Στη δύση του χρόνου

Δεν νομίζω ότι υπάρχει επιστημονική ερμηνεία για το πώς αυξάνει απροσδόκητα η δουλειά σε μέρες που δεν το περιμένεις, όπως χθες, προτελευταία του έτους. Εκεί που υπολογίζεις ότι θα ξεμπλέξεις εγκαίρως ώστε να προλάβεις και κάποιες εξωιατρικές εργασίες, βρίσκεσαι να κάνεις όσα δεν έκανες σε ολόκληρη εβδομάδα της πιο χαλαρής περιόδου. Κανένα παράπονο, βέβαια, αυτό έλειπε! Απλώς ανατρέπεται το πρόγραμμα.

     Κάποια πράγματα είναι αναμενόμενα. Βρισκόμαστε σε επιδημική περίοδο, και οι αναπνευστικές ιώσεις έχουν μια συγκεκριμένη ‘μορφολογία’. Βλέπω δυο-τρεις απ’ αυτές, ένα χρόνιο άσθμα σε παλιά ασθενή, κι έναν νεαρό που σπουδάζει στο εξωτερικό και νοσηλεύθηκε πρόσφατα σε νοσοκομείο του Βερολίνου με μια περίεργη και βασανιστική πλευρίτιδα. Ευτυχώς πάει καλύτερα τώρα. Μου δείχνει ένα ενημερωτικό σημείωμα, μια μικρή δοκιμασία για τα σκουριασμένα γερμανικά μου, την οποία ‘περνάω’ με ικανοποίηση.

     Δεν είναι όλα τόσο απλά. Δυο καινούργιοι ασθενείς με δυσοίωνες εικόνες στις αξονικές τους έρχονται για βρογχοσκόπηση. Καταφέρνω να τους βάλω στο πρόγραμμα αυθημερόν, μια και αρκετοί συνάδελφοι απουσιάζουν με άδειες και υπάρχουν κενά στο εργαστήριο. Μέχρι το μεσημέρι έχουμε ολοκληρώσει τις εξετάσεις. Μεταστατική νόσος και στους δυο, στον ένα μάλιστα εντελώς εν αιθρία και ξεκινώντας από οστικά άλγη. Είναι σε άριστη γενική κατάσταση, ελπίζω να έχει και μια όσο γίνεται καλή ανταπόκριση στη χημειοθεραπεία που υποχρεωτικά θα ακολουθήσει. Εύχομαι καλή χρονιά και στους δυο, με σφιγμένη καρδιά για τις ενδεχόμενες προοπτικές.  

     Κάπου στα μισά του πρωινού παίρνω ένα τηλεφώνημα διαφορετικό από τα πολλά της ημέρας. Μια κυρία μου ζητάει να πάω δω τον παππού της που νοσηλεύεται σε επαρχιακό νοσοκομείο μιας «οὐκ ἀσήμου πόλεως» της Μακεδονίας! Δηλώνω αδυναμία και της αντιπροτείνω να καλέσει κάποιον από τους πνευμονολόγους της πόλης, κάτι που ευτυχώς δέχεται. Και εξανίσταμαι για πολλοστή φορά που το ελληνικό κράτος έχει νοσοκομεία χωρίς βασικές ειδικότητες, όχι μόνο στις επαρχιακές πόλεις, αλλά και στη Θεσσαλονίκη (ΑΧΕΠΑ,  Ιπποκράτειο, Γεννηματάς, Άγιος Δημήτριος δεν έχουν πνευμονολόγους, προς ενημέρωσιν).

     Ακολουθεί επίσκεψη σε δυο-τρεις νοσηλευόμενους ασθενείς. Ένας θα χρειασθεί παρακέντηση, την αφήνουμε για αύριο μια και σήμερα κάνει αιμοκάθαρση. Η άλλη κυρία όμως θα φύγει για τη Θράκη μετά τη χημειοθεραπεία της, και μέσα σε μια εβδομάδα μάζεψε ενάμιση κιλό υγρό. Δεν μπορεί να περιμένει, κι έτσι κλείνω το πρωινό μ’ αυτήν. Τρόπος του λέγειν πρωινό: είναι ήδη σχεδόν δυόμιση, ούτε λόγος για εξωτερικές εργασίες. Ώρα για φαγητό και λίγη ανάπαυση.

     Έχω και απογευματινό ιατρείο. Δεν είχα κάτι προγραμματισμένο, αλλά μια κοπέλα έκλεισε ραντεβού το μεσημέρι. Έρχεται στην ώρα της, την έχω ξαναδεί, ανασύρουμε το ιστορικό της. Ίδια συμπτώματα, ίδιες συμβουλές, επιμένω λίγο περισσότερο στη διακοπή του καπνίσματος, μου λέει ότι έχασαν κι έναν συνάδελφο στη δουλειά της από καρκίνο, της στοίχισε το γεγονός. «Τι περιμένεις;» τη ρωτάω. «Ένας λόγος παραπάνω να πάρεις την απόφαση και να κάνεις το μεγάλο δώρο στον εαυτό σου με την αρχή του χρόνου». Φεύγει, ελπίζω λίγο προβληματισμένη. Ίδωμεν.

     Η μέρα προβλέπει και τον σχετικό απολογισμό. Πάνω από εφτακόσιες επισκέψεις ασθενών μέσα στο χρόνο που τελειώνει. Στις μισές δεν χρειάσθηκαν φάρμακα, μόνο οδηγίες και πρακτικές συμβουλές. Πολύ λιγότεροι έκαναν εργαστηριακές εξετάσεις, ακτινογραφίες, αξονικές, κάτι λίγοι στάλθηκαν για εισαγωγή ή για περαιτέρω έλεγχο από άλλες ειδικότητες, μερικές μεμονωμένες περιπτώσεις για επέμβαση, χημειοθεραπεία ή ακτινοβολίες. Η ιατρική μπορεί να είναι πιο απλή και λιγότερο δαπανηρή στην εφαρμογή της, αρκεί να δίνουμε λίγο περισσότερο χρόνο και προσοχή στον άρρωστο και τα προβλήματά του.

     Γιατί να δουλεύω στη σιωπή; Βρίσκω μια ζωντανή εκτέλεση του ‘Adagio’ που νομιζόταν έργο του Albinoni μέχρι πρόσφατα (σήμερα ξέρουμε ότι το έγραψε τον 20ό αιώνα ο Ιταλός μουσικολόγος Remo Giazotto, βιογράφος του Albinoni). Μαγευτικό, ανεξάρτητα από συνθέτη, και η συγκεκριμένη βερσιόν είναι από τις καλύτερες. Ανοίγω το αρχείο των αποθανόντων, γράφω τα ονόματα για το ετήσιο ψυχοχάρτι: τριάντα εφτά ασθενείς άφησαν τον κόσμο μέσα στον χρόνο αυτό, κάποιοι σε βαθιά γεράματα, άλλοι πρόωρα με δύσκολες αρρώστιες. Στέκομαι για λίγο σε κάποιους, ξαναφέρνω στη σκέψη τις συνθήκες των θανάτων. Θυμάμαι και τον Γιώργο, «τον φίλο μας που χάσαμε» παραμονή Πρωτοχρονιάς, πριν σαράντα χρόνια: μια ζωή ολόκληρη. Η πρώτη αναχώρηση από τον κύκλο των συνομηλίκων μας.

     Το Adagio τελείωσε, διαλέγω για συνέχεια το Concierto Aranjuez σε εκτέλεση του Paco de Lucia. Περνάω στον υπολογιστή δυο τελευταία ιστορικά ασθενών. Σφραγίζω ένα μπλοκ αποδείξεων για να αρχίσω τη χρονιά (τα μηχανάκια για κάρτες μπορούν να περιμένουν), συγυρίζω τα βιβλία του ιατρείου (το οριστικό κλείσιμο θα γίνει μετά την Πρωτοχρονιά). Όσο να τελειώσουν αυτά, ακολουθεί το ‘Asturias’ του Albeniz με την εξαιρετική κιθάρα της Ana Vidovic. Τηλεφωνώ να μάθω νέα του μικρού Κωνσταντίνου: όλα καλά, αναπνέει μόνος του και χωρίς οξυγόνο, αύριο πιθανώς θα βγει από την Εντατική. Ένα μεγάλο Χριστουγεννιάτικο θαύμα σ’ ένα τόσο μικρό πλάσμα, ο καλύτερος τρόπος για να σφραγιστεί μια χρονιά με ποικίλες ανατροπές. Δόξα τω Θεώ, χίλιες φορές, πάντων ένεκεν!

     Καλή χρονιά!

Συρματόπλεγμα

Η φωτογραφία είναι παρμένη στο πρόσφατο προσκύνημά μας στους Αγίους Τόπους, στην Παλαιστίνη, στο Ισραήλ, όποιο όνομα θέλετε. Κάθε φράχτης ή συρματόπλεγμα υποτίθεται ότι κρατάει κάποιους απ’ έξω, αλλά συγχρόνως έχει φυλακισμένους τους από μέσα, που ζούν διαρκώς με τον φόβο των ‘άλλων’. Εν προκειμένω χωρίζει Εβραίους και Άραβες, ετεροθαλείς αδελφούς και αιώνιους αντιπάλους, που μαζί δεν κάνουν και χώρια δεν μπορούν. Την ανέσυρα από το αρχείο με αφορμή το τελευταίο ψήφισμα του ΟΗΕ που καταδίκασε τον συνεχιζόμενο εβραϊκό εποικισμό στα κατεχόμενα εδάφη και τις διπλωματικές αντιδράσεις του Ισραήλ για την «επαίσχυντη απόφαση», όπως τη χαρακτήρισαν. Βλέπετε, κάποιοι περιμένουν από τους διεθνείς οργανισμούς μόνο επιδοκιμασία σε ό,τι κάνουν: ακόμη και η αποχή των ΗΠΑ δεν τους ικανοποίησε. Που σημαίνει ότι η αριστοτελική θέση «Φίλος μεν Πλάτων, φιλτάτη δ’ αλήθεια» είναι άγνωστη στην πολιτική γλώσσα.

     Αναγνωρίζοντας ότι δεν υπάρχουν τέλειοι άνθρωποι ή απόλυτα ιδανικές συμπεριφορές, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο, τι κάνουμε για να εξομαλύνουμε κατά το δυνατόν τις σχέσεις συνύπαρξης με τους άλλους; Ανεχόμαστε τα πάντα; Καταδικάζουμε τα πάντα; Δεν αφήνουμε κάποιο περιθώριο συνεννόησης, έναν κοινό τόπο; Δυστυχώς η πικρή ιστορική πείρα δείχνει ότι σε κάθε διένεξη υπάρχουν εκείνοι, ένθεν κακείθεν, που φροντίζουν να σπέρνουν τη διαιώνιση της έχθρας, της βίαιας αντιπαράθεσης, της αλληλοφαγωμάρας, οι «φίλοι τῆς ζάλης καί ἐχθροί τῆς γαλήνης», όπως ονομάζει ο διάβολος τους συνεργάτες του κατά τον στίχο του Αγ. Ρωμανού του Μελωδού ('Κοντάκιον εις την σταύρωσιν'). Μέχρι πότε άραγε;

Μύθος

Ο κόσμος της μουσικής πενθεί, ακούω στο ραδιόφωνο το πρωί. Όχι για τη φημισμένη χορωδία του ρωσικού στρατού που χάθηκε ολόκληρη με την προχθεσινή πτώση του αεροπλάνου στη Μαύρη Θάλασσα. Για τον χθεσινό θάνατο του ποπ τραγουδιστή Τζωρτζ Μάικλ, στα 53 του. Άνθρωπος κι αυτός, και κάθε ανθρώπου ο θάνατος είναι ένα τραγικό γεγονός. Όπως όμως γίνεται σε παρόμοιες περιπτώσεις, ανασκοπείται δημόσια η ζωή ενός ‘σταρ’ της μουσικής, μαθαίνουμε τα ποικίλα κατορθώματά του (εξάρτηση από αλκοόλ και ναρκωτικά, ποινές φυλάκισης και κοινωνικής εργασίας για οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύματος κ.α.)... κι έπειτα; Διδασκόμαστε τίποτε; Ή μήπως όλες αυτές οι περιπέτειες γίνονται μέρος του ‘μύθου’ του συγκεκριμένου προσώπου, απαραίτητο συμπλήρωμα της ζωής ενός ‘καλλιτέχνη’ που λειτούργησε ως είδωλο για χιλιάδες νέους ανθρώπους; Μακάρι να υπάρχει για κάποιους τουλάχιστον ένα είδος κάθαρσης μέσα από τέτοια γεγονότα, αλλά βέβαια δεν είναι αυτή η επιδίωξη του ‘σταρ σύστεμ’. Ο Θεός να ελεήσει κι αυτόν και όλους μας.

Απαρχή

Τι μπορεί να γράψει κανείς (ξανά) για τα Χριστούγεννα; Κάτι πρωτότυπο, κάτι που να είναι ποιητικό, να είναι περιεκτικό, να αφήνει μια γεύση από την ουσία, όχι την εμπορική επίστρωση και την καταναλωτική 'μαγιονέζα' που έχουμε σωρεύσει άφθονη πάνω στην εορτή. Περνώ διάφορες επιλογές από την πλούσια υμνογραφία, σταματώ στην Υπακοή, που συνήθως διαβάζεται πεζά (εμείς την ψάλλουμε, κατά την επιταγή του μακαρίτη του πατέρα μας). Καλύπτει όλες τις προϋποθέσεις, και προσφέρεται ως ευχή και υπόμνηση για όλους μας: 

                         Τὴν ἀπαρχὴν τῶν Ἐθνῶν, ὁ οὐρανός σοι προσεκόμισε,
                         τῷ κειμένῳ νηπίῳ ἐν φάτνῃ, δι᾿ ἀστέρος τοὺς Μάγους καλέσας·
                         οὕς καὶ κατέπληττεν, οὐ σκῆπτρα καὶ θρόνοι, ἀλλ᾿ ἐσχάτη πτωχεία·
                         τί γὰρ εὐτελέστερον σπηλαίου; τί δὲ ταπεινότερον σπαργάνων;
                         ἐν οἷς διέλαμψεν ὁ τῆς Θεότητός σου πλοῦτος. Κύριε δόξα σοι.
 
     Καλά και ευλογημένα Χριστούγεννα!

Από την πρόσφατη προσκυνηματική εκδρομή στους Αγ. Τόπους, το εσωτερικό του ναού της Γεννήσεως. Η επαφή με τους τόπους δίνει μια άλλη αμεσότητα στα γεγονότα που εορτάζουμε.

Μνήμες

Οι γιορτές είναι για να χαιρόμαστε. Πρωτίστως βέβαια «μὴ πανηγυρικῶς, ἀλλὰ θεϊκῶς· μὴ κοσμικῶς, ἀλλ᾿ ὑπερκοσμίως», όπως τονίζει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και άλλοι Πατέρες, χωρίς να αρνούνται και την κατά κόσμον χαρά και τέρψη στους πιστούς που ετοιμάσθηκαν, εγκρατεύθηκαν, νήστεψαν. Είναι όμως πάντα ανάμικτες με τη θύμηση ανθρώπων που έφυγαν από κοντά μας, για να μας περιμένουν σε μιαν άλλη ζωή. Πριν ένα χρόνο, ανήμερα Χριστούγεννα, αναχώρησε ο Λάζαρος, μετά από μια βραχυχρόνια αλλά ταχείας εξέλιξης αρρώστια. Και σήμερα κλείνουν είκοσι χρόνια από τότε που αποχαιρετίσαμε τη φίλη μας Καλλιόπη, που είχε περάσει εικοσιπέντε μήνες σε ‘άγρυπνο κώμα’, μια δύσκολη νευρολογική κατάσταση που νόμιζες ότι σε κοιτάζει χωρίς να έχει καμία απολύτως αντίδραση ή άλλη ένδειξη αντίληψης ή κατανόησης ή εγκεφαλικής λειτουργίας, ένα ιατρικό μυστήριο. Δείγματα του πόσο ευάλωτοι είμαστε, πόσο εύθραυστη είναι η ύπαρξή μας, την οποία τόσο έχουμε περί πολλού, αλλά τόσο λίγο καταλαβαίνουμε. Κεκοιμημένοι οι φίλοι μας, γιορτάζουν αλλού, αλλά είναι και κοντά μας αοράτως. Δεν τους ξεχνούμε, χρονιάρες μέρες. 

Κατενώπιον

Με τη σκέψη στον μικρό Κωνσταντίνο που μπαίνει σήμερα στην ‘κάμινο’ του χειρουργείου καρδιάς ξεκινούμε για τη Σιάτιστα, όπου έχω προγραμματισμένη μια ομιλία στους εκεί γενικούς γιατρούς, με πρόσκληση παλιού μου μαθητή και νυν συναδέλφου. Θέμα: Ο γιατρός μπροστά στον θάνατο (πιο επίκαιρο δεν γίνεται...). Συν-ομιλητής (μετά από μένα, αλλά πρώτος τη τάξει) ο σεβασμιώτατος μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης κ. Παύλος. Εξαιρετικός ομιλητής και ιδιαίτερα προσηνής, μας καθηλώνει με τον λόγο του, βγαλμένο από προσωπικά βιώματα και εμπειρίες με ασθενείς και γιατρούς. Μας ανάγει κυριολεκτικά στη μεθόριο του χειροπιαστού γεγονότος και του θαύματος. Ενώ αποχωρούμε από την εκδήλωση γεμάτοι εντυπώσεις και διδάγματα, χτυπάει το τηλέφωνο που μέχρι τώρα μας είχε αφήσει απερίσπαστους. Τα πράγματα πήγαν καλύτερα στο χειρουργείο απ’ ό,τι υπολόγιζαν οι γιατροί, είναι το μήνυμα. Χωρίς να σπεύδουμε να θριαμβολογήσουμε, δοξάζουμε τον Θεό για τις δωρεές Του, ευχαριστούμε όσους πρόσθεσαν τις δικές τους προσευχές στην όλη προσπάθεια, και ευχόμαστε και η περαιτέρω πορεία και αποκατάσταση να είναι καλή. ‘Τι ανταποδώσωμεν τω Κυρίω περί πάντων;’    

Αεροβάπτισμα

Ένας Άγγλος νεογνολόγος έλεγε κάποτε, μεταξύ αστείου και σοβαρού: «Τρέμω στη σκέψη να μου ζητήσουν να εξετάσω άνθρωπο βαρύτερο από δυόμισυ κιλά!» Κατά ανάλογο τρόπο, εμείς οι γιατροί των ενηλίκων ζαρώνουμε αμήχανοι μπροστά σ’ ένα πλάσμα μερικών μηνών που δυσπνοεί, έχει 180 σφύξεις, έχει μεγάλη καρδιά που υπολειτουργεί στους υπερήχους, μια εικόνα σοβαρής καρδιακής ανεπάρκειας. Με τους μεγάλους κάτι καταφέρνουμε--μ’ αυτά τα μικροσκοπικά νεογνά τι γίνεται; Άξιοι και πανάξιοι όσοι ασχολούνται μαζί τους με αγάπη και ενδιαφέρον, και να τους φωτίζει ο Θεός να κάνουν το καλύτερο.
     Εδώ όμως τίθενται και άλλες προτεραιότητες. Ο μικρός και άρρωστος εγγονός δεν έχει ακόμη περάσει από το «συνετάφημεν» του Βαπτίσματος στην «καινότητα ζωής». Στη δύσκολη κατάσταση που βρίσκεται κανείς δεν μπορεί να προδικάσει το μέλλον. Έτσι τον υψώνουμε τρεις φορές εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, του δίνουμε το όνομά του, τον πολιτογραφούμε Χριστιανό. Είθε ο μικρός Κωνσταντίνος να βγει γερός από την περιπέτεια αυτή, με τις πρεσβείες του αγίου του και την μεσιτεία του συνονόματου προπάππου του. Και τις προσευχές όλων σας. 

     Υστερόγραφο: Τελικά το πρόβλημα είναι πολύ πιο σοβαρό και θα χρειασθεί άμεση χειρουργική επέμβαση. Να εύχεσθε όλοι για το καλύτερο. 

Παίγνια

Ως συνέχεια όσων λέγαμε χθες, ας κάνουμε μια θεωρητική άσκηση πολιτικής λογικής, δανειζόμενοι ένα πρόσφατο παράδειγμα. Έχουμε ένα κράτος που μαστίζεται από πολλά χρόνια λιτότητας, ανεργίας, μισθολογικών περικοπών, φορολογικών βαρών και άλλων δεινών. Πλησιάζουν Χριστούγεννα, και κάποιος στην κυβέρνηση σκέφτεται: «Δεν δίνω και πέντε παράδες στα πιο φτωχά εισοδήματα;» Ερώτηση: Θα υπήρχε πολιτικός (ανεξαρτήτως χρώματος ή κόμματος) που, αν ήταν ο ίδιος κυβέρνηση, δεν θα έκανε μια τέτοια χειρονομία, έστω και με το ευτελές κίνητρο του λαϊκισμού;
     Ρητορικό το ερώτημα, οπότε συνεχίζουμε. Πώς αντιδρούν τα υπόλοιπα κόμματα; Κατά κανόνα, ξύνουν αμήχανα τα κεφάλια τους. Αν πουν «ναι», θα θεωρηθεί ότι συμπλέουν με την κυβέρνηση. Αν πουν «όχι», θα φανούν αντίθετα στην ανακούφιση των φτωχών. Κι έτσι αρχίζουν εκείνα τα δικολαβίστικα. Καταλαβαίνω ως ένα σημείο την «αποχή», ακόμη και στις δημοσκοπήσεις προβλέπεται ως επιλογή («Δεν γνωρίζω/δεν απαντώ»). Εκείνο το ρημάδι το «παρών» σε τι ακριβώς διαφέρει από αυτήν; Τι ακριβώς δείχνω; Ότι δεν καταδέχομαι να πάρω θέση επί του ερωτήματος;
     Συμπέρασμα: Η πολιτική δεν αγαπά τις ξεκάθαρες λύσεις. Μια σκέψη, πρόταση, ενέργεια μπορεί να είναι καλή ή κακή. Αν είναι καλή, την επιδοκιμάζω, αν όχι, την απορρίπτω. «Μα δεν υπάρχουν και αμφίβολες αποφάσεις, με απώτερες συνέπειες;» θα ρωτήσει δικαιολογημένα κάποιος. Και βέβαια, είναι η απάντηση, αλλά αυτές έχουν να κάνουν με σοβαρά θέματα εθνικής σημασίας (π.χ. πόλεμοι, διεθνείς σχέσεις κτλ), όπου η ‘σκακιέρα’ είναι πολύ ευρύτερη από τα σύνορά μας. Αν όμως έχεις μάθει να βλέπεις παντού σκοπιμότητα, υστεροβουλία, κρυφή ατζέντα, και κυρίως αν επιδιώκεις κυρίως και πρωτίστως το δικό σου πολιτικό όφελος (ή την φθορά του αντιπάλου), τότε ακόμη και για τον καιρό να σε ρωτήσουν, θα σκεφτείς πολύ αν πρέπει να πεις αν είναι καλός ή όχι. Η ανησυχία σου πάντα θα είναι: «Πού το πάει; Γιατί τόση περιέργεια για τον καιρό; Τι έχω να χάσω ή να κερδίσω αν του πω Α ή Β;».
      Είπαμε: θεωρητική η παρούσα συζήτηση. Ο Κύριος όμως στην Επί του Όρους Ομιλία είπε: «ἔστω ὁ λόγος ὑμῶν ναὶ ναί, οὒ οὔ· τὸ δὲ περισσὸν τούτων ἐκ τοῦ πονηροῦ ἐστιν». Όλες οι υπόλοιπες επιλογές ανήκουν στο χώρο της υποκρισίας. Όπερ έδει δείξαι.

Ρωμαϊκά

Πιθανώς είναι γνωστή σε πολλούς η ιστορία για τον σκληρό Ρωμαίο αυτοκράτορα που θέλησε να δει ο ίδιος πόσο (δεν) τον αγαπούσαν οι υπήκοοί του. Έτσι ντύθηκε πολίτης και πήρε τους δρόμους και δεν άργησε να διαπιστώσει ότι το γενικό αίσθημα του κοινού ήταν εναντίον του. Ένα βραδάκι μπήκε σε κάποιο ναό και είδε μια γριούλα μόνη να προσεύχεται και να ζητάει από τους θεούς να έχουν καλά τον αυτοκράτορα. Παραξενεμένος τη ρώτησε: «Γιαγιά, αγαπάς τον αυτοκράτορα; Όλη η πόλη μόνο κατάρες έχει γι’ αυτόν!» Αποκρίθηκε η γιαγιά: «Κακός, ψυχρός κι ανάποδος είναι, γιέ μου. Αν όμως φύγει αυτός, ο επόμενος μπορεί να είναι χειρότερος».
     Δεν τρέφω ιδιαίτερη συμπάθεια για την ‘πρώτη φορά’ δυσώνυμη κυβέρνηση της χώρας. Ωστόσο, βλέποντας την καθημερινή ‘πολιτεία’ της δυνάμει διάδοχης κατάστασης, με το γελοίο ‘παρών’ (θα μου εξηγήσει κάποιος τι διαφέρει το... παρόν από την αποχή;) σε μια ψηφοφορία που δεν ήταν δα και για μείζον εθνικό θέμα, αναρωτιέμαι μήπως η λογική της Ρωμαίας γριούλας εξακολουθεί να έχει κάποια βάση.

Αντίδοτο

      Ευτυχώς που η δημόσια ζωή του τόπου δεν είναι μόνο χυδαιότητα και νταηλίκι τύπου Γεωργιάδη και Πολάκη, αλλά προσφέρει και φιλολογικό χιούμορ. Γελάμε λοιπόν, για να μη μας πιάσει κατάθλιψη!

[Τα σκίτσα των Α. Πετρουλάκη και Ηλ. Μακρή από τη σημερινή Καθημερινή]

Απειλή

Κάθε τόσο τα Μέσα μας δίνουν αφορμές για πικρά χαμόγελα. Έτσι βλέπω σήμερα στην ηλεκτρονική Καθημερινή τον ελκυστικό τίτλο ‘Ανοχύρωτη η Γη απέναντι σε κομήτες’ και σπεύδω να διαβάσω για τη νέα αυτή διαστημική απειλή (αλήθεια, τόσα χρόνια δεν κινδυνεύαμε;) και τι σχεδιάζουμε να κάνουμε γι’ αυτήν (η πρόταση: να έχουμε σε ετοιμότητα πυραύλους για να καταστρέψουμε τους κομήτες αν μας πλησιάσουν επικίνδυνα). Το δημοσίευμα μας πληροφορεί ότι η NASA πρόσφατα εγκαινίασε μια υπηρεσία πλανητικής άμυνας. Αλήθεια, πόσοι κομήτες έχουν πλήξει τη Γη στην καταγεγραμμένη ιστορία; Ο επιστήμονας που αναφέρει η είδηση παραδέχεται ότι το συμβάν είναι εξαιρετικά σπάνιο (την τελευταία φορά εξαφάνισε τους δεινοσαύρους πριν 50-60 εκατομμύρια χρόνια..., κατά τον επιστήμονα). Από την άλλη, τι χειρότερο μπορούν να μας κάνουν οι κομήτες απ’ όσα κάνουμε εμείς οι άνθρωποι για να αυτοκαταστρεφόμαστε καθημερινά με τους πολέμους, τις παντελώς ανόητες αυτές εκρήξεις προσωπικών εγωισμών και βιαίων παθών που στοιχίζουν χιλιάδες ζωές και εξαφανίζουν έθνη και προκαλούν ανυπολόγιστες καταστροφές; Ας μην επεκταθούμε στις ποικίλες βλαπτικές μας παρεμβάσεις στο φυσικό μας περιβάλλον. Αλλά τι είναι όλα αυτά μπροστά σε έναν ‘Πόλεμο Άστρων’;

Παραδείσια

Δεν μαθαίνουμε τίποτε νέο από το σχετικό δημοσίευμα της Καθημερινής για τους φορολογικούς παραδείσους που ενδημούν και στην αξιοπρεπή και αισχυντηλή Ευρώπη, αλλά δεν βλάπτει να τονίζονται κάθε τόσο κάποια πράγματα. Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο:
     ‘Η Ολλανδία, η Ιρλανδία, η Κύπρος και το Λουξεμβούργο συγκαταλέγονται στους 10 πρώτους φορολογικούς παραδείσους του κόσμου, παρά την εκστρατεία της Ε.Ε. κατά της φοροδιαφυγής. Αυτή είναι η εκτίμηση της Oxfam, της διεθνούς οργάνωσης για την καταπολέμηση της φτώχειας, που διαπίστωσε ότι αυτές οι χώρες επιβάλλουν από εξαιρετικά χαμηλούς έως μηδενικούς συντελεστές φορολογίας στις επιχειρήσεις, δεν παρακρατούν φόρους και δεν συμμετέχουν σε διεθνείς συμφωνίες κατά της φοροδιαφυγής. Οι περισσότερες από αυτές τις χώρες διαπιστώνεται ότι προσφέρουν φορολογική έδρα σε μεγάλες, συχνά πολυεθνικές, επιχειρήσεις, οι οποίες μεταφέρουν σε αυτές τα τεράστια κέρδη τους για να μειώσουν κατά πολύ τους φόρους τους.
     [...] Πολλές κυβερνήσεις έχουν επιδοθεί σε ανταγωνισμό φορολογικών εκπτώσεων για να τις προσελκύσουν στις χώρες τους. Παράλληλα, τα κέρδη των μεγάλων επιχειρήσεων έχουν υπερτριπλασιαστεί: από 2 τρισ. δολάρια το 1980 σε 7,2 τρισ. δολάρια το 2013. Οπως επισημαίνει η Oxfam, όταν οι κυβερνήσεις μειώνουν τη φορολογία των μεγάλων επιχειρήσεων, αναγκάζονται να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο εναλλακτικές: είτε να περικόψουν δαπάνες που προορίζονται για τη μείωση της ανισότητας είτε να αυξήσουν άλλους φόρους, όπως ο ΦΠΑ, που και πάλι επιβαρύνουν δυσανάλογα τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα.’
     Ο χάρτης που συνοδεύει το δημοσίευμα μιλάει μόνος του. Περιττό βέβαια να θυμίσουμε ότι αν εσείς ή εγώ θελήσουμε να μεταφέρουμε τα χρήματά μας σε κάποιον από τους ‘παραδείσους’ αυτούς, θα πάμε μέσα για ξέπλυμα χρήματος. Αμ τι νομίζετε; Προπαντός ισότητα!

Ανάγνωση και γραφή

Γλώσσα και κείμενο δεν είναι βέβαια συνώνυμα. Ωστόσο τη γλώσσα συνήθως την συναντούμε μέσα από τις γραπτές της εκφράσεις (δεν θα ασχοληθούμε εδώ με τον προφορικό λόγο). Εκεί έχουμε την άνεση να την περιεργασθούμε, να τη σκεφτούμε και να την κρίνουμε.
     Λοιπόν, ένα κείμενο (όπως και τόσα άλλα πράγματα και φαινόμενα στον κόσμο) μπορεί να το δει κανείς από πολλές οπτικές γωνίες. Έτσι π.χ. ο φιλόλογος θα προσέξει τη γραμματική, τη σύνταξη, την ορθή χρήση των χρόνων κτλ. Ο γλωσσολόγος μπορεί να δει την ποιότητα των λέξεων, την προέλευσή τους, αν υπάρχουν λέξεις σπάνιες ή πρωτοεμφανιζόμενες κτλ. Ο λογοτέχνης θα κρίνει τη δομή, τα λεκτικά σχήματα, την πλοκή, τους χαρακτήρες και τον διάλογο (αν πρόκειται για ιστορία). Ο ιστορικός της λογοτεχνίας μπορεί να τοποθετήσει χρονικά το κείμενο και να το συγκρίνει με άλλα αντίστοιχα της ίδιας ή άλλης εποχής. Ο ψυχολόγος θα διαγνώσει στα πρόσωπα και τις ιδέες κρυφά κίνητρα και συναισθηματικές καταστάσεις και συγκρούσεις. Ο ιδεολόγος (οποιουδήποτε είδους) μπορεί να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στο αν το κείμενο περιέχει αναφορές π.χ. στην οικολογία ή την πάλη των τάξεων. Ο κάθε είδους επαγγελματίας θα σταθεί ιδιαίτερα σε σημεία που άπτονται του δικού του γνωστικού πεδίου (π.χ. ιατρική, νομική κτλ.). Και ο κοινός, μη ειδικός αναγνώστης; Υποθέτω ότι θα περιορισθεί στο αν η ιστορία τον ενδιαφέρει ή όχι.
     Βέβαια ο διαχωρισμός αυτός είναι εντελώς τεχνητός. Ανάμεσα στις αυστηρά ορισμένες κατηγορίες που παραθέσαμε υπάρχουν όλα τα υβρίδιά τους, και φυσικά δεν απαγορεύεται ο κάθε αναγνώστης να κρίνει τη σύνταξη ή να επισημάνει τα ορθογραφικά λάθη ενός κειμένου ή οτιδήποτε άλλο. Ο βαθμός στον οποίο θα το κάνει εξαρτάται από την προσωπική του κατάρτιση και ευρύτερη καλλιέργεια, τον χρόνο και τις συνθήκες της ανάγνωσης (π.χ. διαβάζει επαγγελματικά και κριτικά, διαβάζει για να μάθει ή να απομνημονεύσει, ή διαβάζει χαλαρά στον ελεύθερο χρόνο του;). Και τα συμπεράσματα στα οποία θα καταλήξει η κριτική του μπορεί να διαφοροποιούνται από τις συνθήκες αυτές. Έτσι, ένα αστυνομικό μυθιστόρημα μπορεί να συναρπάζει με την πλοκή και τη δράση του, να είναι όμως δεύτερης κατηγορίας από λογοτεχνικής πλευράς και η γραμματική του να είναι για πέταμα. Και αντίστροφα, ένα γλωσσικά άψογο κείμενο μπορεί να είναι τελείως αδιάφορο ως προς το περιεχόμενο.
     Συμπέρασμα: Η καλή χρήση της γλώσσας δεν μπορεί να αντικαταστήσει την έλλειψη περιεχομένου. Το περιεχόμενο (ή το μήνυμα) του κειμένου μπορεί να ντυθεί με καλύτερα ή με χειρότερα 'ρούχα' (γλώσσα), και αυτό να του δώσει 'προστιθέμενη αξία'. Ο συνδυασμός μορφής και ουσίας είναι το καλύτερο δυνατό σενάριο.
     Η σύνταξη/δημιουργία ενός κειμένου είναι μια διαδικασία που έχει κάποια στοιχεία: χώρο, χρόνο, σκοπό, κίνητρο… Ο τρόπος, το ύφος και η γλώσσα της γραφής έχουν να κάνουν με τον σκοπό της γραφής, με το είδος του κειμένου, με την ταυτότητα και την ιδιότητα του αποδέκτη/αναγνώστη και το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Αλλιώς γράφουμε μια εργασία για δημοσίευση σε επιστημονικό περιοδικό (συνήθως το κάθε έντυπο έχει τους δικούς του αναλυτικούς κανόνες/απαιτήσεις), αλλιώς ένα εκλαϊκευμένο άρθρο για γενικό ακροατήριο, μια αίτηση σε δημόσια υπηρεσία, μια επιστολή διαμαρτυρίας, ένα ‘πύρινο’ πολιτικό άρθρο ή ένα ελεύθερο ανάγνωσμα (διήγημα ή μυθιστόρημα).
     Υπό την έννοια αυτή, η γλώσσα και το ύφος της γραφής (δεν είναι πάντα εύκολο να σύρεις διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα δύο) μπορεί να θεωρηθεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό τεχνητή, προσποιητή και επιτηδευμένη. Η επιτήδευση μπορεί να είναι ντύσιμο με καλά ή με πρόχειρα ρούχα, με ξεφτισμένη φόρμα εργασίας ή με βραδινό ένδυμα: το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Τα κείμενα του ‘Ριζοσπάστη’, οι ανακοινώσεις των κομμάτων και οι εγκύκλιοι κάποιων μητροπολιτών πάσχουν από  την ίδια αρρώστια – απλώς διαφέρουν τα ‘εξανθήματα’ κατά περίπτωση. Η τεχνητή γλώσσα (είτε αρχαΐζουσα είτε ‘μαλλιαρή’ ή οποιαδήποτε άλλη) μπορεί να είναι εκτός τόπου και χρόνου (π.χ. μια αρχαιοπρεπής εκκλησιαστική εγκύκλιος απέχει παρασάγγας από τη γλώσσα του ακροατηρίου προς το οποίο απευθύνεται, και συνεπώς γίνεται αντιληπτή ως ξένο σώμα, όπως και μια σχοινοτενής επαναστατική προκήρυξη). Για να θυμηθούμε τη ‘Βαβυλωνία’, η ερώτηση του Ανατολίτη «Σακίν Λογκιώτατο, μπαμπά σου γλώσσα γιατί ντεν μιλάς;» είναι εξίσου ‘εκτός’ με την απάντηση του Λογιωτάτου: «Την των προγόνων διαλέγεσθαι χρη». Κι αν στη λογοτεχνία η επιτήδευση είναι εργαλείο στα χέρια του συγγραφέα-δημιουργού, που τη χρησιμοποιεί για να ζωγραφίσει τους χαρακτήρες του και να πλέξει την ιστορία που θέλει, στον επίσημο δημόσιο λόγο καταντά να ενεργεί αρνητικά, σε βαθμό που να την ονομάζουμε «ξύλινη», τυποποιημένη, γεμάτη στερεότυπες φράσεις, άνευρη, χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο ή προτάσεις για λύσεις (που ίσως βέβαια δεν υπάρχουν).
     Αφορμή για να σκεφτώ και να γράψω τα παραπάνω ήταν η εντρύφησή μου προ καιρού στο βιβλίο 'Μίλα μου για γλώσσα' του Φοίβου Παναγιωτίδη, που φέρει τον υπότιτλο ‘Μικρή εισαγωγή στη γλωσσολογία’. Τελειώνοντάς το σκεφτόμουν ότι είναι άλλο πράγμα να χρησιμοποιείς τη γλώσσα ως καθημερινό εργαλείο είτε σε βασικό επίπεδο (για τις τρέχουσες ανάγκες) είτε σε πιο ειδικό (για να γράφεις κείμενα για δημόσια ανάγνωση και κρίση), και εντελώς άλλο να ψηλαφάς, έστω και ακροθιγώς, τη θεωρία της γλώσσας, με τις δικές της έννοιες και το ιδιαίτερο λεξιλόγιό της. Η ανάγνωση ενός εξειδικευμένου, έστω και εκλαϊκευμένου, βιβλίου δεν μας κάνει βέβαια γλωσσολόγους, μας βάζει όμως για λίγο στη σκοπιά και στην οπτική γωνία ενός ειδικού [κατ’ αναλογίαν, προ καιρού ξαναδιάβασα το ‘Airport’ του Arthur Hailey, κάνοντας ένα σύντομο πέρασμα μέσα από τον σύνθετο κόσμο των αεροπορικών συγκοινωνιών: δεν έγινα πιλότος ούτε διευθυντής αεροδρομίου, απλώς είδα κάποια πράγματα ‘εκ των έσω’]. Δεν μπορούμε ίσως να εξηγήσουμε τη διαφορά ανάμεσα στις συλλαβοχρονικές και τις τονοχρονισμένες γλώσσες (ούτε και μας ενδιαφέρει). Ωστόσο, έχουμε καταλάβει ότι επικοινωνία δεν είναι μόνο ο γλωσσικός σκελετός, αλλά και τα συμφραζόμενα και το περικείμενο και οι προθέσεις του ομιλούντος ή του γράφοντος. Κι αυτό έχει σημασία να το γνωρίζουμε, ούτως ώστε οι λόγοι μας (προφορικοί και γραπτοί) να μην καταλήγουν σε ‘διαλόγους κωφών’ (φαινόμενο τόσο συχνό στη ζωή μας), αλλά να οδηγούν σε αμοιβαία κατανόηση και γνήσια κοινωνία.  

Κυριακή αργία

Άκουσα χθες σε πρωινή εκπομπή ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο μας ζητάει να καταργήσουμε την αργία της Κυριακής για να αυξήσουμε την ανταγωνιστικότητά μας, να βελτιώσουμε τα έσοδά μας, να μπαλώσουμε τα τρύπια μας παντελόνια. Μάλιστα. Κι αναρωτήθηκα αν, υπό ανάλογες συνθήκες, θα διανοούνταν οποιοσδήποτε ‘θεσμός’ να ζητήσει π.χ. από το κράτος του Ισραήλ να καταργήσει την αργία του Σαββάτου. Ξέρω βέβαια ότι δεν είναι όλοι οι Εβραίοι αυστηροί τηρητές του Νόμου, αλλά υποπτεύομαι ότι δεν θα ήταν λίγοι εκείνοι που κυριολεκτικά θα έπιαναν τις πέτρες (όπως προβλέπει ο αρχαίος εκείνος Νόμος...).
     Γιατί λοιπόν η Ορθόδοξη Χριστιανική Ελλάδα θα πρέπει να δέχεται μια τέτοια μεταχείριση από τους (κατά τα λοιπά πολιτισμένους) πιστωτές της; Αντί να περιμένουμε από τους πολιτικούς να προβάλουν αντίσταση για λόγους εργασιακούς, ασφαλιστικούς, ανθρωπιστικούς κτλ., γιατί δεν βλέπουμε μια επίσημη εκκλησιαστική εγκύκλιο που να λέει ότι στη χώρα μας δεν αποδεχόμαστε παραβίαση της Κυριακής αργίας για λόγους πίστεως; Έχουμε καταπιεί αμάσητα και χωρίς αντιρρήσεις τόσο και τόσα δύσπεπτα ‘φάρμακα’. Δεν είναι καιρός να πάρουμε μια πιο υπεύθυνη στάση, σύμφωνη με τις δικές μας αξίες; Φτάνει πια με τα εισαγόμενα φρούτα!

Αχλύς

 

Εκείνο με τις καλύτερες οικογένειες το έχετε ακούσει; Πρόσφατα δημοσιεύματα στον τύπο επισημαίνουν ότι το Παρίσι αντιμετωπίζει (εκτός άλλων) δυο ιδιαίτερα προβλήματα. Το ένα είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση: τις προάλλες αναγκάσθηκαν να εφαρμόσουν συστήματα τύπου μονά-ζυγά στην κυκλοφορία αυτοκινήτων, μια και δεν έβλεπαν κυριολεκτικά τη μύτη τους από το νέφος. Το άλλο που είδα σήμερα είναι ότι η πόλη βρίθει από αρουραίους, που κυκλοφορούν αδιάφοροι και ανενόχλητοι σε πάρκα και κοινόχρηστους χώρους και τρέφονται μπροστά στα μάτια των περαστικών. Οι δημοτικές αρχές κάλεσαν τους κατοίκους να μην ταΐζουν τα περιστέρια διότι ακούσια ενθαρρύνουν τα μεγάλα τρωκτικά.
     Βλέποντας τις παραπάνω φωτογραφίες, που αναρτήθηκαν από τη δήμαρχο του Παρισιού Anne Hidalgo στο προσωπικό της Twitter, θα σκεφτόσασταν ποτέ την ονομασία ‘πόλη του φωτός’ για τη γαλλική πρωτεύουσα;

Απάνθρωπη λογική

Ο εσμός των ‘θεσμών’ αποφάνθηκε στο χθεσινό Eurogroup: «Καλά πάτε, συνεχίσετε με το ζωνάρι σφιγμένο, ανεβάστε το ακόμη μια-δυο τρύπες, και μέχρι το 2060 τα ‘μέτρα’ θα μειώσουν το χρέος της χώρας κατά 20 ολόκληρες εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ». Τόσο πολύ, τόσο σύντομα.

     Υπάρχουν πολλοί τρόποι να περιγράψει κανείς μια τέτοια απόφανση. Μερικούς τους έχουμε ξαναπεί κατά καιρούς. Όπως εκείνο το αρχαίο ανέκδοτο του Ιεροκλέους, για κάποιον που δεν πίστευε ότι ο κόρακας ζει διακόσια χρόνια, κι έτσι έπιασε έναν και τον έτρεφε για να το διαπιστώσει ο ίδιος. Ή το ευφυολόγημα του μακαρίτη David Pyke, που έλεγε: «Με καλούν κάθε τόσο να δώσω μια διάλεξη για τις πιθανές εξελίξεις στον διαβήτη τα επόμενα εκατό χρόνια, και νιώθω πολύ άνετα με το θέμα αυτό, μια και ξέρω ότι κανένας από το ακροατήριο δεν θα μπορεί να με διαψεύσει».

     Για να σοβαρευτούμε λίγο: Ο μακαριστός π. Συμεών μας έλεγε συχνά να ενεργούμε σαν να εξαρτώνται τα πάντα από μας, και συγχρόνως σαν αν μην εξαρτάται τίποτε από μας. Ο Δυτικός άνθρωπος, που έχει περί πολλού την ευφυΐα, την τάξη, το σύστημα, την οργανωτικότητά του, περιορίζεται στο πρώτο σκέλος της συμβουλής, το οποίο στην εφαρμογή του ακολουθεί την λογική του Προκρούστη: κόβουμε ό,τι περισσεύει, ξεχειλώνουμε ό,τι δεν φτάνει, με μόνο ζητούμενο να βγαίνουν ακριβώς τα νούμερα. 

     Δεν έχω τίποτε με την οικονομική λογική. Απλώς είναι η καλύτερη συνταγή για ‘πολιτισμένη’ απανθρωπία.

[Δημοσιεύθηκε ως επιστολή στην Καθημερινή]

Έρημος

Τόσες μέρες χωρίς γράψιμο... Οι δικαιολογίες πολλές: είχα ετοιμάσει μια απολογία, αλλά μου φάνηκε πολύ φτηνή και την άφησα στην άκρη. Είχα δώσει όμως και μια υπόσχεση, και οι τρέχουσες εορτές δίνουν την ευκαιρία να την ξεπληρώσω, έστω και για λίγο. Χθες ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, σήμερα ο Άγιος Σάββας. Κοινός τόπος εγκαταβίωσής τους το μοναστήρι του δευτέρου, στην έρημο της Ιουδαίας, όπου προσκυνήσαμε πρόσφατα τον τάφο και το σκήνωμα του ενός, το κελί του άλλου, εκεί που ο Ιωάννης έγραψε τους ιαμβικούς κανόνες και τον αναστάσιμο και όλους τους άλλους πανέμορφους και θεολογικούς ύμνους του. "Νυν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια". Σ’ ένα χώρο όπου μόλις μπορείς να σταθείς σκυφτός, ίσα-ίσα να ξαπλώσεις στο βράχινο ‘ράφι’ όπου κοιμόταν. Ούτε φωτογραφία δεν μπορείς να βγάλεις σωστά εκεί μέσα. Γι’ αυτό παραθέτω μόνο μερικές απόψεις από το μοναστήρι και τα γύρω ασκητήρια, καθένα με τον δικό του άγιο, με το δικό του συναξάρι.

     Τις ευχές όλων να έχουμε.