόμη βαθμίδα: νομοθετική τροπολογία. Και επειδή το συγκεκριμένο αδίκημα δεν μπορεί να διαπραχθεί π.χ. από τον μανάβη, τον υδραυλικό, τον δάσκαλο, τον ανεπάγγελτο ή οποιονδήποτε άλλο πολίτη, η βαθμίδα αυτή εξ ορισμού θα πρέπει να εξαιρείται από νομικά τερτίπια περί ευθύνης υπουργών κ.τ.ο. Άλλωστε, αυτούς θα αφορά εξ ολοκλήρου και κατ’ αποκλειστικότητα.

Νέα έκδοση

Από το ‘Περιβόλι της Παναγίας’ κυκλοφόρησε χθες η ‘Ερμηνεία των Ιερών Ακολουθιών’ του αειμνήστου πατέρα μας. Πρόκειται για σειρά 75 ομιλιών (444 σελίδες) που έγιναν στο ενοριακό κέντρο των Αγίων Αποστόλων, στις οποίες παρουσιάζονται και ερμηνεύονται αναλυτικά τα επιμέρους στοιχεία των καθημερινών ακολουθιών της Εκκλησίας μας: του Εσπερινού, του Όρθρου, του Μεγάλου Αποδείπνου. Μπορεί να θεωρούμε ότι μας είναι οικείες, αλλά διαβάζοντας την ερμηνεία του π. Κωνσταντίνου διαπιστώνουμε πόσο λίγο πραγματικά «γινώσκωμεν ἃ ἀναγινώσκωμεν». Χωρίς να έχουμε οποιοδήποτε οικονομικό όφελος από την έκδοση αυτή, ευχαριστούμε τους εκδότες για τον κόπο τους και ευχόμαστε να συντελέσει στην πληρέστερη κατανόηση και βαθύτερη συμμετοχή όλων μας στη λατρεία της Εκκλησίας.

Ερμηνεία

Ένας ανασχηματισμός προσφέρει πάντα τροφή για γράψιμο για πολλές μέρες, πριν και μετά την πραγμάτωσή του. Είναι κάτι σαν τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα, όπου οι δυο ώρες απευθείας μετάδοσης σήμερα εισάγονται απαραιτήτως με μια ώρα pre-game και συνοδεύονται από τουλάχιστον δυο ώρες ανάλυση-νεκροψία του παιχνιδιού, όπου κάθε φάση του περνάει από ψιλό κόσκινο. Έτσι και στην πολιτική: αρχίζουμε με πιθανολογίες και υποθέσεις για τα πρόσωπα που θα μπουν και θα βγουν και συνεχίζουμε με τα αναμενόμενα αποτελέσματα, τις εκπλήξεις, τις εισόδους και τις εξόδους, και το τι σηματοδοτεί καθεμία από τις κινήσεις των πιονιών στη σκακιέρα του πρωθυπουργού (μόνος του παίζει το παιχνίδι αυτό). Όπως είπαμε, όχι απλώς τροφή, αλλά δείπνο γκουρμέ με πολλά πιάτα.
     Ωστόσο, για να μη μείνουμε στην πεζή και υλική σφαίρα, η ερμηνεία ενός ανασχηματισμού θυμίζει λίγο και την κριτική της ποίησης. Ως γνωστόν, ένα ποίημα λέει λίγα και αφήνει τα υπόλοιπα στη φαντασία των αναγνωστών. Κι όσο διαβάζει κανείς τέτοιες κριτικές αναλύσεις που προσπαθούν να απαντήσουν στο αγωνιώδες ερώτημα «Τι εννοεί ο ποιητής;», αναρωτιέται αν πράγματι ο ποιητής είχε στο μυαλό του όλα όσα του καταλογίζουν ή απλώς ξέχυνε στο λευκό χαρτί τη σύγχυση, την ταραχή, την αμηχανία του, τα αδιέξοδά του, ή και ‘ταναντία τούτων’. Έτσι και με την κριτική των ανασχηματισμών. Τα έχουμε ξαναγράψει, δεν χρειάζεται να προσθέσουμε κάτι περισσότερο στο παλιό αυτό πολιτικό παίγνιο.